AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Özbək ləşkərinin basılması vgə məğlubiyyəti
- Ğuryan hakimi Şahın Kəltənin öldürülməsi
- Padşah Dinməhəmməd xanın öldürülməsi
- FƏRHAD XANIN QƏTLİNİN ZİKRİ, O VAXTLARDA BAŞ VERƏN BƏZİ HADİSƏLƏRİN BƏYANl VƏ ALLAHIN KÖMƏYİ İLƏ XORASAN İŞLƏRİNİN TƏNZİMLƏNMƏSİ
- Fərhad xanın qətlinin səbəbi
- NURMƏHƏMMƏD XANIN QIZILBAŞ DÖYÜŞÇÜLƏRİ İLƏ MƏRVƏ GETMƏSİ, ONUN VƏ XARƏZM VALİSİ HACI MƏHƏMMƏD XANIN ÖZ İRSİ MÜLKLƏRİNİN TAXTINDA
- TƏRƏF QAYITMASININ ŞƏRHİ
- Beytlər
- Şah Abbasın Heratdan müqəddəs Məşhədə qayıdışı
|
633 Beyitin farscası: Biya ta həme tən bekoşton dehim, Məbada ke, forsət be doşmən dehim.
946
Belə deyirlər ki, qızılbaş cavanlarının at oynadıb özbək bahadırlıqlarını əllərindən alan birinci döyüşçü Əhməd ağa Kərampa Ustaclının oğlu Əli bəy Mirşikar olmuşdur. Həmçinin hümayun məiyyətin önündə gedən xristian əsilli (nəsiriməneş) cavanların hər biri özbək düşmənlərini bircə-bircə igidlik atından torpağa salaraq, qırx-əlli nəfər bahadırı həlak etdi. Qəzavü qədər Dinməhəmməd xanın başına idbarlıq tozu tökdüyü üçün o, atının cilovundan tutub irəli gəlməyə ürək etmədi. Özbəklərə qorxu üz verdi və onlar döyüşdən əl çəkdilər. Əlahəzrətin Dinməhəmməd xanla şəxsən qarşılaşıb, onu iqbal gücü ilə necə olur-olsun öz əlinə keçirmək istəyinə baxmayaraq, Gəncəli xanm mülazimi gələrək, xandan belə bir xəbər gətirdi ki, bəs Dinməhəmməd xanın qol cinahı hələ arxadadır. Buna görə də, əlahəzrət bu istəyindən əl çəkdi, həmin qol cinahının gəlib çıxmasını gözlədi. Amma qazilər təqibdən əl çəkməyib bir çox adlı-sanlı bahadırı torpağa yıxdılar. Dinməhəmməd xan isə nizə ilə yaralanıb mərəkədən çıxası oldu. Xasseyyi-şərifə qulamlarından olan Kəlul bəy Gürcü deyirdi: "Mən Dinməhəmməd xanı nizə ilə yaraladım və papağı başından düşdü. Gördüm ki, bahadırların biri öz papağını başından çıxarıb onun başına qoydu və özü başıaçıq halda getməyə başladı. Bildim ki, o, xanın ləşkərinin bir sərdarıdır. Xanın papağınısa qazilərin biri götürmüşdü. Bir neçə nəfər özbək təsdiq edib dedi ki, bu xanın papağıdır". Qeyri bir neçə nəfər isə bunu inkar edir, Kəlul bəyin etdiyi iddianı qəbul etmirdilər. Onunla arası olmayan talış pirzadəsi Abdal bəy isə deyirdi: "Dinməhəmməd xanı mən yaraladım". Mən isə Əbu Taleb Rezəvi sülaləsindən olan, özbəklərin hakimiyyəti zamanı Herata düşərək əvvəlcə Mir Qulbaba Kukəltaşın, sonra isə Dinməhəmməd xanın münşisi olub, onun məclislərinə yol tapan kitablar müəllifi Mövlana İbrahim Məşhədidən Dinməhəmməd xan əhvalatı və onun bu döyüşünün təfşilatı barədə eşitdiklərimə əsasən bu hadisəni yazmışam. O, belə deyirdi: "Mən xan ilə həmrah idim. O, hümayun qol cilahına çatmaq məqsədiylə qamışlıqdan çıxdıqda, yanında az adamın qaldığını gördü. Uzaqdansa onun nəzərinə bir qaraltı dəydi. Özbək bahadırlarının hamısı elə təsəvvür edirdilər ki, həmin qaraltı hümayun şahın dəstəsinin gəlişi əlamətidir. Qızılbaş camaatının 947
cəsarətli həmləsinin gözə görünən bu qaraltısından özbəklərə bərk qorxu üz verdi. Dinməhəmməd xanla birgə olan özbək əyan və atalıqları onun atının cilovundan tutub ərz etdilər: "Bizim camaat məğlub olmuşdur. Məğlub ləşkər isə artıq gedib şəhərə çatmaqdadır. Qızılbaş qoşunu bizi dövrələmişdir. Əgər biz bu azsaylı dəstə ilə məşğul olsaq, uzaqdan qaraltı qaldıran şah dəstəsi irəli gələrək bizi aradan götürəcək. Heç kimin nicat ümüdü yoxdur. İş daha səy və cəhd-cəhd etməkdən keçmişdir. Nə qədər ki, xanın vücudu sağ- salamatdır, nə qədər ki, ona heç bir sədəmə hələ toxunmamışdır, [xan] gərək aradan çıxsın". Onların ürəklərində hərbin kəramətini və cəngin qorxusunu görən həzrət xan anladı ki, fərar etmək niyyətindədirlər. Çarəsiz qalıb meydandan çıxdı. Amma, atın cilovunu çevirib heç on addım getməmişdi ki, araya bərk çaxnaşma düşdü və Dinməhəmməd xanın yanında iyirmi nəfərdən çox adam qalmadı. Arxadansa qızılbaşlar gəlirdilər. Onlar iki-üç dəfə gəlib bizim aramıza girdilər. Fərar zamanı xanı nizə ilə yaralamışdılarsa da, o, bunu yoldaşlarından gizlətdi. "Çehel doxtəran" [adlı yerin] yaxınlığında xanın cibindən və böyründən bərk qan axmağa başladı və bu vaxt o, mənə rüxsət verib dedi: "Şəhərdə sənin əhl-əyalın qalıbdır. Niyə gəlirsən? Geri qayıt". Mən oradan qayıdıb özümü şəhərə çatdırdım və şəhərdə vəziyyət məlum olana qədər gizləndim. Otuz-qırx nəfərlə meydandan çıxan Baqi xan Kəhdestan (?) tərəfə çatdı, Əndxod və Şibirğan yolunu önə tutdu, Kərki keçidindən keçərək, Buxaraya getdi. İlahinin təqdiri ilə o, Mavərənnəhrdə elə çox yüksəldi ki, bu haqda tezliklə məlumat veriləcəkdir. Xülasə, həmin cəngdə qoşunun çox məşhur şəxsi öldürüldü. Özbək əmirlərinin əksəriyyəti, xüsusiylə Herat hakimi Hacı bəy, Naculi bahadur, Mirzə Abdulla Mənqət, Məhəmməd Muradbəy, Məhəmmədyar oğlan və sair əmirlərin bəzisi qətlə yetirildi, bəziləri isə əsir alındılar. Mötəbər sərdarların biri də sağ qalmadı. Şüarları igidlik olan qazilər Sərxiyaban və Gazərgahdan başlayıb Kəhdestana çatana qədər müxalifləri təqib etdilər və olduqca çox adam öldürdülər. Öldürülənlərin sayı dörd minə çatdı. Amma, bir neçə gün davam edən yürüş, döyüş meydanının savaşı, havanın istiliyi, əskərlərin atlarının çoxunun yorğunluğu səbəbindən Kəhdestandan o yana gedə bilmədilər. Özbəklərin təqibinin davamına gecənin başlanması da səbəb oldu. Mərəkədən sağ- salamat qurtulan və şəhərdə əhl-əyalı qalan özbəklərsə şəhərə 948
gəldilər, arvad-uşaqlarının əllərindən tutdular, var-yoxlarından imkanları olan qədərini götürdülər, Meymənə və Faryab yolunu üzə tutdular, amma şəhərlə əlaqələri olmayan başqa özbəklərsə, elə döyüş meydanından fərar edib aradan çıxdılar.
Əlahəzrət zilləllah şah zəfər və iqballa Herat torpağına mənsub Pəryan karvansarasına çatdı, bu böyük qələbə münasibətilə Allahın iltifatına şükr etdi, zəif adamlardan, qadınlardan və uşaqlardan ibarət ailələri olan əksər özbək əskərlərini cəzalandırmadı. Qızılbaş döyüşçüləri Sərxiyabanda atlardan yerə endilər. Bu mərəkədə, adlı-sanlı adamlar olan Vəli bəy Yüzbaşı Ustaclı və Qasım bəy Cilovdar Şamlıdan başqa heç kəs öldürülmədi. Cəmisi yüz nəfərədək adam öldürülmüşdü. Etimadüddövlə Hatəm bəy Vəzirin ağrəq ordusu və ləşkərin qalan hissəsi Baxərz kəhrizinə (karız) [yenicə] çatmışdılar ki, söhbət yasovulu Şahverdi bəy Bayburdlu şah tərəfindən gələrək fəth və zəfər müjdəsi gətirdi. Onlar hamılıqla yollanıb Heratın Sərxiyabanına çataraq, bir-birlərinə birləşdilər. Herat əhalisi, qəbilə mirləri, qıpçaq həzarələri, teymurilər, tahirilər və cəmşidilər şahın xidmətinə yetişməklə sərəfraz oldular, şah tərəfindən iltifatlandılar. Ğuryan camaatından Xacə Cəlaləddin Əkbər bir dəstə adamı özünə müvafiq edib, hümayun məiyyət gəlməzdən əvəl Guryan qalasına gələrək, oranın hakimi Şahım Kəltəni mühasirəyə aldı. Gəncəli xanın mülazimləri olan bir dəstə qızılbaş da əmrə əsasən bu əməliyyata təyin edilmişdi. Şahım Kəltə və onun bahadır yoldaşları Herat hadisələrindən xəbər tutduqları üçün fərar etməkdən başqa bir çarə tapmadılar, özlərini adamları az olan bir yerdən keçirərək aradan çıxara bildilər, fərar yoluna düşdülər. Amma, başqa adamlar bundan xəbərdar olub, onları təqib etməyə başladılar. Nəticədə özbəklərin böyük bir dəstəsi öldürüldü, yaxud əsir alındı, Şahım Kəltə isə bir neçə nəfərlə aradan çıxa bildi. Amma, onlara bədbəxtlik üz verdiyindən Şahım Kəltə Zurabad hüdudunda bir bostana (faliz) çatıb istədi ki, özünü bu aclıqdan kam almaq şirinliyinə yetirsin, amma çöldə dolaşan bir adam gələrək onun başına elə bir zərbə endirdi ki, atından yuvarlanıb zillət torpağına düşdü, bir neçə saat bihuş vəziyyətdə 949
qaldı. Bostan sahibləri onu görüb tamdılar, həbs edib Heratda şahın yanına gətirdilər.
Bu əsnada Dinməhəmməd xanın öldürülmə xəbəri də gəlib çatdı və xəbər düzgün çıxdı. Amma, onun necə öldürülməsi məlum deyildi. Bəzi adamlar dedilər ki, atdan yıxılıb ölüb. Yuxarıda adını çəkdiyimiz Mövlana İbrahim Münşi isə belə söyləmişdi: "Çehel doxtəran"a qədər onunla həmrah idim. Atdan yıxılması barədə deyilənlər düz deyil, səhih olansa budur: Xan elə ki, Maruçaq yaxınlığındakı Qaqçi eli adamlarının yanına gəlib-yetişdi, çoxda qan itirdiyi üçün olduqca zəifləmişdi. Yanındakı adamlar onu bir qədər dincəlməkdən ötrü bir tərəfdə atdan düşürdülər, özləri isə xan üçün xörək gətirmək məqsədi ilə qaqçilərin yanına getdilər. Həmin camaat ondan xəbər tutub üstünə tökülüşdü və işini bitirdi". Xülasə, xan elə oradaca axirət sarayına yollandı və yoldaşları onun cəsədini elə o yaxınlıqda torpağa tapşırdılar. Bu haqda başqa bir fikir də vardır: "Qaqçi camaatı onun cəsədini Murğab çayına tullamışdır". Sözün qısası əlahəzrət bir neçə gün şəhər xaricində dayanıb öz şərafətli vaxtını kəsilmiş başlara və ələ keçirilən axtərmələrə baxmaqla keçirdi. O hər kəsi göstərmiş olduğu mərdanəliyə görə mükafatlandırırdı. İraqda Herat işləri barədə Fərhad xana muştuluq yolladı. Həmin cəng zamanı öz tədbirsizliyi üzündən məğlubiyyətə uğradığına görə şah daxilən xandan incimişdisə də, amma dediyi sözə əməl edib Heratın əyalət və mülkiyyət ipini və Xorasan əmirəlüməralığını ona verdi. Xanın vəkilləri Xorasan məmləkətinin sahmana salınmasına başladılar və onun adamlarının əksəriyyəti şəhərdə yerləşdi. Elə o əsnada fələyin qəzası və asimanın qədərinə uyğun olaraq Fərhad xanın qəribə bir şəkildə qətli baş verdi, Herat hakimliyi və bütün Xorasanın əmirülüməralığı şəmşir qorçisi Hüseyn xan Şamlıya verildi.
950
VERƏN BƏZİ HADİSƏLƏRİN BƏYANl VƏ ALLAHIN KÖMƏYİ İLƏ XORASAN İŞLƏRİNİN TƏNZİMLƏNMƏSİ
Dünyanın aqil adamlarına və bilik sahiblərinə aşkardır ki, sultanlarla yaxınlıq etməyin mənəvi ünsürü qanla qarışmışdır və padşahların qəlb aləmi başqa bir aləmdir. Ayıq ürəkli, hüşyar başlı adam gərək böyüklük badəsinin nəşəsindən məst olmasın, sultanlara yaxın cövlangahda onun fikir və əndişə ayağı sürüşməsin. Sultanların xidmətində o qədər rəy və tədbir sahibləri olmuşlar ki, onlar ali rütbələrə çatmış, sonradan yaxınlıq şəraitində ikən sədaqət yolundan dönmüş, dövranın şilləsinə tuş olmuş, onun savadsızlıq ətəyi yaxınlıq atəşi ilə odlanmış və nəticədə həmin odla da yanmışdır. Xoş o adamın halına ki, elə vəziyyətdə ona İlahinin köməyi yetişmiş, bu sətirlər müəllifinin rübaisində deyildiyi kimi, özünə sultanla yaxınlıq sərmayəsi qazanmışdır.
Etsən də yaxınlıq şaha, bihuş olma, Vəslin meyini nuş eylə, mədhuş olma. Hərçənd ki, dostdan sənə çox naz gəlir, Öz meylini ərz eylə ki, xamuş olma. 634
Bir neçə il kamkar şəhriyarın diqqəti ilə cürbəcür inayətə yetişib başqalarından üstün olan Fərhad xanın acınacaqlı vəziyyəti barədə həqiqət belədir: O, ifrat nəfsin ucbatından öz sədaqət ipini əlindən verdi və nəticədə ipə keçdi. Fərhad xan qətlinin zahiri səbəbi budur: O həmişə şahın yanında boş söhbətlər edir və deyirdi: "Arzum budur ki, həzrət şahın da olduğu bir döyüşdə öz canımı hümayun şaha qurban edim".
634
Rübainin farscası: Ey del, ze şərabe-qorb bihuş məşov, Və-z badeye-vəsl məst-o mədhuş məsov. Hərçənd ze dust biştər bini naz, Dər ərze-niyaz quş-o xamuş məşov.
951
Fərhad xanın qürur badəsi onun güman (pendar) badəsindən [daha çox] aşıb-daşdığına görə o, həmin qəflət badəsinin bir sərxoşuna çevrildi və Dinməhəmməd xanla baş verən cəngdə zəiflik göstərərək məğlub oldu. Bu məğlubiyyət nəticəsində az qalmışdı ki, bu əbədi dövlətə və müzəffər müqəddəs zata (Şah Abbasa - Ş.F.) göz (çeşme-zəxm) dəysin. Buna görə də Fərhad xan başqalarına ibrət olsun və [dilindən] "öz canımı döyüş meydanında vəlinemətimdən ötrü qurban verərəm" kimi yalan sözlər bir daha çıxmasın deyə, gərək cəzalandırılaydı. Bu qətlin başqa bir səbəbi isə budur: Vaxt ötdükcə əlahəzrətin xana qarşı şəkk-şübhəsi artır və şah onu sınayırdı. Xanın hərəkətlərini müşahidə etdikcə həmin şəkk get- gedə çoxalıb, yəqinlik sərhədinə çatdı. Elə Fərhad xanın özü də bunu hiss etmişdi. Öz rəyi, hüşyarlığı, əqli olan xan hadisələr burulğanında ruzigar tərəfindən cəzaya məruz qaldı. Şahın sayəsində bu qədər cah-cəlala və ucalığa yetən xan şahanə şəfəqqətlərin qədrini bilmədi, şeytan onu öz yolundan döndərdi, ona qismət olan nemətin qədr- qiymətini anlamadı.
Açıq-aşkar görünən sübutlar hümayun şahın xan barəsindəki fikrini qətiləşdirdi, onun şüurunun işığı bu məqsədə yönəldi və xan şaha olan etibarı əldən verdi. Nəticədə, qəzavü qədər icraçıları onun qətlinə hazır oldular, Allahverdixana, bəzi əmirlərə və qulamlara bu işin yerinə yetirilməsi tapşırıldı, onlar da onun evinə gedərək işini bitirdilər. Allahverdi xan əlini uzadıb onun xəncərini belindən çıxararkən, xan, artıq məsələnin nə yerdə olduğunu anladı. Fərhad xan türk ibarəsi ilə təkcə belə deyə bildi: "Beləmi oldu?" Yəni "Mənim işim beləmi oldu?" ("Karema çenin şod?"). Azərbaycan əmirülümərası olan onun qardaşı Zülfüqar xan qardaşının qətli ilə əlaqədar özünün də öldürüləcəyini güman edib, özünü hümayun dövlətxanaya çatdıraraq bu qətlə mane olmaq istəmişdi. Amma, əlahəzrət... (kitabda ərəbcə yazılan ifadə anlaşılmır – Ş.F.) sözlərinə əməl edib, Zülfüqar xana qarşı lütfkarlıq və şəfəqqətdən başqa heç nə etmədi. O, elə həmin gün Zülfüqar xanı qiymətli xələtlərlə sərəfraz etdi və onun pərişan əhvalı xatircəm oldu. Xan istək və sufi heysiyyəti ilə (sufigəri) mürşidi-kamilin (Şah Abbasın - Ş.F.) mübarək fikrinə təşəkkür edərək belə dedi:
952
"Qardaşım öz cəzasına görə qətl olundu, amma nə üçün bu iş mənim də başıma gətirilmədi?" Əlahəzrət bu hadisədən sonra həmişə iki cəhətdən öz kədərini izhar edir və heyfsilənirdi: Birincisi, neçə il Fərhad xanı yetişdirib bu uca mərtəbəyə qaldırdığına görə, ikincisi isə ona görə ki, izzət büsatından (yəni şah məclisindən - Ş.F.) uzaqda olan adamlar şaha yaxın adamların etdikləri hərəkətlərdən bixəbər olub, məbadə başqa hərəkətlərə yol verə bilərlər. Xülasə, şah Fərhad xanın öldürülməsindən sonra Herat hakimliyini şəmşir qorçisi Hüseyn xan Şamlıya verdi, ağalar zümrəsindən olan Bəktaş Sultan Ustaclıya əmirlik rütbəsi verərək şərəfləndirdi və onu Maruçaq qalasının və Murğabın zəbti üçün göndərdi. Bəktaş Sultan Maruçaq qalasını təmir edib Murğabı tutdu və həmin yerləri abalaşdırmağa səy göstərdi, Xorasan vilayətlərinin hər birisinin hakimliyi sədaqətli əmirlərə tapşırıldı. Bu vaxt, özbək ləşkərinin vurduğu sədəmələrdən, habelə Yetim Sultan və qardaşlarının talançılığından Sistan vilayətini tərk edib cahanpənah dərgaha gəlmiş Məlik Cəlaləddin xan Sistani, o zaman Qəndəharda olan şahın xidmətinə yetişdi və [əlahəzrət] Gəncəli xana verdiyi Sistan hakimliyini yenidən məlikə qaytardı. Təbəs hakimi olan Mehrab xan Qacar həmin yolla hümayun ordu ilə gedib Tunda oranın hakimi olan Allahyar Oğlanı mühasirəyə aldı. Günün isti vaxtında, qazilərin yorulub istirahət etdikləri zaman Mehrab xan şəhərdən çıxdı. Tunda olan özbək dəstəsi fərar etməyə başladıqda bundan xəbər tutan xan onları təqibə başladı, Allahyar Oğlanı ələ keçirərək, başqa özbəkləri intiqam qılıncı ilə qətlə yetirdi, Allahyarı isə ali saraya gətirib şahın inayət və iltifatına layiq görüldü, Xaf və Baxərz hakimliyi ona verildi.
Xorasanın fəth olunması əhvalatının əvvəlində Budaq xanın bir dəstə əzəmətli qorçi ilə Nurməhəmməd xanla birlikdə Sahican Mərvinə göndərilməsi barədə məlumat verilmişdi. Onlar 953
sağ-salamat o tərəfə yola düşdülər. Bağdada çatdıqda, Abdulla xanın əmisi oğlu, Əbdülmömin xanınsa dayısı oğlu, on səkkiz yaşlı yaraşıqlı bir cavan olan Bağdad hakimi Tursun Məhəmməd Sultanın oğlu Məhəmməd İbrahim Sultan bir-birinin ardınca gələn xəbərlərdən, yəni Mavərənnəhrdəki qarma-qarışıqlıq, müzəffər şah məiyyətinin yürüş yerinə yetişməyi, Nurməhəmməd xanın qızılbaş ləşkəri ilə gəlib-çatmağı barədəki xəbərlərdan hali olduqda, canına brzə düşdü, istədi ki, özünü tez-tələsik Mərvə çatdırsın və Çəharcu* yoluyla Buxaraya getsin. Əzəmətli qorçilər və çekəni qaziləri dərhal onun ardınca yola düşdülər və ay haləsi kimi onu dövrəyə aldılar. Onun xidmətində olan özbəklər qızılbaş ləşkərinin hücumuna tab gətirməyib, cəngdən sonra qaçış yoluna düşdülər. Məhəmməd İbrahim Sultan müzəffər qazilərin əlinə keçdi. Onlar həmçinin Nisa və Əbivərd vilayətini zəbt cdib, Şahican Mərvinə doğru yola düşdülər. Mərvdə olan Süleyman Yasovul və Dinməhəmməd xanın qardaşı Vəli Məhəmməd Sultan hümayun məiyyətin gəlişi və Nurməhəmməd xanın buraya varid olması xəbərini eşidərək pərişan oldular, amma Mərv vilayətində yaşayan qəbilələrin əksəriyyətini və o diyarın bütün əhalisini bu mülkün varisi olan Nurməhəmməd xanın tərəfdarı gördülər. Çarəsiz qalaraq, daha burada qalmağın çətin olacağını düşünərək, qəm-kədərlə əllərini mülkdən və maldan üzdülər, arxayın bir yerə getmək istədilər. Məlum oldu ki, şahın zəfər ayəli ordusu müqəddəs Məşhəddən Herata yollanmış və qiyamətəsər qızılbaş ləşkəri Xorasanın hər tərəfini bürümüşdür. Buna görə də, onlar Herata gedə bilməyərək, Dinməhəmməd xana qoşulmadılar, məcburiyyət üzündən Çəharcu yoluyla Buxaraya tələsdilər. Nurməhəmməd xana sədaqət şüarını irəli sürən Mərv əhalisi onun istiqbalına çıxdı, o hüdudun əhalisi, cəlayir qəbilələrinin başçıları və həmin yerlərin başqa türkmanları Nurməhəmməd xanın başına toplaşılar, hamısı birlikdə zəfər və iqballa Mərvə gəldilər. Bu işlər baş verən vaxt Heratın fəthi və özbək ləşkərinin cəzaya məruz qalma xəbəri gəlib onlara yetişdi, şadimanlıq nağaraları səslənməyə başladı, bu vilayətdə xütbə və sikkə hümayun şahın adı və ləqəbi ilə bəzəndi. Budaq xan və bu ədəbiyaşar dövlətin əmir və qorçiləri Nurməhəmməd xanı öz irsi mülkünün səltənət taxtına əyləşdirib, Məhəmməd İbrahim xanı bir dəstə qızılbaş qazisi ilə şahın yanına yolladılar. Məhəmməd İbrahim xan Herat 954
darüssəltənəsində [şahın] irəm məclisinə yetişməklə izzətləndi, şahın nəzərinə və iltifatına layiq görüldü. Əlahəzrət, xanı öz xosrovanə diqqəti sarıdan xatircəm etdi və o, əvvəlkindən də artıq diqqətə məruz qaldı. Xanın izzət və ehtiramla qorunmasını xasseye- şərifə qulamı Təhmasibqulu bəy Gürcüyə tapşırdılar. Həmçinin Hacı Məhəmməd xan tərəfindən belə bir sədaqət ayinli məktub gəldi: "Şahın diqqəti və iltifatı sayəsində Xarəzm məmləkətləri, əvvəllərdə olduğu kimi, bizim əlimizə keçdi, bu vilayətin torpağı müxalifət əhlinin tör-töküntüsündən təmizləndi, bu dövlətxah adam izzət və ucalıq taxtında əyləşdi. Bu beytlər onun halına münasibdir:
Əgər hər tükümün olsa bir dili, Səndən ötrü dua etməsi bəlli. Hələ şükür dili açmamışam mən, Hələ deməmişəm sənə şükrümdən. 635
Sözün qısası, bu hadisələrdən sonra Bağşəhr Bəhram qəhrli xosrovun iqamət yeri oldu, [şah] orada Xorasan işlərinin nizamlanmasına, ehtiyac sahiblərinin və dövlətxah adamların mətləblərinin həllinə başladı. Özbəklərin hakimiyyətləri vaxtı dövlətxahlıq izhar edən, din və dövlət yolunda çalışan, öz qalalarını qoruyan, vətənlərindən çıxıb İraqa gələn bütün Xorasan əhlinə ənamlar, soyurğallar və yaxşı xələtlər verildi, onlar imtiyazlara layiq görüldülər.
Məmləkət işlərini gördükdən, əskər və rəiyyətin dərdinə çarə etdikdən sonra müzəffər məiyyət müqəddəs Məşhədə tərəf hərəkətə başladı, oraya çatıb bir ayadək həmin cənnətnişan yerdə dayandı, müqəddəs astana sərkarının işlərinə əl yetirdi, oranın xidmətçilərinə, müdərrişlərinə*, heffazlarına**, başqa əmələ və
635
Beytlərin farscası: Əgər hər muye-mən gərdəd zəbani, Şəvəd hər yek to-ra təsbihxani. Hənuz əz bizəbani xofte başəm, Ze səd şokrət yeki nagofte başəm.
955
xidmətkarlarına, kasıblara və təqaüdçülərə (ratebexar) cənnətməkan şahın hakimiyyəti vaxtında olduğu kimi kömək olundu. Sərkar üçün zəruri olan hər şeyi onun sərəncamına tapşırdı, ona qiymətli daş- qaşlar, qızıl və gümüşlə işlənmiş qəndillər, şamdanlar, gözəl Kirman xalıları və qab-qacaq verildi, müqəddəs rövzənin gözəlləşməsinə çalışdı. O, müqəddəs Məşhəddə olduğu hər gün ərzində həmişə ziyarət səadətinə yetişdi, istəyi və etiqadı hədsiz olduğu üçün vaxtının çoxunu şəxsən xadimlik, fərraşlıq və sair işlərdə iştirakını əsirgəmədi, bu işləri görməklə iftixar etdi. Xorasanda daha heç bir görüləsi iş qalmadığından, müqəddəs rövzəyə əlvida dedi və zəfər ayəli ordu Radkan və Xəbuşan yoluyla Astrabada getməkdən ötrü Dəşte-Bəhryana doğru hərəkətə başladı.
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|