Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
dildənkənar amillərin təsiri ilə qeyri-təbii meyillərin, dilin
təbiətinə və tipologiyasına yad olan proses və “qəlib”lərin tətbiqi nəticəsində dil mənzərəsində nəzərə çarpan “təsadüfi” dəyişikliklər özünü göstərir. Belə halların qarşısının vaxtında D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 106 alınması, uyğun prinsip və qaydaların müəyyənləşməsi norma səviyyəsində artıqlığa gətirib çıxaran variativliyin ortadan qalxmasına şərait yaradar. Dilə kənar təsir – alınmaların mənimsənilməsi ilə bağlı məqamlar, dilə substratın təsiri bütün səviyyələrdə - fonetik, leksik, qrammatik səciyyəli ola bilər. Lakin “Substrat təsiri bir çox illər sonra, hətta substrat etnik ortamı meydandan qalxdıqdan xeyli sonra, o dil isə bu ərazidə işləkliyini itirdikdən sonra belə (xüsusilə, fonetika və sintaksisdə) özünü büruzə verə bilər” (s.48). fonetik substrat ən dayanıqlı ... hesab olunur (7, s.48). Müsahibələrinin birində görkəmli türkoloq F.Cəlilovun qeyd etdiyi kimi, “doğma sözümüzün dildə doğub-törəmə imkanı var, alınma söz isə dilimizdə qısır qalır”. -iyyat,- iyyət və -iyyə şəkilçisinin fonem tərkibini nəzərdən keçirmək kifayətdir ki, onun dilimizin ümumi qanunauyğunlu- ğuna zidd olması aşkarlansın: “iyyə” hissəciyində iki sait arasında qaşa “y” işlənir. “Y samitinin tələffüzü zamanı ... dil, demək olar ki, i saitinin tələffüzü zamanı aldığı vəziyyətdə olur... Saitlərarası mövqedə onu saitlərdən ossiloqrafik şəkil cəhətdən fərqləndirmək, deməkolar ki, mümkün deyildir” (8, s.164-165). Azərbaycan dili üçün ki saitin yanaşı işlənməsinin belə səciyyəvi olmadığını nəzərə alsaq, bu şəkilçinin nitq axınında ümumi ton mənzərəsinə təsirini təsəvvür etmək çətin deyil. İntonasiyanın dilin tipoloji quruluşundan birbaşa asılı oldu- ğundan əruza məxsus ritm türk dillərində iltisaqiliyin verdiyi xüsusi tarazlığa malik ölçü ilə uyğun gəlmir. Nəzərə almaq lazımdır ki, dilin ümumi qanunauyğunluqları ilə səsləşməyən belə məqamlar min illərdən bəri formalaşmış artikulyasiya aparatı “alqoritminə”, eləcə də fonoloji səviyyədə dəyişmələrə gətirib çıxarır ki, bu da nəticədə morfoloji və sintaktik səviy- yədə dəyişmələrə - son nəticədə isə struktur dəyişmələrinə sə- bəb olur. Səslərin kəmiyyət göstəriciləri ümumi prosodiya mənzərəsinin dəyişilməsinə gətirib çıxarmaqla fərqli intonasiyanın meydana çıxmasını şərtləndirir. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 107 Bəzi həssas məqamlarda diqqətli olacağımız təqdirdə dilimizin inkişaf istiqamətləri ilə bağlı ciddi narahatlığa əsas yoxdur. “Əgər bu və ya digər hind-Avropa dili min ildə tanınmaz dərəcədə dəyişirsə, bu vəziyyəti türk dillərinə şamil etmək olmaz, çünki türk dilləri neçə min ildir ki, morfoloji quruluşunda iltisaqi texnikanın gücü, morfonoloji quruluşunda heca modellərinin ideal sayı, vurğunun dinamikası, səs uyuşması qanunu, fonotaktikanın sadəliyi, səs quruluşunda fonemlər sisteminin simmetriyası ilə dilin daxili mükəmməl mexanizmini qoruya bilmişdir. Türk dillərində cins kateqoriyasının olmaması, feillərin çevikliyi ilə müşayiət olunan paradiqmalar, sintaksem düzümü kimi məsələlər də həmin stabilliyi şərtləndirən əlamətlərdir” (6, s.33). Sonda diqqətimizi cəlb edən bəzi məqamlara diqqəti cəlb etməyi lazım bilirik: • 35-ci bəndin ( “Mənbə dildə söz ortasında qoşa ss samiti olan aşağıdakı sözlər də bir s hərfi ilə yazılır: masaj, pasaj, şose və s.”) bu tipli digər sözlərə də şamil edilməsi daha məqsədəuyğun olardı: disertasiya, komisiya, komisar, aqresiya, asimilyasiya, asistent, diskusiya... • Layihədə attestasiya, attestat, attaşe, attraksion tipli sözlərin tək t samiti ilə yazılması ilə bağlı müvafiq bəndin olması məqsədəuyğun olardı. • Eyni məsələni müxtəlif dillərdən alınmaları əks etdirən fərqli saitlərin sözdə yanaşı işlənməsi - qoşasaitli bəzi sözlərin yazılışına da aid etmək olar. Bu hal, məlum olduğu kimi, dilimiz üçün səciyyəvi olmadığından tələffüzdə bu tipli sözlərdə iki sait arasına y samiti əlavə olunur: ailə, təbiət, zəif... Bir zamanlar qayda, fayda (qaidə, faidə - Mən istəyirəm ki, ticarətin hər bir yolunu və qaidəsini sənə öyrədim. Ə. Haqverdiyev; Bizə ondan və leyk faidə yox. S.Ə. Şirvani.) tipli sözlərin orfoqrafiyasını yada salmaq kifayətdir. “Vedro” sözünün vedrə şəklinə salınması da tam məqsədəuyğun fakt kimi dəyərləndirilə bilər. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 108 Bu baxımdan yanaşdıqda qeyd olunan sözlərin ayilə, təbiyət, zəyif şəklində yazılışı daha məntiqli görünür. • Söz ortasında eynicinsli qoşa samitlə (mm) yazılan sözlərin bir samitlə yazılması (komunikativ, qramatika) məqsədəuyğun olardı. • Azərbaycan dilində cins kateqoriyasının olmadığını və bir neçə sözü əhatə etdiyini nəzərə alaraq bəzi peşə adlarına artırılan şəkilçidən imtina olunmasını daha məqsədəuyğun hesab edirik: müəllim//müəllimə, katib//katibə, aktyor // aktrisa... Bu şəkilçinin bir neçə sözü əhatə etməsi, digər bu kateqoriyadan olan sözlərə artırıla bilməməsi (həkim, rəssam, mühəndis, mühasib...), eləcə də türk təfəkküründə gender ayrıseçkiliyinin qabarıq olmaması bu fikrin əsaslı olduğunu göstərir. Ixtisas və peşə ilə bağlı vacib məsələ yaxşı mütəxəssis olmaqdır, gender fərqi deyil. Orfoqrafiyaya qaydaları dilin fonem sistemi və bu sistem daxilində baş verən qanunauyğun dəyişmələrlə yanaşı, mövcud ənənə, dilin inkişaf tendensiyası – istiqaməti və dil sistemindəki davamlı inkişaf ardıcıllığını nəzərə almağı tələb edir. Yazı normasının əsasını təşkil edən bu qaydaların praqmatik tərəfi - ədəbi dilin tətbiqində vahidliyi, bütövlüyü qorumaq meyili diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır. Dövlət dilinə münasibət birmənalı olmalı, hər bir vətəndaş bu məsələdə məsuliyyətini dərk etməli, dövlət atributlarından biri kimi (Himnin ifa olunduğu dil olaraq!), dövlətçiliyin təminatçısı kimi xüsusi hörmət və həssaslıqla yanaşmalıdır. Unutmamalıyıq ki, “dil məsələsi – dövlətin milli təhlükəsizliyi məsələsidir!” (9). D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 109 ƏDƏBİYYAT: 1. Ф. де Соссюр. Труды по языкознанию. М., 1977. 2. Рахманов Дж. А. Статистико-дистрибутивный анализ азербайджанского текста (На уровне графем и фонем) // автореферат дис. ... кандидата филологических наук . Ин-т языкознания им. Насими. - Баку, 1988. - 23 с. 3. Частотность букв в казахском языке и типичные ошибки в произношении.// https://zonakz.net/blogs/user/ertur/- 9528.html?mode=full 4. Частотность букв русского алфавита// http://dic.- academic.ru/dic.nsf/ruwiki/370211 5. A. Axundov. Azərbaycan dilinin fonemlər sistemi. Bakı, 1973. 6. F. Cəlilov. Cəlilov F. Azərbaycan dilinin morfonologiyası. Bakı, Maarif, 1988. 7. Абаев В. И. Абаев В. И. Скифо-европейские изог- лоссы. На стыке Востока и Запада. М., 1965. 8. A. Axundov. Azərbaycan dilinin fonetikası. Bakı, 1984. 9. Вербицкая Л. Cовременная русская орфоэпия и ор- фофония. //Чуждоезиково обучение, година XL, книжка 1, 2013// http://master-rki.net/docs/Verbits- kaya012013 Назакeт Газиева Влияние глобализации на языковые процессы: языковая ситуация и закономерности правописания. Резюме В статье исследуются процессы наблюдаемые в языке в период глобализации, анализируется языковая ситуация и проблемы правописания. В статье также говорится о D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 110 важности применения статистических методов для исследования процессов, наблюдаемых в фонологической системе. В исследованиях, проводимых на материале ху- дожественной литературы определяется частотные качества и комбинаторные свойства звуков Азербайджанского языка. Nazaket Gazıevа The influence of globalization on language processes: the language situation and the laws of spelling. Summary The article studies the processes observed in the language in the period of globalization, analyzes the language situation and spelling problems. The article also talks about the importance of using statistical methods to study the processes observed in the phonological system. In studies conducted on material of literature is determined by the frequency of quality and combinatorial properties of the sounds of Azerbaijani language. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 111 Pərviz İsmayılov AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent perviz.ismayilov@gmail.com Antroponimik sistemin xronoloji ardıcıllıqla öyrənilməsi məsələsinə dair Açar sözlər: antroponim, antropoəsas, antropoformant, yazılı abidə, model, modelləşdirmə Ключевой слова: антропоним, антропооснова, антропофор- мант, письменный памятник, модель, моделирование Key words: anthroponym, anthropostem, anthropoformant, written monument, model, modeling Tarixi onomastikada həm nəzəri, həm də tətbiqi problemlərin həlli aktualdır. Müasir dövrdə türk dilləri üçün ümumi və ortaq olan vahidlərin toplanması və onların bir toplu kimi araşdırılması son dərəcə vacibdir və bu baxımdan onomastik vahidlər xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ümumtürk səviyyəsində onomastikaının araşdırılmış və tədqiq edilməmiş məsələlərinin aydınlaşdırılması özü də ayrıca bir problemdir. Təbii ki, tədqiqatların kəmiy- yəti onların keyfiyyət göstəricisi deyildir. Keyfiyyətcə qiymətləndirmənin özü müəyyən axtarışlar, araşdırmalar üzrə aparılmalıdır. Ayrı-ayrı türk dillərində onomastik vahidlərin siyahıları, lüğətləri, məlumat kitablarının nəşr olunması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əgər belə toplular varsa, onların birləşdirilməsi istiqamətində iş görmək zərurəti meydana çıxır. Türk dillə- rinin ümumi tarixi onomastik mənzərəsi ayrı-ayrı türk dillərinin tarixi onomastikaları üzrə tədqiqatların müqayisəli şəkildə təhlil və araşdırmaları prosesində daha aşkar görünənləri, zənnimizcə, heç bir şübhə doğurmur. Qeyd edilən istiqamətlərdə işlərin aparılması bir çox səbəblərdən çətin və ağırdı. Məsələnin türk dilləri üçün ortaq planda qoyulmasının vacibliyi çətinliyi, işin ağırlığını kölgədə qoyur. Onomasologiyada özünü göstərən cəhətlərdən biri də adların, nominasiyası prosesinə təsir göstərən amilləri aşkara çıxarmaq, xüsusi adların təşəkkül və formalaşma prinsiplərini aydınlaşdırmaq üçün müx- təlif elm sahələrinə dair bilikləri bir yerə toplamaqdır. Onomastik vahid- lərin hər bir qrupunun verdiyi materialın özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Bəzi onomastik materiallar dil tarixinin, o cümlədən bir sıra başqa sahələrin tarixinin öyrənilməsi üçün daha zəngin faktlar verirsə, başqa D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 112 qrup vahidlərdə belə faktlar az olur. Biz belə bir qənaətdəyik ki, dil tarixi, o cümlədən tarixi onomastikanın tədqiqi üçün qədim antroponimlərin və toponimlərin öyrənilməsi, araşdırılması daha vacib və daha əhəmiy- yətlidir. Yazıyaqədərki dövrün onomastikası birinci tarixi onomastik qatı təşkil edir. Sonrakı qatlar dilin yazılı abidləri, xüsusən də fundamental yazılı abidələri əsasında müəyyənləşdirilməlidir. Biz bu qata Orxon-Yenisey abidələrinin dilində işlənmiş onomastik vahidləri daxil etməyi məqsədəuy- ğun sayırıq. Türk yazılı abidələrindən Orxon-Yenisey abidələri ümumtürk abidəsi sayılır. Bundan əlavə ayrı-ayrı dillər qruplarına aid abidələr də az deyildir. Tarixi onomastika üçün həm dil qrupları və ayrı-ayrı dillərə aid abidələrin onomastikası tədqiqat əhəmiyyət daşıyır. Təbii ki, abidələrin yazılma tarixlərinə görə xronoloji qaydada tədqiqi məsələyə ardıcıl yanaşmanı təmin edir. Bu halda müəyyən dövr üçün məqbul sayılan onomastik vahidlərin bir yerə toplanması imkanı qazanılır. 1303-cü ildə yazılması ehtimal edilən «Kodeks Kumanikus», Kitabi-məcmu-e tərcüman türki və əcəmi və möqoli və farsi» (XIII) lüğəti, Əbu Həyyan Əl-Qarnatinin (və ya əl-Əndəlusi) «Kitabul idrak, lisan-ül ətrak (XII), Cəmaləddin Ət- Türkinin «kitabi-bulqat əl muştak fil-luğati əttürk və əl kıfçak» (XV), «Ət-töhfət üz-zəkiyyə, fil-lüğət-it Türkiyyə» (XV), Mahmud Kaşğarinin «Divani-lüğət-it türk», Yusif Balasaqunlunun «Qutadqu Biliq», «Kitabi- Dədə Qorqud» dastanları, «Oğuznamə»lər, uyğur abidəsi «Altun-yaruk» və bir sıra başqa abidələr, həmçinin qazax dilindəki «Alpamış», qırğız dilindəki «Manas» dastanları, «Koroğlu» dastanı və s. bir yerdə türk dillərinin tarixi onomastikası ilə bağlı kifayət qədər böyük bir materialın toplanmasına əsas verəcəkdir. Əldə olan materiallara əsasən deyə bilərik ki, Əzizxan Tanrıverdinin “Qədim türk mənbələrində yaşayan şəxs adları” monoqrafiyası məhz qeyd etdiyimiz planda yazılmış olduqca əhəmiyyətli tədqiqat işidir. Əsərdə Orxon-Yenisey abidələri, "Dədə Qorqud kitabı", "Manas" dastanı, Mahmud Kaşğarinin "Divanü lüğat-it- türk" əsəri və bir sıra digər qədim türk mənbələrindəki səxs adları tarixi- linqvistik müstəvidə tədqiq edilmişdir [1, s. 19]. Onu da qeyd edək ki, türkologiyada və ayrı-ayrı türk dillərində bu abidələr üzrə irili-xırdalı müxtəlif aspektli tədqiqatlar aparılmışdır. Məsələn, Ç.Hüseynzadənin «Orta əsrlər ərəbdilli yazılı abidələrdə türk mənşəli antroponimlər» monoqrafiyasında, əsasən, türk mənşəli antroponimlərin müəyyən dövrə aid olanları tədqiq və təqdim olunmuşdur [2, s.18]. Ə.Tanrıverdi Orxon-Yenisey abidələrindəki antroponimləri quruluşuna görə üç yerə bölür: 1) sadə quruluşlu antroponimlər: Bars, Buğa, Böri, Kara və s.; 2) düzəltmə quruluşlu antroponimlər: Edçu, Elçi, D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 113 Salçı, İnançu, Kutluğ, Toğluk, Bökli, Təkəş, Bilgə, Kapağan, Kıyağan və s.; 3) mürəkkəb quruluşlu antroponimlər: Altuğa, Elbilgə, İltəris, və s. Müəllif mürəkkəb antroponimlərdən bəhs edərkən Orxon-Yenisey abidələrindəki mürəkkəb antroponimlərin daha çox model təşkil etdiyini qeyd edir və modelləri tərkibdəki sözlərin miqdarı üzrə dörd sinfə bölür: 1) tərkibində iki söz olan model: Aza Tutuk, Alp Urunu, Apa Tarkan, Buğak Tutuk, Kutluğ çor və s.; 2) üç sözdən ibarət olanlar: Boyla Buğa Tarkan, Ögə Bert Tutuk, Öz Alp Tutuk və s.; 3) dörd sözdən ibarət olanlar: Ög Bas İn Alp, İnançu Apa Yargan Tarkan və s.; 4) beş sözdən ibarət olanlar: Tüz Bay Küç Bars Kutluğ [1, s.60]. Araşdırmalar göstərir ki, Orxon-Yenisey abidələrində iki sözdən ibarət olan antroponimik modellər üstünlük təşkil edir. Ə.Tanrıverdi göstərir ki, Orxon-Yenisey abidələrindəki antroponimlər arasında birhecalı antroponimləri – Bay Apa, Bars Bəg, Küç Bars, Küç Kül, ikihecalı antroponimləri – Arslan, Altun, Bogü, Sabık Basar, Yamtar, Kutluğ və s., üçhecalı antroponimləri – Bağatur, İsbara, İlbigə, Kapağan, ayırmaq olar. Bunların arasında bir və ikihecalı appelyativlər əsasında formalaşanlar çoxluq təşkil edir. Hətta çoxsözlü antroponimik modellərdəki vahidlərin hamısının azhecalı olmasına təsadüf edilir. Məsələn, “Tüz Bay Küç Bars Kutluk” antroponimik modelindəki beş sözdən dördü birhecalıdır [1, s.61]. Linqvistikada modelləşdirmə müəyyən kriteriyalar əsasında vahidlərin forma və ya məzmun planına görə eyni çərçivə daxilinə salınması nəzərdə tutulur. Qurulan qəliblər model adlandırılır. Ə.Tanrıverdi modelləşdirmə üçün mürəkkəb antroponimləri vahid kimi götürmüş və onları tərkibdəki sözlərin sayı əsasında qruplaşdırmış, müvafiq modelləri tərtib etmişdir. Belə modellərdə beş sözdən ibarət olan adlar qrupu da aşkara çıxır ki, bu, adlandırmanın qənaət prinsiplərini bir qədər pozur. Belə hesab etmək olar və ya belə bir mülahizə irəli sürmək olar ki, dilin qədim qatlarına getdikcə antroponimlərin sadə variantlarda olması ağlabatandır. Yəni insana ad verərkən onun tələffüzünün ahəngdarlığı, eləcə də qısalığı aparıcı olmalıdır. Təsadüfi deyil ki, iki sözdən ibarət olan mürəkkəb antroponimlər Orxon-Yenisey abidələrində çoxluğu ilə seçilir. Beş sözdən ibarət olan modelə aid Ə.Tanrıverdi yalnız bir nümunə vermişdir: Tuz Bay Küç Bars Külüğ [1, s.61]. Bununla yanaşı əsərdə Ak baş Atık İnal Ögə antroponimi də təhlilə cəlb edilmişdir. Həmin təhlildə göstərilir ki, Ak baş Atık İnal Ögə adındakı sözlər ardıcıl olaraq aşağıdakı mənalara malikdir: ak - ağ, baş - baş, inal - inanılmış, etibarlı, ögə - müdrik, ağıllı. Bu ardıcıllıqda Atık sözünün D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 114 müasir dildə açılışı yoxdur. Ə.Tanrıverdi, Ə.Rəcəbov və Y.Məmmədova istinadla qeyd edir ki, söz “at” kökü və “-ık” şəkilçisi əsasında formalaş- mışdır. “Ak baş Atık” mürəkkəb adı “ağ baş atı olan” kimi izahlanır. Ə.Tanrıverdi “atık” sözünün appelyativ olaraq “tanınmayan, bilinməyən” anlamlı “aduk” və “ayı” anlamlı “adığ” sözlərinin ola biləcəyi ehtimalını irəli sürür, “ayı” dır. Xüsusi adların fərqli müxtəlifliyi onların öyrənilməsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Bir halda yer, ərazi, yaşayış məntəqəsi xüsusi ad alırsa, başqa halda xüsusi adın arxasında real subyekt durur. Təbii ki, insanı coğrafi obyekti, heyvani, kosmik obyekti adlandırma fərqli hadisələrdi. Ona görə də, xüsusi adların öyrənilməsində həm oxşar, həm spesifik məsələlər üzə çıxır.Antroponimlərin modelləşdirilməsi məsələsini fərqli şəkildə qoymaq olar. Əgər antroponim çox sözdən düzəlirsə, bu halda modelləşdirmənin sözlərin miqdarına əsasən aparılması mümkündür. Lakin belə modelləşdirmə adın tərkibindəki hər bir sözün semantik xüsusiyyətlərini nəzərə almır. Antroponimlərin əksəriyyəti bir sözdən ibarətdir və iki və daha artıq sözün işlənməsi, şübhəsiz ki, tarixən sonrakı dövrlərə aid ola bilər. Ona görə də ilk növbədə bir sözdən ibarət antroponimlərin modelləşdirilməsi, daha sonra isə iki sözdən ibarət antropo- nimlərin modelləşdirilməsi məsələsini qoymaq daha məqsədəuyğundur. Xüsusi adların düzəlməsi məsələsini təhlil edərkən, əsaslar və formantlardan danışmaq lazım gəlir. Çünki əsasın tərkibinə daxil olan prefiks, kök və suffikslər, bir qayda olaraq, onomastikaya qədərki formanın komponentləridir. Onlar xüsusi adlar üçün baza rolunu oynamışdır. Sonuncunun tərkibinə hazır əsaslar (enonimlər) axırda daxil olmuşdur [3, s.22]. Antroponimlərin struktur-semantik tədqiqatlarında “antropoəsas” və “antropoformant” anlayışlarından istifadə olunur. «Antroponimik əsas (antropoəsas) şəkilçisi və antropoformantı atıldıqda antroponimin qalan his- səsidir. Antroponimik formant (antropoformant, formant antroponima) - an- troponimin affiksal elementi, həmçinin antroponimik suffiksdir» [4, s. 35]. Ç.Hüseynzadə göstərir ki, xüsusi adların əsaslarının öyrənilməsi tarixi antroponimiyaya həsr olunmuş tədqiqat işlərinin başlıca məsələsidir. Çünki bunsuz hər hansı təsnifin və etimologiyanın aparılması mümkün deyildir. Dilçilik ədəbiyyatında topo- və antropo əsasların öyrənilməsinə müxtəlif yanaşma və münasibətlərin hamısı buradan irəli gəlir. Xüsusi adların əsa- sını morfoloji, struktur, leksik-semantik, semasioloji, substitusional mövqedən şərh edərkən eyni bir əsasın linqvistik və ekstralinqvistik səciyyəsini aşkara çıxarmaq mümkündür. Bu yolla əldə edilmiş nəticələr çox zaman ziddiyyətli olur və onomastika ilə məşğul olanlar arasında mübahisələr doğurur. Bununla belə, xüsusi adların əsaslarını öyrənərkən təd- D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 115 qiqatçıların əksəriyyəti həm topoəsasın, həm də antropoəsasın seçilməsinin təsadüfi olmaması haqqında vahid fikrə gəlirlər” (Ç.Hüseynzadə). Adlar dilin lüğət tərkibindəki sözlər əsasında formalaşsa da, onların şəxslərə verilməsi və ya fərdin bu və ya digər adla nominasiyası təsadüfi səciyyə daşımır. Mövcud adların semantik təhlili, sözlərin mənalarına görə tematik qruplaşdırılması təsdiq edir ki, antroponimlər müəyyən seçim əsasında götürülmüşdür və bu seçim də insanın real gerçəkliyə, onun hadisələrinə, əşya və predmetlərinə münasibətdən asılı olmuşdur. Yəni antroponimlər təsadüfi sözlər toplusu deyildir. Elə sözlər vardır ki, onların antroponim olma ehtimalı yüksəkdir, elə ümumi sözlər də vardır ki, onlardan antroponim üçün ümumiyyətlə istifadə olunmur. Antroponimləşməyə meyillilik, hər şeydən əvvəl, komponentlərin seman- tikasından doğur. Xüsusi adların öyrənilməsi, ilk növbədə, şəxs adlarının qeydə alınması, təsviri, yaranma xüsusiyyətlərinin, prinsiplərinin araşdırılması, Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|