I mövzu: Psixologiyanın predmeti, V ə zif ə L
Yüklə 1,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Konstruktiv funksiyanı
- İnkişafetdirici bacarıq və v ərdişlə r
- İstiqamə tl əndirici bacarıq və v ə rdi şlə r
- Kollektivin t əşkili
- Kollektivin f əallaşdırılamsı
- Kollektivin f ə aliyy ə tinin
|
inkişafetdirici, tə rbiy ə edici, kommunikativ- öyrə dici, qnostik, konstruktiv, t əşkilatçılıq. İnkişafetdirici funksiya müə llimd ən öz şagirdlərini inkişaf etdirmə k v ə zif ə sini h əyata keçirmə yi t ə l ə b edir. T ə rbiy ə edici gunksiya da inkişafetdirici funksiyadan az ə h ə miyy ə t ə malik deyildir. Bu funksiya t ə lim prosesind ə v ə sinifd ə nk ə nar t ə dbirl ə r zamanı şagirdlə rd ə düzgün elmi dünyagörüşün formalaşması, ideya -siyasi, ə xlaqi, estetik v ə v ə t ə np ə rv ə rlik t ə rbiy ə si v ə zif ə l ə rinin yerin ə yetirilom ə si il ə bağlıdır. K ommunikativ öyrə dici funksiya bir t ə r ə fd ən müə llimin kommunikativ f ə aliyy ə tinin t əşkili, digə r t ə r ə fd ən onun şagirdlə r ə z ə ruri m ə lumatlar verm ə si il ə bağlıdır. Qnostik funksiyaya g ə ldikd ə , o, h ər şeydə n ə vv ə l m ə kt ə bd ə bu v ə ya dig ə r f ənni öyrə dilm ə sinin son m ə qs ə dini d ə rind ə n d ə rk etm ə y ə əsaslanır. Konstruktiv funksiyanı bir növ konstruktiv - planlaşdırma funksiyası da adlandırmaq olar. Bu funksiya mə kt ə bd ə t ə dris prosesini m ə rh ə l ə l ə r üzrə planlaşdırmağı və t əşkil etmə yi n ə z ə rd ə tutur. Bütün yuxarıda qeyd etdiyimiz funksiyaları, xüsusilə , kommunikativ v ə konstruktiv funksiyaları, müəllim özünün t əşkilatçılıq funksiyasını yerin ə yetirm ə d ən lazımi sə viyy ə d ə h əyata keçirə bilm ə z. Müəllim şə xsiyy əti onun peşə f əallığının mə nb ə yi b ə h ə r ə k ə tverici qüvvə sid ir. Ona görə d ə müə llim ə m ə yind ə onun şə xsiyy əti aparıcı yerl ə rd ən birini tutur. Müəllim şə xsiyy əti lazımı sə viyy ə d ə formalaşmazsa, c ə miyy ətin qarşısına qoyduğu sosial sifarişi həyata keçirə bilm ə z. Müəllim şə xsiyy ə ti onun pedaqoji ə m ə yin ə istiqam ə t, m ə na verir. Müəllim şə xsiyy əti özünün istiqamə t v ə motivasiyası, qabiliyyə tl ə ri, xarakteri, yaradıcı mövqeyi, fərdi üslubu və s. il ə xarakteriz ə olunur. Müəllim şə xsiyy ə tinin strukturunda t əcrübə y ə bilik, bacarıq, vərdiş və ad ə tl ə r d ə özünə m ə xsus yer tutur v ə onun f ə aliyy ə tinin s ə m ə r ə liliyind ə mühüm rol oynayır. Pedaqoji f ə aliyy ətin müvə ff ə qiyy ə tini t ə min ed ən müə llimin pedaqoji ustalığını şə rtl ə ndir ə n c ə h ə tl ə rd ə n biri d ə onun pedaqoji bacarıq v ə qabiliyy ə tl ə ridir. Müə llim t ə kc ə d ə rin biliy ə, geniş dünyagörüşünə malik olmaqla, öz f ə nnini h ə rt ə r ə fli m ə nims ə m ə kl ə kifay ə tl ə nm ə m ə lidir. O, eyni zamanda bildikl ərini, öyrə ndikl ə rini, t ə dris etdiyi elmin əsaslarını şagirdlə r ə çatdırmağı bacarmalıdır. Bəs müəllim monkret olaraq hansı bacarıq və v ərdişlə r ə yiy ə l ə nm əlidir? Professor A.İ.Şerbakov müə llimin yiy ə l ə nm əli olduğu pedaqoji bacarıq və v ərdişləri 4 qrupa bölür: 1) m əlumatverici bacarıq və v ərdişlə r; 2) s ə f ə rb əredici bacarıq və v ərdişlə r; 3) inkişafetdirici bacarıq cə v ərdişlə r; 4) istiqam ə tl əndirici bacarıq və v ərdişlə r. M əlumatverici bacarıq və v ərdişlə r: - elmi materialları didaktik yolla işlə m ə kl ə t ədris materialı şə klin ə salmağı bacarmaq; - ə sas didaktik vahidl əri (anlayış, bacarıq və inam) ayırmaq, onların t əşəkkülü və inkişafı yollarını işləyib hazırlamaq və şagirdlərin müvafiq bilik sistemin ə daxil etm ə k; - müvafiq mə kt ə b f ə nnin ə dair xarakterik metodlar sistemini t ə kc ə t ə tbiq etm ə kl ə kifay ə tl ə nm ə m ək, eyni zamanda onları inkişaf etdirmə k; - proqramlaşdırılmış təlim ünsürlə rini t ə tbiq etm ə k; - şagirdlərin anlayacağı, məntiqi, aydın, qısa və ifad əli şə kild ə danışmaq; - ə ks ə laq ə ni t ə min etm ə k; - şagirdlə rin muzey ə , t ə bi ə t ə, istehsalata ekskusrsiyalarını təşkil etmə k, onları kə nd t ə s ərrüfatı ə m ə yi il ə tanış etmə k, m əşğə l ə l ə ri t ə dris emalatxanalarında və t ə dris-t əcrübə sah ə sind ə aparmaq. S ə f ə rb əredici bacarıq və v ərdişlə r: - şagirdlə rin diqq ə tini s ə f ə rb ə rliy ə almaq v ə onlarda t ə lim ə v ə ə m ə y ə davamlı maraqlar yaratmaq; onları oxumağa öyrə tm ək; onları öz iş yerini hazırlamağa, kitabla, alə tl ə rl ə işlə m ə y ə alışdırmaq; - şagirdlə r ə ə ld ə etdikl ə ri n ə z ə ri bilikl ə ri t əcrübə y ə t ə tbiq etm ək bacarığı aşılamaq; - kollektivin inkişafına rə hb ə rlik etm ək, şagirdlə rin kollektivd ə öz güclə rini düzgün tə tbiq etm ə l ə rin ə r ə hb ərliyi bacarmaq; işlə ri d ə qiq planlaşdırmaq, ona nə zar ə t etm ə k v ə obyektiv olaraq qiym ə tl ə ndirm ə k. İnkişafetdirici bacarıq və v ərdişlə r: - t ə dris prosesind ə müşahidə metodundan v ə müxtə lif m ə kt ə b t əcrübə l ə rind ə n istifad ə etm ə k; - t ə lim v ə fikri iş sisteminin formalaşması prosesində şagirdlə in ə qli f ə aliyy ə tini idar ə etm ə k; - t ə lim prosesind ə şagirdlərin müstə qil t ə f əkkür tə l ə b ed ə n problem situasiya yaratmaq; - şagirdlə r ə ə vv ə ll ə r ə ld ə etdikl ə ri bilikl ə ri t ə tbiq etm əyi, müqayisə v ə müstə qil ə qli n ə tic ə , f ə al idrak f ə aliyy ə ti t ə l ə b ed ə n suallar verm ə k. İstiqamə tl əndirici bacarıq və v ə rdi şlə r: - elmi dünyagörüşü, tə bi ə t v ə ə m ə y ə düzgün münasibə ti t əşəkkül etdirm ə k; - şagirdlə rd ə t ə dris f ə aliyy ə tin ə v ə elm ə , m ə hsuldar ə m ə y ə v ə c ə miyy ə tin t ə l ə bl ə rin ə, öz şə xsi idtiqam ə t v ə imkanlarına uyğun peşə y ə davamlı maraq aşılamaq; - şagirdlərin yüksə k ə xlaqi ideallar ruhunda humanist, estetik v ə ideya- siyasi t ə rbiy ə sini h əyata keçirmə k. Müəllimin bu cür pedaqoji bacarıq və v ərdişləri onun ümumi bacarıqları ilə birlikd ə pedaqoji f ə aliyy əti müvə ff ə qiyy ə tl ə h ə yata keçirmə sin ə imkan verir. Bu cür bacarıq və v ərdişlə r pedaqoji f ə aliyy ə t prosesind ə formalaşmaqla yanaşı, hə min f ə aliyy ə tin s ə m ə r ə li t əşkilini t əmin edir. Pedaqoji bacarıq və v ərdişlə r qabiliyy ə t s ə viyy ə sin ə yüksə ldikd ə pedaqoji f ə aliyy ətin müvə ff ə qiyy ə tl ə icrası üçün ə sas amil ə çevrilir. Pedaqoj i ünsiyyət müəllimin şagirdlə rl ə t ə lim v ə t ə rbiy ə prosesind ə h əyata keçirdiyi peşə ünsiyyətidir. Bu cür ünsiyyə t h ə rt ə r əfli inkişaf etmiş şə xsiyy ətin formalaşması üçün şərait yaradılmasına yönəlmiş olur, kollektivd ə ki sosial-psixoloji prosesl ə ri idar ə etm ə y ə v ə s ə m ə r ə li psixoloji iqlim yaratmağa imkan verir. Pedaqoji ünsiyyət ümumiyyə tl ə ünsiyyə tin bütün xüsusiyyə tl ərini özündə əks etdirir. Pedaqoji ünsiyyə tin yerin ə yetirdiyi v ə zif ə l ə r ə görə onun aşağıdakı növlərini ayırmaq mümükündür: informasiya mübadiləsi, başqa adamların davranışını tə nzim etm ə k, şə xsiyy ə tl ərarası anlama. Pedaqoji ünsiyyətin hansı növündə n istifad ə edilm ə sind ən asılı olmayaraq müəllimin şagird kollektivi ilə m ə hsuldar ünsiyyə t prosesi t əşkil olunmadan pedaqoji fə aliyy ə tin didaktik v ə t ə rbiy ə vi v ə zif ə l ərini lazımı şə kild ə h əyata keçirmək mümkün deyildir. Pedaqoji ünsiyyə tin m ə zmununa g ə ldikd ə, bu ünsiyyə t prosesind ə müə llim v ə şagirdin bir -biri il ə informasiya mübadilə si t əşkil edir. Ünsiyyə tin m ə zmunu t ə lim prosesind ə müə llimin qarşıya qoyduğu mə qs ə dl ə müə yy ə n edilir. Pedaqoji ünsiyyə tin s ə m ə r ə liliyi onun motivl ə rind ə n d ə asılıdır. Motivin düzgünlüyü və d ərk edilmiş xarakter daşıması pedaqoji ünsiyyə tin gedişini şə rtl əndirir. Pedaqoji ünsiyyət müvafiq normalar çərçivə sind ə getm əlidir. Müə yy ən normaların gözlə nilm əsi bir növ pedaqoji ünsiyyə tin s ə m ə r ə liliyini itirir v ə ünsiyyə t ist ə nil ə n n ə tic ə ni vermir. Müə llimin kommunikativ f ə aliyy ətinin öyrə nilm əsi göstə rir ki, pedaqoji ünsiyyə tin xarakteri v ə m əzmunu müxtə lif amill ə rl ə şə rtl ə nir ki, bunlardan müə llimin f ərdi ünsiyyət üslubu, mövqeyi, ustanovkasını xüsusi qeyd etm ək lazımdır. Bunlar bir növ ünsiyyə tin vasit əsi rolunu oynayırlar. Müə lliml ə şagirdlərin qarşılıqlı ünsiyyə ti n ə q ə d ə r s ə m ə r ə li olarsa, kollektivin idar ə olunmas ı, onun üzvlə rinin t ə rbiy ə işinin təşkili də bir o q ə d ə r s ə m ə r əli olacaqdır. Şagirdlə rl ə qarşılıqlı ünsiyyə tin s ə m ə r ə liliyin ə görə müə lliml əri şərti olaraq 4 qrupa bölmək mümükündür. Birinci qrup şagirdlə rl ə daima ünsiyyə td ə olan müə lliml ə ri aid etm ə k olar. Bu cür müə lliml ə r t ə kc ə d ə rsd ə , m ə kt ə bd ə , t ə liml ə bağlı mə s ə l ə l ə ri h ə ll ed ə rk ən şagirdlə rl ə ünsiyyə td ə olmaqla kifay ə tl ə nmirl ər. Bu cür ünsiyyət öz sə m ə r əliliyi, müəllimin şagirdlə r ə inamı ilə f ə rql ə nir. H ə min müə lliml ə r demokratik r ə hb ərlik ü slubuna malik olurlar. Şagirdlə rd ə qarşılıqlı ünsiyyə tin s ə m ə r ə liliyin ə görə ikinci qrup şagirdlə r ə hörmə tl ə yanaşan və şagirdlə rd ə onlara qarşı də rin inam v ə etimad mövcud olan müə lliml ə r t əşkil edir. Şagirdlə rl ə qarşılıqlı ünsiyyə tin xarakterin ə görə üçüncü qrupa daxil olan müə lliml ə r ə vv ə lkind ən bir sıra cə h ə tl ə rin ə förə f ə rql ə nirl ər. Bu cür müə lliml ə r, ad ə t ən, şagirdlə rl ə yanaşı ünsiyyət saxlamağa cəhd göstə rir, bu cür ünsiyyə t ə can atırlar. Dördüncü qrupa g ə ldikd ə, buraya daxil olan müə lliml ər şagirdlə rl ə çox m əhdud işgüzar ünsiyyə tl ə kifay ə tl ə nirl ər. Bu cür müə lliml ər şagirdlə rl ə ünsiyyə t ə can atmadıqları kimi, də rs dedikl əri şagirdlə r d ə onlarla yaxın ünsiyyə t ə, ürək sözlə rini dem ə y ə , onlarla m ə sl ə h ə tl əşmə y ə meyl göstə rmirl ə r. Pedaqoji f ə aliyy ət özünün fə aliyy ə tinin m ə zmunu il ə müə yy ə nl əşə n müə yy ə n t əşkilati struktura malikdir. Bu struktur kollektiv üzvlərinin qarşılıqlı asılılıq, qarşılıqlı nə zar ət münasibə tl ərini müə yy ə nl əşdirir. Pedaqoji kollektivin işinin müvə ff ə qiyy əti müə lliml ə rin ə m ə k kooperasiyasının düzgün təşklindən asılıdır. Bu isə müə lliml ə rd ə n birg ə ə m əkdaşlıq vərdişlə rin ə yiy ə l ə nm ə yi t ə l ə b edir. H ə min v ərdişlə r ə müə llim pedaqoji kollektivd ə yiy ə l ə nir. Pedaqoji kollektivinin f ə aliyy ə tinin s ə m ə r əliliyi onun üzvlə rinin bir çox c ə h ə td ə n vahidliyini t ə l ə b edir. Pedaqoji kollektivd əki psixoloji iqlim bir sıra amill ə rd ən asılıdır. Pedaqoji kollektiv cə miyy ə tin bir hiss əsi olduğuna görə , onun iqlimi d ə birinci növbə d ə h ə min c ə miyy ə tin h əyat şə raiti il ə şə rtl ə nir. Pedaqoji kollektivin f ə aliyy ə tinin s ə m ə r ə liliyi v ə burada münasib psixoloji iqlimin yaranması onun düzgün idarə olunmasından, başqa sözlə r ə hb ə rlikd ən çox asılıdır. Burada isə ən mühüm cə h ə tl ə rd ə n biri pedaqoji kollektiv ə r ə hb ə rliyin, onun idar ə etm ə nin sosial- psixoloji funksiyalarını h əyata keçirmə kd ə n ibar ə tdir. H əmin funksiyalara aşağıdakıları aid etmə k olar: Kollektivin t əşkili – bu, h ər şeydə n ə vv ə l, pedaqoji prosesin t ə l ə bl ə rin ə uyğun olaraq müə lliml ərin qarşılıqlı münasibətini, onların intizamını qaydaya salmaqdan ibar ə tdir. M ə qs ə d yönəlişyiyi – bu, pedaqoji kollektivd ə mövcud konkret fə aliyy ə t şə raitind ə m ə kt ə bin idar ə olunmasının sosial funksiyasının hə yata keçirilmə sin ə yönəldilmiş mə qs ə dl ə rin t əşəkkülündə n ibar ə tdir. Kollektivin f əallaşdırılamsı – kollektivin t ə lim-t ə rbiy ə işində yüksə k n ə tic ə l ə r ə ld ə etm ə sin ə yönəldilmiş optimal ə m ə k g ərginliyini, şə raitini yaratmaq v ə müdafiə etm ə kdir. Kollektivin f ə aliyy ə tinin Yüklə 1,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|