O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi s. A. Usmanov

 
r
i
km
 
hisoblanadi, ya‘ni 
i
-
chi darajadagi 
k 
- 
chi maqsadga erishish uchun 
(i=1) 
- chi 
darajadagi masalaning 
m 
- 
chi hissasi uchun quyidagi belgilashlar qabul qilingan: 
i - 
maqsadning rangi (darajasi); 
k-i - 
chi rangli maqsad cho‘qqisining tartib raqami: 
M
0 
- 
(
i=1
)-chi rangning cho‘qqisi tartib raqami. 
M
i
, quyi daraja maqsadlari, ya`ni 
S-
tagtizimlarning maqsadga ta‘siri bo‘yicha, 
umumiy hamda xususiy maqsadlarga erishish hissasi orqali o‘lchanadi (baholanadi). 
Masalan, 
M
1
1
maqsadga 
S
1
1 
(salmog‘i 
0,7
), 
S
2
1 
(salmog‘i 
0,2
) va 
S
3
1
(salmog‘i 
0,2
) 
tizimlar (dastur) yordamida erishiladi.
 
Maqsadlar va tizimlarni
 
tabaqalashda 
ekspertiza, ko‘p omilli regressiv va komponentli tahlillar, dinamik dasturlash va 
boshqa usullardan foydalaniladi. 
Maq
sa
d
la
r dar
ax
ti
T
izi
m
lar 
d
ara
x
ti

---

38 
Maqsadlar daraxtining bunday modeli muqobil bo‘lmagan sinfga kiradi, chunki 
bu maqsadlar yoki quyi daraja tushunchalari, yuqori darajadagi maqsadlarni 
shakllantirish uchun zarur, ya‘ni quyi darajadagi maqsadlar yuqori maqsadlarga 
bo‘ysinadi. Bunda yuqori va quyi darajadan tashqari bir darajadagi omillar orasida 
to‘ldirish munosabatlari, turli darajadagi omillar orasida esa bo‘ysinish munosabatlari 
mavjud. 
Maqsadlar daraxtini qurish tahlil va harakatni o‘zicha tizimlashtiradi chunki oliy 
darajadagi maqsadga erishish uchun zarur bo‘lgan quyi darajadagi maqsadni vazifa 
sifatida hisobga olish mumkin. Asosiy maqsadga erishishning aniq yo‘llari turli xil 
bo‘lishi mumkin, shuning uchun maqsadlar daraxtini qurgandan so‘ng 
tizim daraxti 
(TD)
yoki dasturi shakllantiriladi.
Maqsadlar daraxtining tizimlar daraxtidan farqi shundaki 
birinchisida 
daraxtning cho‘qqilari maqsadni yoki funksiyalarni tavsiflasa, 
ikkinchisida 
esa 
ob‘ektlar va tizimlarni tavsiflaydi.
Tizimlar daraxti, maqsadlar daraxtining tarkibini ifodalashi mumkin, lekin 
umumiy holda ularning tarkiblari mos kelmasligi ham mumkin. 
Maqsadlar daraxti va tizimlar daraxtining muhimligi quyidagilarda ko‟rinadi:
tizim maqsadlari tuzilmali tasvirlanadi; qo‘yilgan maqsadga erishishga ta‘sir 
qiladigan barcha asosiy va yordamchi omillar aniqlanadi; bitta daraja omillari 
ajratiladi. Shuning uchun boshqarishning asosiy vazifalaridan biri maqsadlarni 
tartibga solish yoki har bir daraja maqsadlar va tizimlarni ularning muhimligi 
bo‘yicha ranglarga ajratish hisoblanadi.
Aniq tizimlarning funksional maqsadlar bilan o‘zaro aloqasi har bir quyi 
tizimning xususiy va umumiy maqsadlarini amalga joriy qilishdagi hissasini aniqlash 
imkonini yaratadi.