İncelemeleri

883 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tünqü 

: 

tünğü

. 

tüngür

ka

. dünür. düğün (

<

 

tüq

). arvadın qatnaşıqları, 

tayfa tırığı.  

tünqür 

: 

tüngür

ka

. tüngü. dünür. düğün. (

<

 

tüq

). arvadın qatnaşıqları, 

tayfa tırığı.  

tünqürləmək

ka

: 

tünğürləmək

ka

. 

dünürləmək

. 

birini kəndinə dünür, qohum 

saymaq. dünürlüğə alı edmək.   

tünqürlənmək

ka

: 

tünğürlənmək

ka

. kəndini birinə dünür salmaq.  

tünqüĢ 

: 

tünğüĢ

. tünğşü

ka. 

tünüş. (

<

 

tün

). şəmdan.  

tünqüĢmək

ka

: 

tünğüĢmək

ka

. baş əğmək. tünğütmək.   

tünqütmək: 

tünğütmək

. 

tünğitmək

ka

. əğmək.  

tünlə

ka

  

: qecələyin.  

tünmək 

: tonmaq

ka. 

donmaq. tunmaq

ka

. tutulmaq. qapanmaq. tıxanmaq.  

tünmək 

: 

tunmaq

ka

. donmaq

. tutulmaq. qapanmaq. tıxanmaq. 

- göy 

tündi: buğlandı. bulutlandı. - qapı tündü. - art tündü: gədik qapandı.  

tünür 

: dünür. tüngür

ka

. tüngü. düğün (

<

 

tüq

). arvadın qatnaşıqları, 

tayfa tırığı.  

tünürlər  : 

dünürlər

. qayınboyun. yaxınlar. tayfauruq. tayfatırıq.  

tünüĢ 

: tünğşü

ka. 

tünğüş. (

<

 

tün

). şəmdan.  

tüp 

 

: 

tüp

ka

 

tüb. dib. əsl. kök. dip. təməl. hərhanki bir 

şeyin əsli. kökü. insanın aslı·.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

884 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tüpçil

ka

 

: tufan. ağır külək, yel. tipisi çox olan yer.  

tüpən 

: şığırıb, fışqırıb təpən, dələn. 

- göy tüpən: göy dələn. - çərik 

tüpən: səf qıran, sındıran. - dəmir tüpən: dəmir dələn.  

tüpi

ka

 

: 

(

<

 tüypi

. 

tüpürmək

). 

1. 

tipi. külək. tufan. 

- qalın bulutu tüpi sürər: 

ağır yel ağır bulutu sürər. 

- 

tüpi odu yalturdi. 

2. 

türpilmiş. kəsik. 

biçik. qıssa. güdə. 

- boyu tüpi ər: külə ər. 

3. 

girdə mirdə. güdə. 

külə. 

- boyu tüpi kişi.  

tüpirmək

ka

: yel əsərək toprağı savurtmaq.  

tüpkərmək

ka

: dipləmək. kökdən incələmək. araştırmaq. izinə düşmək.  

tüpləmək

ka

: dipləmək. kökdən aramaq.  

tüpləĢmək

ka 

: dibləşmək. dipləşmək. dibin çıxarmaq. kökün 

araştırmaq. təhqiq edmək.  

tüplətmək

ka

: aratmaq. diblətmək. diplətmək. dibin çıxattırmaq. kökün 

araştıtmaq. təhqiq etdirmək.  

tüpli

ka

  

: əsalətl. - 

tüplü yıldızlı: asalətli. köklü.  

tüplümək

ka:

 dəlmək. tüblümək.  

tüplünmək

ka:

 dəlinmək. tübülmək. tüpülmək. 

- duvar tüplündü. - başım 

(bəxdim) çönüb tüplünür.  

tüprətmək

ka

 

: 

topratmaq

. 

toprağın. dibləmək

, dibin çıxartmaq. bir 

şeyi yerindən qurutmaq, yox edmək. topratmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

885 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tüprətmək

ka

 

: 

topratmaq

ka

. 

töprətmək

. 

1. 

toprağın

 çıxartmaq. yeri 

qurutasıya dək otunu yeyib, toprağın çıxarmaq. 

2. 

nərsəni 

dibləmək

, dibin çıxartmaq. bir şeyi yerindən qurutmaq, yox 

edmək. topratmaq.   

tüpü

ka

  

: 

təpə

. 

1. 

başının üst yanı. - 

dağ tüpüsü. 

2. 

baş kasası.  

tüpüləmək

ka

: təpələmək. təpəsinə vurmaq.   

tüpülmək

ka

  

: dəlinmək. tübülmək. tüplümək.  

tüpün 

: tübün. hər nərsənin təki. çör çöpü, tibliyi. buğda kəsmiyi. - 

tüpünlük tarıq

ka

: sap samanı çox olan buğda.  

tüpür 

: tozlu yel. tufan.  

tüpürcək: 

1. 

süzük. suzuq

. 

ağız suyu. 

2. 

 tufanlı çətin durum.  

tüpürmək

ka

: 

1. 

boşaltmaq. savurmaq. atmaq. 

- tatıq gözrə tikan tüprə: tatı 

gözündən vur. 

2. 

tükürmək. sutmaq

ka

. süzmək. süztürmək. 

suzımaq. sağurmaq. sudımaq. sudmaq. sutmaq. sutturmaq

ka

. 

suğturmaq

ka

. sağurmaq

ka

. sutramaq. sudramaq

. 

su atmaq. 

sağurmaq

ka

. suztürmək. tükürmək.  sutturmaq

ka

. sotturmaq. 

sutmaq. suzmaq. sudramaq. su atmaq. 

3. 

tufan əsmək

. 

yel

 

əsmək

. - tutuşmasa düzəlməz, tüpürməsə açılmaz.  

tür 

 

: 

tor

. 

tur

: 

1. 

ayrılmış tikələrin hər biri. tülük. türlük. 

qılıq. qıl. xuy. təhər. cür. çür. 

- nə tülük kişidi. 

- türpü: kəsən. 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

886 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

ayıran. - çeşit. aryı olna nələr. - 

türmə

: qıraqdan, başqalardan 

ayrılmış yer. - 

türpi

: başqa, ayrı bir şeyin, başqası nəyə 

yapışması. 

2. 

oyma. uyma. müqəllid. peyrov. 

3. 

maavin. 

4. 

dana. 

- turma: tırp. - 

turqun

: çevrədən kəsilin, ayrılmış. birkə. 

- 

durqun su. - durqun el. - durqun: yığma. qıraq, ayrı olmayan nə. 

doğma. - turqu: ayrıq. pərdə. çəkinmə. həya. utanma. - turlaq: torlaq: 

cılız. ayrıq. arıq. - törpik: qırıb yolan. qoğra. qoğara. torağa.   

türbünləmək: bunlanmaq

ka. 

tək tük edmək. nərsəni araştırmaq.  

türçıtmaq

ka

: durcıtmaq. durcutmaq. dirsətmək. başlatmaq. girşitmək. 

qursatmaq. işə salmaq. bərpa edmək.   

türəĢ 

: 

tüdəĢ

ka

. 

tüləĢ

. qıldaş. bir türdən, qıldan, qılıqdan, cinsdən 

olan. birbirinə bənzəyən, oxşaş.  

türgək

ka

  : torba. buxca.  

türi

ka

  

: 

türü

. 

1. 

kəkrə. 

2. 

xuyu sərt olan.  

türkək

ka

 : 

türkək

ka

. türkəm. bürgək. buxca. 

- türkək yığmaq: buxca yığmaq, 

lülələmək.  

türkəklənmək

ka

: 

türkəklənmək

ka

. 

dürkəklənmək

ka. 

dürüləmək. dürməkləmək. 

buxcaya sarılmaq.  

türq 

: 

türk

ka

. olqun. olquş. kamil. tam. bir şeyin ən güclü, sağlam 

durumu, çağı.  

- türk güyəş odı: gün ortası.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

887 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

- türk üzüm odı: üzümün olqunluq çağı.  

- türk qora odı: qora pişən.  

- türk igit. gənclik çağının ortasında, tam yetgin, güclü olan çağı.  

- 

türksüz tat olmaz, börksüz baş olmaz.  

- türk süsi atlandı.  

türqəm 

: 

türkəm

. türkək

ka. 

bürgək. buxca.  

türqən 

: 

türkən

. 

türkün. . 

1. 

birini çevrəyən el, qohum, tanış. 

2. 

qurum. 

təşgilat.  

türqləmək: 

türkləmək

ka

. türklərdən saymaq.  

türqün 

: 

türkün

. 

türkən. 

1. 

birini çevrəyən el, qohum, tanış. 

2. 

qurum. 

təşgilat. 

3. 

törkün. tərkin. tərnik. tərnək

ka

 tirkin. millət 

türqün 

: 

türkün

ka

. 

dərgün

. 

1. 

toplaşma, yığışma yeri. elin toplaşan yeri. 

2. 

dədəlik evi. 

- qız türkünə gəldi: qız dədəlik evinə gəldi.  

türqünlənmək

ka

: 

türkünlənmək

ka

. kəndini bir yerdən saymaq. o yeri 

kəndinin sayıb oturmaq. malikiyyət duymaq. 

- qonağa üz versən, 

türkünər. - öz eviz kimi türkünün. türkünün. yad əsgər, toprağında 

türkünməsin.  

türlük

ka

 

: türlü. tülük. tür. cür. qılıq. qıl. xuy. təhər. 

- kaç türlük: neçə 

cürlük. - kaç türlük söz söylədilər: hər cürə söz dedilər. - dəğmə 

türlü çiçək yarıldı: hər cürə gül açıldı. - dəğmə türlük iğ iğlədi: hər 

cürə xəstəlik tutdtu.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

888 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

türlünmək

ka

 

: dürülmək. bükülmək. yığılmaq.  

türman 

: (

<

 

türk: arın. xalis + man). 

çin. tey, lap arın, duru, xalis. düz. 

türkəsara. yaxcı. 

- türkman qızılı kültəsi: doğru, xalis qızıl parçası. - 

türkman qardaşım: qardaşlığında doğru olan. - türkman söz: doğru 

söz. - sözün türkmanı belədir ki. - türkman yol: doğru yol.  

türmə 

:tünək

ka

. tutsaq. həpisxana. zindan.  

türmək

ka

: 

dürmək

. 

1. 

damcı. toncu. donuc. danuc. tançu

ka

. tıqım. tıxım. 

luqmə. tikə. udum. qalbuz

ka

. 

2. 

dürmək. burmaq. 

- bitik türmək: 

kitab bağlamaq. 

 

türməkləmək: 

dürməkləmək

. 

1. 

talqışmaq

ka. 

bükmək. yüyələmək. lülələmək. 

2. 

türüşmək

ka. 

tüqrüşmək. dürüşmək.  

türpilmiĢ  : tüpı. kəsik. biçik. qıssa. güdə.  

türtmək

ka

  : sürtmək. sıvamaq. çalmaq.  

türtük 

: dürtük. türtüş. sürtük. sırtıq. yaxılıb sürtülən kimsə, nərsə.  

türtülmək

ka

 

: 

dürtülmək

. 

( t <> s ) 

sürtülmək. sürulmək. 

- kürküm 

ona türtülür.  

türtünmək

ka

 

: 

dürtünmək

. sürünrnək. sürtünmək. 

- yarama yağ 

dürtün: sürt.  

türtüĢ 

: türtük. dürtük. sürtük. sırtıq. yaxılıb sürtülən kimsə, nərsə.  

türtüĢmək

ka

 

: 

dürtüĢmək

ka. 

sürtüşmək. sürmək. 

- qoğuşa yağ 

dürtüĢ: dəriyə yağ sürt.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

889 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

türü

ka

 

: kəkrə. gəs. buruşturan.  

türül 

: dürül. turba. durba. boru. yoğun lülə.  

türülmək

ka

 : dürülmək. burulmaq. curlanmaq. düzəlmək. 

- bitik türüldü.  

türümək

ka

  : toplanmaq. turmaq.  

türünmək

ka

: dürünmək. törünmək. törəmək. dürmək. bağlamaq. yazmaq. 

- 

o kitab türündü: kitab bağladı, yazdı. tədvin

 

edmək

.  

türüst 

: 

dürüst

. 

<

 

>

 

düzürt

. bütün

ka

. doğru. düz. səhih.  

türüĢ 

: tülüş. türdəş. qıldış. qılış. xuydaş. iki nəyin birbirinə çəkişi, 

oxşaşı, tutarı. həmcins.  

türüĢmək

ka

: tüqrüşmək. dürüşmək. dürməkləmək. 

- bitik türüĢmək: tumar 

bürkmək.  

türütmək

ka

.  

: 

törütmək

. 

törətmək

. 

durutmaq

. yaratmaq. 

düzəltmək. onarmaq. yonqamaq.  

tüs tüs urmaq

ka

: tap tap vurmaq.  

tüsü

ka

 

: tüşü (

1

 

<

 

tüĢmək

: 

tuşlanmaq. uyğun, yarar gəlmək. 

2 < 

düzümək: 

düz gəlmək, yanıt, qanıt vermək). 

3 < 

tutsu. tutsumaq. tutmaq. duzu. 

4 < 

tuzu

. 

duzuqmaq: artut, ərməğan, vergi salmaq)

 asın. ilac. şifa. 

mənfəət. fayda.  

tüsüqmək

ka

: tusuqmaq. iyi gəlmək. yaraşmaq. faydası olmaq. 

- bu ot mənə 

tosuqtu. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

890 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tüsül 

: yararlı. asıq. faydalı.  

tüsülmək

ka

: 

tusu

 

bolmaq

ka

. yaramaq. fayda vermək. - yaramaq. fayda 

vermək.  

tüĢ 

: 

tüĢ

ka

 düĢ

. (

düĢmək

). 

1. 

əğlək. duraq. 

2. 

düşərgə. yolçuluqda 

qonulacaq, dinləniləcək yer. 

3. 

hotel. 

4. - 

düĢ çağı

 { 

1. 

günorta. 

2. 

istirahat

 

çağı

. 

}. 

- tüĢ ödi

ka

: qonulacaq zaman. quşluq vaxti. 

5. 

düş. 

yuxu. 

- düĢ azması: yuxuda üz verən şeytanlıq. tüĢ görmək: 

tüşəmək

ka

. 

6

. - tüĢ qılmaq

ka

: enmək. toplanmaq. - tuş qılmaq. 

tilşlənmək. 

7. 

düĢ

. 

(dinlənmək üçün) 

düşmək, qonmaq işi. 

dincəlmə. ıstirahat. - 

tüĢlük ödi

ka

: düşmə, qonma, oturma, istirahat 

çağı. 

8. 

<

 met 

>

 

Ģüt

. düşmək, salınmaq. 

9. 

in. il

ka

. en. - 

atdan il.  

- düĢü azmaq: tüşəmək

ka. 

düş görmək. cinub olmaq.  

- tüĢ yorıqı: yuxu yorma.  

tüĢə 

: 

düĢə

. 

1. 

uğurlu. şanslı. 

2. 

düşək. düşərgə. hotel. müsafirxana.  

tüĢək 

: 

1. 

çırağ. şagird. işçi. 

2. 

düşək. düşərgə. tüşə. düşə. hotel. 

müsafirxana.  

tüĢəkləmək 

: çırağlığa tutmaq. işçiliyə götürmək. istixdam 

edmək. xitmətə almaq.  

tüĢəqü 

: 

düĢəqü

. 

tuĢaqu

ka

. 

tuĢaq

ka

. 

döĢəqu

. gişən. köstək. bukağı. 

buxov.  

tüĢəmək

ka

: 

1. 

düş görmək. yuxu görmək. 

2. 

cinub olmaq. düşü azmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

891 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tüĢgün 

: 

düĢgün. 

1. 

yetsik

. 

yaşlı. qoca. 

2. 

barıqlı

ka

. yerikli. melli. əğimli. 

vurqun. məczub.  

tüĢgünlük : 

düĢgünlük

. düşüklük. düşün. basın. zə'f.  

tüĢlənmək

ka

 

: 

1. 

bir gediş, yol arasında dayanmaq, duraqlamaq 

təvəqqüf edmək. 

- alqın tüĢləndi. 

2. 

enmək. toplanmaq. 

3. 

tuş 

qılmaq. tüş qılmaq. 

 

 

tüĢlük

ka

 

: düşülücək, qonulacaq, oturulacaq, istirahat, dəmalış

6

 yeri, 

çağı, durumu.  

tüĢman 

: yağı. yağıq

ka

. yağı. yavuq yağıq: qatı düşman. 

- düĢmanlıq 

edən: yaxıtqan. yağıtqan. 

 

tüĢman 

: yağı

ka

.  

tüĢmə 

: 

düĢmə

. inmə. ilmə

ka

. enmə. - 

atdan ilmə. 

 

tüĢmək 

: 

1. 

<

 met 

>

 

Ģütmək

. enmək. ənmək. inmək. 

- qar düşür: inir. 

1. 

düĢmək

. ilmək

ka

 enmək. inmək.  

tüĢrüm

ka

: 

<>

 

türĢüm

. tışrum. əğrilmiş ip yumağı.  

tüĢük

ka

 

: 

düĢük

. 

1. 

alçaq. arso

ka

. dəğərsiz şey. 

2. 

təmbəl. 

- tüĢük kişi. 

3. 

işdən qüçtən qalan. haylaz. düşqün. 

 

tüĢüklük: 

düĢüklük

. düşgünlük. düşün. basın. zə'f.  

tüĢün 

: 

düĢün

. düşgünlük. düşüklük. basın. zə'f.  

tüĢünmə

 

!

: 

düĢünmə 

!

. 

sağınma 

!

. inama 

!

. gümana düşmə 

!

.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

892 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

t

üĢünmə: 

düĢünmə

. gənqəş

ka. 

işlərdə danışma. görüşmə. tədbir.  

tüĢünmək

ka

 

: 

düĢünmək

. 

anlamaq. anmaq. oylamaq. ozlamaq. 

xatırlamaq. yadlamaq. düşünüb umaq

ka. 

anlamaq. oğqarmaq

ka

. 

umnalmaq. güman edmək. ögünmək. döğünmək. fikirləşmək. 

sağınmaq. heyifsinmək.  

tüĢürqü

ka

: 

tüĢürgü

ka

. 

düşən, qoğuşan, tökülən, ayrılan yer. 

- dəğirman 

tüĢürgü: dəğirman suyunun çaya savağı, tökülən ağzı.  

tüĢürmək

ka

: 

1. 

tuşurmaq

ka. 

qavuşturmaq. tuşqurmaq. tuş gətirmək. 

tuşlamaq. raslatmaq.