O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi s. A. Usmanov

 
А - axborot; М - maqsadlar; H - harakat;
R – material resurslar; V – amalga oshirish vaqti. 
А
 
М
 
H
 
a) 
b)
R
 
А
 
H
 
М
 
c)
H
 
М
 
А
 
R
 
V
 

---

46 
boshlanishga, oraliq bosqichlariga va yakuniy marraga ega; ikkinchidan, mehnat 
xarajatlarini me‘yorlashtirish uchun; uchinchidan, tizimning boshqa elementlar bilan 
ta‘sirlarni yoki tashqi tizimlar (mijozlar bilan, etkazib beruvchilar bilan) bilan o‘zaro 
aloqalarni koordinatsiyalash uchun; to‘rtinchidan, pullarning turli vaqtlardagi oqimini 
hisobga olish imkonini beruvchi iqtisodiy toifa sifatida. 
Boshqarish qoidalari, bosqichlari va uslublari. 
Oqilona boshqaruvni amalga 
oshirish uchun etarli darajadagi to‘plam quyidagilar hisoblanadi: tizimning holati 
haqidagi axborot, tizimning maqsadi, mavjud resurslar, tizim maqsadlariga erishish 
va ushbu harakat uchun zarur bo‘lgan vaqt. 
Tabiiy holda ushbu to‘plam belgilangan ketma-ketlikda joylashishi va 
qo‘llanilishi zarur bo‘lib, u namunaviy bosqichlarni
 
yoki
 
boshqarish 
texnologiyasini
 
tashkil qiladi va turli tarmoqlar, korxonalar hamda masalalar 
uchun minimal bog‘liqlik bilan qo‘llaniladi va umumlashtiriladi. 
Boshqaruvning asosiy namunaviy bosqichlari quyidagilar hisoblanadi. 
1. 
Boshqariladigan tizim yoki tagtizim (tarmoq, ATK, ustaxona, mintaqa, 
brigada) oldida turgan maqsadni aniqlash.
 
Tizimning maqsadi uning ma‘lum 
tadbirlar yordamida erishiladigan va qabul qilingan qarorlar natijasi hisoblangan 
bo‘lajak holati hisoblanadi. Tanlanadigan vositalar maqsadni to‘g‘ri aniqlashga 
bog‘liq bo‘lib, elementlarning maqsadlari yuqori bosqichdagi tizimning maqsadlariga 
mos kelishi zarur. Masalan, texnik ekspluatatsiya oldida turgan maqsadlar avtomobil 
transporti oldidagi maqsadlarga mos kelishi zarur. 
Avtomobil transporti korxonasidagi ustaxona va mintaqaning vazifasini shunday 
aniqlash kerakki, berilgan tashish jarayonini ta`minlash uchun avtomobillarning soni 
va majmuasini ta`minlab bersin. Maqsadni qo‘yish va uni amalga joriy etish dasturiy 
maqsadli yondoshuv doirasida bo‘lishi zarur. 
2
. 
Tizimning holati va tizimga ta‟sir qilayotgan tashqi omillar haqida axborot 
olish.
Tizimning ahvoli haqidagi axborot - bu tizimning holati va unga ta‘sir 
qilayotgan tashqi omillar haqidagi ob‘ektiv axborotdir. Misol uchun, texnik 
tayyorgarlik koeffitsientini oshirishga yo‘naltirilgan tadbirlarni ishlab chiqishda 
tizimning holati haqidagi axborot - bu avtomobillarning ekspluatatsion ishonchliligi, 

---

47 
buzulishlar va hokazolar hisoblanadi. Bunda tashqi omillar sifatida ekspluatatsiya 
sharoitlari moddiy texnika ta`minotini tashkil qilish va boshqalar olinadi. 
Axborotni yig‘ish va uni qayta ishlashda, ya‘ni tizim hamda tashqi omillar 
haqidagi bizning bilimlarimizni, chamalarimizni to‘ldiruvchi barcha tushunchalar 
quyidagicha turlarga bo‘linadi: 
Xabar – axborotni ifodalash uchun xizmat qiluvchi (telegramma matni, xatlar, 
xat boshi, shtrix-kod va hakazo) belgilarning tartiblangan to‘plami (lotin alfaviti, 
raqamlar va shunga o‘xshashlar). 
Hujjat – xabarni xatlar, ma‘lumotnomalar, qaydnomalar, naryad va boshqa 
ko‘rinishlardagi material tashuvchi. 
Signallar – xabarlarni uzatish va to‘plash uchun xizmat qiluvchi dalillar, 
hodisalar va jarayonlar 
Shovqin – signalni olishni qiyinlashtiruvchi to‘siqlar. 
3.