Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu

10.  Ay adları bəzən böyük, bəzən kiçik yazıldığından (8 Mart, 10 
mart) onlar bütün hallarda böyük hərflə yazıldığı qeyd eilsin. 
  Nəticə olaraq qeyd  etmək lazımdır ki,  orfoqrafiya  lüğətləri hər 
dəfə nəşr olunduqca əvvəlki qüsurlar aradan qaldırılmalı və yeni sözlər 
dilin daxili qaydalarına uyğunlaşdırılmalıdırlar. 
 
ƏDƏBİYYAT: 
 
1.  http://www.xalqqazeti.com/az/news/laws/32710  
2.  Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti. Bakı, Lider nəşriyyatı, 2004, 
728 s. 
3.   Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti. Bakı, Şərq-Qərb, 2013, 840 
s. 
4.  Səməd Vurğunun bədii dilinin izahlı lüğəti. Bakı, Elm, 2011, 672 s. 
5.  N.Kəsəmənli. Seçilmiş əsərləri. Bakı, Şərq-Qərb, 2004, 256 s. 
6. 
http://aztc.gov.az/az/posts/id:441
 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
124 
 
7.  Q.Kazımov  “Orfoqrafiya  qaydalarının  yeni  layihəsi  haqqında”, 
http://www.dil-tarix-poeziya.gen.az/2_014.php
 
8.  A.Axundov. Ümumi dilçilik. Bakı, Şərq-Qərb, 2006, 280 s. 
 
 
Расим Гейдаров 
Об урировании орфографический правил 
азербайджанского языка. 
Резюме 
 
В статье рассматриваются вопросы решения орфографических 
норм  азербайджанского  языка.  В  то  же  время  в  конце  дается 
предложения по улучшению существующих правил правописания. 
 
Rasim Heydarov 
About regulation of orphogrphic rules of the Azerbaijani language 
 Summary 
 
In  the  article  are  considered  the  questions  of  the  solution  of  the 
spelling norms of the Azerbaijani language. At the same time, in the end, 
proposals were made to improve existing spelling rules. 
 
Bu  iş  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  yanında  Elmin 
İnkişafı  Fondunun  maliyyə  yardımı  ilə  yerinə  yetirilmişdir  –  Qrant  № 
EİF-KETPL-2-2015-1(25)-56/53/5 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
125 
 
Təhminə İsmayılova 
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, 
 filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 
[e-mail]
 
 
Səməd Vurğunun bədii yaradıcılığında dil məsələləri 
 
Açar sözlər: sənətkar, bədii yaradıcılıq, söz ustadları, klassik 
ədəbiyyat, şair, ana dili məsələləri. 
Ключевые слова: художник, художественная работа, мастера 
слов, классическая литература, поэт, проблема родного языка 
Key words: artist, artistic work, word masters, classical literature, 
poet, mother tongue issue 
 
Demə Səməd Vurğun gəldi – gedərdi, 
   
 
  
 
 
Unutmaz bu oba, bu mahal 
məni.  
Səməd Vurğun son dərəcə geniş və zəngin yaradıcılığa malik  bir 
sənətkardır. Onun bədii yaradıcılığı ilə yaxından tanış olduqda şairin hər 
misrasında, beytində böyük mənalar gizləndiyinin şahidi oluruq. Böyük 
fəlsəfi  ümumiləşdirmələr,  ictimai  -  siyasi  problemlər,  ədəbi  -  tənqidi 
fikirlər,  real  həyatın  ən  sadə  və  mürəkkəb  məsələləri...  və  s.  şairin 
yaradıcılığında öz bədii həllini tapa bilmişdir.  
Dil  məsələləri  də  S.  Vurğunun  estetik,  ədəbi  -  tənqidi  görüşlərinin 
əsasını, özəyini təşkil edir. Klassik ədəbiyyatımızın ənənələrinə sadiq qalan 
şairin bədii əsərlərində “söz”, “sözün qüdrəti” nə dair parlaq fikirlər diqqəti 
daha artıq cəlb edir.  
“Ölməz könül, ölməz əsər,  
Nizamilər, Füzulilər! 
Əlin qələm, sinən dəftər 
De gəlsin hər nəyin vardır, 
Deyilən söz yadigardır”  (6, s. 222) – deyən şair mənalı və yerində 
işlənmiş sözü ən qiymətli yadigar hesab edir. Elə əsl sənətkarın da hər sözü, 
şeiri  zaman  keçdikcə  unudulmamalı,  dünya  durduqca  o  da  insanların 
qəlbində  yaşamalı,  “vətən  mülkündə  əbədiləşməlidir”.  Şair  bu  estetik 
tələbləri,  ilk öncə,  öz qarşısına qoyur: 
“Yaz  ey Vurğun ki, hər şeirin, sözün bir yadigar olsun! 
Mən ölsəm də, Vətən eşqim vətən mülkündə var olsun!” (6, s. 179).
 
“Əzəldən belədir sözün hünəri: 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
126 
 
O daşa dil verir, torpağa qanad... 
Onunla ucalır xəyal şəhəri,  
Önündə diz çökür bütün kainat” (7, s. 99)
 
Öz müasirlərinin qarşısında yüksək tələblər qoyan sənətkar həm də  
onlara  klassiklərimizdən    -  Nizami,  Füzuli,  Vaqif  kimi  dahi  söz 
ustadlarından  dərs  almağı,  öyrənməyi  tövsiyə  edir.  Şairin  fikrincə, 
cahanda ən böyük söz sənətkarındır. Odur ki, sənətkar sözü daha qüdrətli, 
daha tutarlı olmalıdır:  
“De kimdir yaradan ən böyük sözü? - 
Bizim dünyamızda sənətkar odur!” (7, s.299). 
Şairin fikrincə,  M.P.Vaqif belə sənətkarlardandır.  
“Yox! Yox... hüsn - kəlam Vaqifdə vardır,  
Hər sözü ölməyən bir yadıgardır”. 
Şair öz məqamında, yerində söylənilən sözü yüksək  qiymətləndirir. 
İkinci  dünya  müharibəsi  illərində  yazdığı  bir  şeirdə  göstərir  ki,  indi  çiçək 
fəsli deyil, havada barıt qoxusu vardır. Belə havada şair qəlbi nazlanmamalı, 
o  hər  sözü  ilə  sovet  əsgərini  qəhrəmanlıq    göstərməyə    ruhlandırmalıdır.  
Şair yazırdı: 
“Əfsanələr vaxtı deyil... hər sözün öz məqamı var,  
Bəzən bizi uzaqlara aparmasın səyyar xəyal... 
İnsan oğlu öz günüylə, öz dövrüylə şöhrət tapar,  
Şair könlüm! Sən özün də bu sözlərdən bir ibrət al”.  
Şair Vətənin qanlı – qadalı günlərində döyüşlərdə iştirak etmədiyinə 
təəssüflənirsə  də,  sözün  böyük  qüdrətinə  arxalanan  şairin  bu  təəssüfləri 
tez də yox olur, çünki  “şerin gülləsi”, “sözün nəfəsi” daha ağırdır, daha  
təsirlidir.  “Cəbhədə” , “Fitnə”, “Sənəm qarının pıçıltıları”, “Komsomol” 
poemasının  “Novruz  bayramında”  hissəsi  daha  maraqlıdır.  Şair 
“Komsomol” poemasında təsvir edir ki, Humay neçə vaxtdır ki, Cəlaldan 
xəbərsizdir.  İndi  Novruz  bayramıdır.  O,  bir  xoş  xəbər  eşitmək  üçün 
qonşu qapısını pusmağa gedir. Bu hadisəni  şair belə təsvir edir: 
“Qayda belədir ki,  birinci kərə 
Xeyir söz eşitsə şad olacaqdır. 
Yaman söz eşitsə, yenə qəmlərə 
Qərq olub içində qovrulacaqdır”.  
Humayın  eşitdiyi  ilk  söz  “toyunu  görək”olur.  Bu  xeyirxah,  gözəl 
sözün Humaya təsirini şair aşağıdakı kimi təsvir edir: 
“Elə bil dünyaya gələndən bəri,  
O, nə dərd görmüşdür, nə də ki bir qəm.  
Elə bir günəşdir o gözəl pəri,  

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
127 
 
Onun gülüşündən yaranır aləm”. 
Əsərin  sonrakı  hissəsində  göstərilir  ki,  “ölüm”  sözünü  eşidən 
Humayın  vəziyyəti  dəyişir,  bu  xəbər  bir  ildırım  sürətilə  onun  başında 
gurultu qoparır, dizləri əsir, qara üşütmələr bu məsum  qızın canını kəsir. 
“Sözün hökmü meydan sürər uzaqvuran mərmilər tək” - deyən S. 
Vurğun    sözün  qüdrətinə  hədsiz  inam  bəsləyərək  bildirir  ki,  söz  “daşa 
dil”,  “torpağa  qanad”  verən  bir  incidir.  Hikmət  xəzinəsinin  bu  sakini 
önündə bütün kainat belə diz çökür. “Bir sənət, bir də söz ucuzlaşmasın!” 
devizini yaradıcılıq idealına çevirən şair “Bakının dastanı” kimi qiymətli 
poemasında bu xüsusda deyir:  
“Yox! Yox! Bu təəssüf nəyə gərəkdir? 
Daha mənzillidir şeirin gülləsi: 
Bütün sərhədləri o keçəcəkdir 
Toplardan ağırdır sözün  nəfəsi”.  
Ümumiyyətlə, şair lirik şeirlərində, poemalarında, dramlarında söz 
və sözün  qüdrəti  haqqında yeri  gəldikcə qiymətli fikirlər söyləyir, sözü 
məclislərin yaraşığı, dünyada ömürlük yaşayacaq zinət hesab edir, insanı 
yaşadacaq amil kimi tərənnüm  edir:  
“Ya mənalı bir söz, məsum bir baxış, 
 Yerdə olmasaydı insan sönərdi, 
Gözəl xəyallar da heçə dönərdi”(7, s. 47). 
Böyük şair məhz bunun nəticəsidir ki, sözə münasibət baxımından 
qələm yoldaşlarından, gənc şair və yazıçılardan yüksək sənətkarlıq tələb 
edir.  Hər  mənalı  sözün  üstündə  bir  şam  kimi  yanmağı,  gecə  -  gündüz 
fikirləşməyi, düşünərək danışmağı, sözü yerindəcə  işlətməyi, bacardıqca 
dilin  lüğət  tərkibini  zənginləşdirməyi  sənətkar  üçün  başlıca  məziyyət 
sayır.  Şair  bildirir  ki,  hər  kəsin  öz  sözü,  öz  nitqi  olmalıdır.  Alimlərin, 
böyük sənətkarların, dahilərin sözünü əzbərləmək, yerli - yersiz misallar 
çəkmək nəinki sənət adamı üçün, hətta ən adi mədəni, ziyalı şəxs üçün 
qəbahətdir:  
 “Başqasının sözlərilə bəzənsən də doyunca 
Müqəddəsdir hər insanın öz nəfəsi, öz səsi”. 
Öz  ruhu  etibarı  ilə  şairin  satiralarından  olan  “Karyerist”  bu 
baxımdan  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  “Çil  toyuğun  tək  yumurtası” 
satirasında deyilir: 
“Qoy yeri gəlmişkən söyləyim sizə,  
Sözüm toxunmasın şairlərimizə.  
Ancaq düşündürür məni hər zaman 
Yazılmış bir şeir, bir yeni dastan. 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
128 
 
 Bəzən qoyulmayır hər söz yerinə,  
Şeirimiz oxşayır biri – birinə”. 
Şairi hər zaman düşündürən bu məsələyə özü də çox ciddi yanaşır, 
hər sözün mənasına can yandırır, alın təri axıdır:  
“Ürək qoyub, can yandırıb hər bir sözün mənasına, 
Deyirəm ki, salam verim şeir – sənət dünyasına”. 
Sözə müqəddəs bir ehkam kimi baxan şair bəzən hər sözün üstündə 
uzun zaman fikrə gedir. Bir əsər yazarkən özünün dediyi kimi: 
“Yazdıqca “Muğan”ın hər nəğməsini,  
Gecələr şam kimi mən də yanıram... 
Duyduqca çöllərin xoş nəfəsini,  
Vaxtından tez yatıb, tez oyanmışam.  
Mən indi hər sözün üstündə bəzən 
Saatlar uzunu  fikrə gedirəm”. 
Şairin bədii yaradıcılığında bir fakt da özünü tez- tez büruzə verir - 
söz  həqiqətə  əsaslanmalıdır.  Uydurma  sözün  ömrü  uzun  olmur  və  o, 
sahibinə ləkə gətirir, belə sözlərin kəsəri də az olur. Lakin doğru söz “iti 
bir  bıçaqdır”.  Ömürlük,  dahiyanə  söylənilən  bir  söz  insanın  adını 
əbədiləşdirir. Şair özünü belə sözlərin aşiqi adlandırır: 
“Ömürlük  sözlərə  aşiqəm  düzü,  
Onsuz da insanın ömrü  az olur”. 
 Şair  göstərir  ki,  insanı  davranışı  ilə  bərabər  nitqi,  danışığı  ilə  də 
gözəl  tanımaq  olur.  Hər  bir  söz  özlüyündə  insan  mənəviyyatının 
güzgüsüdür.  Adi  bir  şəxsin  yersiz  sözlər  işlətməyi,  danışmağı 
başqalarında şübhələr yaradır, ona qarşı müxtəlif xəyallara düşürlər. “İnci 
xanım” şeiri bu baxımdan  daha xarakterikdir: 
“Bəzən ona böhtan atır bizim acı dillərimiz,  
Acıyıram bu ceyrana...tez açılar könül bağı. 
Bəzən onun yersiz gülüb, yersiz sözlər danışmağı 
Şübhə salır ürəklərə, iştahlanır bir çoxları”. 
S.Vurğunun bədii yaradıcılığında toxunduğu bu kimi məsələlər nitq 
mədəniyyəti  ilə  də  müəyyən  dərəcədə  bağlıdır.  Şair  satirik  bir  dillə 
mənasız,  yersiz  danışanları,  sözü  ilə  əməli  düz  gəlməyən  “saxta” 
insanları ifşa edir: 
“Vaxtsız xoruz olub çıxırsan dama,  
Səsin gülüş gəlir qanan adama,  
Qəlbin çamırlıqdır, çox qırıldama,  
Qurbağa səsindən qulaq kar olmaz”. 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
129 
 
Şair  burada  göstərir  ki,  hərcayı,  mənasız,  uzun  –  uzadı  danışmaq 
insan şəxsiyyətini alçaldır, onu hörmətdən salır. Belələrinin  nitqini  ədib 
“qurbağa səsinə” bənzədir.  
S.Vurğun  bədii  yaradıcılığında  ana  dili  məsələlərindən  də  geniş 
bəhs edir. Belə ki, şair sənətkarlar qarşısında sadə, aydın, təmiz bir dildə, 
hətta  dağda  çobanın  belə  başa  düşəcəyi  bir  dildə  yazmağı  estetik  tələb 
kimi qoyur. Təsadüfi deyildir ki, “S. Vurğun öz böyüklüyünü  əsərlərinin 
el  -  oba  arasında  yayılmasında,  uşaqlı  –  böyüklü  hamının  dillər  əzbəri 
olmasında görürdü”(2, s. 17) 
“Nədən bu torpağın şirin ləhcəsi 
Şairəm deyənə biganə qalsın?  
Nədən şeirlərim ağıza düşüb,  
Dağların çobanı məni anmasın?” 
Prof. İ. Məmmədlinin də doğru olaraq qeyd etdiyi kimi, “S. Vurğun 
bütün  yaradıcılığı  boyu  dildə  süniliyə,  qondarma,  yersiz  sözlərin 
işlənilməsinə qarşı çıxırdı: 
Bəzən qoyulmayır hər söz yerinə,  
Şeirimiz oxşayır bir – birinə... 
Eyni xatirələr, eyni şəkillər 
Xəyala açmayır yeni bir səhər”. 
Şair hələ1931 – ci ildə “Şeir və xaltura” adlı əsərində dildə hər cür 
süniliyi pisləyərək qəzəblə yazırdı: 
“Kəndə, kəndə və kəndə 
və  yenə də kəndə! 
Belə yazdı bəziləri 
Şerin başına turp əkəndə... 
Sevmədim 
Qurama sözlərin 
Ansız hərəkətini 
və beynimə zorla pərçimlənən 
bu sözlərin ləzzətini” 
S.  Vurğun  dilimizin  təmizliyini,  saflığını,  əlvanlığını, 
ahəngdarlığını    qoruyub  saxlamağa  çalışan  şairlərdən  idi.  O  deyirdi  ki, 
artıq bir sözün gəlməsi dilin başına nə qədər oyun aça bilər” (10, s.40). 
Doğma  ana  yurdunun  qızğın,  alovlu  övladı  olan  S.  Vurğunu  ana 
dili  məsələləri  bütün  yaradıcılığı  boyu  düşündürmüş,  dil  uğrunda 
mübarizənin  tarixindən  müəyyən    səhifələri  parlaq  lövhələrlə  əks 
etdirmişdir. Bu baxımdan “Vaqif” dramında Vaqifin Qacarla qarşılaşdığı 
səhnə  daha  maraqlıdır:  “Gərək  fars  dilində  yazsın  sənətkar”  –  deyən 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
130 
 
yırtıcı, vəhşi, qəlbi və vicdanı qan olan Qacarın tələbinə qarşı məğrur şair 
üsyankar bir mövqedə dayanır, Azərbaycan xalqının övladı olduğunu və 
öz xalqına sadiq qalacağını söyləyir: 
“Farsın da öz qüdrətli şairləri var,  
Nə çoxdur onlarda böyük sənətkar.  
Azəri yurdunun oğluyam mən də,  
Az – az uydururam, yeri gələndə”.  
Realist  ədəbiyyatın  banilərindən  olan  Vaqifin  ana  dilinə  doğma 
münasibəti,  məhəbbəti  S.  Vurğunun  “Şairin  ölümü”,  “Azad  ilham” 
şeirlərində əsil poeziya tələbləri səviyyəsində inikas olunur:  
“Gərdi sinəsini o,  fars dilinə, 
Bağırdı öz dilim, öz şeirim gərək! 
Bir dahi can verdi doğma elinə  
Üfüqdən –üfüqə  qanad  gərərək” (7, s.18)  
Bəzən şairin döyünən ürəyi köksünə  sığmır, indi onun öz ana dili 
də  istibdadın  pəncəsindən  qurtulub  azad,  müstəqil  dövlət  dilinə 
çevrilmişdir. “İyirmi bahar” şeirində şair yazır:  
“Xəbər aldım Nizamidən,  
Deyir  “Xoşbəxt oldu vətən” 
Öz sevgilim - ana dilim 
Can qurtardı yad əllərdən 
Təzə gəldim dünyaya mən” (6, s.57). 
Vətənin, elin vurğunu olan böyük şairin nəzərində  ana yurdu, ana 
torpağı  xoşbəxtdir,    çünki  onun  “öz  sevgilim”  –  deyə  obrazlı  bir  dillə 
qələmə aldığı Azərbaycan dili yad təsirlərdən xilas olmuşdur.   
“Bəsti”  poemasında  şair  Azərbaycan  qadınına  müraciət  edərək 
yazır:  
“Artıq saçlamayır səni qoçular,  
Hər yerdə, hər dildə danışmağın var”.  
Şair  Muğanı,  Mili,  odlar  ölkəsini    qarış  -  qarış  gəzdikcə  öz 
şeirlərinin,  Vaqifin,  Füzulinin  şeirlərini  doğma  ana  dilində  dinlədikcə 
fərəhlənir, şairin şeir rübabı daha gur səslənir. Ədib fəxr edir ki, alim də, 
şair də, dağda çoban da öz mahnısını ana dilində deyir: 
“Bir yeni rəng alır Mil də, Muğan da 
Bu bayram günündə, bayram elində. 
Alim də, şair də, dağda çoban da, 
Deyir mahnısını  ana dilində” (6, s.209). 
“Təbriz  gözəli”  şeirində  böyük  sənətkar  qanı  bir,  dili  bir  olan 
cənublu  qardaş  və  bacılarının   halına acıyır.  Bu  kədər  və  nifrət  hissləri 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
131 
 
“Yandırılmış  kitablar”da  daha  bariz  şəkildə  əks  olunur.    Şair  İran 
cəlladlarına xatırladır ki, Azərbaycan xalqı, onun dili məğlub olmamışdır. 
“Keyxosrovun  başını  anam  Tomris  kəsmişdir”  –  deyərək  şair  onlara 
bildirir  ki,  Koroğlunun,  Səttarxanın  çələngi  indi  bizim  başımızdadır. 
Zaman gələr ki, “şəhidlərin qiyam rühü yapışacaq yaxasından”. “Cəllad! 
Mənim  dilimdədir,  bayatılar,  qoşmalar...”  –  deyə  şeir  dilinə  xor 
baxanları,  ona    “Türkəxər”  deyənləri  “daş  ürəkli,  qan  içən  qurdlar” 
adlandırır, onları kəskin bir dillə ittiham edir:  
“Söylə, sənmi xor baxırsan mənim şeir dilimə?  
Qoca Şərqin şöhrətidir Füzulinin qəzəli! 
Sənmi “Türkəxər” deyirsən ulusuma, elimə?  
Anam Tomris kəsmədimi Keyxosrovun başını?  
Nəsillərim qoymayacaq daş üstündə daşını”.  
Şair  daha  sonra  “Bakının  dastanı”  poemasında  yazılı  abidələrin 
qorunub  saxlanılmasını  zəruri  sayır,  onların  mədəniyyət,  xüsusilə 
dilimizin  keçmişini  öyrənmək  üçün  böyük  əhəmiyyətə  malik  olduğunu 
göstərir.  Həmçinin,  o,  qədim  tarixə  malik  olan  ana  dilimizin  qədrini 
bilməyi,  onun  saflığını,  təmizliyini  göz  bəbəyi  kimi  qorumağı  gənclərə 
tövsiyə edir və müqəddəs bir vəzifə kimi tapşırır: 
“Mən qəlbimlə, ilhamımla anmaqdayam  bu gün sizi, 
Əzbər deyin şeirimizi, təmiz  bilin dilimizi”. 
Dilin  lüğət  tərkibinin  zənginləşməsi,  sənətkarın  canlı  xalq  dilinə 
əsaslanması  və  ondan  ilham  alması  kimi  məsələlər  də  şairin  bədii 
yaradıcılığında öz poetik həllini tapmışdır. Şair bildirir ki, incilər, gövhərlər 
mədəni olan, əsrlər boyu büllurlaşmış xalq yaradıcılığından istifadə etmək 
daha faydalıdır, çünki aqil babalar ikicə sözlə böyük mənalar ifadə etmişlər. 
Sadəliyin özündə mürəkkəblik yaratmaq  sənətkardan böyük məharət, iste-
dad tələb edən prinsiplərdir. Aqil bir çobanın dilindən eşitdiyi:  
“Muğan muğan olsa, biri üç eylər... 
Muğan tufan olsa, üçü heç eylər...” kimi qüvvətli aforizmdən sonra 
şair    xalq  zəkasının  böyüklüyünə  heyran  qalaraq,  oxucusuna  belə 
müraciət edir: 
“Oxucum, belədir aqil babalar,  
Bir dastan yaradır ikicə sözlə... 
Bu kamal dünyası gülər bir üzlə, 
Nəsildən nəsilə keçir yadigar” (7, s.174). 
Elə  buradaca  şair  yaradıcılığına  nəzər  salır,  öz    sözlərinin 
yaşayacağına  şübhə etmir:   
 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
132 
 
“Lakin o qocanın bayaqkı sözü 
Nəsildən – nəsilə yaşayacaqdır”. 
Odur  ki,  şair  sənətkardan  məhz  xalq  müdrüklüyü,  onun  kimi 
getdikcə öz ziyası ilə aləmə nur saçan qiymətli inçilər, sözlər söyləməyi 
tələb  edir.  Bu  isə  dil  ənənələrimizin  ən  yaxşı  cəhətlərini  mənimsəmək, 
klassiklərin dilinə yaradıcı münasibət bəsləməklə həqiqət ola bilər.  
M. Qorki yazırdı: “Yazıçılar bu dildən kor - koranə deyil, şüurlu və 
ağıllı  surətdə  istifadə  etməlidirlər.  Aydın,  mənalı,  dürüst  və  doğru 
məfhum  ifadə  edən  sözləri,  gözəl  və  ahəngdar  kəlmələri  diqqətlə, 
ehtiyatla seçib işlətməlidirlər”.  Göründüyü kimi, hər iki sənətkarın xalq 
dilinə münasibətdə tələbləri yaxından səsləşir.  
Prof.  M.C.  Paşayev  “Bədii  dilimiz  haqqında”  adlı  məqaləsində 
yazır:  “Tamamilə  xalqdan,    danışıq  dilindən  alınmış,  nədənsə  son 
zamanlara  qədər  ədəbi  dilə,  yazıya  düşməmiş  sözlər  bədii  əsərlərə 
gətirilir.  Bu  cəhətdən  S.  Vurğunun  şeir  dili  diqqətəlayiqdir.  İlk  baxışda 
yazı  üçün    “bir  təhər”  görünən  “sayrışmaq,  şütümək,  kövrək,  niskil, 
sanbal, quzey, güney, ilıq, qəlbi cığal” kimi sözləri indi hamı başa düşür, 
işlədir.  Eldən  gələn  bu  sözlər  bədii  əsərdə  özünə  vətəndaşlıq  hüququ 
qazandıqca Azərbaycan dilinin gözəlliklərini ədəbiyyata gətirir” (4, s. 6).  
Bu  cəhət    S.  Vurğunun    yaradıcılığında  duyulmaqdadır    və    bu  gözəl 
ənənəni şair  bədii dillə belə ifadə edir: 
“Muğan” dastanımda əks olunmadı,  
O yerdə gördüyüm gözəl bir səhnə,  
Sonralar bildim ki, “ilğım”dır adı, 
Düşsün  şeirimizin  söz  xəzinəsinə”.  
“S. Vurğun xalq dilində işlədilən bir sıra söz və ifadələri bədii dilimizə 
gətirir, onu zənginləşdirirdi: küsənmək, hayqırmaq, tamarzı, sayrışan, sağa-
lmaq,  güvənmək, ayağı sayalı, dələmə, gözləmə (sevgilisi, gözaltı elədiyi), 
ilğım, qaqqıldamaq, gümüldənmək, cilvələnmək, xınalanmaq, qımıldanmaq, 
qıymamaq  (Döyünməsin  qoy  ürəklər;  Qıymayıram  onlara  mən  dolaylar 
(Dolaylarda bahar çağı; Bir doyunca gəzim, dağlar!) və s. 
“Muğan” dastanında əks olunmadı 
O yerdə gördüyüm gözəl bir səhnə; 
Sonralar bildim ki, “ilğımdır” adı, 
Düşsün şeirimizin söz xəzinəsinə! 
...Bizim Əmirxan da ilğımlar kimi 
Gah gözə görünür, gah qaçır gözdən” 
“İlğım”  sözünü  bizim  dilimizə  gətirən  şair  onu  elə  növbəti 
səhifədəcə həm də gözəl bir müqayisə kimi işlədir” (10, s. 42). 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
133 
 
Şair həm də göstərir ki, sözün lüğət tərkibinə daxil olması, bilava-
sitə  məfhumun  gündəlik  həyata,  məişətə  daxil  olması  ilə  əlaqədardır. 
Ümumiyyətlə,  şair  bədii  yaradıcılığında  daha  geniş,  rəngarəng  fikirlər 
irəli sürür ki, bunların çoxu publisistik  yaradıcılığında da bu və ya digər 
şəkildə təkrar olunur. Lakin buna baxmayaraq, S.Vurğunun publisistikası 
elmilik  baxımından  daha  çox  əhəmiyyətlidir  və  dilçiliklə  bağlı  geniş, 
dəyərli mülahizələr  irəli sürülür.  
S. Vurğun  öz şeirində, sənətində, bir  də böyük məhəbbətlə sevdiyi 
Azərbaycanımızın,    xalqımızın  qəlbində  yaşayır  və    dünya  durduqca 
yaşayacaqdır.    O,  “...mənsub  olduğu  xalqın  bədii  düşüncə  tarixində 
xüsusi mövqe tutan bir sənətkardır” (M.Cəfər). “S.Vurğun həmişə böyük  
ideallar, böyük duyğular və arzularla yaşamış və sənətini də bu idealların 
tərənnümünə həsr etmişdir”  (B. Vahabzadə).  
“Bu  böyük  sənətkar  sağlığında  əfsanələşmişdir,  əfsanəvi  –  tarixi 
şəxsiyyətə çevrilmişdir. Xalqın hafizəsində onun reallığı ilə xəyali obrazı bir 
vəhdət  halında  birləşmiş,  o,  dastan  qəhrəmanı  olmuş,  aşıqların  sazlarında 
səslənmiş, haqqında neçə - neçə şeirlər yazılmışdır “ (9, s. 183). 
M.  Hüseynin  təbirincə  desək,  “Nizami,  Füzuli,  Vaqif  və  Sabir  kimi 
sənətkarların  adı  ilə  şöhrət  tapmış  Azərbaycan  şeirinin  tarixində  S.  Vur-
ğunun özünəməxsus görkəmli yeri vardır. O çoxdan bəri bütün ölkəmizdə 
istedadlı bir  xalq  şairi kimi tanınmaqda və sevilməkdədir”  (9, s. 183). 
 Bütün bu söylənilənlərə əsasən onu deyə bilərik ki, S. Vurğun təkcə 
bir şair, dramaturq, tərcüməçi, publisist, ictimai xadim deyildir, o həm də bir 
dilçidir.  O,  dil  məsələləri  ilə,  daha  geniş  mənada  desək,  dilçilik  elmi  ilə 
müntəzəm məşğul olmasa da, bu elmin ən mühüm sirlərini, problemlərini 
dərindən  mənimsəmiş,  qarşıya  çıxan  və  həll  olunacaq  hər  bir  məsələni