Азад нябийев



Yüklə 3,54 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/53
tarix14.01.2017
ölçüsü3,54 Mb.
#5544
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   53

Сяфуря  Йагубованын,  байатыларымызын  йорулмаз  топлайыъысы  вя 

тядгигатчысы Щясян Гасымовун, лятифя тядгигатчысы Тящмасиб Фярзялийевин 

хидмятлярини хцсусиля гейд етмяк лазымдыр. 

Бу  дюврдя  ашыг  поезийасынын  практики  вя  нязяри  мясяляляри  иля 

мяшьул олан фолклоршцнаслардан бири Гара Намазов (1930) иди. Ашыг 

сяняти,  онун  дцняни,  бу  эцнц  вя  сабащы  иля  баьлы  мясяляляр  онун 

тядгигатларында юз яксини тапмышдыр. 

Гара  Намазов  сонрадан  мцасир  ядябиййат,  ушаг  ядябиййаты 

мясяляляринин  тядгиги  иля  мяшьул  олса  да,  йеня  халг  ядябиййатынын 

мцхтялиф актуал проблемлярини тядгиг едиб арашдырмагдадыр. 

XIX  ясрдя  ашыг  шери  цслубунда  йазыб-йарадан  сяняткарларын 

йарадыъылыьы  бу  дюврдя  Язизя  Ъяфярзадянин (1921)  тядгигат  обйекти 

олду.  Ашыг  ел  шаири  вя  гардаш  ашыглар  барядя  илк  дяфя  олараг 

арашдырма  апаран  мцяллиф  фолклоршцнаслыьымыз  цчцн  бу  эцн  дя 

дяйярини итирмяйян бир тядгигат ишини арайа эятирди. 

Аьыз  ядябиййатынын  йазылы  ядябиййатла  ялагяси  фолклоршцнас  Яли 



Саляддинин  тядгигат  обйекти  кими  елми  мараглы  мцлащизялярля 

зянэинляшдирди.  Онун  «Сабир  вя  фолклор», «Азярбайъан  шери  вя 

фолклор»  монографийалар  елмин  мцасир  тялябляриня  ъаваб  верян 

тядгигатлар  иди.  Яли  Саляддин  ейни  заманда  музейлярин  тяшкилиндя, 

аьыз  ядябиййаты  нцмуняляринин  топланмасында  хцсуси  хидмят 

эюстярмишдир. 

Алтмышынъы  иллярдя  аьыз  ядябиййатынын  орта  мяктяблярдя 

юйрянилмяси,  фолклорун  тядриси  методикасы,  фолклор  вя  милли  пе-

дагогика  мясяляри  иля  ардыъыл  мяшьул  олан  алимляр  ичярисиндя  Ялийар 

Гарабаьлы  аьыз  ядябиййатынын  орта  мяктяблярдя  тядриси  принсиплярини 

ишлядиб щазырлады (37, с.251). Ялейдяр Щяшимовун милли педагожи фикрин 

формалашмасында  шифащи  ядябиййатын  рлуну  тядгигат  материаллары 

ясасында апармышдыр (38, с-263). 

Щямин иллярдя халгын епос мядяниййятиня, хцсусиля гящряманлыг 

епосунун, «Китаби  –Дядя  Горгуд», «Короьлу»  дастанларынын 

юйрянилмясиня 

диггят 


хейли 

артмышдыр. 

Бу 

истигамятлярдя 



короьлушцнас  алим  Фярщад  Фярщадовун (39,с-243)  вя  мифоложи 

дцшцнъямизи эениш тядгигат мцстявисиня этирн Миряли Сейидовун (40,), 

Шамил Чямшидовун хидмятлярини хцсусиля гейд етмяк лазымдыр. 

Фярщад  Фярщадов (1917)  «Короьлу»  дастанынын  Загафгазийада 


 

64

йайылмыш  вариантлары  барядя  бир  сыра  ящямиййятли  мцлащизялярин 



мцяллифидир.  Онун  «Короьлу»  дастанынын  «Загафгазийа  версийасы» 

адлы  ири  щяъмли  тядгигаты  короьлушцнаслыьы  зянэинляшдирян  бир 

арашдырма кими бу эцн дя юз ящямиййятини сахламагдадыр. 

Фиололожи  фикрин  мцхтялиф  истигамятляри,  хцсусян  ядяби  ялагяляр 

сащясиндя  хидмяти  олан  Миряли  Сейидовун (1920-1918)  фолклор  вя 

мифолоэийамызла  баьлы  арашдырмалары  нязяри  фикрин  инкишафына  ясаслы 

тясир эюстярди. 

  «Китаби –Дядя Горгуд»ун няшри ая тядгиги сащясиндя ялли илдян 

бяри  фядакар  ямяйи  иля  сечилян  горгудшцнас  алим  Шамил  Чямшидов 

(1910)  епос  мятнинин  няшриндя,  охунушунда,  еляъя  дя 

горгудшцнаслыьын  апарыъы  истигамятляринин  арашдырылмасында  бюйцк 

ямяк сярф етмишдир. «Китаби –Дядя Горгуд»у вярягляйяркян (1969), 

«Китаби  –Дядя  Горгуд» (1977), еляъя  дя  Дрезден  нцсхясинин  йени 

транскрипсийасы  вя  охунушунун  актуал  мясялялярини  ящатя  едян 

«Китаби  –Дядя  Горгуд» (2000) ясяриндя  о,  ялли  иллик  гянаятлярини 

ъямляшдирмишдир. 

Милли 


фолклоршцнаслыьын 

мцасир 


елми-нязяри 

сявиййядя 

юйрянилмясиндя,  гящряманлыг  епосларымыздан  «Китаби  –Дядя 

Горгуд»у  вя  «Короьлу»ну  цмумтцрк  вя  дцнйа  фолклору 

контекстиндя  юйрянян  эюркямли  фолклор  тядгигатчыларындан  бири  дя 

Халыг Короьлудур (1919). Х.Короьлу «Китаби-Дядя Горгуд»у оьуз 

гящряманлыг  епосу  кими  арашдыран,  онун  йаранма,  йазыйа  алынма 

тарихини  мцяййянляшдирян,  ъоьрафийасы  барядя  ясаслы  дялилляр  иряли 

сцрян,  епосун  образлар аляминин,  поетик  системини  эениш  тящлиля  ъялб 

едян  горгудшцнаслардандыр.  О, «Короьлу»  дастанынын  Азярбайъан 

вариантлары барядя ян абйектив вя ясаслы мцлащизяляр иряли сцрян, онун 

поетик  дяйярлярини  гядим  тцрк  епосу  иля  форма  вя  мязмун 

цмумиликлярини арашдыран, дастанын Тифлис вариантына илк елми гиймят 

верян,  В.В.Бартолдун  гейдлярини  елми  шярщ  едян  (ялйазма  биздядир) 

эюркямли тцрколог вя фолклоршцнасларымыздан биридир. Халыг Короьлу 

Азярбайъан хариъиндя йашаса да ялли илдян артыг фолклоршцнаслыьымызын 

юнцндя  эедян  онун  тяяссцбцнц  чякян,  бир-биринин  ардынъа  дяйярли 

ясярляри иля тцрколоэийа елминя йени фикир эятирян алимлярдяндир.   (41, 

305). 


Мцщарибядян  сонракы  иллярдя  аьыз  ядябиййатынын  пешякар 

топлайыъылары,  наширляри  вя  тядгигатчылары  ичярисиндя  Ящлиман 



Ахундовун (1909-1983) (43, 21) да хцсуси йери вардыр. Топлайыъылыгла 

фолклоршцнаслыьа эялян Я.Ахундов Ашыг Ялясэярин илк  алмышдыр. Ики 

ъилдлик  «Азярбайъан  фолклору  антолоэийасы», «Гачаг  Няби»  дастаны 


 

65

вя  диэяр  бир  сыра  мцщцм  фолклор  няшрляри  Я.Ахундовун  тяртибиндя 



охуъулара чатдырылмышдыр. 

Алтмышынъы  илляр  Азярбайъан  ядяби  вя  бядии  фикир  тарихи 

юзцнямяхсус  хцсусиййятлярля  яламятдар  олдуьу  кими,  фолк-

лоршцнаслыгда  да  нязяри  фикрин  йцксялишиндя  ясаслы  дюнцш  йаратды. 

Даща  ъидди  вя  аклуал  проблемляр  тядгигата  ъялб  едилмяйя  башлады. 

Аьыз  ядябиййатынын  актуал  проблемляри  тядгигат  обйектиня  чеврилди, 

йени-йени  дярс  вясаитляри,  дярсликляр,  аьыз  ядябиййатыны  даща  кцлл 

щалында  якс  етдирян  няшрляр  мейдана  чыхмаьа  башлады.  Бу  сащядя 

Паша  Яфяндийев,  Вагиф  Вялийев,  Идрис  Ибращимов,  Сядник  Пашайев, 

Исрафил  Аббасов,  Гара  Намазов,  Рцстям  Рцстямзадя,  Мцрсял 

Щякимовун вя б. фяалиййяти даща чох диггяти ъялб едир. 

Яллинъи  иллярдян  халг  шери,  ашыг  поезийасы,  С.Вурьун  шеринин 

поетик эязялликлярини арашдырмалара ъялб едян В.Вялийев (1925-1998) 

бир  гядяр  сонра  аьыз  ядябиййатымызын  тядриси  топланмасы  иля  мяшьул 

олмаьа  башлады.  Йетмишинъи  иллярин  яввялляриндя  фолклорумузун 

жанрлары  барядя  ири  щяъмли  тядгигаты  она  илк  дярс  вясаитини 

щазырламаьа  имкан  верди.  Бу  дярс  вясаити  сонрадан  бир  гядяр 

тякмилляшмиш  шякилдя  «Азярбайъан  фолклору» (1985) ады  иля  няшр 

едилди. 

«Гящряманлыг  дастанлары», «Гайнар  сюз  илмяси», «Айрым 

бязялямяри»  вя  б.  китабларын  мцяллифи  кими  В.Вялийев  фолк-

лоршцнаслыьымызын инкишафында хцсуси йер тутур (42, с.325) 

Бу  дюврдя  Сядник  Пашайевин (1930)  топлайыъылыг  фяалиййяти, 

нязяри  арашдырмалары,  хцсусиля  яфсанялярин  вя  ашыг  поезийасынын 

топланылмасы  вя  юйрянилмяси  сащясиндяки  фяалиййяти,  елмдя  бир  сыра 

актуал  мясяляляри  эцндялийя  эятирмяси  вя  мящз  С.Пашайевин 

тядгигатларында  юз  щяллини  тапмасы  етибары  иля  онун  шифащи  ядябиййат 

тарихиндя  юзцнямяхсус  йери  вардыр (43, с.97).  Фолклорумузда 

гачагчылыг  няьмяляри  вя  дастанларынын  танынмыш  тядгигатчыларындан 

бири дя Р.Рцстямзадядир (1933). Р.Рцстямзадянин (1935) гачагчылыг 

няьмяляри  вя  дастанлары  барядя  тядгигатлары  юз  ящямиййяти  иля 

сечилмякдядир. 

Ашыг  йарадыъылыьынын  пешякар  тядгигатчысы  Мцрсял  Щякимовун 

(1928)  тядгигатлары  тяк  Ашыг  Щцсейн  Ъаванла  йарадаъалыьы  иля 

мящдудлашмады.  О,  орта  яср  ашыг  йарадаъалаьынын  актуал 

мясялялярини  эцндялийя  эятирди.  М.Щякимов  аьыз  ядябиййатынын 

йазыйа  алынмасында  фяал  иштирак  етмякля  бу  халг  ядябиййатынын  бир 

чох  жанрынын  тядгигатчысы  кими  тяк  Азярбайъанда  дейил,  онун 

щцдудларындан чох-чох узагларда бюйцк шющрят газанмышдыр. 


 

66

Ашыг поезийасынын, хцсусян Молла Ъцмя ирсинин топланмасында 



бюйцк  ямяк  сярф  едян,  шифащи  йарадаъылыьын  ян  актуал  мясялялярини 

нязяри  тядгигатлара  ъялб  едян  пешякар  фолклор  нязяриййячиси  вя 

арашдырыъылардан бири дя Паша Яфяндийевдир (1929). Паша Яфяндийевин 

фолклоршцнаслыг  фяалиййяти  нязяри  тядгигатлар,  −  щяля  яллинъи  иллярин 

сонларында «Короьлу» епосундан башламыш, фолклор нязяри ирсимизин 

ян  мцщцм  проблемляри  вя  дюврляри  иля  баьлыдыр.  Онун  «Азярбайъан 

фолклоршцнаслыьы  тарихи»  адлы  дяйярли  тядгигаты  бир  нязяриййячи  кими 

фолклор  тарихимизин  мцхтялиф  дюврлярини  вя  мярщялялярини  излямяйя, 

онлар  барядя  илк  арашдырмалар  апармаьа  имкан  вермишдир. XIX 

ясрдя  аьыз  ядябиййатымызын  топланмасы, XX ясрин  яввялляриндя 

Азярбайъан  фолклоршцнаслыьынын  формалашмасы,  репресийайа  мяруз 

галмыш  фолклоршцнасларын  унудулмуш  вя  йаддан  чыхарылмыш 

фяалиййятинин фолклоршцнаслыгда якс олунмасы вя с. билаваситя П.Яфян-

дийевин  ады  иля  баьлыдыр. «С.Вурьун  вя  халг  ядябиййаты», «Ъяфяр 

Ъаббарлы  вя  халг  ядябиййаты», «Короьлу»  дастанынын  илкин 

гайнаглары барядяки дяйярли мцлащизяляр мящз она мяхсусдур. 

Ардыъыл  олараг  аьыз  ядябиййатынын  тядриси  иля  мяшьул  олан  Паша 

Яфяндийев  республикада  фолклоршцнас  кадрларын  щазырланмасында 

иштирак  едян  илк  фолклор  програмларыны,  дярс  вясаитлярини  вя 

дярсликлярини  щазырлайанлардандыр.  Щяля 1970-ъи  илдя  И.Бабайевля 

бирликдя  няшр  етдирдийи  «Азярбайъан  шифащи  халг  ядябиййаты»  онун 

фолклоршцнаслыьымыза йени бахышы иди. 

Бундан  сонра  П.Яфяндийев  «Азярбайъан  шифащи  халг 

ядябиййаты»  дярслийини (1981) щазырлады.  Онун  йенидян  ишляниб 

тякмилляшдирилмиш  няшрини (1992) чап  етдирди.  Шифащи  ядябиййатымызын 

юйрянилмясиндя  хцсуси  ящямиййяти  олан  бу  дярсликляр  бу  эцн  дя  юз 

ящямиййятини итирмямишдир. 

60-ъы  иллярдян  сонра  эюрцлян  бцтцн  бу  бюйцк  ишляря  йекун 

вурмаг мягсядиля ашыгларын дюрдцнъц гурултайы кечирилди. 

1984-ъц  илдя  март  айынын 19-да  Бакыда  Филармонийа  бинасында 



Ашыгларын IV гурултайы чаьрылды. 

Эириш  сюзц  иля  чыхыш  едян  халг  йазычысы  Мирзя  Ибращимов  ашыг 

сяняти,  онун  хцсусиййятляри,  ашыг  сянятиня  эюстярилян  дювлят  гайьысы 

барядя мцхтясяр сюз сюйляди. Сонра цчцнъц гурултайдан кечян дювр 

ярзиндя ашыг  сянятинин инкишафы мясяляляри барядя республика Ашыглар 

Бирлийинин сядри Щцсейн Ариф мярузя еляди. 

Щ.Арифин  мярузясиндя  ашыг  сянятиня  цмуми  бахыш  якс  олунду. 

О,  ашыгларын  гаршысында  дуран  вязифялярдян,  районларда  республика 

Ашыглар  Бирлийинин  шюбялярини  йаратмаг  зярурятиндян  данышды.  Гейд 


 

67

етди ки, бцтцн ашыглар Ашыглар Бирлийиндя бирляшмяли, ващид мяркяздян 



идаря  олунмалыдырлар.  О,  ейни  заманда  ашыг  сянятинин  инкишафына 

эюстярилян 

гайьыдан, 

ашыг 


сянятини 

юйрянян 


мяктяблярин 

йаранмасындан бящс етди. 

Гурултайда  ашыг  сянятинин  эюркямли  тядгигатчыларындан  бири, 

мусигишцнас Яминя Елдарова ашыг мусигиси, онун нота кючцрцлмяси, 

няшри вя юйрянилмяси мясяляляри барядя ятрафлы данышды. 

Гурултайда  йазычы  Анар,  бястякар  Нийази,  мусигишцнас 

профессор  Ариф  Мяммядов,  академик  Фярямяз  Магсудов, 

фолклоршцнас  В.Вялийев,  ашыглардан  Микайыл  Азафлы,  Щцсейн  Ъаван, 

Ашыг  Камандар  Яфяндийев,  Ширванлы  Ашыг  Барат  вя  башгалары  ашыг 

сянятинин гаршысында дуран вязифялярдян данышдылар. Гурултай Ашыглар 

Бирлийинин идаря щейятини сечди. 

 

* * * 



  Аьыз ядябиййатынын няшря щазырланмасы фолклор вя йазылы ядябиййат, 

ядяби  ялагяляр  йетмишинъи  иллярдян  башлайараг  фолклоршцнаслыьын 

диггят  мяркязиндя  олмушдур.  Бу  сащядя  Ъялал  Абдуллайев, 

Т.Халисбяйли,  Шащруд  Ялякбярова,  Мцрсял  Мцрсялов  вя  башгалары 

даща  чох  фярглянирдиляр.  Онлар  ичярисиндя  Исрафил  Аббасовун (46, 3-

125) адыны хцсусидя гейд етмяк лазымдыр. 



Исрафил  Аббаслы  (1939)  мцнтязям  шякилдя  Азярбайъан 

фолклорунун архаик вя яняняви жанрларынын, шифащи сюз сянятинин тарихи 

вя  нязириййяси  проблемляринин  арашдырылмасы  иля  мяшьул  олур.  Бу 

мцддят  ярзиндя  дюврц  мятбуатда,  хцсусиля  Азярбайъан  Елмляр 

Академийасынын  «Хябярляр»индя  щямин  мювзуда  елми  мягалялярля 

чыхыш  етмиш, «Елм»  няшриййатында  бир  сыра  топлама,  тяртиб,  юн  сюз, 

редактя китаблары чап олунмушдур. 

И.Аббаслы  Азярбайъан  фолклоршцнаслыьына  даир  бир  сыра 

чохъилдликлярин  няшря  щазырланмасында  (бешъилдлик  «Азярбайъан 

дастанлары», 

ийирмиъилдлик 

«Азярбайъан 

классик 

ядябиййаты 

китабханасы»нын I-ъи  китабы,  ялли  ъилдлик  «Дцнйа  ушаг  ядябиййаты», 

серийасынын  Дастанлар  ъилди  вя  с.)  редактор,  тяртибчи  кими  йахындан 

иштирак  етмиш,  онлара  йазылмыш  юн  сюз,  лцьят,  изащ  вя  шярщлярин  мцяллифи 

олмушдур.  Чохъилидли  «Азярбайъан  фолклору  антолоэийасы»нын I 

(Нахчыван фолклору) вя II (Борчалы фолклору) китабларынын няшри дя онун 

ады иля баьлыдыр.  

Йетмишинъи иллярдян башлайараг Азярбайъан фолклоршцнаслыьында 

фолклор  вя  йазылы  ядябиййат,  фолклор  ялагяляри  эениш  тядгигат  обйекти 

олду.  Якбяр  Йереванлы,  Няъяф  Няъяфов,  Йусиф  Рамазанов,  Диларя 

Ялийева,  Низами  Хялилов,  Чяркяз  Гулийев  вя  башгалары  бу  сащядя 



 

68

мараглы  арашдырмалар  апардылар.  Фолклоршцнас  Низами  Хялилов 



«Щагвердийев  вя  халг  ядябиййаты»,  Ч.Гулийев  «С.Рящимов  вя 

фолклор» мювзуларыны да тядгиг етдиляр. 

Бу  дюврцн  щямин  истигамятли  арашдырмаларынын  даща  эениш  вя 

ящатялиси  Бящлул  Абдуллайевин (1938)  тядгигатында  яксини  тапды. 

Бящлул  Абдуллайев  «Й.В.Чямянзяминли  вя  фолклор»  адлы 

арашдырмасында  Чямянзяминли  материалындан  чыхыш  едиб,  милли 

фолклоршцнаслыьын  бир  сыра  проблемляриня,  аз  ишлянмиш  мясяляриня 

тохунду,  репресийа  дюврц  фолклоршцнаслыьы  иля  баьлы  мараглы  фактлары 

ачыглады. 

Б.Абдуллайев  сонракы  иллярдя  ардыъыл  олараг  аьыз  ядябиййатынын 

топланмасы, няшри вя тядгиги мясяляляри иля мяшьул олду.  

«Азярбайъан  мярасим  фолклору  вя  онун  поетикасы»(1989), 

«Китаби-Дядя Горгуд вя ислам» (1997), «Китаби–Дядя Горгуд» ун 

поетикасы» (1989), «Азярбайъан  фолклорунда  мифоложи  ат» (1999) 

кими  арашдырмаларла  фолклоршцнаслыьы  зянэинляшдирди.  О,  ейни 

заманда  аьыз  ядябиййатымызын  топлайыъысы,  нашири  вя  тяртибчиси  кими 

танынмышдыр. «Аразам  Кцря  бяндям» (1986), «Ашыг  Ясяд»  вя 

онларла  башга  ясярлярин  топлайыъысы  олан  Б.Абдуллайев  нязяри  фикрин 

апарыъы  нцмайяндяляриндяндир.  О,  Ямякдар  елм  хадими  кими  фяхри 

ада лайиг эюрцлмцшдцр. 

Щямин  дюврдя  халг  поезийасынын  мяншяйи,  шер  вязнляри  вя 

шякилляри  шифащи  поезийанын  поетик  дяйярляри  дя    тядгигатын  диггят 

мяркязиндя иди. Бу сащядя Ф.Кюнрцлзадянин, И.Щикмятин, Я.Абидин, 

М.Ъяфярин,  А.Ахундовун  давамчысы  кими  шющрятлянян  Мящяммяд 



Ялийевин  (1950)  хидмятляри  дя  хцсусиля  диггяти  ъялб  едир.  Онун 

«Азярбайъан  шифащи  халг  шеринин  форма  вя  шякилляри»  мювзусундакы 

намизядлик (1975) вя  «Азярбайъан  шеринин  вязн  вя  евфонийа 

проблемляри» (1985) мювзусунда  докторлуг  диссертасийалары 

проблемин  юйрянилмясиндя  мцщцм  мярщяля  олду.  Мцяллифин  силсиля 

мягаляляри,  хцсусян  тцрк  шери  барядя  дискусийалары  шифащи 

поезийамызын  нязяри  мясяляляриня  мцщцм  айдынлыг  эятирди.  Бу 

истигамят  тядгигатчынын  «Дядя  Горгуд»  шери  (Бакы, 2000), 

«Азярбайъан  шеринин  вязнляри» (1983), «Азярбайъан  шер  сяняти» 

(2000), «Халг  шеринин  шякилляри» (2001) вя  б.  ясярляриндя  дя  давам 

етдирилди.     

XX  ясрин  сону  фолклоршцнаслыьын  йени  мярщяляйя  йцксялиши  эянъ 

тядгигатчыларын  даща  актуал  проблемляри  юн  плана  чякмяси,  йени 

фолклор мяркязляринин, елми-тядгигат лабораторийаларынын йаранмасы, 

милли кюкя эцълц гайыдышла баьлы олмушдур. 


 

69

Бу  иллярдя  Азярбайъан  фолклорунун  юйрянилмя  щцдудлары 



эенишлянди.  Азярбайъан – кяркцк    фолклор  ялагяляринин  мцхтялиф 

ъящятляри 

фолклоршцнас 

алим 


Гязянфяр 

Пашайевин 

силсиля 


тядгигатларында эениш яксини тапды.  

Гязянфяр Пашайев узун илляр кяркцк фолклоруну аьыздан йазыйа 

алан,  ону  груплашдырыб  тясниф  едян,  дяйярли  ясярляри  иля  тцрк 

дцнйасында танынан тядгигатчылардан бири кими шющрятлянди. Ясярляри 

мцхтялиф  юлкялярдя няшр едилди. 

Милли  фолклор  яняняляринин  мцасир  поезийада  якси  мясяляси  ися 



Маарифя  Щаъыйеванын (1937) ири  щяъмли  тядгигатынын  ясасыны  тяшкил 

етди. «Мцдриклик  чешмяси», «Фолклор  вя  мцасир  поетик  просес»  вя 

башга ясярляри иля о, фолклоршцнаслыьы зянэинляшдирди.  

Бу  иллярдя  Азярбайъан-эцръц  фолклор  ялагяляринин  юйрянилмяси 

сащясиндя  Валещ  Щаъыйевин (1954)  мараглы  мягаляляри  чап  едилди. 

Онун  хидмяти  сайясиндя  бу  ялагяляр  мараглы  тарихи  арашдырмалар 

обйектиня чеврилди. 

Еля  щямин  иллярдя  аьыз  ядябиййатымызын  бящряляндийи  бир  чох 

мяняви-яхлаги  дяйярлярин  мцгяддяс  мянбяйи  олан  «Гурани-Кярим» 

дилимизя тяръцмя едилди. Бу язямятли ишин ющдясиндян ляйагятля эялян 

академик  Зийа  Бцнйадовун  вя  профессор  Васим  Мяммядялийевин 

узуз илляр йаддашымызы мцгяддяс ислам яхлагы вя мяняви дяйярляри иля 

зянэинляшдирян  мцгяддяс  зящмят  сащибляри  кими  хидмятляри  тягдир 

едиляъякдир. 

1989-ъу  илдя  Бакы  Дювлят  Университетиндя  бу  сятирлярин 

мцяллифинин  тяшяббцсц  иля  республикада  илк  Фолклор  кафедрасы 

йарадылды. Фолклоршцнаслыьын инкишафына – эянъ кадрларын йетишмясиня, 

йени-йени  топлама  вя  тядгигат  ишляринин  апарылмасында,  аьыз 

ядябиййатынын  тядрисинин  эенишляндирилмясиндя  шцбщясиз  ки,  Фолклор 

кафедрасы мцщцм рол ойнады. 

Н.Туси 


адына 

Педагожи 

Университетдя 

Фолклоршцнаслыг 

лабораторийасынын  ачылмасы,  Низами  адына  ядябиййат  институту 

няздиндя  Фолклор  сарайынын  фяалиййятя  башламасы,  республикада 

фолклор  вя  фолклоршцнаслыг  мясяляляринин  юйрянилмясиня,  диггятин 

артырылмасына  сябяб  олду.  Ядябиййат  институтунда  «Шифащи  халг 

ядябиййатына  даир  тядгигляр»,  Бакы  Дювлят  Университетинин  Фолклор 

кафедрасында  чап  олунан  «Фолклоршцнаслыг  мясяляляри»  мяъмуяляри 

фолклор ирсинин юйрянилмясиня мцщцм кюмяк олду. 

Фолклор  ишиня  кюмяклик  эюстярян  даща  бюйцк  тяшкилати  бир  ишин 

ящямиййятини  дя  хцсусиля  гейд  етмяк  лазымдыр.  Бу  Азярбайъан 

Радио  вя  Телевизийасында  узун  иллярдян  бяри  фяалиййят  эюстярян 



 

70

«Булаг»  верилишляринин  эенишляндирилмяси,  бурада  хцсуси  шюбянин 



ачылмасы  республика  телевизийасында  «Халг  йарадыъылыьы»  баш 

редаксийасынын (1999) йарадылмасы олду. 

Мящз 

бу, 


Азярбайъан 

филоложи 

фикринин 

танынмыш 

нцмайяндяляриндян  олан  Низами  Худийевин  милли  фолклорумузун 

топланма  вя  тяблиьиня,  гызыл  фондлара  салыныб  эяляъяк  нясилляр  цчцн 

горунуб  сахланмасында  чох  бюйцк  хидмяти  олду.  Азярбайъанын 

Ямякдар инъясянят хадими, танынмыш фолклоршцнас Аьалар Мирзянин 

рящбярлик  етдийи  щямин  баш  редаксийа  бу  эцн  милли,  мяняви 

сярвятимизи,  онун  онун  йцксяк  мяняви-яхлаги  дяйярлярини  эениш 

тамашачы аудиторийасына чатдырмаьа бюйцк ямяк сярф едир. Тябии ки, 

бунлар  мцстягил  Азярбайъаны  бцтцн  дцнйай  танытмаг,  бу  халгын 

зянэин шифащи сюз сяняти илдя дцнйаны таныш етмяк ишинин башланьыъыдыр. 

Азярбайъан  фолклоршцнаслыьы  ийирми  биринъи  йцзиллийя  эянъ, 

истедадлы, юз шифащи сюзцнц, няьмясини, наьылыны дцнйайа ъар етмякля 

онун  щцманист  дуйьуларындан  хябяр  веря  биляъяк  тядгигатчыларла 

эедир.  Беля  истедадлы  тядгигатчылардан  бири  дя  Рамазан  Гафарлыдыр 

(1950)

Азярбайъан  фолклоршцнасларынын  йени  няслиня  мянсуб  олан 

Рамазан  Гафарлы  сон  иллярдя  елми-педагожи  фяалиййятини  нязяри  вя 

тяърцби  аспектдя  давам  етдирир.  О,  шифащи  йарадыъылыьын  ян  аз 

арашдырылан сащяляри – ушаг фолклору, мифолоэийа, наьыл, яфсаня, лятифя, 

аталар  сюзц,  халг  драмы,  мярасим  вя  мусиги  фолклору  цзяриндя 

тядгигат  апарыр.  Р.Гафарлы  мцхтялиф  архивлярдян  ялдя  етдийи 

материаллар ясасында Молла Ъцмянин индийядяк ишыг цзц эюрмяйян 8 

дастаныны вя йени шерлярини чапа щазырламышдыр. 

Р.Гафарлынын  «Миф  вя  наьыл» (епик  янянядя  жанрларарасы  ялагя) 

монографийасыны  халг  шаири  Б.Ващабзадя  «кюкцмцзя  эедян  йолу 

тиканлардан  тямизляйян»  тядгигат  иши  адландырмышдыр.  Р.Гафарлынын 

фолклор 

жанрларынын 

сярщядлярини 

мцяййянляшмяйя 

йюнялян 

арашдырмалардандыр.  Хцсусиля  епик  янянядя  жанрларарасы  ялагя,  миф-

ритуал  синтези,  наьыл,  яфсаня,  лятифя,  аталар  сюзц,  халг  драмынын  жанр 

спесификлийи, поетик структуру барядя фикирляри йенидир. 

Р.Гафарлы  Азярбайъан  тцркляринин  мифолоэийасынын  модел  вя 

системляр,  ясас  мянбялярини,  образлар  силсилясини  арадырмалара  ъялб 

едир. Мараглы ъящят одур ки, дцнйа елминдя мифолоэийа иля баьлы йцз-

йцз  ялли  илдя  эедян  мцбащисяляри  цмумиляшдирир,  юз  елми  мювгейини 

иряли сцрцр, ону фактлара тязя йанашма цсулу иля тязя дцшцнъя тярзи иля 

ясасландырыр.  

Фолклорумузун  танынмыш  зящмяткеш  тядгиагтчыларындан  бири  дя 


 

71

Мящяррям  Ъяфярлидир (1956).  О,  онларла  мараглы  тядгигатын 

арашдырыъысыдыр. 

Фолклорун  нота  йазылмасы,  мцхтялиф  експедисийалар  васитясииля 

айры-айры  поетик  парчаларын  нот  йазысы  иля  бирликдя  гейдя  алынмасы, 

муьам  сяняти  иля  ашыг  сянятинин  мцгайисяли  тядгиги,  мусиги 

сянятиндяки  синкретизмин  озан  сяняти  иля  баьлылыьы  мясяляляринин 

танынмыш  арашдырыъыларындан  бири  Фаиг  Чялябийевдир (1956). 

Ф.Чялябийев  аьыз  ядябиййатынын  ян  кичик  жанрларындан  башламыш, 

ойунлар,  йанылтмаълар,  наьыл  вя  дастанлар  барядя  дяйярли 

мцлащизялярин мцяллифидир. 

80-ъи  иллярин  сонларында  фолклор  нязяри  фикриня  эялян  истедадлы 

тядгигатчы  алимлярдян  бири  дя  Мящяррям  Гасымлыдыр (1958). Фолклор 

вя йазылы ядябиййат, классик поезийанын шифащи йарадыъылыгла гаршылыглы 

ялагя  вя  тясири,  озан  сяняти,  ашыг  поезийасы,  онун  айры-айры  нязяри 

мцддяалары  барядя  ян  сон  вя  елми  ъящятдян  ясасландырылмыш  нязяри 

мцлащизялярин мцяллифи кими танынан М.Гасымлынын тядгигат обйекти 

эениш вя ящатялидир. О, мцасир фолклоршцнаслыьын нязяри мцддяаларынын 

ишляниб щазырланмасында  фяал иштирак едир. 

М.Гасымлы  ейни  заманда  аьыз  ядябиййатынын  узаг  вя  гяриб 

еллярдя – Газахыстан  вя  Юзбякистан,  Дярбянд,  Тябриз  вя  Борчалы 

елляриндя  йайылмыш  дяйярли  нцмунялярини  топлайан,  няшр  едиб 

арашдыран,  аьыз  ядябиййатымызы  тяблиь  еляйян  фолклоршцнас 

алимлярдяндир. 

Сон  иллярдя  милли  юзцнягайыдышла  баьлы  фолклорун  юйрянилмясиня 

диггят артмышдар. Бир сыра кющня ещкамлара йени бахышлар мейдана 

эялир,  аьыз  ядябиййатымыз  цмумтцрк  контекстиндя  арашдырылмаьа, 

мифолоэийамыз,  архаик  фолклор  ващидляримиз  щям  дилчилик,  щям  дя 

ядябиййатшцнаслыг  бахымындан йени-йени тядгигатлара ъялб едилир. Бу 

истигамятдя  Аьамуса  Ахундовун,  Камал  Абдулланын,  Низами 



Yüklə 3,54 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   53




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin