İncelemeleri

ozan

. aparan. utran. qalib. 

- yarış ozanları: aparanları. utranları. 

qalibləri.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

933 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

uzanan 

: gərilən. gərgilən. gərinən. gərniyən. əsniyən. çəkilən.  

uzanmaq: yolqunmaq

ka

. sıyrılmaq.  

uzanmaq

ka

: 

1

. 

aşınmaq. təmdid olmaq. 

2

. 

əsinmək. əsmək

ka

. çəkilmək. 

- ip 

əsindi. - yaşamız əssin: uzansın. - əsnik ip: uzanan ip. 

3

. 

uzaymaq. 

çözülmək

ka. 

ayrılmaq. sesinmək. saşlımaq. saşılmək

ka

. 

saşülmək. sünmək. 

4

. 

yüksəmək

ka

. ucalmaq.  

uzatmaq

ka

: 

1. 

uzutmaq. uzandırmaq. açmaq. 

- yeşiyi uzad. - oğrun duzaq 

uzatdı: gizlin tələ qurdu. 

2. 

yubatmaq. əsitmək

ka

. qecitmək. 

- nə 

qədər işi uzaldıb əsdirisən. 

3

. 

ulatmaq

ka. 

çatdırmaq. 

4

 oxlatmaq

ka

. 

dirətmək. 

5

. 

nərsəni aşınmaq. yubatmaq. geriyə salmaq. 

- işlər 

aşınır. - günü günə satıb aĢındı.  

uzaymaq: uzanmaq. çözülmək

ka. 

ayrılmaq. sesinmək. saşlımaq. 

saşılmək

ka

. saşülmək. sünmək.  

uzıtmaq  : 

( z <> y <> d <> ğ ) 

uyutmaq. udutmaq. uğutmaq

. - uşağı uzut. - 

yoğurt uyutmaq: uğutmaq: çalmaq. düzəltmək. - uzutma (uyutma. 

udutma. uğutma) uzıtdı: pənir çalmaq. - od uzutmaq. uyutmaq. 

söndürmək.  

uzqan

ka

 

: uzqan. iləliləyən. 

- ozqan at

ka

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

934 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

uzqarmaq: 

ozqarmaq

 

( z <> y ) 

oyqarmaq

. 

uyqarmaq

. 

düşünmək

. 

anlamaq. - 

o məni geyin oyqardı: o məni sonra başa düşdü

. 

- işləmək biləkdən, 

oyqarmaq bilikdən.  

uzqurmaq

ka

 

: ( z <> y )

 

uyqurmaq

. oyandırmaq. 

- məni uzqur: oyad.  

uzlanmaq

ka

: ustalaşmaq.  

uzlaĢmaq :

 

taplaşmaq. tablaşmaq. razılaşmaq. - 

gəngəşli bilik, uzlaşır, 

gəngəşsizin öprəşür. 

 

uzluq

ka

 

: sənət.  

uzmaq

ka

  : 

1

. 

udmaq. utmaq. ozmaq. başqasından iləri keçmək. 

- mən 

səni uzaram. - onun atı uzdı. 

2

. 

utmaq. ozmaq. osmaq. ötmək. 

keçmək. - 

onun atı ozdi.  

uzman 

: yapın. yapqar. iş bilən. işin püfün qılığın bilən.  

uznamaq

ka

: 

üznəmək. ( 

<

 uz. uznamaq. uzaq gedmək. dik başlılıq edmək) (

<

 üz. 

üzə durmaq. üz qırmaq) 

qarşı

 

durmaq

. söz dinləməmək. - oğul atıya 

uznadı.  

uzraĢmaq

  : utraĢmaq. üzrəĢmək. 

itiləşmək

. - gəngəşli bilik utraĢur, 

gəngəşsiz bilik opraşur. 

 

uzuq 

: 

usuq

. (

<

 

us

: 

əğl

). {

( z <> y <> d <> ğ ) 1. 

uyut

. 

udut

. 

uğut

. 

( 

< met > 

)

 

oğuz

} 

oyaq. bilgin

. 

ozuq

ka

. utuq. ötük. iti olub qabaqlayan. 

(# uyuq: 

qafil). - uzuq ər: huşlu kişi. - uzuq könüllü ər: açıq könüllü kişi. 

2. 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

935 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

uyuq. uymuş. yatmış. 

- uyuq ər: yuxulu kişi. 

3

. 

uzaq gedən. 

yarışlar aparan. - 

uzuĢ at.  

uzuqluq

ka

  : usuqluq. oyaqlıq. usluq. huşluq. huşluluq. 

(# uyqluq: qəfillik).  

uzuqmaq: 

(z <> ç ) 

uçuqmaq

ka

. sonuna varmaq. sönmək. üzülmək. üzükmək. 

- odu uzut: uçut: üzüt: söndür. - çırax uçdu: uzdu. üzdü. söndü. keçdi. 

 

uzun  

: 

1. 

sivri nəsnə (yuvarlaq olmayan). subı. söbi

ka

. 

2. 

əsgi. uzaq. 

- 

uzaq ış. uzayan, bitməyən iş. - uzun qıssalınca, qıssanın canı üzülər. 

- uzun börk: suqarlaç börk

ka

. - uzun çağ, ara, zaman: birtəm

ka

. - 

uzun yol: əĢgin

ka

.  

uzuna 

: yatı. yası. yazı. yatız. yatsı. 

- yatı yer.  

uzunluq 

ka

: 

1

. 

boy. turum

ka

. durum. 

2

. 

turum

ka

. durum. boy. 

3

. 

uzaqlıq. 

ıraqlıq. yıraqlıq.  

uzuĢ

ka

 

: 

üzüĢ. özüĢ. 

1

. 

yarış. 

2

. 

yanba yan gedmək. yoldaş. yardaş. 

həmrah. 

3

. 

əsiş. çəkiş. rabit. rabitə.  

uzuĢmaq: 

özüĢmək

ka

. 

üzüĢmək

. 

1

. 

yarışmaq. - 

at uzuĢmək. 

2

. 

yanba yan 

gedmək. yoldaşlıq, yardaşlıq edmək. həmrahlıq edmək. 

3

. 

əsişmək. çəkişmək. genişlənib ilişgi, rabitə qurmaq.  

uzut 

: sibqət.  

uzutqan

ka

  : 

1. 

uzadan. uzaldan. 

- sözü uzatqan kişi: çox danışan. 

2. 

sibqət 

tutan.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

936 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

uzutmaq

ka

: uzatmaq.   

 

 

 

ü 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

937 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

 

übqüq

ka

 

: ibik quşu. übüp.  

übüp 

: übqüq

ka

. ibik quşu.  

üç  

: 

- üç küĢəli: üçgül

ka. 

üçqən. müsəlləs.  

üçqən 

: üçgül

ka. 

üç küşəli. müsəlləs.  

üçqil

ka

 

: 

üçgül

ka. 

üçgül

ka

. 

üçqən. üç küşəli. müsəlləs.  

üçqül

ka

 

: 

üçgül

ka. 

üçgil

ka

. 

üçqən. üç küşəli. müsəlləs.  

üçlənmək

ka

 

: 

1. 

iki olub, birində artınmaq. üçlük qurmaq. 

2. 

qoşuqun (ər arvadın) birinci uşağı olmaq. 

- bizim gəlin üçləndi. - 

üçlənmiyib hələ.  

üçlük 

: (

<

 

üç

). 

1. 

ucluq. kələk. tələ. üç dalın başın, dəmirlə birbirinə 

qovuşduraraq qurulan tələ. 

2. 

qoşuqun (ər arvadın) birinci uşağı. 

- üçlüyün havax olub. 

 

üçüqmək

ka

: 

üçükmək

ka. 

öçükmək

ka. 

səsi, soluğu, nəfəsi kəsilmək.  

üçünç

ka

 : sayıda üçüncü.  

üçürgən

ka

 : öçürgən

ka

. söndürən.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

938 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

üçürmək

ka

: öçürmək

ka

. söndürmək.   

üdiq 

: ötiq

ka. 

ödiq

ka

. səvqi.  

üfləmək : 

(. <> p ) 

püfləmək. püləmək.  

üflənmək: ürülmək

ka

. hürülmək. hovlanmaq. pülənmək. qabarmaq. 

yellənmək. şişmək. şişirilmək 

üfləyəcəğinə: ürküncə

ka

. ürləyəcəğinə.  

ühi 

 

: üki. quburğa

ka

. bağırqa. boğurqa. bayquş. 

yapaqulaq

ka

.  

üki 

 

: ühi. quburğa

ka

. bağırqa. boğurqa. bayquş. 

yapaqulaq

ka

.  

üqey 

: 

ügey

. baldır

ka

. 

- ögey qız: üvey qız. - üqey oğul: üvey oğul: 

baldır

ka

 oğul.  

üqək 

: 

ügək. 

uxaq

ka. 

üzək. özək. meyvəlarin sıxılmış suyu.  

üqək

ka

 

: 

1. 

tabut. sandıq. 

2. 

duvar. topar.  

üqək

ka

 

: 

ükək

ka

 

(. <> y )

 

yükək

. 

1. 

tabut. qabırcaq

ka

. qabqırcaq. sandıq. 

2. 

bürc. minarə.  

üqəkləmək : 

ükəkləmək

ka

 

(y <>. )

 y

ükəkləmək

ka

. 

qalaqlamaq. qalaq, qutu, 

sandıq yapmaq. bürc yapmaq.  

üqəqli 

: 

ükəklik

ka

. yükəkli. (

<

 

yük

). yüklənmiş nə. 

- ükəkli tam

ka

: barılı, 

minarəli duvar.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

939 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

üqəqlik 

: 

ükəklik

ka

. 

yükəklik

. (

<

 

yük

). yük qoymaq, sandıqlıq üçün 

ayrılan ağac.  

üqər 

: 

ükər. ökər. 

yığan.  

üqəy 

: qanğsıq

ka

.  

üqi 

: 

üki

ka

 ühi. bayquş. yapaqulaq.   

üqimək

ka

  : oğmaq. dartmaq.  

üqit

ka

 

: 

üğit

. 

uğıt

. 

oğut

. - 

üqitçi

ka

: un öğütən kimsə.  

üqit

ka

 

: 

üğit

. 

uğıt

. 

oğut

. - 

üqitçi

ka

: un öğütən kimsə.  

üqitmək

ka

: üğitmək. öğütmək. dartmaq. 

- buğdanı üqitmək.  

üqitsəmək

ka

 

: öğütməyi, dartmağı düşünmək. 

- o tarıq öğütsiyir: 

o darı, dən öğütməyi istir.  

üqmək 

: 

ükmək. ökmək

. yığmaq. - 

pul ükmə, ərdəm ük, öcük ükmə, 

yardam ük.  

üqriĢmək

ka

: 

ügritmək

ka

 

(. <> y

 ) yügrişmək. yırqaşmaq. sallaşmaq. - 

beşik 

ügrəĢmək. 

 

üqritmək

ka

: 

ügritmək

ka

 

(. <> y

 ) yügritmək. yırqatmaq. sallatmaq. - 

beşik 

ügrətmək. 

 

üqrük 

: 

ükrük

. yüqrük. yüğrük. yügürgən

ka

. iti gedən nə. 

- yügrük gediş.  

üqrüĢ

ka

 

: 

ügrüĢ

ka

 

(. <> y

 ) 

yügrüĢ

. yırqaş. sallaş

. 

 

üqüĢmək

ka

: 

ügüĢmək

. öğütmək işi.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

940 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

üqütmək

ka

 : 

ügütmək

 

<>

 

öğütmək

. oğunmaq. 

- buğda ügündü: oğundu.  

ülə 

 

: payla. - 

yarmaq ülə.  

üləmək  

: ülətmək

ka

. dağıtmaq. yaymaq. üləştirmək. paylamaq. 

paytamaq. vermək.  

üləĢmək  : bölüşmək. 

- üləĢib bitişdilər.  

üləĢtirilmiĢ. ülüklük

ka

. paylanmış. dağıtılmış.  

ülət

ka

 

: bəxşiş. payaq. ehsan.  

ülətmək

ka

  : 

üləmək. 

paylamaq. dağıtmaq. 

- yarmaq ülət çıqaya: para çatdır 

yoxsula. 

 

ülkə 

: ülgə. bölkə. bölgə. bülgə. ölkə.  

ülqə 

: 

ülkə

. 

bölkə. bölgə. bülgə. ölkə. ülkə.  

ülqü  

: 

ülgü

 

1. 

tuturğu

ka

. tutqur. tutraq. tutqar. sözləşmə. əhd. pəyman. 

2. 

örnək 

ülqü  

: 

ülgü

. 

- ülgü yapmaq

: ədləmək

ka. 

edləmək

ka. 

eyləmək. dəğər 

vermək. önəmsəmək. əhəmmiyət vermək. təsir edmək.  

ülü  

: 

<

 

olu

. 

yolü

 

(

<

 yolunmuĢ. ayrılmış). 

bölük. pay.  

ülüq  

: 

ülük

. ölük. pay. ox. nəsib. hissə.  

ülüqlüq   : 

ülüklük

ka

. 

üləştirilmiş. paylanmış. dağıtılmış.  

ülüĢ 

: ölüş. bölüş. paylaş. təqsim.  

ümgük

ka

   : imik. əmzik. cocuxların təpəsində bulunan yumuşaq yer.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

941 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

ümid 

: umunc

ka. 

umma. umut.  

- ümid vermək: umdurmaq. gözlətmə. - 

ümid edmək: umnalmaq

ka. 

ummaq. düşünmək. güman edmək. - 

ümidini kəsmək: tönqülmək

ka

. vaz keçmək.  

ümidvarlıq.  

: umınc. umunc. təvəqqü.  

üm

ka

  

: yum. şalvar. don. (

yuman, örtən nəsnə)

  

ümüd  

: - 

ümüd kanı: umurday. güvənc. 

 

ümütsizləmk: tonğulmaq

ka. 

donulmaq. olduğundan dönmək, qaytınmaq.  

ün 

: səs. san. şan. kü

ka

. küy. oxumaq. səs. tavış. - 

dadlı ünün quş 

ötər. - dadlı ün: xoş səs. - ünü batmış: səsi batmış. - ünün batsın.  

ündəmək

ka

: 

(d <> l ) 

ünləmək. çağırmaq.  

ündəĢmək : qoşulub birgə oxumaq. səs səsə vermək.  

ündəĢmək

ka

: çağırışmaq.  

ündıĢ

 

: 

sakin

. 

səssiz

.  

ündıĢ 

: ünsüz. səssiz.  

ünqünmək: 

ünkünmək

. iğrənmək. yiqrənmək. dikəlmək. qalxınmaq.  

ünləmək: 

(d <> l ) 

ündəmək

ka. 

çağırmaq.  

ünləmək: səsləmək. səs vermək. -  

ünlənmək: çavlanmaq

ka

. sanlanmaq. şöhrətlənmək. ünlənmək. ün yiyəsi 

olmaq.  

ünsüz 

: ündış. səssiz.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

942 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

üplənmək  : 

öplənmək. 

yağmalanmaq.  

üpləĢmək : yağma edişmək. yağmalaşmaq. .  

üplətmək

ka

: öplətmək

ka

. yağma edmək.  

ürəmək 

: ütrəmək

ka. 

üdrəmək

ka

. çoğalmaq.  

ürətmək: uğlutmaq

ka

. oğlutmaq

ka

. çoğaltmaq.  

ürkünc

ka: 

ürküntü. talqaş. dalquş.  qalqal. qaçqıç.  

ürqə 

: 

ürkə

. 

ürkə

. 

uraq. 

urqa

ka

. yoğun hündür, yekə nərsə, ağac.  

ürqəç

ka

 

: 

ürkəç

. 

ürqəĢ

. 

1. 

ürkəş. qoğqa. fitnə. (

olan nəyi qoğlayıb, 

ıoğalayıb, oğb dağıtmaq). 

1. 

qaçqın. tərsin. tərsən. 

1. 

saş

ka. 

- 

saĢ at. 

- saĢ uşaq. 

1. 

tizgək. tizək. tezgək. tələsik. tezək. qaçqan. 

 

ürqəĢmək  : ürqəĢmək. qoğqa qopmaq. fitnə çıxmaq.  

ürqmək : ürkmək

ka

. tizmək. tezinmək. tezgərmək. tizgirmək. qaçmaq.  

ürqmək 

: 

ürkmək

. irmək

ka. 

irkmək. daşlanmaq. disginmək.  

ürqmək 

: ürqmək.  

ürqü 

: 

ürkü. 

1. 

höyük. oyuq

ka

 hüyük. qolçaq. mətərsək. 

2. 

tezik. qorxu. 

vəlvələ.  

ürqük 

: ürqük. balqın. quşuq.  

ürqülmək

ka

: ürkülmək. dalqaşıb, qorxub qaçrışmq.   

ürqün 

: ürkün. ürküntü. qorxu. dehşət.  

ürqünc 

: 

ürkünc

ka

. 

ürküntü. ürküş. qıyım

ka

. bulğaş

ka

. bulğaq. qarışıqlıq. 

sarmaş. qırqın. tezik. dehşət. talqaş. qalqal. qaçqıç.   

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

943 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

ürqüncə: 

ürküncə

ka

. ürləyəcəğinə. üfləyəcəğinə.  

ürqüntü  : 

ürküntü

ka

. balqın. balın. qopuş. bulğa. bəlva. təzki. tazıq

ka

. 

ürkünc

ka. 

talqaş. dalquş.  qalqal. qaçqıç. panik 

ürqüntü  :

ürküntü

ka

. ürküş. ürkünç. qıyım

ka

. bulğaş

ka

. bulğaq. qarışıqlıq. 

sarmaş. qırqın. tezik. dehşət.  

ürqüĢ 

: 

ürküĢ

. ürküntü. ürkünç. qıyım

ka

. bulğaş

ka

. bulğaq. qöçrüm

ka

. 

belinləmə. təlaş. qarışıqlıq. sarmaş. qırqın. tezik. dehşət. 

qoquv. tazış. teziş. qovala qaşdı.