İncelemeleri

 

üzrətmək: üzətmək. çoxaltmaq. üzə çıxartmaq. artıqlatmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

953 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

üzsəmək

ka

: 

1. 

qoparı yazmaq. qoparmaq. qırmaq. 

1. 

çimsəmək. 

çapsamaq

ka

.  

üztürmək: 

üzdürmək 

yüklətmək. həvalə vermək. 

- ağrıq ağır işini, başqasına 

üzürmə: öz yüküvü özgəsinə yükləmə.  

üztürmək

ka

 : üzdürmək. qopartmaq.  

üzük

ka

 

: 

özük

. 

ütük

. 

yüzüq

ka

.  

1. 

üjük

ka

. hərf. hica. - "

bəy

" 

sözü üç üzüklü 

böləkdi. 

2. 

qıraq. ayır. uzaq. 

3. 

ötük. qırıq. cırıq. 

4. 

(

hovuz

 

kimi

) 

oyularaq yapılan hər yer. dərə. çay yatağı. 

- üzüksu: ırmaq. - 

əzik üzük: əzilib üzülüb, qırılıb, oyumuş görkəm, biçim. 

5. 

(

hovuz

 

kimi

) oyularaq yapılan hər yer. dərə. çay yatağı. 

-- özüksu: 

üzüksu: ırmaq. əzik üzük: əzilib üzülüb, qırılıb, oyumuş görkəm, 

biçim. 

6. 

əzik. obraq

ka

. opraq. ovraq. oğraq. əsgimiş nə. 

7. 

üjük

ka. 

hica. 

8. 

üzük. yaban, yava, kəndinə aykırı şeylən üzülmüş, 

ayrılmış nərsə. xalis. özük. teyxa. çin. 

- altun üzük: qızıl könüllü 

qadın. iyi tinli, duyqulu, ruhlu xanım. sona xanım.  

üzükləmək : üjükləmək

ka

. hüccüləmək.  

üzüqlüq

ka

: 

üzüklük

ka. 

kəsilmə.  

üzülən 

: üzülgən

ka. 

  

üzülgən

ka

: üzülən.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

954 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

üzülmək

ka

: 

üzlünmək

ka

. 

ütülmək

. 

1. 

üzdən qırılmaq, kəsilmək. qopmaq. 

kəsilmək. qırılmaq. 

- urq üzlündü: ip üzüldü: qırıldı. 

2. 

qırılmaq. 

açılmaq. yaralanmaq. parçalanmaq. 

- ətim üzüldü. 

2. 

çinislənmək. qırtmır olmaq. 

- kişi qocaldıqcan üzülür. 

 

üzüm

ka

 

: - 

üzüm üzüşmək: qırmaq. - üzüm sıqma zamanı: sıqman

ka

.  

üzürmək: uturmaq

ka

. udurmaq

ka

. səçip ayırmaq. adırmaq. ədirmək. 

ödürmək. ödürmək. üdürmək.  

üzüĢ 

: özüş

ka

. yarış.  

üzüĢmək: qırmaq. - 

üzüm üzüĢmək: qırmaq. 

 

üzüĢmək

:

 

özüĢmək

ka

. 

uzuĢmaq

. yarışmaq. - 

at üzüĢmək. 

 

üzüt  

: 

yüzüt

. 

1. 

xeyirsiz. çimri. sövmə olaraq işlənir. 

2. 

zalim. rəhmsiz. 

3. 

qırıt. qırım. - 

soy üzüt: soy qırım. qətli am. 

4. 

xəsis. 

 

üzütləmək: qıtmır saymaq.  

üzütlük

ka

: xəsislik. xissət.  

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

955 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

 

 

 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

956 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

 

v 

 

var  

: 

bar

ka

. 

1. 

olan

. 

mocud. 

2. 

uğur. oğur. dövlət. 

- varmış: barmu

ka

. - 

çox varan: baraqan

ka

. - varan. gedən. gedicl: barqan

ka

. bardaçı

ka

. 

baruçı. barquçı

ka

. - vardığı: barduqı

ka

. - vardırmaq: barturmaq

ka

. - 

varılacaq. gediləcək, barası yer: barqu yer: barası. barqu

ka

. - varılan 

yer: barıĢlıq

ka

. - varılmaq. : barılmaq

ka

. - varışı: barduqı

ka

. - varmaq. 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

957 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

barsamaq: barıqsamaq

ka

. - varmaq istəmək - barıqsamaq: 

barsamaq

ka

. - varmayı, gedməyi diləyən. varmaq, gedmək üzərə 

olan kimsə: barıqlı

ka

. 

-

 ev bar: ev var: ev eşik. - evin barqın 

satığsadı: ev eşiyin satmaq istədi.  

vardırmaq : 

barturmaq

ka

.  

çatdırmaq. 

- onu evə bartur. - kağızı bartur. - bunu 

atova bartur.  

varıĢ 

: barış. elik. qavuş. bir araya gəlib oturmaq. sülh.  

varlaĢmaq: zənginləşmək. tuplənmək

ka. 

diblənmək. diplənmək. kökləşmək.  

varlı  

: baruq. dövlətli. 

- baruq bəy. - baruq ölkə. baruq duyqular. 

 

verd 

: birt

ka

. virt. vergi. döləv

6

. maliyat.  

vergi 

: birt

ka

. verd. döləv

6

. maliyat.  

vergü 

: 

(

<

 vermək. bermək). 

- vergü varmaq: borcu olmaq. 

- sənin mənə 

bir nə bergün var: sənin mənə bir şey borcun bergün var.  

verim

 

: - alım verimlə satqaşmaq: birbirnə satmaq.  

veriĢmək  : birbirinə vermək. göndərişmək. ötgürüşmək

ka

. ötrüşmək

ka

. 

edişmək

ka

. qılışmaq. bağışlamaq. ikram edmək.  

verqi 

: vert. bert

ka

.  

vermək   : 

1. 

bermək

ka

. barmaq

ka

. 

- vermək istəmək. verə yazmaq. : 

beriqsəmək

ka

. - vermək istəyən: beriqli

ka

. - verəcək: berim. berqil

ka

. 

- verilmək. : berilmək

ka

. - verimli: berimliq

ka

. - verimsiz. ot bitməyən, 

çoraq yer: çalanğ

ka

. - verişmək: beriĢmək

ka

. - verim: berim

ka

. 

1. 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

958 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

ötəmək

ka

. ödəmək. əda edmək. qılmaq. 

1. 

ülətmək

ka

. paylamaq. 

paytamaq. 

1. 

yerinə qoymaq. yermək. 

- orunc alıb yermədi: 

əmanət alıb verdəi.  

vert 

: 

bert

ka

. verqi. kölənin hər il verdiyi vergi.  

vəng 

: bənğ

ka. 

vəngildəmə səsi.  

vəya 

: azu

ka

. yahut. ya. iki şeydən birini diləməyi anlatır. vəya:.  

vurdurmaq 

: çapturmaq

ka

. çapmaq. çapışdırmaq. boyun 

vurdurmaq, üzmək. toqıtmaq

ka

. toxutmaq. dövdürmək. 

çalıtmaq. çapıtmaq. çapıtmaq. 

 

vurqulamaq 

: tə'kitləmək. bərkitmək. qavalamaq. kipləmək.  

vurqun 

: barıqlı

ka

. yerikli. melli. əğimli. düşgün. məczub.  

vurmaq 

: 

- vurayazmaq. dövəyazmaq. : uru yazmaq

ka

.  

- vurdu. dövdü: urdı. toqıdı

ka

.  

- vurmada çıxan səs. yeməktə ağızda çıxan şapırtı: Ģap Ģap

ka

. - çox 

vurmaq. çox dövmək: qammaq

ka

.  

- vurmaq istəmək: ursamaq

ka

.  

- vurmaq. boyun vurdurmaq: çapturmaq

ka

.  

- vurmaq. hafifçə vurmaq: qaqmaq

ka

. - vurmaq. yenmək: çalmaq

ka

.  

vurmaq 

: dövmək. çarpmaq. toxumaq. toxunmaq. toqımaq

ka

. dövülərək 

sərtləştirmək. götürmək, batırmaq.  

vurulmaq: 

<>

 

urulmaq

 

<>

 

orulmaq

ka

. 

biçilmək. tarılmaq. dərilmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

959 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

vurulmaq: 

ursuqmaq

ka

. 

1. 

yemək. dövülmək. yenilmək1. 

- savaşa girən 

ursuğar: yiyər. 

2. 

dövülmək. qurulmaq. urulmaq

ka

. 

 

vuruĢmaq : 

1. 

arpı. maq. harp etmək. - toxışmaq. toquşmaq

ka

. 

2. 

birbirinə 

qızışmaq. birbirinin başına vuruşmaq: qaqıĢmaq

ka

.  

vuruĢmaq : təvrişmək. devrişmək. çevrişmək. çönüşmək. alınmaq.  

vuruĢmaq : uruşmaq. toquşmaq

ka

. toqışmaq. döğüşmək. çarpışmaq.  

 

 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

960 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

 

 

y 

y 

 

: 

n

. 

qoy

 

<>

 

qon

.  

ya mü

ka

 

: oldumu. {"

bu sôzü qəbul ettin mi? söylədiğimi yapmaq üçün 

qafana qoydun mu?"

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

961 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

ya 

 

: 

ya

ka

 

1. 

"

va

" ılgəci kimi "

vay

" anlamına inkâr ılgəci. 

2. 

yay. kaman. 

- ya bağrı: yayın orta yeri.  

- ya qurmaq: kaman çəkmək.  

- 

quruqluq ya

ka

: qurulu. qurulmuş yay.  

yaba

ka

 

: 

yapa

. yumşaq, əprik olan, yaş, ıslaq olan.  

yabaqu

ka

: 

yapaqu

. 

yappaq

. 

yapıq

. 

1. 

sap, parça yoluntusu, qırıx şırığı. 

qırxım. 

2. 

yapıqçış, keçələmiş, qarışmış nərsə. 

- yabaqulanmaq: 

yabbalanmaq. yapıqmaq.  

yaban 

: geyik. qayıq. vəhşi. 

- qayıq heyvan: yaban heyvan. 

 

yabancı : yat. baz

ka

. sap. sapaq. adnaqu

ka

. - 

yabancı dil ilə söylətmək: 

sümlütmək

ka

. - yabancı dil qonuĢmaq: sümlüĢməyə

ka

. 

sümlüĢmək

ka

. - yabancı kimi sağına. soluna baxan adam: inğəs 

kiĢi

ka

. 

- 

yabancı saymaq: yatlamaq

ka

.  

yabancılaĢmaq: yatıqmaq

ka. 

 yadlaşmaq. 

- yağuq kişi yatıqdı: yaxın adam 

yadlaşdı.  

yabı: 

yabı

ka. 

yapı

. örtük. yəhərin üstünə, altına qoyulan keçə. yəhər yastığı.  

yabın

ka

 

: qırmızı. al.  

yaçanmaq

ka

 

: utanmaq. ucunmaq. sıxılmaq.  

yad:yat 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

962 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

yadılmaq: yayılmaq. çözülmək. yazılmaq

ka. 

 

yafa

ka

 

: 

yava

. 

1. 

qolqan tikəni. 

2. 

sıcaq. quytu yer. 

2. 

(

<

 av)

 

ayva. avaq. 

sığıncaq.  

yafaĢ

ka

.   : 

yavaĢ

 ka

. qılıqlı. yumuşaq xuylu.  

yafıĢqu

ka

: 

yumuĢqa

. "

qızılcıq

", "

kürən

" deyilən dağ yemiş.  

yafqu

ka

 

: xalqtan olup xaqandan iki dərəcə aşağı bulunan kişiyə verilən 

unqun.  

yafuz

ka

 

: 

yavuz

. hər şeyin kötüsü. yamanı, pisi. yava. bəğənilməz. kötü. 

yaman.  

yağmalamaq: yağmalamaq. yolıtmaq

ka

. yoluşturmaq. yolumaq.   

yah  

: 

yah

ka

. 

yeh

. 

yeğ

. əvət. peki. bə'li. gözəl. yaxcı. 

- yəh mü

ka

: 

"tamam mı" anlamına bir kəlimə· - yə mü?. - yah: olsun. gözəl. nə 

gözəl. 

 

yahut 

: 

azu

ka

. ya. vəya. iki şeydən birini diləməyi anlatır.  

yax:yaq 

yaxĢı

ka

  

: iyi. gözəl. hər şeyin gözəli.  

yaq  

: 

yağ

. 

çir

ka

. 

çır

. 

öz

ka

. 

1. 

qab qaşıqa yapışan bulaşıq. yemək qalıtı. 

2. 

kifir batıq olan. 

3. 

üz. öz

ka. 

4. 

yax yuğ qədəş: uzaq qohum

1. 5. 

yağı

ka

. 

yəği

ka

 şeytan. 

6. 

yağ. iç yaqı. 

7. 

çanaq, qap bulaşığı· - 

yaq yuq: kir bulaşıq. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

963 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

- ayaq yuqi: yak yuq qab qacaq: bulaşıq batıq qab. yax yux: yox kimi, 

yufa, ova nərsə.  

- yoqqa sandıq: heç saydıq. dəyər verməmək.  

- yağsız, tatsız bulamac: bulqama

ka

. 

 

- 

yağ çıxarmaq. təktir edmək: tamınmaq

ka

.  

- yağ istəmək.  

- yağsımaq: yaqsamaq

ka

.  

- yağ tadını almaq.   

- yaqsamaq: yaqsımaq

ka

.  

- yağ tortusu: tar

ka

. - iç yağı. yağlı: yaqrı

ka

.  

- yaq öğri

ka

 : yağ dənəsi. susam.  

- yağ yağuq: qohum tanış. - yaq yuq

ka

: 

yak yok

ka

 (

<

 yoq: yoğulmuş. 

yax: yaxılmış). 

 

yaqa

ka

 

: 

yaxa

. paltar yaxası. qoncuq. qoncək. küncək. nərsənin yanı, 

qırağı, ucu.  

yaqaq

ka

 

: 

yağaq

. 

qayaq

. 

qıyıq

. cəviz. girdəkan.  

- qoldaçıya min yağaq

ka

, barça belə ayruq dayaq

ka

: yolçuya min 

cəviz, üstəlikdə bir (hammısınında üstündə) çəlik.  

- yağaq ağacı.  

- yağaqlıq: cəvizli.  

- ağı yağaq: yağlı cəviz.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

964 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

yaqaqlı

ka

   : cəvizli. qayaqlı. qıyıqlı. girdəkanlı.  

yaqaqlıq

ka

  : cəvizliq. cəviz bitən yer.  

yaqarmaq

 

: (

<

 

yax

). 

yaqutmaq. 

yaxutmaq. verinmək. təslim olmaq. 

- ona 

yaxarma.  

yaqcılıq 

: 

yaxcılıq

. ağışqa. iyitlik.  

yaqday 

: 

yağday

. 

yağru

ka

. yağur. yoğur. yaxlıq. yağılıq. dövrə bər. çevrə. 

mihit. 

- buna yağru yürimə: onun döğrə bərinə dolanma. 

 

yaqdırılmaq: yaqılmaq

ka

. yaxıtmaq

ka

. yaqturmaq

ka

.  

yaqı

  

: yağı

ka

 

- qır yağı: iç düşman. yolsuz, iləksiz, bəlgəsiz, gizli olan düşman. - 

yaxı yuğı ər

ka

: yaxlı, yağlı, yufa incə, alçaq könüllü, mütəaze' kişi. 

 

- 

yağı kəsilmək. öcəş, düşman yağıqmaq

ka

. düşmanlaşmaq. - 

birbirizə yağıqmayın, yaxının.  

- yağın taba: yağıya doğru.  

yaqı 

: 

yağı

. 

yaxı. 

1. 

 yağıq

ka

. yağı. düşman. 

- yavuq yağıq: qatı düşman. 

2. 

yağıq. məlhəm. 

3. 

yaxarlı. alçaq könüllü. dikələ, öngərliyə 

qarşı. barşar. 

- yaxı yuxı ər:

 

sözə baxım,

 

mütəvazi. 

4. 

yaq

ka

. 

şeytan. 

 

yaqıq 

: 

1. 

yağıq

. 

yaqıq

ka. 

mərhəm. 

- ağrıma yağuq olacaq. yarama yağuq 

yax. 

2. 

yaxıq. 

pomad. 

3. 

yaxı. yaxıq. yaxın. məlhəm. mərhəm. 

4. 

yağı

. 

düşman. - 

yavuq yağıq: qatı düşman. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

965 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

yaqıqmaq: 

yağıqmaq

ka

. yağı, öcəş kəsilmək. düşmanlaşmaq. 

- birbirizə 

yağıqmayın, yaxının. - iki ölkə birbirinə yağıqdılar. - ötəc bizə 

yağıqdı: zəmanə bizə düşman kəsildi.  

yaqılamaq

ka

 

: 

yağılamaq

ka

. düşmanlıq edmək. düşmanla 

savaşmaq. çarpişmaq.  

yaqılmaq

ka

: 

yağılanmaq

. 

 

yaxılmaq

: 

1. 

ciciklənmək. qısqanmaq. 

2. 

düşmanlıq edmək. 

3. 

örtəlmək

ka

. yanmaq. 

4. 

toxunulmaq. 

yaqlaşılmaq. 

5. 

yağdırılmaq.  

yaqımsız  : 

yaxımsız

.