Milli Virtual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
Yüklə 4,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 66 дашнакскаго района в Кубатлу, подпольными работниками-армянами, кои в Кубатлах остановились и несколько дней гостили в доме Мирза Мухтара Байрамова. Последний, чтобы свергнуть преследующих его за преступность лиц стоявших во главе власти в уезде, наговорил тем подпольным работникам на них возводя всякую вину и выдавая их за сторонников Нижде и за буржуев. Те же в свою очередь по подстрекательству Байрамова, как в Шуше, так и в центре стали информировать высшие органа относительно Кубатлинс- кйх ответственных работников с отрицательной стороны. Таким путем в Шуше вследствие совершенно ложных докладов, ни кем не проверенных сидит в заключении Председатель Ревкома Худабахиш Султанов, обвин- яемый якобы в контр революции. Тогда, как последний честный преданный Советской Власти человек. И во время своей службы в Ревком отличился добротою и стойкостью характера, покровительствуя бедным и неимущих чем расположил к себе не только служащих, но и главным образом и весь народ. Что он сын не состоятельных родителей и не контр революционер, это можно установить не одними голыми словами, а допросом местных жителей и всех служащих и строгою проверкою представленного против его материала. Одно то что Худабахыш Султанов будучи Предревком, по случаю «авданской ярмарки», где дашнаки и темные мусульмане вели торговлю, издает письменный приказ с Аладниского Поста Аббасалию Алмурадову не только задержать продающих продуктов дашнакам и конфисковать все, но и убить тех кто входит в сношение с дашнаками. Одно это ясно говорит о том. что Худабахиш Султанов не есть контр революционер. Он страшно не терпел саботажников среди советработников. По его распоряжению был задержан, бывший Начальник милиции уезда Али бек Шарифов, растративший до www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 67 67 полмиллиона рублей козеных денег и не хотевший представить отчет Ревкому по должной часть на какого Шарифова имелось и имеется также множество и других жалоб арестован согласно его приказа и Предучревком Ханлыгского участка Юсиф Юсифов провинившийся в разных проступках. Он напал также на следы преступных деяний афериста и саботажника Байрамова, выдавшего себя за партийного работника /есть справка от компартии, что Мирза Мухтар Байрамов не есть партийный/ который однако при обнаружении своих проступков ухитрился бежать от власти. О Худабахише Султанове дан отзыв из компартии с ходатайством об освобождении. О нем ходатайствуют перед Шушинским Полит-Бюро все ответственые работники уезда. Что же касается меня и моей службы то я прошу собрать сведения обо мне от беспристрастных товари- щей: 1. Командира 84 бригады 28 дивизии т. Семенова. 2. Военкома т. Карковенко, 3.Нач-ка штаба Мызрыкова. 4. Военкома Черниковского, 5. Бригадного адъютанта Фе- одрова. 6. Командира 25 полка Копиянка, 7. Коман- дира 252 полка Горностаев. 8. Помощника его Парсада- нова, нынешний командир 251 полка, 9. Командира 250 полка т. Челов, нынешний командир 252 полка в Шуше, 10. Бывший командир 252 полка тов. Вейцеховски, 11. Начальник 28 дивизии тов. Нестеровский. С 15 июля по 20 ноября сг. года я вместе этими товарищами самоотверженно бился с дашнаками не жалея себя и своей жизни и не однократно подвергаясь опасности. При взятии медного завода в бою меня дашнаки ранили в голову; я лежал в военном лазарете в Герюсах, о чем -имею свидетельство от 84 бригады. За тем после отозвания красно армейцев из пределов Зангезура. Я был назначен Чрезвычайном Комиссаром www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 68 Зангезура и Карабаха Начальником Кубатлинской уезд- ной милиции (низменного Зангезура) и с того времени благодаря моим усилиям и старанию поддерживается в уезде полный революционный порядок. Не будь меня вся милиция, почти не получающая жалования, слабо снабженная продпайками давно бы разошлись прекратив службы. Я кармлю их обещаниями о жаловании, обязи якобы, предназначенной им, Воодушевляю, что прибудет войско и т.д. таким образом удерживаю их на службе. С другой стороны, борюсь с Персидскими ханами, дашна- ками, также против внутренних вредных элементов, не зная отдыха и покоя. В последствии я, вследствие провокации и ложных докладов оказался устраненными Центром, не заслужен- но от службы. Считая себя крайне обиженным подобным отноше- нием ко мне центральной власти, я просил бы лишь назначения беспристрастной комиссии установления того, насколько порочны, лживы те докладчики инфор- мирующие Центр с отрицательной стороны об ответс- твенных работниках и к ценна была наша работа на пользу Советвласти. Ведь еще вначале не силою оружия подчинились Советвласти а приняли ее во влечению души и убеждению, свергнув мусаватское правительство и организовав у себя Ревкомы. И теперь, если мы прилагаем все старания и энергию к тому что бы у нас сохранился новый строй, то опять таки это делаем из сознания что новая жизнь годна для нас и ведет народ к счастью и спасению. Иначе мы легко примкнулись бы к дашнакам, обещающим населению чуть не золотые горы. По всему Центр обязан ценить и взвесить наши заслуги и не так легко без проверки обессчастливить нас со слов таких лиц, кои хотят мутить воду для ловли, а мутной воде себе рыбы. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 69 69 Прошу настоящий мой доклад прочесть на общем заседании Азревкома Начальник Кубатлинской Уездной Милиции А.Султанов. Бу сянядин тяржцмяси ашаьыдакы кимидир: Azərbaycan Mərkəzi İnqilab Komitəsinə №603 MƏLUMAT 10 aprel 1921-ci il. Xocahan Rəhbərlik etdiyim İdarə tərəfindən qəzadakı ümumi vəziyyət, rəhbərliyim altında sədaqətlə xidmət göstərən milisin fəaliyyəti barədə vaxtaşırı verdiyim yazışmalar nədənsə hər dəfə cavabsız qalmışdır. Sovet Hakimiyyətinin Qubadlıdakı durumu hal-hazırda son dərəcə gərgin bir vəziyyətə gəlib çatmışdır: bu da onunla bağlıdır ki, onun nüfuzu bir tərəfdən daxildəki bolşevizmə arzuolunmaz və mən deyərdim ki, təhlükəli elementlər tərəfindən aşağı düşür, digər tərəfdən isə daşnakların özlərinin onlarla həm siyasi, həm də ticari əlaqələrə girmək kimi qəbuledilməz tələbləri ilə baş apardıqlarından irəli gəlir. 1.Daşnaklarla müsəlman əhalisinin nümayəndələrinin bu ilin 6 aprelində vacib məsələləri həll etmək üçün Akarak kəndində baş komandan Nijdenin iştirakı ilə görüşlərinin təşkili. 2.Ticarət məqsədləri ilə onların və müsəlman camaatın qarşılıqlı olaraq gediş gəlişi və s. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 70 Sərhədyanı ərazilərdə yaşayan müsəlmanların daşnaklarla əlaqələrinin qarşısını müxtəlif yollarla almağa cəhd göstər- miş və bu barədə Mərkəzə dəfələrlə yazmışam. Qeyd etmək istəyirəm ki, daşnakların antibolşevik təşəb- büsləri bizə o qədər təhlükəli görünmür, amma daxili düş- mənlərimizin, partiyaya sədaqətlə xidmət göstərmək maska- sı altında gizlənərək bizim aralarımıza soxulan və hakimiy- yətə can atmaqda qəti maraqları olan, öz şəxsi mənfəətlərini düşünən, səlahiyyətləri ələ keçirməyə çalışan adamların nə məqsədləsə təmiz və vicdanlı adamlara ləkə yaxmaları təhlü- kəlidir. Təhlükəli olan daşnakların təxribatları və təklifləri də deyil, bizim ideyalarımıza xəyanətkarlıqla zərbə vurmağa ça- lışan, sədaqətli işçilərə qarşı tam fırıldaqçı münasibətdə olan həmin elementlərin ölkənin daxilində Sovet hakimiyyətinin fəaliyyətinə mane olmalarıdır. Bu günlərdə mənə məlum olub ki, Qəza İnqilab Komitəsi Mərkəz tərəfindən yenidən təşkil edilib. Eləcə də mən tutduğum vəzifədən- Qəza Milis İdarəsinin Rəisi vəzifəsin- dən azad olunmuşam. Bəs nədən bu barədə mənim heç bir rəsmi məlumatım yoxdur? Mən əminəm ki, bütün bunlar qəzanın bəzi məsul şəxslərinin və hakimiyyətin düşmənləri- nin Mərkəzə ötürdükləri yalan və böhtan dolu məlumatların nəticəsində baş verib. Əldə etdiyim məlumata əsasən Qubadlı kəndinin sakini, fırıldaqçı, qaçaq, 18 cinayət əməlində birbaşa adı keçən Mirzə Muxtar Bayramov özünün fırıldaqçı məharəti nəticəsində partiya üzvü olmadan Qubadlı qəzası-nın partiya təşkilatı katibi təyin edilib və partiya maskası altında gizlənərək öz hakimiyyətini gücləndirmiş, bir sıra qeyri- qanuni hərəkətlərə yol vermiş, daşnak rayonlarından Qubadlıya gələn gizli erməni-işçilərlə görüşmüş, onları bir- neçə gün evində qonaq saxlamış və daha sonra Bakıya yola salmışdır. Öz cinayətkar əməllərini ört-basdır etmək və günahı onların üstünə atmaq üçün isə başqa bir əclaflıqla onları Nijdenin və burjuaların tərəfdarı kimi qələmə vermiş-dir. Eyni zamanda Bayramovun təhriki ilə Şuşaya, eləcə də www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 71 71 Mərkəzə Qubadlının məsul işçiləri məxfi məlumatlar verməyə başladılar. Elə bu səbəbdən də tamamilə yalan və böhtan dolu məlumat nəticəsində heç kəs tərəfindən yoxlanılmadan əksinqilabi fəaliyyətdə günahlandırılaraq İnqilab Komitəsinin sədri Xudabaxış bəy Sultanov Şuşada həsb olunub. Hansı ki, o bütün varlığı ilə Sovet hakimiyyə-tinə sədaqətli olduğu ilə seçilən bir şəxsdir (Müəl: Onlar həqiqətən bu hakimiyyətin fəhlə-kəndli hakimiyyəti olduğuna inanırdılar. Məlumatın sonunda bu fikri Aslan bəyin özü də etiraf edir). İnqilab komitəsində işlədiyi dövrdə o kasıb və ehtiyac içində olan xalqa həmişə təmənnasız olaraq yardım etmiş, onların mənəvi dayağına çevrilmişdir. Xudabaxış bəy Sultanov İnqilab komitəsinin sədri olduğu dövrdə sərhəd ərazisində yerləşən Ələddin postunun rəhbəri Abbasəli Almuradova yazılı olaraq əmr verir ki, daşnakların və şübhəli müsəlmanların birgə alver etdikləri “avdan yarmarkası”nda daşnaklara ərzaq satanların hamısı nəinki həbs edilərək malları müsadirə edilsin, hətta daşnaklarla əlaqəyə girən hər kəs yerindəcə güllələnsin. Bu fakt tam olaraq aydın göstərir ki, Xudabaxış bəy Sultanov əksinqilabçı deyil. Onun göstərişi ilə qəza milis idarəsinin keçmiş rəisi, yarım milyona qədər dövlət pulunu mənimsəməkdə, bu barədə İnqilab komitəsinə heç bir hesabat verməyən və çoxsaylı şikayətlərdə günahkar bilinən Əli bəy Şərifov, eləcə də Xanlıq sahəsinin İnqilab Komitəsinin sədri Yusif Yusifov çoxsaylı şikayətlər və cinayətkar əməllərdə ittiham olunaraq həbs ediliblər. Həmçinin o özünü partiya işçisi kimi qələmə verən, əslində isə fırıldaqçı və sabotajçı kimi tanınan Mirzə Muxtar Bayra-movun cinayətkar əməllərini ifşa etmişdir (kommunist partiyasından arayış təqdim edilib ki, o partiya üzvü deyil). Bu əməllərin ifşa olunduğunu hiss etdikdə Mirzə Muxatar Bayramov hakimiyyətin onu cinayətkar əməllərinə görə cə- zalandıracağını bilərək qaçıb canını qurtara bilmişdir. Xudabaxış bəy Sultanovun həbsdən azad edilməsi barədə Kommunist Partiyasının bütün üzvləri rəy verib. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 72 Qəzanın kommunist partiyası üzvləri olan bütün məsul işçiləri Şuşa Siyasi Bürosuna onun azad edilməsi barəsində müraciət ediblər. O ki, qaldı mənə mənim xidməti fəaliyyətimə, xahiş edi- rəm ki, o barədə qərəzsiz insanlardan məlumat alasınız: 1)28-ci diviziyanın 84-cü briqadasının komandiri yoldaş general Semyonovdan, 2) Hərbi komissar yoldaş Korkoven- kodan, 3) Qərargah rəisi Mızrıkovdan, 4) Hərbi komissar Çernikovskidən, 5) Briqada yavəri Fyodorovdan , 6) 25-ci alayın komandiri Kopiyankadan, 7) 252-ci alayın komandiri Qornostayevdən, 8) 251-ci alayın keçmiş komandiri, onun köməkçisi Parsadanovdan, 9) 252-ci alayın Şuşadakı keçmiş, 250-ci alayın hazırkı komandiri Çelovdan, 10) 252-ci alayın keçmiş komandiri yol. Veysexovskidən, 11) 28-ci diviziyanın rəisi Nesterovskidən. İyulun 15-dən noyabrın 20-dək mən adları çəkilən yoldaşlarla çiyin-çiyniə həyatımı əsirgəmədən fədakarcası-na vuruşmuşam. Mis zavodunu (müəl: Kafanda yerləşir) ələ keçirmə əməliyyatında daşnaklar tərəfindən başımdan yara- lanmışam və Gorusdakı hərbi xəstəxanada müalicə olunmu- şam. Bu barədə 28-ci diviziyanın 84- cü briqadasının verdiyi tibbi arayış hal-hazırda özümdə saxlanılır. Qırmızı ordu heyəti Zəngəzur sərhədlərindən geri çağırıl- dıqdan sonra mən Zəngəzurun və Qarabağın fövqəladə komissarı, eləcə də Qubadlı Qəzasının və aran Zəngəzurun milis idarəsinin rəisi vəzifəsinə təyin olunmuşam (müəl: o dövr üçün mərkəzi Şuşa olan Zəngəzurun və Qarabağın fövqəladə komissarı generel vəzifəsi idi.) Mərkəzin hansı fəaliyyətlərinə görə hakim partiyası sayılan kommunist partiyası üzvü olmayan Aslan bəy Sultanova bu qədər etimad göstərməsi haqqında daha ətraflı növbəti fəsillərdə məlumat verəcəyik. Bircə bunu deməklə kifayətlənirik ki, onun düzgün hərbi planı, döyüş taktikası və qeyri-adi sərkərdəlik istedadı nəticəsində, həmdə 28-ci diviziyanın bütün heyətini Ersevənnik kəndində Nijdenin və Dronun mühasirəsindən www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 73 73 çıxardığına və onların həyatlarını xilas etdiyinə görə, bununla da Andronikin Gorusda yaratdığı daşnak hökumətini məhv etdiyinə görə 28-ci diviziyanın komandanlığı tərəfindən verilən təqdimata əsasən mərkəz tərəfindən alternativsiz olaraq bu vəzifəyə təyin olunmuşdur və bu qalibiyyəti əldə etdiklərinə görə Aslan bəy Sultanov, general Semyonov və Çelov qızıl medalla təltif olunmuşlar). O zamandan bəri mənim fəaliyyətim və səylərim nəticəsində qəzada tam inqilabi qayda-qanun hökm sürür. Mən olmasaydım ərzaq payını və əmək haqqını ala bilməyən milis əməkdaşları çoxdan vəzifələrindən imtina edərdilər. Mən onlara maaş əvəzinə xoş vədlər verirəm. Sanki bütün bunları etmək onların alın yazısıdır. Mən onları ordunun gələcəyi və hər şeyin tezliklə yaxşı olacağı ilə ruhlandıraraq bu yolla onları xidməti davam etmələri üçün saxlayıram. Bir tərəfdən də Fars xanları, daşnaklar və daxili zərərli elementlərə qarşı rahatlıq və dinclik bilmədən mübarizə aparıram. Mərkəzə verilən yalan və böhtan dolu məlumatlar əsasında mən haqsız olaraq tutduğum vəzifədən azad edilmişəm. Mərkəzi hakimiyyətin mənə qarşı etdiyi bu haqsızlıqdan özümü son dərəcə incimiş hesab edirəm və bütün bunların müqabilində yalız bircə xahişim var: mənim fəaliyyətimi araşdırmaq üçün qərəzsiz komissiya təşkil edilsin. Qoy həmin komissiya mənim fəaliyyətim hqqında mərkəzə ötürülən məlumatların nə qədər yalan və böhtan olduğunu müəyyənləşdirsin. Eyni zamanda qeyd edim ki, bizim fəaliyyətimiz Sovet hakimiyyəti üçün də dəyərli olub. Biz bu hökumətin mərkəzdən gələn nümayəndələrinin bizi inandır- dığına ən əsası da xalqımızın ən qatı düşməni olan daşnak-lara qarşı birgə mübarizə aparmağı təklif etdikləri üçün bu hakimiyyətin fəhlə-kəndli hökuməti olduğunu və demokratik olduğuna bizə inandırmaq üçün yerli hökuməti qurmağı da qəzanın insanlarının özlərinə həvalə olunması bu quruluşun tam demokratik bir quruluş olmasına inam yaratmışdı. Hansı ki, müsavat hakimiyyəti dövründə yerli hökumət mərkəzdən www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 74 təyin edilirdi. Bütün bunlardan sonra heç bir silahlı müqavimət göstərmədən razılığa gəldik və yerli qəza hökumətini qurduq. Bu gün də biz bütün gücümüzü və enerjimizi yeni quruluşun saxlanması üçün yalnız ona görə sərf edirik ki, bu quruluş bizimçün əlverlişlidir və milləti xoşbəxtliyə və xilasa aparır. Elə olmasaydı xalq asanlıqla ona qızıl dağlar vəd edən daşnak hökumətinə etimad göstərərdi. Ona görə də Mərkəz bizim fəaliyyətimizlə qiymətlən- dirməli və aydınlıq gətirməlidir. Dəqiqləşdirmə aparmadan suyu bulandırdıqdan sonra bulanıq suda balıq tutmaq istə- yənlərin məkrli və qərəzli fikirlərinə əsaslanıb bizim fəaliyyətimizə ləkə salmaq o qədər də asan deyil. Xahiş edirəm ki, mənim faktlara əsaslanan məlumatlarımı Azərbaycan Mərkəzi İnqilab Komitəsinin Ümumi iclasında oxuyub müzakirə edəsiniz. Qəza Milis İdarəsinin rəisi A. Sultanov. Yeri gəlmişkən demək lazımdır ki, 1921-ci ildə qəza hökumətinin rəhbərliyinin hamısının Sultanov olması Aslan bəyin ətrafına ən inandığı adamları yığması mərkəz tərəfindən ona verilmiş fövqəladə səlahiyyətlə bağlı idi. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 75 75 Фонд 1, сийащы 2, сахлама ващиди 136 www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 76 www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 77 77 www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 78 www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov 79 79 Azərbaycan Respublikası Prezident Aparatının Siyasi Sənədlər Arxivi. Fond: 1 Siyahı: 2 Sax. vah. 136 Заведывающему Секретно-оперативни части Шушполитбюро. Подпольные работники Зангезуруа Арсена Керунц, Григорий Гилабяни, Аршак Балян, Бахши Арушанов, Гукас Юзбашев ( члены компартии) ДОКЛАД Ц.К.А.К.П. нас всех послал из Баку в Запгезур для подпольной работы. Мы приехали сперва в сел. Темур- мисканлу и от туда в Кубатлу где находится учревком. Собирая всех товарищей коммунистов в Кубатлу 23 ян- варя 1921 г. имели партийную конференцию, для обсуж- дения несколько важных вопросов для подготовите- льных работ. После окончании конференции 26 января в 4 часа ночи предревком Худабахиш бек Султанов вместе с начальником милиции Аслан беком Султано-вым с 40 милиционерами окружили селени Кубатлу и хотел нас всех обезоружит и после обезоружений вообще хотел изолировать подпольную работу: что бы там не было Совет власти. Об этом нам сейчас же передали. Когда Худабахиш бек Султанов узнал что мы осторожно, переменил свое желание отправил несколько человека к нам и сказал что хочет проверит мандаты. После проверки мандаты, мы требовали комнату для компар- тий, тогда он ответил с Теймур-беком (Ходжаганский) что за компартия компартия должна подчинится уч- ревкому. И даже при присутствии его предрекома, |