I mövzu: Psixologiyanın predmeti, V ə zif ə L
Yüklə 1,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dördüncü qrupa gə ldikd ə
- Diktator m odeli (“Monblan”).
- Hiporefleks modeli (“Tetra quşu”).
- Hiperrelefleks modeli (“Hamlet”).
- Avtoritar model (“Mən özüm”).
|
Birinci qrupa şagirdlə rl ə daima ünsiyyə td ə olan müə lliml ə ri aid etm ək olar. Bu cür müə lliml ə r t ə kc ə d ə rsd ə , m ə kt ə bd ə , t ə liml ə bağlı m ə s ə l ə l ə ri h ə ll ed ə rk ən şagirdlə rl ə ünsiyyə td ə olmaqla kifay ə tl ə nmirl ə r. Şagirdlə rl ə qarşılıqlı ünsiyyə tin s ə m ə r ə liliyin ə görə ikinci qrupu şagirdlə r ə hörmə tl ə yanaşan və şagirdlə rd ə onlara qarşı də rin inam v ə etimad mövcud olan müə lliml ə r t əşkil edir. Lakin onun şagirdlə rl ə qarşılıqlı ünsiyyə ti ən çox tə lim prosesind ə mövcud olur, tə limd ə n k ə nar vaxtlarda is ə müxtə lif s ə b ə bl ə rd ən bu cür ünsiyyət müntə z əm xarakter daşımır. Şagirdlə rl ə qarşılıqlı ünsiyyə tin xarakterin ə görə üçüncü qrupa daxil olan müə lliml ə r v ə ə vv ə lkil ə rd ən bir sıra cə h ə tl ə rin ə görə f ə rql ə nirl ər. Bu cür müə lliml ə r, ad ə t ən, şagirdlə rl ə yaxın ünsiyyət saxlamağa cəhd göstə rir, bu cür ünsiyyə t ə can atırlar.Lakin bu cür ünsiyyə t ə nail ola bilmirl ə r. Dördüncü qrupa gə ldikd ə, buraya daxil olan müə lliml ər şagirdlə r ə çox məhdud işgüzar ünsiyyə tl ə kifay ə tl ə nirl ər. Bu cür müə lliml ər şagirdlə rl ə ünsiyyə t ə can atmadıqları kimi, də rs dedikl əri şagirdlə r d ə onlarla yaxın ünsiyyə t ə, ürək söz l ə rini dem ə y ə , onlarla m ə sl ə h ə tl əşmə y ə meyl göstə rmirl ə r. Bu qrupa, ə sas ə n avtokratik v ə etinasız rə hb ərlik üslubuna malik olan müə lliml ə r daxil olurlar. Pedaqoji ünsiyyət zamanı müəllimin mövqeyi də mühüm vasitə rolunu oynayır. Adə t ən, müəllimin tutduğu mövqe onun ünsiyyə tin ə əsaslı tə sir göstə rir. Psixoloji ə d əbiyyatda qeyd olunduğu kimi, müxtəlif üsluba malik olan kommunikativ qarşılıqlı təsir müə llimin d ə rsd ə şagirdlə rl ə ünsiyyə tind ə bir sıra davranış modelinin meydana gə lm ə sin ə s ə b ə b olur. 1. Diktator m odeli (“Monblan”). Bu cür müə lliml ə r d ə rs dedikl ə ri şagirdlə rd ən bir növ təcrid olunurlar. Onlar yalnız şagirdlə r ə bilik verm ək, öz hazırlıq sə viyy ə l ə rini n ə z ə r ə çarpdırmağa çalışırlar. Şagirdlər onun üçün yalnız adi dinləyici kütləsi olur. Onların arasınd a heç bir qarşılıqlı təsir mövcud olmur. Müəllimin pedaqoji funksiyası yalnız mə lumat verm ə kl ə m əhdudlaşır. N ə tic ə d ə -psixoloji t ə mas olmur, buradan is ə şagirdin, tə l ə b ə nin t əşəbbüskarsızlığı, passivliyi yaranır. 2. T əmassız model (“Çin səddi”). Bu cür model özünün psixoloji m əzmununa görə birinciy ə yaxın olur. Fə rq ondan ibar ə tdir ki, bu modeld ə müə llim v ə şagirdlər arasında azacıq da olsa zə if ə ks ə laq ə yaranır. Əks ə laq ə nin z ə ifliyi ixtiyari v ə ya qeyri- ixtiyari ünsiyyə t mane ə si il ə bağlı olur. Bu cür maneə qolunu t ə r ə fl ə rd ə n birinin ə m əkdaşlıq arzusunun olmaması, məşğə l ə nin dialoq xarakterind ə deyil, yalnız məlumatı çatdırmaqla məhdudlaşması, müə llimin qeyri- ixtiyari olaraq öz statusunu qeyd etmə si v ə s. Oynaya bil ər. Bu cür müə lliml ər öz mövqelə ri il ə h ə r c ür başqa mülahizə l ə ri r ə dd edirl ə r. N ə tic ə d ə - müəllimin şaghirdlə rl ə (t ə l ə b ə l ə rl ə ) z əif qarşılıqlı tə siri, şagirdlərin müə llim ə qarşı laqeyd münasibəti özünü göstə rir. 3. F ə rql ə ndirici diqq ət modeli (“Lokator”). Bu cür müə lliml ə r şagirdlə r ə seçici münasibə t b ə sl ə yirl ər. Onlar bütün sinfə deyil, m ə s ə l ən, yalnız talantı və yaxud z əif şagirdlə r ə diqq ə t yetirirl ə r. Bu cür ünsiyyət modelinin yaranmasının sə b ə bl ə rind ə n biri d ə rs dediyi şagirdlə rin t ə liminin f ə rdil əşdirilmə si il ə frontal yanaşmanı ə laq ə l ə ndir ə bilm ə m ə si ola bil ə r. N ə tic ə d ə - müə llim- şagird kollektivi sistemində qarşılıqlı təsir aktı pozulur. 4. Hiporefleks modeli (“Tetra quşu”). Bu cür müə lliml ər ünsiyyə t zamanı sanki özlə rin ə qapılırlar. Özlə rini dinl ə m ə y ə meyllidirl ə r. Onların nitqi ən çox monoloji xarakter daşıyır. Danışarkə n o, yalnızözü - özünü eşidir, dinlə yicil ə r ə reaksiya, fikir vermir. Birg ə iş zamanı özünə qapılmış olur. N ə tic ə d ə - öyrə d ə n v ə öyrə n ə nl ər arasında qarşılıqlı tə sir praktik olaraq mövcud olmur. Müə llim v ə şagirdlə r (t ə l ə b ə l ər) arasında psi xoloji vakuum sah əsi yaranır. Ünsiyyə t prosesinin t ə r ə fl ə ri bir-birind ə n t ə crid olunurlar. 5. Hiperrelefleks modeli (“Hamlet”). Bu model ə vv əlkinin bir növ ə ksini t əşkil edir. Müəllim qarşılıqlı tə sirin m ə zmununa deyil, ətrafdakıların onu necə qavramasına fikir verir. Bu cür müə llim d ə rsd ə sanki özünü üzür. Daima öz arqumentlə rinin h ə qiqiliyin ə şübhə edir, h ər şeyə ciddi reaksiya verir. N ə tic ə d ə - müə llim sosial-psixoloji h əssaslığı güclə nir, k ə skinl əşir, sinfin replikasına və h ə r ə k ə tin ə qeyri adekvat reaksiya verir. 6. D əyişmə y ən reaksiya modeli (“Robot”). Bu cür müə lliml ər şə raitin d əyişmə sin ə baxmayaraq ünsiyyə ti ə vv əl planlaşdırdıqları şə kild ə aparmağa can atırlar. N ə tic ə d ə - pedaqoji qarşılıqlı tə sirin s ə m ə r əsi aşağı olur. 7. Avtoritar model (“Mən özüm”). T ə lim prosesind ə bu cür müə llim yegan ə v ə əsas iştirakçı olur. Sualı da, cavabı da, hökmü də o verir. Sinifl ə onun arasında yaradıcı qarşılıqlı ə laq ə praktik olaraq mövcud deyildir. Müə llimin birt ə r ə fli f əallığı şagirdlə rin h ər cür təşəbbüsünü boğur. Şagirdlər öz l ərini yalnız icraçı kimi də rk edirl ər. Onların idrak v ə ictimai f əallığı minimuma enir. N ə tic ə d ə -t əşəbbüskar olmayan insanlar tə rbiy ə olunur. T ə limin yaradıcı xarakteri itir. İdrak fəallığının motivasiya sahə si t ə hrif olunur. 8. F əal qarşılıqlı tə sir modeli (İttifaq”). Bu cür müəllim şagirdlə rl ə daima dialoqda olur, onlarda major əhval yaradır, təşəbbüsü r ə qb ə tl ə ndirir. Qrupda psixoloji iqlimin d əyişməsini asanlıqla hiss edir v ə ona reaksiya verir. Özünün rol distansiyasını saxlamaqla dostluq ə laq ə l ə rin ə üstünlük verir. T əcrübə göstə rir ki, pedaqoji f ə aliyy ə t ə t ə z ə c ə başlayan gə nc müə lliml ər şagirdlə rl ə ünsiyyət yaratmaqda bir sıra çə tinlikl ə rl ə qarşılaşırlar. Bu cür çə tinlikl ə r b ə z ən ilk gündə n g ənc müə llimi rusdan sala bilir v ə onun özünəinamını zə ifl ə dir. Şübhəsiz bu cür çə tinlikl ər hamıda tam mənasında eyni baş vermir. Bununla belə hamı üçün nisbə t ən yaxın olan elə çə tinlikl ə r vardır ki, onlar haqqında söhbət açmaq mümkündür. Bu sahə d ə aparılmış t ədqiqatlara, mövcud ə d ə biyyata v ə m ə kt ə b t əcrübə sin ə istinad etmiş olsaq h əmin çə tinlikl ə ri t əxmini olaraq aşağıdakı şə kild ə qruplaşdıra bilə rik. 1. Şagirdlə rl ə t ə mas yarada bilm ə m ə k. 2. Şagirdin daxili psixoloji mövqeyini başa düşə bilm ə m ə k. 3. D ə rsd ə ünsiyyə ti idar ə etm əyin mürə kk ə bliyi. 4. Qarşılıqlı münasibəti yaratmağı və pedaqoji m ə qs ə dd ən asılı olaraq onu d əyişdirmə yi bacarmamaq. 5. Nitq ünsiyyə tind ə ki v ə özünün emosional münasibə tl ə rini materiala köçürə bilm ə m ə kl ə bağlı çə tinlikl ə r. 6. Ünsiyyə t prosesind ə öz psixi və ziyy ə tini idar ə etm əyin mürə kk ə bliyi. Müə llimin pedaqoji f ə aliyy ə ti v ə pedaqoji ünsiyyə ti h əmişə , mane ə siz getmir. Müə llim bu prosesd ə bir sıra psixoloji çə tinlikl ə r ə rast g əlir ki, onları n ə z ə r ə almadan v ə aradan qaldırmadan pedaqoji fə aliyy ə tin müvə ff ə qiyy ə tind ən danışmaq mümkün deyildir. Müə llimin pedaqoji f ə aliyy ə ti yerin ə yetir ə rk ən qarşılaşdığı çə tinlikl ə ri müxtəlif göstə ricil ə r ə ə sas ə n tipl ə r ə ayırmaq mümkündür. Buraya çə tinliyi doğuran sə b ə bin obyektiv v ə ya subyektiv olmasını, çə tinliyin d ə rk olunma d ə r ə c ə sini, pedaqoji t ə sirin t əşkili xüsusiyyətini, özününə zar ə t v ə özünütə nzimi v ə s. aid etm ə k olar. T əcrübə göstərir ki, müəllim, xüsusilə t ə z ə c ə f ə aliyy ə t ə başlayan müəllim heç də h əmişə qarşıya kommunikativ pedaqoji mə qs ə d qoyub onu d ərk etmir, daha doğrusu, qarşıya qoyduğu mə qs ə d sistemind ə ünsiyyə ti t ə s ə vv ürünə g ə tir ə bilmir, şagirdlərin şə xsiyy ətini öyrə nm əyi bacarmır, stereotip qiym ə tl ə ndirm ə d ə n istifad ə edir v ə buna müvafiq olaraq bütün sinifl ə rd ə yaş fə rqind ən asılı olmayaraq monoton ünsiyyə t ə g ətirib çıxaran eyni cür qarşılıqlı tə sir vasit ə sind ə n istifad ə edir, heç də h əmişə ayrı - ayrışagirdlə rl ə ünsiyyə td əki çə tinliyi t ə s əvvür edə bilmir, sinfi ə l ə almaqda çətinlik çəkir, şagirdin sinifdə v ə ail ə d ə n ə kimi qeyri-normal rolu yerin ə yetirdiyini bilmir, düzgün olmayan , mövcud şə raitl ə uyğun gə lm ə y ə n pedaqoji r ə hb ərlik üslubunu tə tbiq edir v ə s. Ümumiyyə tl ə, müəllimin öz fə aliyy ə tind ə qarşılaşdığı prinsipial psixoloji çə tinlikl əri ümumiləşdirmiş olsaq, onların aşağıdakılardan ibarə t olduğunu söylə y ə bil ərik: müəllim şagirdi bütövlükdə öz inkişaf perspektivind ə qavraya bilmir, öz ə m ə yini pedaqoji f ə aliyy ə t, pedaqoji ünsiyyə t v ə şə xsiyy ə tl ə v ə hd ə td ə olan bir tam kimi görə bilmir,onları “müə llim- şagird” sistemi çərçivə sin ə keçirə v ə qiym ə tl ə ndir ə bilmir. Müə llim üçün daha geniş yayılmış və xarakterik çə ti nlik şagirdlə rin psixi v ə ziyy ə tini v ə özünün pedaqoji fə aliyy ə t v ə ünsiyyə ti s ə viyy əsinin diaqnostikasını verə bilm ə kd ə n ibar ə tdir. Pedaqoji ünsiyyət zamanı müə llimin pedaqoji m ə rif ə ti onun şə xsiyy ə tinin ə n dayarli v ə pedaqoji f ə aliyy ət üçün zə ruri olan keyfiyy ə ti hesab olunur. Pedaqoji m ə rif ət müəllimin özünə qarşı gə ncl ə rin r ə hb ə ri, t ə rbiy əçisi kimi sosial gözlə m ə l ə ri adekvat qavrama əsasında qurulan davranışdır. Müə llimin pedaqoji m ə rif əti onu şagordlə rl ə, onların valideynl ə ri il ə, müəllim yoldaşları ilə düzgün münasibə t saxlaya bilm ə k bacarığı və h əddini aşmamasında təzahür edir. Təcrübə göstə rir ki, pedaqoji m ə rif ətin gözlə nilm ə m əsi pedaqoji ünsiyyətin pozulması ilə yanaşı, pedaqoji fə aliyy ə tin ə sas m ə qs ə dini h əyata keçirmə y ə mane olur, müə lliml ə şagird l ər arasında münaqişınin yaranmasına gətirib çıxarır. Pedaqoji m ə rif ət müəllimin davranışında hə lledici yer tutur. Pedaqoji m ə rif ə t ə malik olmayan müəllim öz şagirdlərinin gözündən asanlıqla düşür, onların hörmə tini qazana bilmirl ər. Xüsusilə yenic ə pedaqoji f ə aliyy ə t ə başlayan günü müə llim m ə hz h ə mun keyfiyy ə tl ərin olmaması üzündən çox vaxt özündə öz gücünə inamhiss etmir. Pedaqoji m ə rif ətin mühüm cə h ə tl ə rind ən müəllimin şagirdlə r ə , usaq kollektivin ə düşünülmüş və diqq ətli münasibəti, çıxarılan qə rarlarda ehtiyatlılıq , şagirdin mə nliyin ə toxunmamaq v ə s. qeyd etm ə k olar. Müəllimin şagirdə yanaşması, ona müraciə t t ə rzi onun bilik v ə davranışının qiymə tl ə ndirilm ə sind ə mühüm rol oynayır. Adə t ən, şagirdlə r t ə l əbkar, eyni zamanda onların mə nliyin ə toxunmayan, onlara hörmə t ed ə n müə llimi sevirl ər. Bu cür müəllimin şagirdin bilik sə viyy ə sini v ə davranış t ərzini düzgün qiymə tl ə ndirm ə si, onun g ə l ə c ə k f ə aliyy ə tin ə düzgün istiqam ə t verir. Yüklə 1,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|