İncelemeleri

2. 

bükürmək

. 

endirmək

. 

salmaq

. 

endirmək. 

- təğirin bükür: düşür. - təxdən bükürən: salan

 

tütək 

: 

düdük. toqurqa

ka

. doğurqa. toğurqa

ka

. 

1. 

toqqura. toqra. toqar. 

qamış. yüyə. lülə. 

2. 

sıbızqu

ka

. sıbuzqu. bir çeşit çalqı, tütək.  

tütətmək

ka

: 

tütitmək

ka

. 

tütütmək. düdlətmək. tüstüləmək. duman çıxarmaq. 

salmaq.  

tütitmək

ka

  : 

tütətmək

. tütütmək. düdlətmək. tüstüləmək. duman çıxarmaq. 

salmaq.  

tütqürmək

ka

 

: tütürmək. saldırtmaq. qışqırtmaq.  

tütləĢmək: bulanmaq. yoğrunmaq. qatlaşmaq.  

tütsük

ka

 

: 

düdsük

. kinic. qınıc. qınac. kinli. - 

dütsüq kiĢi: kin çağlayan, 

saxlayan kişi.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

893 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tütük 

: 

düdük

. tütək. toqurqa

ka

. qamış. yüyə. lülə. çaydan kimilərin 

əmziyi.  

tütü

ka

  

: türlü.  

tütün

ka

 

: duman.  

tütünmək

ka

: tutunmaq. duman tütmək.   

tütürmək

ka

: tütqürmək. saldırtmaq. qışqırtmaq.  

tütüĢmək  : tutuşmaq

ka. 

birbirin yaxalayıb savaşmaq 

tütüĢmək

ka

: qavqa edmək. tutuşmaq. çəkişmək. avı yaqalamağa yardım. . 

- tutuşmaq.  

tüvək

ka

 

: 

tüfək

. 

<

 

tüppək

6

. 

toppaq

6

. 

tüvgək

. tüpməyə, püfləməyə yarar 

qamış arac. ağacın içini oyub, yaxud yaş ağacın dallarının 

soyulmuş qabığın burub lülələyib, içinə saçma, güləkçə qoyub 

ov ayqıtı. patlanqıç. 

- tüppəklə çümçük atıladıq. 

 

tüviĢmək  :təvişmək

ka

. taxışmaq. taxmaq. şişə ət düzmək.  

tüviĢmək

ka

: 

təviĢmək

. tüqişmək. taxışmaq. şişə ət düzmək.  

tüvĢə 

: tüqşə. düğm. tamuc

. - tüvĢə tüvĢə tari yapışmışdı annına. (

>

 

tuĢə

fars

: azıq).  

tüvĢəmək

ka

: 

tüqĢəmək

. 

1. 

düğmələnmək. tamuclanmaq

. - tüvĢə tüvĢə tari 

yapışmışdı annına. 

2. 

dənər dənər tərləmək.  

tüyün 

: 

düyün

. tüqün. düğün. tuqun. çimri. çinis. -  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

894 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tüz 

 

: 

düz

. 

1. 

törü. tənik. insaf. həqq. - 

güc eldən girsə, düz 

tünlükdən çıxar: zor asdanadan girsə, düz bacadan (pəncərədən) 

qaçar. 

- 

düzlüyə biləkdə gərək, bilikdə gərək. 

2. 

bütün

ka

. doğru. 

dürüst. səhih. 

3. 

əş. bir. bərabər. müsavi. 

- yat yağuq düz olmaz: 

yad yaxın bir değil. 

4. 

asıl. kök. soy sop. el gün. 

- el tüz nətək: el 

oban necədir. 

5. 

açıq yer. alanğ

ka

. alan. anğıl. tüz

ka

. hamar. 

- düz 

ova: alanğ yazı. 

6. 

tüzər. düzər. yası

ka. 

yassı. yasul. yapır

ka. 

yapur. 

yapraq. yapruq. yapruş. qonu

ka. 

yuşan

ka

. şumal. saf. hamar. 

yumşaq. tənik. - 

yüĢən daş: şumal daş. 

7. 

uzlu, düzlü, duzlu: 

çıxarlı, doğru, dadlı. 

8. 

bir. bərabər. 

- beş ərəngə düz ərməz: beş 

barmaq bir olmaz. - düz yer: bir yer. 

9. 

suvlanğ

ka

. düm düz. samsaf. 

dalı budağı olmayan ağac. qıvırcıq olmayıb düz olan saç.  

-

 düz qaya: üşəriq taş

ka. 

yüşərik. 

  

tüzəlmək: 

düzəlmək qalxmaq (# üzəlmək: üzülmək. ölmək). 

1. 

burulmaq. 

curlanmaq. türülmək

ka. 

dürülmək. 

- bitik türüldü. 

2. 

düzəlmək. 

etilmək

ka. 

edilmək. düzəlmək. onğulmaq

ka. 

iyiləşmək. iyi olmaq. 

yapılmaq. yarpatmaq

ka

. ayağa qalxmaq. sarpılıb böyümək. 

hazırlanmaq. 

3. 

savmaq. savramaq

ka

. sağalmaq. şifa tapmaq. 

4. 

yenəlmək. yenətmək

ka

. yeğnilmək. sağalmaq. 

- baş düzəldi: 

yenitdi: sağaldı. 

 

tüzəltmək  : 

düzəltmək

. toxdatmaq. toqturmaq

ka

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

895 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tüzəltmək: 

düzəltmək

. 

1. 

bütürmək. bitirmək. doğrutmaq. 

2. 

durutmaq. 

türütmək

ka

. törütmək. törətmək. yaratmaq. onarmaq. 

yonqamaq. 

3. 

qondqarmaq

ka

. qöndqürmək

ka. 

qondarmaq. 

doğrultmaq. tikmək. yola qılavuzlamaq. iqrar ettirmək.  

tüzər 

: 

düzər

. düz. saf. hamar. düz. saf. hamar.  

tüzərmək

ka

 : 

düzərmək

. 

düzəlmək

. tüzürmək. düzürmək. saflanmaq. 

hamarlanmaq. - 

yer tüzərdi. 

 

tüzəĢmək

ka

: 

düzəĢmək

. 

1. 

bəkişmək

ka

. bəküşmək. gücləşmək. sağnışmaq. 

cürləşmək. 

2. 

düzləmək. tüzüşmək.  

tüzətmək

ka

: toxumaq. sarımaq. 

- maşın toxumaq: düzəltmək.  

tüzləmək: safatmaq. yapurtmaq

ka

. hamartmaq.  

tüzləĢmək

ka

 

: 

1. 

tizişmək

ka. 

düzüşmək. 

2. 

düzəlmək. 

rnüsaviləşmək.  tüzlünmək. tüzülmək. 

3. 

 yapruşmaq

ka

. 

hamarlaşmaq.  

tüzlük 

: 

düzlük

. dostluq. arxadaşlıq. kəndlik. kətlik. sədaqət.  

tüzlünmək

ka

 

: 

1. 

düzlünmək 

( 

a <> ü ) 

dazlanmaq. 

2. 

tüzlinmək. 

tüzülmək.  

tüzmək  

: 

1

. 

düzəltmək. hamarlamaq. 

- işə başlamadan yeri düzün. - 

toprağı düzüb əkdilər. 

2

. 

sıralamaq. sağmanlamaq. 

sahmanlamaq. 

- işlərimi düzüb yola çıxdım. - qocalıb daha öz 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

896 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

işlərin düzmmir. - söz düzən: incə sözləri yığıb sıralayan. - inci 

düzən.  

tüzüldürük : 

düzüldürük

. tizildürüq

ka

. bəzək üçün düzülən, taxılan taxılar.  

tüzülmək: 

1. 

tüzlinmək. tüzlünmək. düzəlmək. tərtip, tənzim edilmək. 

2. 

birbiri yanında sıralmaq. arqaşmaq. cərgəşmək.  

tüzürmək  : 

düzürmək

. 

1. 

tüzərmək

ka. 

düzərmək. düzəlmək. saflanmaq. 

hamarlanmaq. - 

yer tüzürdi. 

2. 

düzərmək. ( 

ü <> a ) 

dazatmaq.  

tüzüĢ 

: 

düzüĢ

. bəkit. bəkiş. sağış. sağman (

>

 

saman

). sahman. 

həncar.  

tüzüĢmək: tizişmək

ka. 

düzləşmək.  

tüzüĢmək: tüzəşmək. düzləmək.  

 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

897 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

 

 

 

u 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

898 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

 

u  

: udu. ud. uyqu.  

u 

: 

{

<>

 i. - düzün 

<>

 dizin. }- tuzun

ka

 

<>

 tizin: elbaşı. kədxuda. - uzu 

<>

 izi: 

yana. tərəfə.  

ubanmaq

ka

: abanmaq. gizlənmək. 

- oğruya tay ubanma, görcək işdə 

yubanma.  

uc 

 

: 

1. 

son. zaval. 

- boyda nə uc var: elə zaval yoxdu. - 

ucu yox bir ağrıya düşdük. 

2. 

türklərin qaləm yaptıqları bir ağac. 

- 

uc ağacı: qələmlik, çəliklik, iğdəlik kimi nələr düzəldilən ağac. 

3. 

bir 

nəsnənin tükənməsi. bitməsi. ucu. qınar. kənar. 

- uc el: sınır. 

sınırdaki el. 

4. 

sırt. arqa. uca. 

 

uca 

: 

uca

ka

. 

 1. 

ağız. hündür. asuq. ısuq. hündür. 

2. 

incə. ulac. alça. 

yumuşaq xuylu. uslu. yüküm. həlim. bilən. 

3. 

arxa.  

ucalıq 

: turq

ka

. boy. boyut. 

 

ucalmaq  : yüksəmək

ka

. uzanmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

899 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

uclanmaq  : 

1. 

nərsənin ucu baş vermək, çıxmaq. 

2. 

uclara ayrılmaq. inşiab 

olmaq. 

- partiya uclandı. - ölkə birliyi uclandı.  

ucluq 

: (

<

 

uc

). 

üçlük

. kələk. tələ. üç dalın başın, dəmirlə birbirinə 

qovuşduraraq qurulan tələ.  

ucruĢmaq : uçruşmaq. içrişmək. biribirinə qoğuşmaq. quculaşmaq.  

ucuq 

: 

uçuq

. son. bitiş. - 

iş ucuğu.  

ucuqmaq : 

<>

 

uçuqmaq

. 

 

ucunmaq: utanmaq. yaçanmaq

ka

. sıxılmaq.  

ucuz  

: 

ucuz

ka

. hor. alçaq. dəğərsiz. ərsov. yüngül. kiçik

ka

. qısıq. əsgik. 

az. həqir. 

- ucuz kişi. 

 

ucuzlamaq  

: xor, alçaq görmək. korlamaq. alçatmaq. təhqir 

edmək. - 

bəy onu ucuzladı.  

ucuzlanmaq: ucuz bulmaq. ucuz saymaq.  

ucuzluq : dəğərsizlik. kiçiklik. alçaqlıq. həqarət.  

uçaq 

: cənnət.  

uçan  

: gəmi. iki yelkənli gəmi.  

uçat 

: ücrət. tər

ka

. müzd.  

uçatçı 

: tərçi

ka. 

muzdur.  

uçqur 

: (

şalvar

) ilərsük

ka. 

igərşük. bağ. bənd. tizmə

ka

.  

uçqurmaq : quşqurmaq. uçutmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

900 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

uçmaq  

: 

uçqunmaq

. 

öçmək

. 

1. 

gedmək. gedilmək. 

- 

ayrılmaq. 

qıraqlanmaq. düşmək. sönmək. yatmaq. - 

uçdu ərin öpgəsi. - 

tının uçsun: nəfəsin kəsilsin. - onu vurdu tinin uçurdu: vurub nəfəsin 

kəsdi. - od odğuc bilə uçurmaz: od alov bla sönməz. - od uçdu. - 

öpkəni uçur: hirsivi at. - tinin uçsun: 

1. 

nəfəsin

 

kəsilsin

. 2. 

rəngin 

solusun. - göyə uç: havaya qalx. - quzu

ka

 uçurdu: yerə saldı. - ər 

atdan yerə uçdu. - otuq, otğuc ilə uçmaz: od, odu söndürməz. 

2. 

uçmaq. cənnət. 

 

uçruĢmaq

ka

: söndürmək. yatırtırmaq. 

- onun öpgəsin uçruĢmaq gərək. - qızıb 

öpgəyib püsgürən, uçruĢur bir gün.  

uçruĢmaq

ka

: ucruşmaq. içrişmək. biribirinə qoğuşmaq. quculaşmaq.  

uçuq

ka

  

: 

1. 

uçquq

ka. 

 

ingi. tumağu. soyux dəğmə. 

2. 

ucuq

. son. bitiş. - 

iş 

ucuğu. 

 

uçuqmaq: 

ucuqmaq

. 

(ç <> z ) 

uzuqmaq

ka

. 

1. 

sonuna varmaq. sönmək. 

üzülmək. üzükmək. 

- odu uzut: uçut: üzüt: söndür. - çırax uçdu: 

yula uzdu: üzdü. söndü. keçdi. - onun qutu uçundu: üzündü. uzundu: 

söndü: yatdı. 

2. 

bitmək. - 

iş uçuqdu. 

2. 

çıxmaq. qırılmaq. sönmək.  

uçun  

: 

için

. səbəb bildirən bir ılgəc.  

uçuran  

: uçurqan

ka

.  

uçurqan : uçuran.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

901 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

uçurmaq

ka

  

: 

üçürmək

. 1. 

düşürmək. yıxmaq. söndürmək. 

yatıtmaq. soluğunu kəsmək. - 

atda uçurdu onu. 

söndürmək. 

2. 

üsürmək. çatdırmaq. qalxıtmaq. - 

göylərə üsən ahım. 

 

uçursamaq

ka

: 

1. 

uçurmaq istəmək. 

2. 

qaçırtmaq. 

- ağır uyni uçursadım. 

 

uçurum 

: yar. yaran. yarqan. çuxurdan.  

uçutmaq  : uçqurmaq. quşqurmaq.  

ud:uy 

udlatmaq

ka

: utlatmaq

ka

 : uydurmaq. arxasına düşürmək.  

ufalamaq

ka

: övmək

ka

. uvmaq. ovmaq. oğalamaq. ovalamaq.  

ufalanmaq: uşalmaq

ka. 

üşəlmək

ka. 

 oğulmaq. ovşamaq.  

ufalanmaq: uvulmaq

ka. 

əzilmək.  

ufalatmaq: uvşatmaq

ka

. uşalamaq. uşatmaq. üşələmək. üşətmək

ka. 

uşalmaq. uşatmaq. uvşatmaq.  

ufut bolmaq

ka

: uvutlanmaq. utanmaq.  

uxaq

ka

 

: ügək. üzək. özək. meyvəlarin sıxılmış suyu.  

ujeyrus 

: 

<

 

uqey

. 

oqey

.  

ujlanğ

ka

 

: 

uclanğ

. qaya kələri.  

uq 

 

: 

uq

ka. 

çadırın üst yanındaki köşələrdən hər biri.  

uqança

ka

: oğanca. gücü yətincəyə qədər.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

902 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

uqan

ka

 

: hər şeyə qücü yetən. qadir. 

- uqan tənğri: gücü yetən tanrı.  

uqar

ka

 

: 

uğar

. qarışığı olan nərsə. 

- uğar at: alnında ağ olan at.  

uqarmaq  : 

oqımaq

ka

. oxımaq

. 

uqımaq

ka

. 

1. 

qaytarmaq. qusmaq. 

- nə yedi 

oxudu. 

2. 

açıqlamaq. soymaq. ifşa edmək. - 

gizlin işlər oldu uqar. 

 

uqımaq

ka

: 

oxımaq

. qaytarmaq. qusmaq. 

- nə yedi oxudu.  

uqlatmaq

: (

ulqat

 

< met > 

uğlat

). 

ulqatmaq. uqlatmaq

. ( d <> l ) 

ulqalmaq

. 

uqlalmaq

. 

çoxalmaq

. 

böyümək

. 

- oğlan uğlatdı: ulqaldı. böyüdü. 

 

uqlıtmaq

ka

 : 

oğlıtmaq

ka

. oklıtmaq

ka. 

ürətmək. çoğaltmaq. yığmaq. toplamaq. 

- davar oğlatan.  

uqmaq

ka

  : oxumaq. anlamaq. qanmaq. 

- hammı öz işin uqsa, çətinlik qalxar. 

- bilgə kişi tavraq uqar: qıvraq, tez qanar.  

uqra 

: 

uğra

. 

1. 

ged. var. 

- evə uğra. 

2. 

oğur. qabaq. uğraş. uğur. 

 

uqraq 

: 

oğraq

. 

1. 

oğraq. gediş. - 

işlərin uğraqı: gedişi. - bu uğraqla hara 

çatmaq istəyirsən. 

2. 

pırosə. 

3. 

çatılacaq yer. məqsəd. 

4. 

çatmaq 

istəyi. istək. əzm. qəsd. 

5. 

meyil. istək. hal. 

6. 

oğraq. qəsd. 

məqsəd. 

- yandı ərin oğrağı: olsun ki qəsdindən döndü. 

 

uqraq 

: 

oğraq

ka

. 

oğruq

. 

ovruq

. 

dağ yamacı. dərənin dönəməci.   

uqraq 

: 

uğraq

. 

oğraq

. çox, tutçi, həmişə gedilən yer. patuq.  

uqraq 

: 

uğraq

ka

. 

oğraq

ka

. 

oğruq

. 

ovruq

. dağ yamacı. dərənin 

dönəməci· -  

uqraqlanmaq

ka

: 

oqrağlanmaq

. oğraq qılığına girmək.   

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

903 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

uqraqlı

ka

: 

uğraqlı

. 1. 

istəkli. uğramaq, çatmaq istəkli. 

2. 

meyilli. 

- siz bu 

ikisindən birinə, hançına uğraqlısız. - uğraq qalmadı daha. - mən 

sənə uğraqlı, sən mənə uğraqlı. 

3. 

hallı durumlu.  

uqraqlıq

ka

: 

oqraqsıq

ka

. 

uğramaqlı olan.  

uqraqsıq

ka

: 

oqraqlıq

ka

. uğraq dəğərli olan.  

uqraquçı

ka

: uğrayan. uğrayıcı.  

uqralmaq: 

oğralmaq

. yoluxmaq. keçmək. çatmaq. 

- bu yerlərə uğralın. - 

uğraldığın çağda çox keməyib.  

uqramaq  : yügrəmək. yügürmək. 

- öpkəm gəlib uqradım: ofgələnib 

yügürdüm.  

uqramaq

ka

: