fond 1, siyahı 1, iş 24 qrifi ilə saxlanılan arxiv sənədi təsdiq
edir.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
120
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
121
121
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
122
Bu sənədlərin ardıcıllıqla təhlili bir daha göstərir ki,
millətimizin mənafeyi yolunda canından belə keçməyə hazır
olan qəhrəman insanları aradan götürmədən Zəngəzurun
verilməsi kimi məkrli və xəyanət dolu bir planı həyata
keçirmək mümkün olmayacaqdı. Ona görə də lap əvvəldən
başlayaraq planlı şəkildə həmin vətənpərvər insanları
ləkələmək, onlara qara yaxmaq kimi iyrənc metodlardan
istifadə edərək, onları öz yollarından götürmək üçün hər cür
çirkin vasitələrə əl atmışlar.
Bu xronologiyanı ardıcıl olaraq oxuculara çatdırmaqda
məqsədimiz arxiv sənədləri əldə olunana qədər qaranlıq qalan
və bir çox müəlliflərin təhrif edərək xalqa çatdırdıqları
Zəngəzur həqiqətlərini üzə çıxarmaqdır.
****
Azərbaycan Respublikası Prezidenti Aparatının Siyasi
Sənədlər Arxivində fond 1, siyahı 1, saxlama vahidi 24 qrifi
ilə saxlanan sənəddə aşağıdakı faktlar diqqəti çəkir.
“Protokol N8
Siyasi və Təşkilat bürosunun birgə iclasının Protokolu
30 noyabr 1920-ci il
İştirak edirlər: N.Nərimanov, Kaminskiy, Stasova,
Orcenikidze, Sarkis, Yeqorov, Hüseynov, Qasımov,Qarayev,
Serebrovski”.
Bu iclasda gündəlik məsələ olaraq altı məsələ müzakirə
edilsə də, ən çox bizim diqqətimizi çəkən bir məsələyə sizin
də fikrinizi yönəltmək istəyirik.
“Sovet Azərbaycanı ilə Sovet Ermənistanı arasında heç bir
sərhəd yoxdur. Zəngəzurla Naxçıvan Ermənistana aiddir.
Dağlıq Qarabağa isə öz müqəddəratını təyin etmək hüququ
verilir. Və s. və ilx.”
Bu da bu vaxta qədər milli qəhrəman edərək heykəlini
başımız üstə qaldırdığımız Nərimanovun xalqımıza etdiyi
xəyanət. Gəlin açıq etiraf edək ki, bu gün bizim nəslimiz o
dövrdəki xəyanətlərin acısını hələ də çəkir.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
123
123
1920-ci illərə aid edilən sənədlərdən biri diqqəti çəkir.
Həmin sənəd Azərbaycan Respublikası Prezident Aparatının
Siyasi Sənədlər Arxivində fond 1, siyahı 2, saxlama vahidi
18 qrifi ilə qorunur. Sənədin məzmunu ilə sizi qısaca tanış
etmək istəyirik. Sənəddə göstərilir ki, Qubadlı qəzasında
Partiyanın vəziyyəti yaxşı deyil, yerli ilk partiya təşkilatı
yaradılaraq yoldaş Sailyan onun məsul katibi seçilmişdir.
Yoldaş Sailyan Bakıya gedərkən yerinə müavini Nəzər
Heyədərovu təyin edib.
Bu sənəddən açıq aydın görünür ki, Qubadlı qəzasının ilk
partiya təşkilatının məsul katibi erməni Sailyan, onun müavini
isə Nəzər Heydərov olmuşdur. Ermənilərin Nəzər Heydərova
bəslədikləri xüsusi rəğbətin arxasında hansı niyyətlərin
dayanmasını sonrakı arxiv sənədləri göstərəcək.
****
Azərbaycan Respublikası Milli Dövlət arxivi 410-cu fond
siyahı 1, iş 73 qrifi ilə saxlanan arxiv sənədlərin arasında
1920-ci ilin dekabrında bir erməni tərəfindən yazılan məktub
diqqəti cəlb edir. Erməni ümumi məsələlərdən və öz
problemlərindən, planlarından bəhs etdikdən sonra sevinclə
məlumat verir ki, Nərimanovun teleqramını aldıq. Yoldaşlar,
Zəngəzur və Naxçıvan Yeni Ermənistana verildi”.
Bu sadəlövh məktubdan da məlum olur ki, Zəngəzuru və
Naxçıvanı ermənilərə bağışlayan Nərimanov erməniləri
hədsiz dərəcədə sevindirə bilib.
Zəngəzurun verilməsi ilə bağlı çoxsaylı arxiv sənədləri var.
Bu işlərdə xüsusi fəallıq göstərənlərdən biri də əslən
Zəngəzurdan olan və gizli fəaliyyət göstərən xəyanətkar
kommunistləri himayə edən Çingiz İldırım olmuşdur. Bu da
onun imzaladığı sənəd:
Azərbaycan Respublikası Baş Milli Dövlət Arxivi:
Fond: 410
Siyahı: 1
İş: 114
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
124
А.С.С.Р
Народный Комиссариат Путей Сообщения
Отдел ОБЩЕ-АДМ.
«___» Декабря 1920 г.
№ 19/сек. Г. Баку
В Азревком
В ночь с 27 на 28 Апреля сего года, в целях свержения
Мусаватскому Правительству и установления диктатуры
пролетариата, принимая вместе со мной деятельное
участие в подготовке к выступлению флота и отправки
ультиматума Мусаватскому Правительству о сдаче власти
тов. Владимир Хутулошвили.
Отмечая с удовольствием революционную энергию
тов. Хутулошвили завершившуюся свержением гнета
мусаватистов и торжеством советской власти в
Азербайджане, прошу о награждении его орденом
Красного Знамени А.С.С.Р.
НАРКОМПУТЬ
Xalq Yollar və Rabitə Komissarı Çingiz İldırım.
Azərbaycan İnqilab Komitəsinə.
Bu ilin 27 apreldən 28 aprelinə keçən gecədə Musavat
Hökumətinin devrilməsi və proletariatın diktarurasını qurmaq
məqsədi ilə mənimlə birlikdə fəaliyyət göstərən, hərbi dəniz
qüvvələrinin hücumunu təşkil edən ultimatumu Müsavat
hökumətinə təqdim edən və hakimiyyətin alınmasını tələb
edən – yoldaş Vladimir Xutuloşvili.
Yoldaş Xutulaşvilinin inqilabi enerjisinin böyük ruh
yüksəkliyi ilə qeyd etməklə nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm
ki, musavat hakimiyyətinin devrilməsi və sovet hakimiyyə-
tinin bərqərar olmasında onun xüsusi xidmətlərini nəzərə alıb
yoldaş Xutulaşvilini Az. SSR-nin Qırmızı Bayraq Ordeni ilə
təltif edəsiniz.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
125
125
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
126
Azərbaycan Respublikası Prezident Aparatının Siyasi
Sənədlər Arxivi, fond 1, siyahı 74, saxlama vahidi 146
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
127
127
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
128
Birinci sənəddə Çingiz İldırım göstərir ki, mənimlə birlikdə
fəaliyyət göstərən Xutulaşvili Müsavat hökumətinin
devrilməsi və hərbi dəniz qüvvələrinin hücumunu təşkil edən
ultimatumu Müsavat hökumətinə təqdim edən Xutulaşvili
“Qırmızı bayraq” ordeni ilə təltif edilsin.
İkinci sənəddə, yəni fond 1, siyahı 74, iş 146 qrifi ilə
qorunan sənəddə Çingiz İldırımın qardaşı Çingiz İldırımın
üzvü olduğu hökumət tərəfindən həbs olunduğu göstərilir.
Şamil bəy Sultanovun antisovet mövqedə və eyni zamanda
bəy olduğu göstərilir.
Sənəddə xüsusi pafosla göstərilir ki, Qubadlı kəndinin
sakini olan Şamil bəy İldırım bəy oğlu həbs olunub. Buradan
açıq-aydın görünür ki, Çingiz İldırımın xeyir –duası olmasa
onun qardaşı Şamil bəy Sultanovu həbs edib, sonra da bəyan
etməzdilər ki, bizim İldırımın qardaşı Şamil bəy Sultanovu
həbs etdik. Bu sənəd özü-özlüyündə Çingiz İldırımın hansı
mənəviyyatın sahibi olduğunu açıq-aydın göstərir. Şahidlərin
dediyinə görə, Çingiz İldırımın atası İldırım bəy oğlu Çin-
gizlə küsülü olaraq dünyasını dəyişib. İldırım bəyin ittihamı o
olub ki, sən bizi kafirlərə satdın. Göründüyü kimi, Çingiz İl-
dırımın həm atası, həm də qardaşı Şamil bəy onunla tamamilə
əks mövqedə olub. Bu günün prizmasindan baxdıqda isə
kimin milli, kimin antimilli mövqedə olmağı tam çılpaqlığı
ilə görünür.
Yollar və rabitə komissarı: Çingiz İldırım.
Bəli, Nəriman Nərimanovlar, Çingiz İldırımlar xalqın
hakimiyyətini, xalqın dövlətini devirənlərə, millətin qanını
tökənlərə ordenlərin verilməsini tələb edənlər, o ordenləri
təqdim edənlərdir.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
129
129
O zaman 1920-ci ilin dekabr ayında çağrılan qurultayın
çıxardığı qərar Nəriman Nərimanova göndərilmişdi və (1921-
ci ilin martın 28-də Erməni rəhbərlərinin göndərdiyi siyahı)
ona məlum idi ki, bu siyahı Zəngəzurun ermənilərə verilmə-
sində birbaşa iştirak edən yerli xainlərin siyahısı idi. Bura-
dan da belə nəticə çıxarmaq olur ki, Nəriman Nərimanov bu
işlərdən bilavasitə xəbadar imiş və bu məslələrin bilavasitə
təşkilatçısıymış. O, həmin dövrdə Azərbaycan İnqilab komi-
təsinin sədri idi. Bu da o demək idi ki, Nəriman Nərimanov
Azərbaycanın ən ali hakimiyyətinə rəhbərlik edirdi. Onun
icazəsi və xəbəri olmadan belə taleyüklü bir məsələ kimlərsə
tərəfindən həll oluna bilməzdi.
****
1920-ci ilə aid sənədlərin birindən (Siyasi Sənədlər Arxivi.
fond 1, siyahı 1, saxlama vahidi 126) məlum olur ki, 1933-
1953-cü illərdə Azərbaycan Kommunist partiyası MK birinci
katibi olmuş Mir Cəfər Bağırov Qarabağ inqilab komitəsi
sədrinin müavini, daxili işlər şöbəsinin müdiri, təşkilat və
təbliğat şöbəsinin rəhbəri olub. Bu sənəd təsdiq edir ki, Mir
Cəfər Bağırov həmin dövrlərdə Qarabağda işləyib, Aslan bəy
Sultanovla yaxın münasibətləri olub. Aslan bəy Sultanov Qa-
rabağın və Zəngəzurun fövqəladə komissarı olduğu dövrlərdə
Mir Cəfər Bağırov da Qarabağda tutduğu vəzifələrə görə As-
lan bəy Sultanovun tabeçiliyi altında çalışmışdır. O özü dəfə-
lərlə şahid olmuşdur ki, Aslan bəy Sultanov daşnaklara qarşı
müharibədə necə qəhrəmanlıqlar göstərir.
Sonrakı dövrlərdə Bağırov AzÇK-nın sədri olanda Zəngə-
zura gələrkən onu banditlər mühasirəyə alıb məhv etmək istə-
dikdə, onu müşayət edənlərdən biri qaçmağa imkan taparaq
Aslan bəyə müraciət edir və vəziyyəti ona izah edərək deyir:
-Aslan bəy, banditlər bizi mühasirəyə alıblar, bizi öldürə-
cəklər.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
130
Nədən məhz Aslan bəyə xəbər göndərilir? Çünki Bağırov
artıq yaxşı bilirdi ki, onları belə bir vəziyyətdə xilas edə bilə-
cək yeganə adam Aslan bəydir. Çünki, Bağırov Aslan bəyin
bütün şücaətlərindən xəbərdar idi və o yaxşı bilirdi ki, 28-ci
diviziyanı daşnak təcavüzündən də məhz Aslan bəy xilas
etmişdi.
Eyni zamanda bir vaxtlar 1920-ci ildə Mircəfər Bağırov
Qarabağda inqilab komitəsinin müavini işləyərkən, Aslan bəy
isə bütün Qarabağın və Zəngəzurun fövqəladə komissarı ol-
muşdur. Bu da o deməkdir ki, Mircəfər Bağırov Aslan bəyin
tabeçiliyində işləmiş və onun bütün fəaliyyətini şəxsən özü
görmüşdür. Bundan sonra Mircəfər Bağırov mərkəzə yüksək
vəzifəyə irəli çəriləndən sonra da Aslan bəyin necə qəhrəman
olması barədə ətrafdakılara ağızdolusu danışırmış.
Bu fikirləri Azərbaycan Respublikası Siyasi Sənədlər
Arxivində fond 1, siyahı 1, saxlama vahidi 126 qrifi ilə
qorunub saxlanılan arxiv sənədi təsdiq edir.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
131
131
Fond 1, siyahı 1, saxlama vahidi 126
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
132
Aslan bəy M.C.Bağırovun xahişini alan kimi o bir an vaxt
itirmədən Zəngəzur igidlərini ayağa qaldırır və dərhal
Bağırovun mühasirəyə düşdüyü istiqamətə hərəkət edir, ora
yetişərək bir-neçə tərəfdən mühasirəni yarır, Mir Cəfər
Bağırovu xilas edir. Həmin döyüşdə Aslan bəyin dəstəsindən
olan iki nəfər də düşmən gülləsindən qəhrəmanlıqla şəhid
olur.
Ölüm şokundan çıxan Mir Cəfər Bağırov Aslan bəyi
qucaqlayıb bağrına basıb və deyib ki:
-Aslan bəy, bizim sənə bir can borcumuz var...
Daha sonra Mir Cəfər Bağırov Bakıda işlədiyi dövrlərdə
təməli Qarabağda qoyulmuş dostluğuna sadiq qalaraq Aslan
bəy Sultanova olan dərin hörmət və ehtiramını qoruyub
saxlayıb, onu bir sıra problemlərdən vaxtında xəbərdar
etməklə kömək edib.
Bu barədə daha ətraflı sonrakı fəsillərdə məlumat
verəcəyik.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
133
133
Dördüncü fəsil
Zəngəzurun Ermənilərə Verilməsi
Ya Da Xainin Vətəni Olmur
(Arxiv sənədlərinin təhlilləri)
Əldə edilən arxiv sənədlərinin təhlili həmin sənədləri
qruplaşdırmağın və qruplaşdırılmış sənədlər üzərində ayrı-
ayrılıqda analizlər aparmağın zəruriliyini ortaya qoydu.
Həmin sənədlərin arasında 1920-ci ilin dekabrında keçirilən
qurultay, qurultayın çıxardığı qərar və mərkəzi rəhbərliyin
həmin qərara münasibəti və reaksiyası diqqəti çəkir.
Zəngəzurdan olan yerli kommunistlər 1920-ci ilin deka-
brında Gorusda qurultay çağırır və Zəngəzurun ermənilərə
verilməsinin labüd olduğunu bəyan edirlər. Bu barədə daha
ətraflı faktlar gətirməyə və təhlillər aparmağa çalışacağıq.
Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, həmin qərarın müqabilində
adı məlum olan o yerli xainlərin erməni rəhbərliyi tərəfindən
mükafatlandırılması birmənalı şəkildə Azərbaycanın mərkəzi
hökuməti qarşısında qoyulur. Onların siyahısı tərtib edilərək
Azərbaycan inqilab komitəsinə, şəxsən Nəriman Nərimanova
göndərilir.
Sənəddə qeyd edilir ki, guya yerli qəza hakimiyyətinin
başında duran rəhbər şəxslər qatı əksinqilabçılardırlar və təcili
oaraq onların geri çağırılmaları tələb olunur, yerlərinə isə
ermənilərə işləyən yerli xainlər təyin edilməsi təklif edilir.
Əslində qurultayın qərarı Nərimanova çox yaxşı məlum idi,
çünki əldə etdiyimiz arxiv sənədləri təsdiq edir ki, qəra-
rın mətni qurultay bitər-bitməz ona – yəni Azərbaycan İnqi-
lab komitəsinin sədri Nəriman Nərimanova və Azərbay-can
Kommunist partiyasının Mərkəzi Komitəsinə göndərilmişdi.
Daha dərinə getdiktdə isə ortaya çıxır ki, Nəriman Nərimanov
Azərbaycan İnqilab komitəsinə sədr təyin edildikdə Zəngəzu-
run, Qarabağın və Naxçıvanın ermənilərə verilməsi kimi
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
134
xəyanətkar bir öhdəliyi üzərinə götürmüşdü, əks halda bu
vəzifə ona həvalə olunmazdı.
Birbaşa Kremldən idarə olunan bu məkrli oyunlar Kremlin
müti qulu olan Nəriman Nərimanova gün işığı kimi aydın idi.
Elə ona görə də heç bir araşdırma, yoxlama, təhlil aparmadan
ermənilərin göndərdiyi siyahını təsdiq edir. Məhz bu hadisə-
dən sonra onların xəyanətlərinə qarşı insanları ayağa qaldıra
biləcək yerli hökumətin rəhbərlərinə və şəxsən o hökuməti
quran, daşnak hökumətinin məhv edilməsi hərbi planının
birbaşa müəllifi, qəhrəman Aslan bəy Sultanova qarşı Nəri-
man Nərimanovun xeyir-duası ilə qarayaxma kompaniyası
başlayır.
****
Nəriman Nərimanov bu qarayaxma kompaniyasını təşkil
etməyi birbaşa Aslan bəy Sultanovun əmisi oğlu Çingiz
İldırıma həvalə etmişdi. Çingiz İldırımın himayə etdiyi yerli
kommunist partiyası üzvləri və Mirzoyanın yaratdığı “Xınzi-
rək” təşkilatının üzvləri (Gorus Kommunist partiyasının
filialı) əlbir olaraq, məqsədli şəkildə böhtan və qarayaxma
kompaniyasını həyata keçirdilər. Bunu əlimizdə olan arxiv
sənədləri də təsdiq edir.
1921-ci
ilin yanvar ayında mərkəzdən (Bakıdan)
göndərilən erməni məxfi işçiləri Zəngəzur qəzasına gələrək
yerli hakimiyyətin başında duranları ləkləyən və onları
daşnaklarla əməkdaşlıqda ittiham edən şər və böhtan dolu
məlumatları mərkəzə ötürməyə başladılar. Həmin sənəddə
Azərbaycan Kommunist partiyası MK-nin mandatı ilə gön-
dərilən (milliyətcə erməni olan) məxfi işçilər bildirirlər ki,
Qəza İnqilab Komitəsinin Sədri Xudabaxış bəy Sultanov və
qəza milis idarəsinin rəisi Aslan bəy Sultanov qırx milis işçisi
ilə gələrək onları tərksilah edərək həbs ediblər. Sonra onlar-
dan mandat tələb olunub. Onları həbs etməkdə məqsəd
aralarında daşnakların olub-olmamasını araşdırmaq olub. Bü-
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
135
135
tün diqqəti bu məqama xüsusilə yönəltmək lazımdır- o
adamların arasında daşnakların olub-olmamasını dəqiqləş-
dirmək! Bəli, onlar daşnak olmaqda şübhəli bilindikləri üçün
həbs ediliblər. Mandatlar yoxlanıldıqdan və onların daşnak
olmadıqları dəqiqləşdikdən sonra isə azad ediliblər. Bu sə-
nədin o biri səhifəsində isə göstərilir ki, guya qəza rəhbərləri
daşnaklarla birgə fəaliyyət göstərirlər. Bununla da açıq-aydın
özləri-özlərini təkzib edirlər və öz ötürdükləri sənədlə təsdiq
edirlər ki, onlar yalnız daşnaklara qarşı mübarizə aparırlar.
Nəzərə almaq lazımdır ki, göndərilən məxfi işçilər erməni
idilər, əgər yerli hakimiyyət bütövlükdə erməniləri düşmən
hesab edərək onları məhv etməyi qarşılarına məqsəd qoymuş-
dusa, o zaman məxfi işçilərin erməni olduqları kifayət edirdi
ki, onlar yerlərindəcə güllələnsinlər. Özləri də qeyd etdikləri
kimi, Aslan bəy Sultanov 40 nəfər milis işçisi ilə onları tərk-
silah etmişdi, bü güc bəs edirdi ki, 7-8 nəfəri bir göz qırpı-
mında aradan götürsünlər.
Bu yerdə Aslan bəyin 1921-ci ilin aprel ayının 10-da
Azərbaycan İnqilab Komitəsinə ünvanladığı ittihamedici mə-
ruzəsi diqqəti çəkir. Aslan bəy məruzəsində bildirir ki, Xuda-
baxış bəy Sultanov əksinqilabçı deyil və bu fikrini təsdiq edən
arqumentlər də gətirir. (Xoşbəxtlikdən həmin o ittiham-
edici məruzənin əlyazması əlimizdədir və bu əlyazma
Azərbaycan İnqilab Komitəsində çap olunaraq Nərimano-
vun iştirak etdiyi yığıncaqda dinlənilib) O, Xudabaxış bəyin
qəza inqilab komitəsinin sədri olduğu vaxt yazılı şəkildə
verdiyi əmri xatırladır. Əmrdə göstərilir ki, kim daşnaklarla
hər hansı bir əlaqəyə girsə yerindəcə güllələnsin. Bu fakt
Xudabaxış bəyin əksinqilabçı olmadığını təsdiq edir.
Azərbaycan KP MK tərəfindən göndərilən (Mirzoyanın)
əvvəlcədən təlimatlandırılımş erməni məxfi işçiləri məruzələ-
rinin əvvəlində onları daşnak hesab edərək həbs edən insanla-
rı, həmin məruzənin sonunda onları himayə etdiyi daşnaklara
ərzaq, silah-sursat və başqa zəruri köməklər göstərən qüvvə-
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
136
lər kimi qələmə verirlər. Hətta ürəklərində Aslan bəy xofu
olan ermənilər Aslan bəyin onlarla mərkəzdən göndərilən
Arsen Karentsovu öldürmək istəməsini də qeyd edirlər. Guya
ki, Karentsov meşəyə qaçaraq canını qurtara bilib. Bu da
növbəti ağ yalandan başqa bir şey deyil! Arxiv sənədləri və
şahidlərin dediyi kimi, quşu gözündən vura bilən sərrast
atıcının qabağından qaçıb can qurtarmaq mümkün ola bilər-
dimi?
Məruzənin sonunda göstərilən qarayaxmalar onu bir daha
sübut edir ki, bütün bu kompaniyalar məhz Aslan bəy
Sultanova qarşı ünvanlanıb. Arxiv sənədləri göstərir ki, əslən
Xələc kəndindən olan Aslan bəyin baş milis işçisi (cinayət
axtarış şöbəsinin rəisi) Həsənqulu bəy guya camaatı yığaraq
bəyan edib ki, mən bütün kommunistlərin hamısını qıraca-
ğam, onlar bizim aramızda zərərli elementlərdirlər. Biz daş-
naklarla birləşməliyik. Bakıda ruslar geri çəkilir, ingilislər
gəlir. Məruzənin sonunda isə qeyd edilir ki, bütün bunları ona
Aslan bəy Sultanov diqtə edir. Yenə də aydın şəkildə görünür
ki, məruzənin əvvəli ilə sonu bir-birini təkzib edir.
1921-ci ilin aprel ayında isə yerli kommunist partiyasının
üzvlərinin, Zəngəzurun satılmasının əsas ideyaverənlərinin
mərkəzə ezam etdikləri Savalan Şirinov Zəngəzur qəzası
barədə mərkəzə məlumat vermək üçün Bakıya KP MK-nə
gələrək çıxış edir və məruzəsində bildirir ki, guya daşnak
hökumətinin nümayəndələri qəzaya gələrək onlara – yəni
yerli kommunistlərə təklif ediblər ki, bizim Zəngəzur müsəl-
manları ilə heç bir problemimiz yoxdur və biz ancaq bolşe-
viklərə qarşı mübarizə aparırıq. Ona görə də biz mütləq
müştərək bazar açmalı, birgə ticarət etməliyik. Bundan sonra
daşnak hökumətinin nümayəndələri bizə təklif etdilər ki,
müsəlman ərazilərində olan erməni kommunistləri tutub
onlara təhvil verək. Gülməlidir, elə deyilmi?
Daşnak hökumətinin nümayəndələri Azərbaycan tərəfin
kommunistlərinə erməni tərəfin kommunistlərinin tutulma-
sını təklif edir. Sual olunur, özlərinin də təbirincə desək gizli
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Dostları ilə paylaş: |