O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi s. A. Usmanov

S
1
1
 
va 
M
1
1
 
uchun quyidagiga ega bo‘lamiz. 
Asosiy maqsad (
M
0
) ga erishishda quyi tizim (
S
1
) ning umumiy hissasi, bu 
tagtizimlar tarkiblar hissalaridan yig‘iladi. 
S
1
1
tizimlar uchun quyidagiga ega 
bo‘lamiz 
0,7·0,5=0,3·0,3=0,4
ya‘ni bu quyi tizim asosiy maqsadga erishishda muhim 
hisoblanadi (1.3-rasm) va 
M
1
1
 
quyi maqsadga (hissasi 
0,7
) hamda 
M
1
2
 
quyi maqsadga 
(hissasi 
0,3)
ta‘sir qiladi. 

---

39 
Demak avtomobillar texnik ekspluatatsiyasi avtomobil transportining tagtizimi 
(tarmog‘i) va o‘z navbatida avtomobil transporti vatanimiz transporti majmuasining 
tagtizimi hisoblanadi. Transport dasturlarining oliy darajadagi maqsadi halq xo‘jaligi 
va respublika aholisining yuk va yo‘lovchi tashish talabalarini barcha turdagi 
resurslarni tejagan holda va ekologik talablarini saqlagan holda qondirishdan iborat. 
Mamlakat transport majmuasi dasturlarining birinchi darajali maqsadlaridan biri 
barcha transport turlarinig ish sifati va ishonchliligini oshirishdan iboratdir. 
Avtomobil transportiga nisbatan bu maqsad quyidagi tag maqsadlar bilan 
aniqlashtiriladi (birinchi daraja): 
1)
har bir avtomobilning ish unumdorligini oshirish; 
2)
avtomobillar 
to‘plami 
(avtomobil 
transporti 
korxonasi 
parklari, 
boshqarmalar, birlashmalar, vazirliklar, tarmoqlar) ish sifatini, ish unumdorligini 
oshirish; 
3)
transport xizmatlarining iste‘molchilar uchun ochiqligi va qulayligini 
ta`minlash; 
4)
transport vositalarining aholiga, xizmat ko‘rsatish xodimlariga va atrof 
muhitga ta‘sirining me‘yoriy darajalarini ta`minlash; 
5)
tashuvlar va transport xizmatlarining iqtisodiy jihatdan samaradorligini 
ta`minlash. 
O‘z navbatida birinchi tagmaqsadga quyidagicha erishiladi:

avtomobillarning texnik ekspluatatsion xususiyatlarini oshirish bilan; 

tashuvlarni tashkil etishni takomillashtirish bilan; 

ekspluatatsiya sharoitlarini yaxshilash bilan; 

avtomobillar texnik ekspluatatsiyasini takomillashtirish bilan va hokazo. 
Avtomobillar texnik ekspluatatsiyasining yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan 
maqsadlari, avtomobil transportining bosh maqsadlariga mos keladi. 
Binobarin avtomobillar texnikaviy ekspluatatsiyasi uchun ko‘rsatkichlar 
ro‘yxatini aniqlashtirish zarurati yuzaga keladi, masalan, ishchanlik darajasi quyidagi 
xususiy ko‘rsatkichlar bilan tavsiflanadi: 

texnik tayorgarlik koeffitsienti bilan;

---

40 

buzilishlargacha ishlash davomiyligi bilan; 

smena yoki reys davomida bo‘zilmasdan ishlash ehtimolligi bilan; 

avtomobilning ta`mirda bekor turishi bilan; 

avtomobillarning ATK mintaqalari va ustaxonalari bo‘yicha yoki avtomobil 
mexanizmlari va agregatlarining nosozligi tufayli ta`mirda bekor turishlari bilan.
Avtomobillar texnik ekspluatatsiyasi maqsadlar daraxtidan ko‘rinadiki, har bir 
maqsadga maqsad me‘yorlari mos keladi, belgilangan muddatda texnik tayorgarlik 
koeffitsientining belgilangan miqdoriga erishish, avtomobillarga texnik xizmat 
ko‘rsatish va ta`mirlash xarajatlarini belgilangan miqdorga qisqartirish va hokazo. 
Maqsad ko‘rsatkichi, maqsadni haqiqatda amalga oshirilishini aniqlaydi va 
texnik xizmat ko‘rsatish bo‘linmalarining ish sifatini tavsiflaydi. Aniq vaziyatlarda 
yuqoriroq bosqichdagi (darajadagi) tizimlarning (ijtimoiy-iqtisodiy, transport va 
avtomobil transporti) amaldagi cheklanishlari va talablariga bog‘liq holda 
avtomobillar texnik ekspluatatsiyasining maqsadlaridan biri oldingi o‘ringa chiqishi 
mumkin. Masalan, eskirayotgan parkning ishchanlik darajasini saqlab turish, bu shak-
shubhasiz, ta`mir uchun xarajatlarning o‘sishi va ta`mirlash xodimlariga talabning 
oshishi bilan bog‘liq. Ta`mirlash xodimlarining etishmasligi uning ish unumdorligini 
oshirishni talab qiladi, bu esa o‘z navbatida ishlab chiqarish va ijtimoiy negizga 
hamda xodimlarni tayyorlashga kapital mablag‘larning o‘sishiga olib keladi va 
hokazo.