O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi s. A. Usmanov
KATTA TIZIMLARNING ASOSIY XOSSALARI VA TASNIFI
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.7. TIZIM TUZILMASI VA UNING ALOQALARI
|
1.6.
KATTA TIZIMLARNING ASOSIY XOSSALARI VA TASNIFI Katta tizimlar - etarli darajada shartli bo‘lib, quyidagi belgilar yoki ularning qo‘shilmasi bilan tavsiflanadi: 1) tizimning ierarxiyaligi, ya‘ni uning tuzilmasida bir nechta pog‘onalarning mavjudligi. Masalan, transport tizimi: avtomobil transporti, avtotransport korxonasi: ustaxona – mintaqa – brigada – ijrochi; avtomobil: agregat – uzel – detal. 41 2) tizimda, mohiyati turli xil elementlarning mavjudligi: texnik, iqtisodiy, ijtimoiy. Masalan, korxona: avtomobillar, dastgohlar, bino, inshootlar (texnik elementlar); haydovchilar, ta`mirlovchi ishchilar, muhandis-texnika xizmati (ijtimoiy elementlar); mijozlar bilan, banklar bilan, texnikani ishlab chiqaruvchilar bilan o‘zaro aloqalar (tashkiliy va iqtisodiy elementlar) va boshqalar. 3) etarli miqdordagi elementlar ( odatda 7... 10 dan kam emaC). 1.7. TIZIM TUZILMASI VA UNING ALOQALARI Tuzilma – korxonaning qabul qilingan qarorlar natijasi funksiyalari yoki faoliyati turlarining o‘zaro aloqasidir. Boshqaruv samarali bo‘lishi uchun, korxonaning tuzilmasi, uning maqsadlari va vazifalariga mos kelishi zarur. Texnika xizmati boshqaruvining tashkiliy tuzilmasi, korxonaning ichida muhandis-texnika xodimlari orasidagi o‘zaro munosabatlarni o‘rnatib, ma‘muriy funksiyalarni shakllantirish uchun zamin yaratadi. Tuzilma tushunchasi bilan ierarxiyali o‘zaro aloqalar tushunchasi bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq. Korxona texnika xizmatining ierarxiyali tuzilmasi ma‘muriy hokimiyat va mas‘uliyatining vertikal bo‘ylab bo‘linishini va vazifalarning (burchlarning) bo‘linmalar orasida taqsimlanishini ko‘zda tutadi. Bunda bo‘linma deganda majmua, mintaqa, bo‘lim nazarda tutilayapti. Tizim tuzilmalarining aloqalari. Korxonaning ma‘muriy hokimiyati korxona texnika xizmatining alohida bo‘linmalari faoliyatini birlashtiruvchi va ularni umumiy maqsadga erishishga yo‘naltiruvchi vosita hisoblanadi. U faoliyat natijalarini boshqarish va nazorat uchun zamin hozirlaydi. Funksiyali ixtisoslashish tamoyili – tashkil qilishning yana bir muhim elementi hisoblanadi. U korxonaning ixtisoslashgan bo‘linmalarga (alohida vazifalarni bajarish uchun mo‘ljallangan) ma‘muriy jihatdan bo‘linishi bilan ifodalanadi. Korxonaning alohida bo‘limlarga an‘anaviy bo‘linishini funksional ixtisoslashishga misol sifatida keltirish mumkin. 42 Tashkil qilishning chiziqli tuzilmasi, ma‘muriy hokimiyatining bevosita manbai hisoblanadi, markaziy xizmatlarning vazifalari esa chiziqli bo‘linmalarga yordam berish va ularga moslashishdan iborat bo‘ladi. Chiziqli bo‟linma – bu korxonaning birorta asosiy yo‘nalishi bo‘yicha ish olib boruvchi asosiy funksional bo‘linmalaridan biri. Texnik xizmat ko‘rsatish va ta`mirlash majmualari, ta`mirlash ustaxonalari, ishlab chiqarishni tayyorlash majmuasi va h.k chiziqli bo‘linmalar bo‘lishi mumkin (1.4-rasm). Texnik xizmat ko‘rsatish va tashxis majmuasi, barcha turdagi TXK va tashxis ishlarini hamda mos ta`mirlashlarni bajaradi. Avtomobillarga TXK va ta`mirlash bo‘yicha ishlar ixtisoslashgan brigadalar tomonidan bajariladi. Avtomobillarni ta`mirlash majmuasi tarkibiga, postlarda ajratish-yig‘ish operatsiyalarini bajaruvchi ta`mirlash brigadalari kiradi. Ta`mirlash ustaxonalari majmuasiga avtomobillardan echib olingan agregat va uzellarga xizmat ko‘rsatish va ta`mirlash, detallarni qayta tiklash va tayyorlash ishlarini bajaruvchi hamda bevosita avtomobilda bajarish bilan bog‘liq bo‘lmagan boshqa ishlarni bajaruvchi brigadalar kiradi. Ishlab chiqarishni tayyorlash majmuasiga, yuvish, qismlarga ajratish, defektovkalash, transport, komplektlash, instrumental, tayyorlash va boshqa ishlarni bajaruvchi brigadalar kiradi. Markaziy xizmatlarga maxsus bo‘linmalar kirib, ularning vazifasi TXK va ta`mirlash jarayonlarini tezkor boshqarish bo‘yicha qaror qabul qilishda rahbariyatga yordam berish hisoblanadi. Tuzilmadagi bunday bo‘linma, TXK va ta`mirlashni boshqarish markazi bo‘lib, unga ishlab chiqarishni axborotli tayyorlov bo‘limi (guruhi), tezkor boshqaruv bo‘limi, axborotga ishlov berish va tahlil qilish bo‘limlari kirishi mumkin. 43 Ishlab chiqarishni axborotli tayyorlov bo‟limi mintaqalar va brigadalar uchun TXK va ta`mirlash dasturini shakllantiradi, ishlab chiqarishni material texnik ta`minoti rejasini tuzadi hamda mavjud resurlarni hisobga olgan holda brigadalarga ishlab chiqarish topshiriqlarini tayyorlaydi. Tezkor boshqaruv bo‟limi majmualarning ishini bevosita tezkor boshqaruvni amalga oshiradi. Axborotga ishlov berish va tahlil qilish bo‟limi texnika xizmati barcha bo‘linmalarining faoliyati haqidagi axborotni tizimlashtiradi, qayta ishlaydi, tahlil qiladi va saqlaydi, tahlil qilish natijalari asosida uning ishini takomillashtirish bo‘yicha taklif va tavsiyalarni ishlab chiqadi. |