Milli Virtual-Elektron Kitabxananın təqdimatında

Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
102 
 
mən  daşnaklar,  bir  də  daşnaklardan  da  betər  olan  içimiz- 
dəki  xainlər    idi  və  Aslan  bəy    bütün  şüurlu  ömrünü  həmin  
düşmənlərə qarşı amansız mübarizəyə həsr etmişdi.  
Sizə  təqdim  etdiyimiz  bu  müqayisəli  təhlillər  də  bir  daha 
xalqımızın  təmiz  və  vicdanlı  oğullarına  qarşı  içimizdən  olan 
xainlərin  etdikləri  xəyanətlər  açıq-aydın  üzə  çıxarır.  Bu 
müqayisəli təhlillə çalışdıq ki, Nəzər Heydərovun sizə təqdim 
etdiyimiz mərkəzə ötürdüyü  yuxarıdakı qərəz və böhtan dolu 
məlumatının  əsl  mahiyyətini  göstərə  bilək.    Bir  məsələyə  də 
diqqət  edək  ki,  bundan  bir-neçə  gün  əvvəl,  həmin  ilin  aprel 
ayının  4-də  Savalan  Şirinovun  mərkəzə  göndərdiyi  başqa  bir 
məlumatında  da  Savalan  Şirinov  sənəddə  adları  göstərilən 
bütün  yerli  kommunistlərin  fikirlərinin  eyni  olduğuna  istinad 
edərək  xalqımızın  qəhrəman  oğullarını  əksinqilabçı  damğası 
ilə  damğalayaraq  onların  həbs  edilməsini  tələb  etmiş  və 
sənədin sonunda da öz şəxsi imzalarını qoymuşdular. 
 
Azərbaycan Respublikası Prezident Aparatının Siyasi 
Sənədlər Arxivi, fond 1, siyahı 2, saxlama vahidi 105  

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
103 
 
103 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
104 
 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
105 
 
105 
 
 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
106 
 
 
 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
107 
 
107 
Azərbaycan Respublikası Prezident Aparatının Siyasi 
Sənədlər Arxivi 
 
FOND:               1 
SİYAHI:             2  
SAX. VAH.      105 
 
В Центральный Комитет Партии 
 
Копии:  Предазревкому  тов.  Нариман  Нариманову  и 
Председателю  Высшего  Экономического  Совета  тов. 
Мирза Давуд Гусейнову 
 
Докладная Записка 
 
Объехав  порученные  мне  уезды  Карягинский, 
Шушинский и Кубатлинский для проведения выборов на 
все азербайджанский Съезд Советов, я вынес следующие 
впечатления о советском и партийном строительстве. 
Вообще  говоря,  ни  в  одном  из  этих  уездов  не 
установилась твердая советская власть.  Советская власть 
более  всего  проведена  в  части    Карягинского  и  Шу- 
шинского  уездов,  что  же  касается    Кубатлинского  уезда, 
то там и помину нет о Советской  власти.  Кубатлинский 
уезд забытый всеми на границе с дашнаками, переживает 
дни ужаса от холода, голода, отсутствия продуктов, хлеба, 
мануфактуры,  керосина,  соли  и  проч.  Полное  отсутствие 
власти превратила жизнь в уезде в сплошной кошмар, нет 
предела  воровству,  грабежам  и  проч.  Население, 
очутившийся  в  таком  положении,  буквально  мечется  и 
готово  броситься  в  объятия  или  дашнаков,  или 
персидский ханов. Со стороны их обоих были предложе- 
ния примкнуть к ним. Соединение с дашнаками задержи- 
вается  по  видимому  враждой  с  последними,  а  с 
персидскими  ханами  пока  связались  широкой  спекул- 
яцией.  

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
108 
 
Необходимо  принять  самые  решительные  меры  к 
восстановлению  Советской  Власти.  Местное  население 
имеет представление о  Советской Власти лишь по рабо- 
те  Особых  Отделов  Красной  Армии.  Большинство 
населения  превратилось  в  беглецов  и  разбойников,  из  за 
того, что агенты  Особых  Отделов пугали и клеймили их 
словом  «контрреволюционеры».  Названные  контрре-
волюционерами  переправлялись  в  Персию  и  частенько 
делали  набеги  на  свои  же  селения.  Многие  из  кулаков  и 
местных  беков  служа  проводниками  Красной  Армии  в 
дашнакской  Армении  создали  себе  репутацию  хороших 
честных работников и даже пожалуй хороших коммунис- 
тов. Указанные лица, владея русским языком, легко могли 
создать  себе  это  положение.  Имея  вражду  к  армянам 
вообще,  они  с  готовностью  проводили  красные  войска  в 
армянские селения и, после прохождения красной армии, 
занимались  грабежами,  обогащалась  за  счет  беднейшего 
класса армянских селений. По  уходе Красной армии, эти 
лица,  вошедшие  в  доверие  ваенкомов  и  ответственных 
работников,  посланных  из  центра,  заняли  ответственные 
посты  в  уезде.  Таким  образом  ,  в  уезде  создалась  так 
называемая        Советская    Власть  из  беков  и  кулаков, 
которые по прежнему /по мусаватски/ проводили власть в 
стране. В итоге всего  партийные работники и беднейшее 
крестьянство  были  в  большом  загоне.  По  рассказам 
нынешнего 
ответственного 
секре- 
таря  компартии,  тов.  Назара  Гейдарова  все  полит-
работники  собирались  несколько  раз  эвакуироваться  и 
вели  работу  как  в  подполье.  К  приезду  моему  в  
Кубатлинском  уезде  частичные  успехи  дашнаков  и 
циркулирующие  провокационные  слухи  врагов  Советс- 
кой  Власти  заставили  разоренные  селения,  бросая  остат- 
ки  своего  имущества  эвакуироваться  в  соседние  уезды. 
Мой  приезд  нейтрализовал  создавшееся  положение  и 
население возвращалось в свои селения. 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
109 
 
109 
В  уезде  милиции  абсолютно  не  имеется.  Милиционе- 
ры  не  получая  за  10  месяцев  жалованья,  принуждены 
были  продать  своих  коней,  домашний  скарб  и  превра- 
тились форменно и босую команду. Представители мили- 
ции  заявляли мне, что подобное положение заставляет их 
самых  заниматься  грабежом  и  разбоем.  В  милицию 
записались почти все беки и кулаки  ясно для того, чтобы 
беречь  от  «подводной»  повинности  своих  коней  и 
называться  советскими  работниками.  Начальник  уездной 
милиции,  Аслан  бек  Султанов  лихой  стрелок  и  враг 
армян.  Начальником  участковой  милиции  назначен 
Исфандяр  Бек  Ходжаганский,  бывший  беглец.  Предрев- 
комом  состоял  Худабахыш  Бек  Султанов,  по  профессии 
учитель.  Помощником  начальника  милиции  4-го  участка 
тоже  уезда  Али  Бек  Хораманский.  Руководителем 
партийных  работ  в  уезде  был  одно  время  Мухтар  Байра- 
мов,  взяточник,  интригант,  не  имеющий  партийного 
стажа и даже не зачисленный в партию. 
Вот,  в  общем  характерная  картина,  представляющая 
советское  и  партийное  строительство.  Худабахыш-Бек  
Султанов,  по рассказам партийных товарищей был арес- 
тован  по  наговору  Мухтара  Байрамова  за  то  что,  услы- 
шав  о  прибытии  в  село  армян  и  подозревая  в  них 
дашнаков, потребовал  у них предьявления мандатов. Был 
отпущен  через  полтора  месяца  по  требованию  комитета 
партии  Кубатлинского  уезда  и  по  выяснении  не 
виновности.  Контрреволюционером  его  назвать  нельзя. 
Он  без  условно  не    коммунист,  но  из  него  может  выйти 
хороший работник.  

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
110 
 
 
Azərbaycan Respublikası Baş Milli Dövlət Arxivi, 
Fond 410, siyahı 1, iş 98, vərəqə 5 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
111 
 
111 
 
Aşağıdakı sənədin təhlili göstərir ki, akademik Püstə xanım 
Əzizbəyovanın  “Ailə  şərəfi”  kitabında  12-ci  səhifəsində 
göstərdiyi kimi  Lenin Nərimanovu hələ Bakını XI ordu işğal 
etməmişdən bir neçə gün əvvəl qəbul edərək onu qiyabi olaraq 
Azərbaycan  İnqilab  Komitəsinin  sədri  təyin  etmişdir.  Bu 
zaman  Nərimanov  öz  üzərinə  Zəngəzurun,  Qarabağın  və 
Naxçıvanın  ermənilərə  verilməsi  kimi  cinayətkar  öhdəlik 
götürmüşdür.  əks  halda  ona  bu  vəzifəni  verməzdilər. 
Nərimanovun da içərisindəki hakimiyyət ehtirasını söndürmək 
üçün başqa yolu yox idi. 
Sənəddə  göstərilir  ki,  Zəngəzuru  iyunun  axırında  ləğv 
etmək,  təcili  hərbi  əməliyyata  başlamaq,  Meqrinin  tutulması 
üçün təcili tədbirlər görmək. Bəyannamədə  Dağlıq Qarabağın 
erməni  hökumətinə  mənsub  olduğunu  göstərmək.  Zəngəzuru 
və Kürdüstanı ləğv etmək. 
 
Sənədin tərcüməsi aşağıdakı kimidir: 
 
Azərbaycan  Respublikası    Президент    Апаратынын 
Ишляр Идарясинин Siyasi Sənədlər Arxivi. 
Fond 1, siyahı 2, iş 105. vərəq 48-51 
Partiyanın Mərkəzi Komitəsinə 
 
Surəti:  
Azərbaycan  İnqilab Komitəsinin sədri Nəriman Nərima- 
nova 
Kommunist  Partiyası  Ali  İqtisad  Şurasının  sədri  yoldaş 
Mirzə Davud Hüseynova 
29 may 1921-ci il. 
 
 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
112 
 
Məlumat Qeydləri 
Ümumazərbaycan  Sovetlər  Qurultayına  seçki  keçirmək 
üçün  mənə  tapşırılan  Qaryagin,  Şuşa  və  Qubadlı  qəzalarını 
gəzib  dolanarkən  partiya  sovet  quruculuğu  ilə  bağlı  aşağıda- 
kıları müəyyənləşdirdim: 
Bir  sözlə  demək  olar  ki,  bu  qəzaların  heç  birində    sоvet 
hakimiyyəti  tam  olaraq  bərqərar  olmayıb.  Azacıq  da  olsa 
Qaryagin  və  Şuşa  qəzalarında  sovet  hakimiyyətinin  möv- 
cudluğu  hiss  olunsa  da  Qubadlı  qəzasında  sovet  hakimiy- 
yətinin  varlığından  söhbət  belə  gedə  bilməz.  Qubadlı  qəzası 
daşnaklarla  həmsərhəd  bir  yerdə  olduğundan  tam  olaraq 
unudulmuş  bir  yer  təsiri  bağışlayır.    Soyuq  camaatı    dəhşətli 
dərəcədə sınağa çəkir, aclıq və səfalət hökm  sürür. Ərzaq və 
çörək  tapılmır,  manufaktura,  neft,  duz  və  başqa  şeylər  yox- 
dur.  Hakimiyyətsizlik  qəzadakı  həyatı  dəhşətli  bir  vəziyyətə 
gətirib  çıxarıb.    Soyğunçuluq,  qulldurluq  və  başqa  cinayət 
hallarının  həddi-hüdudu yoxdur. Bu vəziyyətdə yaşayan əha- 
li  hər an daşnaklara  və ya İran xanlarına sığınmağa hazırdır. 
Hər  iki  tərəfdən  də  bu  barədə  təkliflər  alınıb.  Daşnakların 
birləşmə  təklifini    düşmən  olduqları  üçün  birmənalı    olaraq 
rədd  ediblər.  Lakin  İran  xanları  ilə  hələlik  geniş  ticarət 
əlaqələri etməkdədirlər.   
Sovet  Hakimiyyətinin  tam  olaraq  bərpa  olunması  üçün 
təcili  tədbirlər  görmək  lazımdır.  Yerli  əhalinin  nəzərində 
Sovet  Hakimiyyəti  Qızıl  Ordunun  xüsusi  şöbələrinin  işi  

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
113 
 
113 
təsəvvüründən uzağa getmir.  Xüsusi şöbələrin  əhaliyə “əks- 
inqilabçı”  hədə-qorxusunun  nəticəsi  olaraq  yerli  camaatın 
əksər hissəsi qaçağa, quldura çevrilib. Əksinqilabçı adlandırı- 
lanlar İrana keçirlər  və tez-tez qaçaq yolla öz kəndlərinə baş 
çəkirlər. Yerli mülkədarların və bəylərin çoxu  Qızıl Ordunun 
daşnak Ermənistanına qarşı hücumuna bələdçilik edərək özlə-
rinə  yaxşı  hörmət,    ad-san,  etibarlı  işçi  və  yaxşı  kommunist  
imici    qazana  biliblər.    Rus  dilində  sərbəst  danışa  bilən  bu 
adamlar  özləri  üçün  bu  imici  çox  asanlıqla  qazana  biliblər. 
Ermənilərlə    qatı  düşmən  olan  bu  bəylər    böyük  məmnuniy- 
yətlə  qızıl  ordunun  erməni  kəndlərinə  hücum  etməsinə 
bələdçilik  ediblər.  Qızıl  Ordu  aldıqları  yerlərdən  çəkildikdən 
sonra  onlara  bələdçilik  edən  adamlar  kəndləri  qarət  və  talan 
etməklə  kasıb  erməni  kəndlərinin  əhalisi  hesabına  varlanır- 
dılar.  
Qızıl  Ordu  hissələri  Zəngəzurun  ərazilərini  tərk  etdikdən  
sonra  bu  adamlar  mərkəzdən  göndərilən    hərbi  komissarların 
və məsul şəxslərin etibarını qazanaraq  qəzada rəhbər vəzifə- 
ləri  tutublar.  Bununla  da    qəzadakı  sovet  hakimiyyəti  yerli 
bəylərdən və mülkədarlardan (müsavat hakimiyyəti dövründə 
olduğu  kimi)  ibarət  adamlardan  təşkil  olundu.  Nəticədə 
partiya  işçiləri  və  kasıb  kəndlilər  böyük  təhlükə  altında 
qalmışlar.  Qəza kommunist partiyasının hazırkı məsul katibi 
Nəzər Heydərovun dediklərinə görə bütün partiya işçiləri bir-
neçə dəfə başqa yerə köçmək və gizli fəaliyyətə keçmək məc- 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
114 
 
buriyyətində  qalıblar.  Daşnakların  və  Sovet  hakimiyyətinin 
düşmənləri  tərəfindən  yayılan  təxribat  xarakterli  şaiyələrin 
yayılması  məcbur  edirdi  ki,  talan  olaraq  müflis  olmuş  əhali 
var-yoxunu  ataraq  qonşu  qəzalara  köçsün,  mənim  Qubadlı 
qəzasına    gəlməyimin  nəticəsi  olaraq    vəziyyət  sabitləşdi  və 
əhalinin  köçünün  qarşısı  alındı,  əhali  öz  əvvəlki  yurd-
yuvasına qayıtdı. 
Qəzada milisin fəaliyyəti demək olar ki, görünmür. Son on 
ay  ərzində  əmək  haqqı  almayan  milis  işçiləri  atlarını,  ev 
əşyalarını satmağa məcbur olur, müflis olmuş bir komandaya 
çevrilirdilər.  Milis  işçilərinin  nümayəndələri  mənə  bildirdilər 
ki, yaranmış vəziyyət onların özünü də soyğunçuluq və talan- 
çılıq  etməyə  vadar  edir.  Milis  orqanlarına  qəbul  olunanlar 
demək olar ki, bəylərdən və mülkədarlardan ibarətdir. Bunun- 
la da onlar sudan duru  çıxmaq və özlərini sovet işçiləri  kimi 
qələmə vermək məqsədi güdürlər.  Qəza milis idarəsinin rəisi 
Aslan  bəy  Sultanov,  sərrast  atıcı  və  ermənilərin  düşmənidir. 
Qəza  milis  idarəsinin  sahə  müvəkkiləri  şöbəsinin  rəisi 
vəzifəsinə  İsfəndiyar  bəy  Hocaxanski  təyin  edilmişdir,  o, 
keçmiş  qaçaqdır.  Qəza  inqilab  komitəsinin    sədri  Xudabaxış 
bəy Sultanov təyin edilmişdir, peşəsi müəllimdir.  Qəza milis 
idarəsini rəisinin köməkçisi, 4-cü sahənin rəisi  Əli bəy Xora- 
manskidir. 
Rüşvətxor,  araqarışdıran,  partiya  stajı  olmayan,  hətta 
partiya sıralarına daxil olmayan (müəl: Mirzə Muxtar Bayra- 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
115 
 
115 
mov    bir  müddət  Qəza  kommunist  Partiyasına  rəhbərlik 
etmişdir. Partiya üzvü olmaya-olmaya). 
Partiya  və  sovet  quruculuğunun  qısa  mənzərəsi  belədir:  
Mirzə Muxtar Bayramovun  böhtanı ilə həbs olunan Xudaba- 
xış  bəy  Sultanov  Partiya    yoldaşlarımızın  dediklərinə  görə 
ermənilərin  kəndə  gəlməsindən  xəbur  tutub,  onların  arasında 
daşnakların  ola  biləcəyindən  şübhələnərək  onlardan  mandat 
tələb  edib,  mandatları  aldıqdan  və  gələnlərin  şəxsiyyəti 
müəyyən edildikdən sonra   isə onların fəaliyyətinə maneçilik 
törədilməyib.  Ay yarımdan sonra Mirzə Muxtar Bayramovun 
və ona sadiq qüvvələrin şəri və  böhtanı üzə çıxıb, Xudabaxış 
bəy Sultanovun günahsızlığı sübuta yetirilib və Qubadlı qəzası 
partiya  komitəsinin    tələbi  ilə  həbsdən  azad  edilib.  Onu 
əksinqilabçı  adlandırmaq  olmaz.  Sözsüz  ki,  o  kommu- 
nist partiyasının üzvü deyil, ancaq ondan yaxşı işçi çıxar... 
Bu oyunların və təşkil edilmiş donos kampaniyasının hara- 
dan və nə üçün təşkil olunduğunu dəqiqləşdirmək üçün gəlin 
hadisələrin xronoloji ardıcıllığına bir daha nəzər yetirək;  
1.1920-ci  ilin  dekabr  ayında  Gorusda  keçirilən  qurultay. 
Xəyanətin başlanğıcı və satılmış yerli kommunistlərin Zəngə- 
zurun  ermənilərə  verilməsi  zəruriliyini  ortaya  atmaları  və 
sənədi imzalamaları. Fond 410, siyahı 1, iş 130. 
2.1921-ci  ilin  yanvar  ayında  Erməni  məxfi  işçilərinin 
Zəngəzura  göndərilməsi  və  yerli  hakimiyyətin  rəhbərlərini 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
116 
 
ləkələmək  üçün  mərkəzə  göndərilən  böhtan  dolu  məlumat.  
Fond 1, siyahı 2, iş 136. 
3.1921-ci  ilin  mart  ayında  Erməni  kommunist  partiyasının 
sədrinin  N.Nərimanova  göndərdiyi  Zəngəzurun  satılmasında 
birbaşça  iştirak  edən  kommunist  xainlərin  siyahısı.  Onların 
rəhbər  vəzifələrə  irəli  çəkilməsi  tələbi.  Nəriman  Nərimanov 
tərəfindən bu tələbin qeyd-şərtsiz yerinə yetirilməsi. Fond 27, 
siyahı 1, iş 150. 
4.1921-il  aprel  ayının  4-də  Ç.İldırımın  himayə  etdiyi  yerli 
xainlərin  yerli  hökumətin  rəhbərlərini  ləkləməyə  və  məhv 
etməyə  yönəldilmiş,  qəza  kommunist  partiyasının  üzlərinin 
nümayəndə  kimi  seçib  mərkəzə  göndərdikləri  Savalan 
Şirinovun  Bakıya  gələrək  Az.  KPMK  də  məruzəsi.  Fond  1, 
siyahı 2, iş 139. 
5.1921-ci ilin 10 aprelində, hadisələrdən dərhal xəbər tutan 
Aslan  bəyin  mərkəzə  göndərdiyi  ittihamedici  məruzəsi. 
Həmin  məruzədəki  tezislər,  Aslan  bəyin  analizləri  və  onun 
son dərəcə haqlı olduğunu isbat edən sonrakı hadisələr. Fond 
410, siyahı 1, iş 205. 
6.1921-ci  ilin  aprel  ayının  28-də  Nəzər  Heydərovun 
mərkəzə göndərdiyi  danoc və  yerli hökumətin  üzvlərinin heç 
birinin  Kompartiya  üzvü  olmamaqla  suçlaması  və  yerli 
hakimiyyətə  qara  yaxaraq  yerli  hakimiyyətin  kommunustləri 
məhv etmək niyyətində olmalarını bildirməsi. Fond 1, siyahı 
2, iş 96. 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
117 
 
117 
7.  Həmin  ilin  may  ayında  Nəriman  Nərimanovun  göndər- 
diyi  komissiyanın  məruzəsi.  Məruzədəki  yerli  hakimiyyətlə 
bağlı  ləkələmə  kampaniyasının  davamı  və  daha  əvvəlki  da- 
noslardan  fərqli  olaraq  ictimai  rəyin  təzyiqi  qarşısında  aciz-
liyin  hiss  olunması,  daha  öncəki  ittihamların  təkzibi,  Aslan 
bəyin  ermənilərin  düşməni  və  sərrast  atıcı  damğası  ilə 
damğalanması. Fond 1. Siyahı 2. İş 105. 
Бак–рабочи 1920, 4 декабря, стр. 4 
Советская Армения и Советский Азербайджан. 
Декларициа Правительства А ССР 
 О Сов. Армении. 
1-го    декабря  на  торжественной  заседании  Бак  Совета 
тов.  Нариманов  от  имени  А  ССР  огласил  нижесле-
дующую  декларацию.    Обьявляеть  что  отныне  никакие 
территориальные  вопросы не могут стать причиной вза-
имного    кравопускание  двух  вековых  соседних  народов: 
армян и мусульман. 
Территории  Зангезурского  и  Нахчиванского  уездов 
являются  нераздельной  частью  Советской  Армении,    а 
трудовому  крестьянсву  нагорного  Карабаха  предоставля- 
ется полное право самаопредельяться;  
Декларации Нариман Нариманова. 
1920-жи  илин  4  декабрында  «Бакы  фящляси»  гязетиндя 
Няриманов  билдирир  ки,  Зянэязур  вя  Нахчыванын  яразиси  Ер- 
мянистанын  айрылмаз  щиссясидир  вя  Даьлыг  Гарабаьын    зящ- 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
118 
 
мяткеш  кяндлиляриня  ися  юз  мцгяддяратларыны  щялл  етмяк 
цчцн там щцгуг верилир.
 
 
 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
119 
 
119 
 
Коммунист 1921 января стр. 2 
В Советской Армении 
 
Прекрашение Армяно–Азербайджанских разногласий. 
Тиялис  28  декабря  «Мшак»  28  декабря  по  поводу 
москвоской 
конференции 
пишет 
каждый 
занитересованный 
миром 
востока 
приветствует 
конференцию созывающую в Москве. 
После обьявления деклариции Нариман Нариманова по 
которой  уступается  Армении  Карабах  и  Зенгезур. 
Армянский народ не может иметь сушественных разно- 
гласий с Азербайджанским народом. 
Этой  декларацией  кончаются  армяно–Азербайджанс- 
кая вражда. 
 
Sənəddən  göründüyü  kimi,  21-ci  ilin  yanvar  ayında 
Moskvada  çağırılan  konfransda  Nərimanovun  bəyənatı 
səslənmiş  və  burada  göstərilir  ki,  Qarabağ  və  Zəngəzur 
ermənistana verilir. Axırıncı cümlədə göstərilir ki, Qarabağın 
və Zəngəzurun ermənilərə verilməsi ilə bu iki xalqın arasında 
düşmənçiliyə son qoyulur. 
Yuxarıda  göstərilən  qəzet  yazılarını  Azərbaycan  Res- 
publikasının  Prezident  aparatının  siyasi  sənədlər  arxivində