I mövzu: Psixologiyanın predmeti, V ə zif ə L
Yüklə 1,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Psixoloji korreksiya
|
m ə sl ə h ə tl ə r, psixoprofilaktika v ə psixokorreksiya diqq ə ti c ə lb edir. Psixodiaqnostika adlanan birinci istiqam ə t uşağın psixoloji müayinə sind ə peşəkar metodların t ə tbiqini n ə z ə rd ə tutur. Bu metodlar sırasında standartlaşdırılmış test metodları v ə kliniki ekspert metodları iki ə sas qrup olaraq f ə rql əndirilir. Bunlarla yanaşı, müasir psixodiaqnostika t əcrübə sind ə ə sas t ədqiqat metodları sırasında müşahidə, sorğu, eksperiment kimi metodların da tətbiqi geniş vüsə t almişdır. Psixodiaqn ostika üzrə ixtisaslaşmış praktik psixoloqun başlıca v ə zif ə si t ə hsil sistemind ə uşaqların və yaşlı adamların psixologiyası və davranışını etibarlı diaqnostik müayinə mütodları vasitə sil ə ölçüb qiym ə tl ə ndirm ə kd ə n v ə buna əsaslanan ixtisaslı psixoloji xarakteristikalar v ə tövsiyə l ər hazırlamaqdan ibarə tdir. Bu istiqam ət üzrə peşə kar praktik xidm ət göstə r ə n psixoloq t əcrübə d ə yalnız bu və ya dig ə r psixodiaqnostok metodikaların tətbiqi texnikasını bilmə kl ə kifay ə tl ə n ə bilm ə z. O, h ə m d ə psixodiaqnostika n ə z ə riyy ə sin ə d ə rind ə n b ə l əd olmalı v ə bilik sah ə sinin tarixi v ə müasir problemlərini, onun inkişafı m ə rh ə l ə l ə rini, t ə kmill əşmə si sah ə sind ə keçdiyi inkişaf yolunu bilmə lidir. Psixodiaqnostika üzrə mütə x əssis öz praktik f ə aliyy ə tind ə elm v ə t əcrübə y ə b əlli olan metodların tə tbiqi il ə yanaşı, zə ruri hallarda yeni metodikalar yaratmağı, onların elmi qiymə tl ə ndirilm əsi, etibarlılığı sah ə sind ə yaradıcı iş aparmağı bacarmalı, mövcud metodikaların modifikasiyasını işləyib hazırlamaq sahə sind ə öz peşəkarlığını tə sdiq etm əlidir. Praktik psixodiaqnostika üzrə mütə x ə ssisd ən psixoloji müayinə vasit ə sil ə ə ld ə edil ə n n ə tic ə l ə ri elmi c ə h ə td ə n t ə hlil etm ək, onların korreksiya imkanlarını müə yy ə nl əşdirmək bacarığı, interpretasiya – n ə tic ə l əri standart normalarla müqayisə etm ə k qabiliyy ə ti t ə l ə b olunur. Praktik psixoloqun f ə aliyy ə tind ə xüsusi ixtisas hazırlığı tə l ə b ed ə n ikinci istiqam ə t psixoloji konsultasiyadır . Bu istiqam ət özündə aşağıdakı xüsusi iş formalarını ə ks etdirir : 1. Keçirilmiş psixodiaqnostik müayinə l ə rin n ə tic ə l ə rin ə ə sas ə n psixoloji- pedaqoji tövsiyə l ərin işlənib hazırlanması və d ə qiq formul ə edilm ə si; Bu tövsiyə l ər uşaqlar və yaşlılar üçün müvafiq formada, icrası baxımdan anlaşıqlı və asan olmalıdır. 2. Psixoloji m ə sl ə h ə tl ə r ə ehtiyacı olan şə xsl ə rl ə söhbə tl ə rin keçirilməsi. Bu söhbə tl ər uşaq və ya yaşlının praktik psixoloqdan z əruri tövsiyə l əri alması ilə başa çatmalıdır. 3. Müə lliml ə r v ə valideynl ərin ixtisasının artırılması çərçivə sind ə psixoloji maarifl ə ndirm ə sah ə sind ə t ə dbirl ə rin h əyata keçirilmə si. Praktik psixoloqun f ə aliyy ə tind ə üçüncü istiqamə t x ə b ərdarlıq xarakterli v ə zif ə l ə rin yerin ə yetirilm ə sin ə yönəldilmiş psixoprofilaktik işlərdir. Onların məzmununda uşağın inkişafında arzuedilmə z n ə tic ə l ə r ə g ətirib çıxara bilə c ək halların qarşısının alınması: mə s ə l ən, inkişafda, t ə lim v ə t ə rbiy ə d ə l ə ngim ə , gerid ə qalma, arzuedilm ə z v ərdişlə rin v ə xarakter ə lam ə tl ə rinin, axmaq ad ə tl ə r v ə meyll ə rin t əzahürü. Profilaktik istiqam ə td ə iş aparan psixoloq inkişafda anomaliyaya sə b ə b olan amill əri müə yy ə nl əşdirməyi, onları vaxtında görmə yi v ə aradan qaldırmağı bacarmalıdır. Praktik psoxoloq bu baxımdan müə lliml ə r, t ə rbiy əçilə r v ə valideyinl ər arasında iş aparır, uşağın inkişafına ə ng ə ll ə r yaradan,gerid ə qalmaya g ətirib çıxaran sə b ə bl əri vaxtında müşahidə etm ək, görə bilm ə k m ə qs ə dil ə onların xüsusi psixoloji hazırlığı sah ə sind ə iş aparır. M ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə nin v ə m ə kt əb psixoloqunun peşəkarlıq s ə viyy əsi, qarşıda duran problemləri savadlı hə ll etm ə si, ə sas ə n psixoprifilaktik işlərin aparılmasından asılı olaraq qiymə tl əndirilir. Əgə r h ər hansı bir yaş dövründə uşağın normal inkişaf şə raiti pozularsa, sonrakı mə rh ə l ə d ə ə sas f ə aliyy ə ti v ə diqq əti, şübhə siz ki, korreksiya üzə rin ə yönə ltm ə k v ə xüsusi inkişafetdirici iş aparmaq lazım gə lir. Praktik psixoloq psixoprofilaktik işlə r vasit ə sil ə müə lliml ə rd ə , uşaqlarda, valideyinlə rd ə v ə ya onları ə v ə z ed ən şə xsl ə rd ə ümumi psixoloji m ə d ə niyy ət formalşdırır, psixoloji biliklə rd ən uşaqlarla iş zamanı istifadə olunmasını , h ər bir yaş mə rh ə l ə sind ə uşağın mükə mm ə l inkişafı üçün şəraitin yaradılması gedişində yol veril ə n pozuntular haqqında vaxtında xə b ərdarlıq edilmə sini n ə z ə rd ə tutur. Psixoloji korreksiya adlanan dördüncü istiqamə t psixoloqun uşağa v ə yaşlıya mövcud qüsurların və çatışmazlıqların aradan qaldırılması m ə qs ə din ə xidm ə t ed ən birbaşa təsir göstə rm ə sini n ə z ə rd ə tutur. Bu istiqam ə td ə çalışan praktik psixoloq psixokorreksiyanın psixoterapiya, sosial- psixoloji trenniq, autotrenniq, birbaşa hip notik t əlqin texnikasını , müştə riy ə t ə lqinedici t əsir üsullarını peşəkarcasına mə nims əmiş olmalıdır. Praktik psixoloqun t ə hsil sistemind ə f ə aliyy ətinin mühüm istiqam ə tl ə rind ə n biri psixoloji maarifl ə ndirm ə dir. Psixoloji maarifl ə ndirm ə yaşlıların və uşaqların psixoloji biliklə r ə yiy ə l ə nm ə sini n ə z ə rd ə tutur. Psixoloqun maarifl ə ndirm ə istiqam ə tind ə f ə aliyy ə ti müxtə lif formalarda (mühazirə, söhbə t, seminarlar, s ə rgil ə r, ə d əbiyyatın seçilmə si v ə s.) ola bil ə r. Maarifl ə ndirm ə işinin ə sas mahiyy əti insanın psixi inkişafı şə rtl ə ri v ə qanunauyğunluqları , psixologiya elminin müasir və ziyy ə ti il ə tanışlıqdan ibarə tdir. Bu sah ə d ə iş aparan psixoloq uşqlarda və valideyinl ə rd ə psixoloji bilikl ə rin praktik ə h ə miyy əti, formalaşmaqda olan insana psixoloji yardımın faydası haqqında tə s ə v vürlər formalaşdırır, pedaqoji prosesdə uşaqların yaş v ə f ərdi xüsusiyyə tl ə rinin n ə z ə r ə alınmasının zə ruriliyini əsaslandırır. T əcrübi fə aliyy ə td ə psixoloq bir qayda olaraq psixoloji xidm ə tin adları qeyd olunan dörd istiqamə tin h ə r biri il ə m əşğul olur. Lakin bu istiqam ə tl ə rin h ər biri konkret olaraq ayrı - ayrılıqda geniş və d ə rin, kifay ə t q ə d ər yüksək xüsusi hazırlıq, vaxt, ə h ə miyy ətli peşəkarlıq t əcrübə si t ə l ə b edir. Bu sah ə d ə tanınmış alim İ.V.Dubrovinanın fikrinc ə , praktik psixoloq ə slind ə göstə ril ən dörd istiqamə tin ən çoxu ikisi üzrə xüsusi ixtisas hazırlığı almaqla konkret ixtisaslaşmaya malik olmalıdır ki, bu da g ə l ə c ə yin perspektividir. Bel ə olarsa, g ə l ə c ə kd ə psixoloji xidm ə t sistemind ə dörd müxtə lif ixtisaslı mütə x ə ssisl ə r – psixodiaqnostlar, m ə sl ə h ətçilə r, psoxoprifilaktikl ə r v ə psixokorrektorlar birlikd ə iş aparmalı olacaqlar. Praktik psixoloji xidm ə t sah ə sind ə çalışan psixoloqlarla bu sə ah ə d ə f ə aliyy ət göstə r ə n idar ə etm ə orqanlarının fə aliyy ə tind ə qarşılıqlı ə laq ə l ə rin yeni formalarının yaranması da gə l ə c ə kd ə bir sistem şə klind ə qurulmalıdır. Yerlə rd ə, uşaq t ə lim-t ə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə iş aparan psixoloqlar öz iş təcrübə l ə rini, ə ld ə etdikl ə ri n ə tic ə l əri ümumiləşdirir, sistemləşmiş şə kild ə tabe olduqları yuxarı idarə etm ə orqanlarına tə qdim edirl ə r. Bu orqanlar is ə , öz növbə sind ə yerl ə rd ə iş aparan praktik psixoloqlara zə ruri t əşkilati və elmi- metodiki kömə klikl ər göstə rirl ə r. Praktik psixoloq ə sas ə n m ə rk ə zi v ə ya yuxarı psixoloji xidmə t orqanının təsdiq etdiyi proqramlar arasında öz işini qurmalıdır. Bu proqramlarda ad ə t ən praktik psixoloqun aparacağı işlərin növləri, onların m ə zmunu v ə h ə cmi, icras ına ayrılan vaxtın müddə ti v ə s. öz ə ksini tapmalıdır. Peşə kar f ə aliyy ə t prosesind ə psixoloji xidm ə t sah əsinin işçilə ri il ə t ə hsil sisteminin dig ər yarımstrukturları arasında müə yy ə n münasibə tl ər formalaşmışdır. Bu münasibə tl ə r t ə hsil sisteminin yüksə k icra orqanları tə r ə find ə n t əsdiq edilmiş “Tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ət haqqında Əsasnamə” ilə t ə nziml ə nir. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə t pedaqoji psixologiya elminin inkişaf və formalaşma dövrünü keçirə n praktik sah ə l ə rd ə n biridir. Hal- hazırda pedaqoji psixologiya tə hsild ə psixoloji xidm ə t f ə aliyy ə tinin t ətbiqini konseptual yanaşma baxımından elmi -n ə z ə ri əsaslarını müə yy ə nl əşdirmə kl ə yanaşı, onun s ə m ə r əli iş metodları il ə t ə min edilm ə sini, t ə hsil psixoloqlarının hazırlanmasının elmi cə h ə td ə n əsaslandırılmış praktik mə zmununu v ə istiqam ə tl ə rini müə yy ə nl əşdirmişdir. Tə hsild ə psixoloqun yerinin anlaşılmasına müasir dövrdə müxtəlif yanaşmalar olsa da, ə slind ə onun peşə xarakteristikasının sə ciyy əvi xüsusiyyə tl əri aşağıdakılardan ibarə tdir: - psixoloq situasiyanın diaqnostudur. O, uşağın inkişaf yolunun müə yy ə n edilm ə sind ə yardımçı, onun fərdi xüsiyyə tl ə rini n ə z ə r ə almaqla müvafiq proqramalrın seçilmə sind ə xeyirxah m ə sl ə h ətçidir; - psixoloq – konfiliktoloq v ə psixoterapevtdir; - psixoloq – uşağın inkişaf situasiyasının, bütövlükdə onun t ə hsill əndirici mühitinin layihəçisidir ; - psixoloq – müə ssis ə nin t ə hsill əndirici mühitində ə laq ə l ə rin yaradılma - sında cavabdeh şə xsdir; - psixoloq uşaqların psixi sağlamlığının qorunub saxlanılması üçün cavabdeh şə xsdir; - psixoloq idar ə etm ə üzrə m ə sl ə h ətçi, mə kt ə bin t əhsil müə ssis ə si kimi inkişafı üçün mütə x ə ssisdir. Pedaqoji ünsiyyət müəllimin şagirdlə rl ə t ə lim-t ə rbiy ə prosesind ə h əyata keçirdiyi peşə ünsiyyətidir. Bu cür ünsiyyə t h ə rt ə r əfli inkişaf etmiş şə xsiyy ətin formalaşması üçün şərait yaradılmasına yönəlmiş olur, kollektivd ə ki sosial-psixoloji prosesl ə ri idar ə etm ə y ə v ə s ə m ə r ə li psixoloji iqlim yaratmağa imkan verir. Ona görə d ə h ər bir müə llimin pedaqoji ünsiyyə tin mahiyy ə ti, onun sosial-psixoloji mexanizml ə ri il ə d ə rind ən yanış olması və şagirdlə r ə birg ə f ə aliyy əti zamanı ondan lazımi şə kild ə istifad ə etm ə si z ə ruridir. Pedaqoji ünsiyyə tin yerin ə yetirdiyi v ə zif ə l ə r ə görə onun aşağıdakı növlərini ayırmaq mümkündür: informasiya mübadiləsi, başqa adamın davranışını tə nzim etm ək, şə xsiyy ə tl ərarası anlama. Pedaqoji ünsiyyətin hansı növündə n istifad ə edilm ə sind ən asılı olmayaraq müəllimin şagird kollektivi ilə m əhsuldar ünsiyyə t prosesi t əşkil olunmadan pedaqoji f ə aliyy ə tin didaktik v ə t ə rbiy ə vi v ə zif ə l ərini lazımi şə kild ə h əyata keçirmək mümkün deyildir. Pedaqoji ünsiyyət müxtə lif m ə qs ə dl ər daşıya bilə r: f ə rdi-idraki (n ə is ə yeni bir şeyi öyrə nm ə k, t ə limat almaq), emosional (qiym ə tl ə ndirm ə k, münasibə ti bildirm ə k, t əəssüratı bölüşmək). Pedaqoji ünsiyyət zamanı m ə qs ə d sad ə c ə olaraq el ə ünsiyyə t ə girişmək, ünsiyyət zamanı mə qs ə d sad ə c ə olaraq el ə ünsiyyə t ə girişmək, ünsiyyə t saxlamaqdan da ibar ə t ola bil ə r (m ə s ə l ə n, kiminl ə s ə birg ə olmaq, söhbə t etm ə k). Bu c ə h ət şagirdlə rin ünsiyyə t f ə aliyy ə tind ə özünü aydın şə kild ə göstə rir. Psixoloji t ə dqiqatlar göstərmişdir ki, kiçik mə kt ə blil ər üçün müə llim v ə yoldaşları ilə ünsiyyə t xatirin ə ünsiyyə t ə girm ək xarakterik haldır. Onlarda ünsiyyə t kifay ə t d ə r ə c ə d ə seçici xarakter daşımır. Kiçik mə kt ə blil ər heç də h əmişə ünsiyyə tl ə rinin m ə qs ə dini d ə rk ed ə bilmirl ər. Yuxarı siniflə r ə keçdikdə şagirdlərin ünsiyyə tind ə seçicilik müşahidə olunmağa başlayır. Pedaqoji ünsiyyə tin m ə zmununa g ə ldikd ə, bunu ünsiyyə t prosesind ə müə llim v ə şagirdin bir -biril ə informasiya mübadilə si t əşkil edir. Ünsiyyə tin m ə zmunu t ə lim prosesind ə müəllimin qarşıya qayduğu mə qs ə dl ə müə yy ə n edilir. Pedaqoji ünsiyyə tin s ə m ə r ə liliyi onun motivl ə rind ə n d ə asılıdır . Motivin düzgünlüyü və d ərk edilmiş xarakter daşıması pedaqoji ünsiyyə tin gedişini şə rtl ə ndirir. N ə hay ət, pedaqoji ünsiyyət müvafiq normalar çərçivə sind ə getm ə lidir. Müə yy ən normaların gözlə nilm ə m əsi bir növ pedaqoji ünsiyyə tin s ə m ə r ə liliyini itirir v ə ün siyy ə t ist ə nil ə n n ə tic ə ni vermir. Ad ə t ə n, avtokratik v ə avtoritar r ə hb ərlik üslubuna malik olan müə lliml ər pedaqoji ünsiyyə tin t əşkilində dem ək olar ki, eyni mövqe tuturlar. Bu cür rə hb ərlik üslubuna malik olan müə lliml ər şagirdlə r ə yalnız obyekt kimi q ə bul edilmir. Bel ə müə lliml ə r h əmişə hökmran olmağa çalışırlar. Bu cür ünsiyyət üslubuna malik olan müə lliml ər ünsiyyət zamanı şagirdlə rin f ərdi xüsusiyyə tl ə rini n ə z ə r ə almır, hamı ilə eyni ünsiyyət saxlamağa can atırlar. Laqeyd v ə yaxud liberal r ə hb ərlik üslubuna malik olan müə lliml ə rin şagirdlə rl ə ünsiyyə ti d ə kort əbii xarakter daşıyır. Burada ünsiyyə tin xarakteri müəllimin özündən deyil, şagirdlə rd ən asılı olur, şagirdlə r t ə r ə find ə n dikt ə olunur. Bel ə müəllim şagirdlərin işinə qarışmamağa çalışır, özünün qə tiyy ə tsizliyi il ə f ə rql ənir, neytrallığa can atır. N ə hay ə t, qeyri- sabit, ardıcıl olmayan rə hb ərlik üslubuna malik olan müə lliml ərin ünsiyyət üslubu da hə min c ə h əti özündə əks etdirir. Bu cür müə lliml ə şagirdlər ona görə ünsiyyə t ə girm ə y ə c əhd göstə rmirl ə r ki, onun nec ə, hansı üslubla hə r ə k ə t ed ə c əyini müə yy ə nl əşdirmə kd ə çə tinlik çə kirl ər. Şagirdlə rl ə qarşılıqlı ünsiyyə tin s ə m ə r ə liliyin ə görə müə lliml əri şə rti olaraq 4 qrupa bölmək mümkündür. Yüklə 1,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|