I mövzu: Psixologiyanın predmeti, V ə zif ə L
Yüklə 1,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İ.V.Dubrovina v ə L.M.Fridmanın
- İ.V.Dubrovinanın təklif etdiyi konsepsiyanın
- L.M.Fridmanın tə klif etdiyi psixoloji xidm ət konsepsiyasında
|
T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə t t əhsil müə ssis ə l ə rind ə psixoloji bilikl ə rd ə n ekspertiza, diaqnostika, korreksiya, konsultasiya v ə s. m ə qs ə dl əri üçün kompleks istifadə ni n ə z ə rd ə tutan praktik f ə aliyy ə t sistemidir. Müasir dövrdə t ə hsil sistemi m ə kt əb psixoloqlarının simasinda pedaqoji, sosial psixologiya sah ə sind ə ki yeni nailiyy ə tl ərin gündə lik m ə kt ə b h əyatına tətbiqini reallaşdıran mütə x ə ssisl ə rl ə t ə min olunmaqdadır. S əriştəli praktik psixoloq uşaqların psixi inkişafında baş verə n keyfiyy ə t d əyişikliklərini vaxtında qeydə almaqla, onların yaş və f ə rdi xü susiyy ə tl ə rini n ə z ə r ə alan t ə lim v ə t ə rbiy ə nin optimal metod v ə vasit ə l ərinin seçilmə si v ə s ə m ə r ə li t ə tbiqind ə m ə kt ə bin pedaqoji kollektivin ə kömək göstərmiş olur. Bununla belə , psixoloji xidm ə tin mahiyy ətini yalnız psixoloji biliklə rin praktikada t ətbiqi mövqeyində n qiym ə tl ə ndirm ək doğru olmazdı. O, psixologiya elminin özünün gə l ə c ə k t ə r ə qqisin ə t əkan verir: praktik psixoloqların fə aliyy ə ti bu elm ə aid n ə z ə riyy ə v ə konsepsiyaların, tədqiqat metodlarının təcrübə il ə uyğunluğunun yoxlanılması üçün geniş imkanlar açır. Müasir tə hsil sistemind ə geniş tə tbiq olunan psixoloji xidm ə t haqqında konsepsiyalar içə risind ə İ.V.Dubrovina v ə L.M.Fridmanın konsepsiyaları özlərinin orijinallığı ilə f ə rql ənir. Onların konsepsiyalarının modifikasiyaları əsasında bir sıra digər konsepsiyalar da yaradılmışdır. İ.V.Dubrovinanın təklif etdiyi konsepsiyanın ə sas mahiyy ə ti ondan ibar ə tdir ki, bir n ə f ə r psixoloq t əkbaşına yüzlə rl ə m ə kt ə bli il ə çoxcə h ətli iş qurmalıdır. Fikrimizcə , “Tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə t haqqında Əsasnamə”də göstə ril ə n v əızifə l ə ri bir n ə f ə r psixoloqun t ə klikd ə icra etm ə si o q ə d ə r d ə inandırıcı görünmür. İ.V.Dubrovinanın konsepsiyasında mə kt əb psixoloqunun işinin “həkim modeli” əsasında qurulmasına üstün ə h ə miyy ə t verilir. Burada psixoloqun ə sas v ə zif ə sinin profilaktika v ə psixi inkişafdakı qüsurların korreksiyasından ibarət olması ön plana çə kilir. L.M.Fridmanın tə klif etdiyi psixoloji xidm ət konsepsiyasında is ə psixoloq pedaqoji kollektivin üzvü kimi öz mə qs ə d v ə v ə zif ə l ə rini t əkbaşına, birbaşa şagirdlə rl ə deyil, müə lliml ə r – m ə kt ə b v ə sinif r ə hb ə rl ə ri, h əmçinin şagird özünüidarə orqanları vasitə sil ə reallaşdırması nə z ə rd ə tutulur. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin h əyata keçiril m əsi uşaqların t ə lim v ə t ə rbiy ə işində elmi-psixoloji bilikl ə rin n ə z ə r ə alınmasını vacib bir t ə l əb kimi qarşıya qoyur. Təhsil müə ssis ə l ə rind ə psixoloji xidm ə t işini həyata keçirə n m əsul şəxs psixologiya üzrə ixtisas hazırlığı na malik ali t əhsilli praktik psixoloqlardır. Onlar körpəlik dövründə n başlayaraq erkə n g ənclik (böyük mə kt əb yaşı) dövrünə d ək uşağın taleyi il ə bağlı tə lim v ə t ə rbiy ə m ə s ə l ə l ə rinin h ə llind ə f əal iştirak edirlə r. Uşaq doğulduğu gündə n orta m ə kt ə b t əhsilini başa vuranadə k davam ed ə n h ə yat ill ə rind ə peşə kar psixoloqun diqq ə t m ə rk ə zind ə olmalıdır. Bu dövr ə rzind ə , y ə ni h əyatın ilk 16 - 18 ili dövründə uşağın psixi inkişafı sistematik müşahidə obyekti olmalıdır. Bu inkişafın gedişi prosesind ə müntə z əm psixodiaqnostik müayinə l ər aparılır, uşağın psixi inkişaf tempi və xarakteri qiym ə tl ə ndirilir, onun t ə lim v ə t ə rbiy ə sinin s ə m ə r əliliyinin yüksə ldilm əsi üçün tövsiyə l ə r verilir v ə onların hə yata keçi rilm əsi üzə rind ə n ə zar ə t t ə min olunur. Psixoloji xidm ət müasir təhsil sisteminin üzvi komponentlə rind ə n biridir. Onun t ətbiqi uşaqların intellektual imkanlarının, şə xsiyy ətyönümlü potensiallarının, tə bii imkan v ə qabiliyy ə tl ə rinin, maraq v ə meyill ə rin vaxtında aşkara çıxarılmasını, tə lim v ə t ə rbiy ə prosesl ə ri vasit ə sil ə maksimum inkişaf etdirilmə sini t ə min edir. Psixoloji xidm ət uşaqların psixi inkişafının imkanlarını aşkara çıxarır, onların pedaqoji proses vasit ə sil ə maksimum şə kild ə reallaşmasına əlverişli imkan yaradır. Uşaqların ə ks ə riyy ə tind ən öz psixi inkişafının göstə ricil ə rin ə görə geri qalan uşağın inkişafında lə ngim ə y ə s ə b ə b olan amill əri vaxtında aşkara çıxaran psixoloq bu sə b ə bl ə rin a radan qaldırılmasına yönəlmiş m ə qs ədyönlü fə aliyy ə ti il ə f əal rol oynamış olur. İstedadlı və üstün qabiliyy ətli şagirdlə rl ə iş prosesində praktik psixoloq ilk növbə d ə erk ə n yaş dövrlə rind ə uşaqlarda təbii imkanların aşkara çıxarılması, onların qabiliyy ə tl ə r ə çevrilməsi üçün inkişafetdirici proqramların hazırlanmasında iştirak edir, psixi inkişafın sürətli gedişi üçün mövcud imkanların maksimum s ə f ə rb ə rliy ə alınması istiqamə tind ə ə m ə li t ə dbirl ə r h ə yata keçirir. T ə hsild ə praktik psixoloji xidm ətin qarşısında duran mə qs ə dl ə rd ə n ir ə li g ə l ən bir sıra mühüm və t ə xir əsalınmaz v ə zif ə l ə ri vardır. Psixoloji ə d ə biyyatlarda h ə min v ə zif ə l ər ümumi və konkret olmaqla iki yer ayrılır. Praktik psixoloqun ümumi və zif ə l ə rin ə aşağıdakılar aiddir: 1. Uşaqlarla iş zamanı hər bir yaş dövrünün potensial imkanlarının reallaşdırılmasını tə min etm ə k; 2. Uşaqların maraq, qabiliyyət, meyl, hiss, münasibə t, ə yl ə nc ə v ə h əyat planlarının gerçə kl əşdirilməsi üçün onların fə rdi xüsusiyyə tl ə rini inkişaf etdirmə k; 3. Uşaq bağçasında, internatda, mə kt ə bd ə v ə s. uşağın normal inkişafı üçün əlverişli psixoloji iqlim yaratmaq, yaşlılar və yaşıdları ilə onun m əhsuldar ünsiyyət şə raitini t ə min etm ə k; 4. U şaqlarla yanaşı müə lliml ə r ə , valideyinl ə r ə , t ə rbiy əçilə r ə vaxtında psixoloji yardım göstə rm ə k. M ə kt ə b psixoloqunun konkret v ə zif ə l ə rin ə aşağıdakılar daxildir. 1. Şagird şə xsiyy ə tinin v ə sinif kollektivinin öyrə nilm ə si; 2. Uşaqların mə kt əb şə raitin ə adaptasiyasının tə hlili; 3. Uşağın yaşlılar və yaşıdları ilə qarşılıqlı münasibə tl ərinin öyrə nilm ə si; 4. Profilaktik v ə korreksiyaedici işin təşkili üçün diaqnostik metodikalar paketinin seçilmə si; 5. Şagirdlə rin maraq, meyl v ə qabiliyy ə tl ərini aşkara çıx armaq v ə onları inkişaf etdirmə k; 6. Psixoloji yardıma ehtiyacı olan uşaqlara kömə k etm ə k. T ə hsild ə psixoloji xidm ə t bu v ə zif ə l ə rin h əyata keçirilməsi üçün ilk növbə d ə əlverişli tə hsil v ə t ə rbiy ə mühitinin yaradılmasını, hə r bir uşağın ruhi -m ə n əvi inkişafı, psixi sağlamığı naminə normal pedaqoji- psixoloji amill ərin olmasını tə l ə b edir. Bel ə şə raiti is ə psixoloq yalnız t əkbaşına deyil, müə lliml ə r v ə uşaqların valideyinlə ri il ə birlikd ə yarada bil ər.İnkişafın müxtəlif dövr l ə rind ə uşaqların psixi, psi xofizioloji v ə şə xsiyy ət baxımından normal inkişafını tə min etm ə k t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ətin qarşısında duran başlca və zif ə dir. Bu baxımdan t ə hsild ə psixoloji xidm ət uşağın inkişafı naminə aşağıdakı ə sas istiqam ə tl ə r ə yönə lm ə lidir: 1.T ə lim-t ə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə şə xsiyy ətin inkişafını tə min ed ə bil ə c ə k h ə yat t ərzinin formalaşdırılması; 2. Uşağın inkişafı üçün bağçada, mə kt ə bd ə , internatda v ə s. inkişaf üçün əlverişli psixoloji iqlimin yaradılması, hər bir inkişaf mə rh ə l ə sind ə bu v ə ya dig ə r f ə aliyy ə t sah ə sind ə maksimum müvə ff ə qiyy ə tin ə ld ə edilm ə sinin t əmin olunması; 3. İnsanın hər bir yaş mə rh ə l ə sind ə şə xsiyy ə t, intellektual v ə peşə hazırlığı baxımından maksimum tə min edilm əsi, uşaqlarla iş zamanı onların inkişaf imkanlarının öyrə nilm ə si v ə onların reallaşdırılması; 4. H ər bir uşağa fərdi yanaşmanın tə min edilm ə si, f ərdi xüsusiyyə tl ə rin, maraq v ə meyill ə rin, hiss v ə münasibə tl ə rin, ə yl ə nc ə v ə h ə yat planlarının inkişaf etdirilmə si; 5. Uşağın pedaqoji və psixoloji baxımdan öyrə nilm ə si; 6. Şə xsiyy ə t v ə intellektual baxımdan inkişafda kə nara çıxma hallarının profilaktikası və korreksiyasının həyata keçirilmə si; 7. Yetim, valideyin himay ə sind ə n m əhrum olmuş, qaçqın və köçkün uşaq v ə yeniyetm ə l ə rin fiziki v ə əqli inkişafında müşahidə olunan gerid ə qalma hallarının sosial - psixoloji reabilitasiyasını həyata keçirmə k; 8. Böhranlı və ekstremal v ə ziyy ə tl ə rd ə uşaq və yeniyetm ə l ə r ə, müə llim v ə valideyinl ə r ə kömək göstə rm ə k; 9. Ail ə d ə u şaqların tə rbiy ə si, əlverişli ailə mikromühitinin yaradılması üçün valideyinlə r ə, onları ə v ə z ed ən şə xsl ə r ə psixoloji m ə sl ə h ə tl ə r verm ə k; 10. Uşaqlara, valideyinlə r ə, müə llim v ə t ə rbiy əçilə r ə öz vaxtında psixoloji yardım göstə rm ə k. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ətin qarşısında duran ən başlıca, h ə m d ə mürə kk ə b v ə zif ə t ə lim v ə t ə rbiy ə nin keyfiyy ə tinin yüksə ldilm ə sin ə xidm ə t ed ə n t ə dbirl ə rin daim n ə zar ə td ə saxlanılmasıdır. Bu prosesl ərin uşaqların inkişafının tə bii v ə sosial qanunlarına uyğunlaşdırılması, tə lim v ə t ə rbiy ə n ə z ə riyy ə sinin əsas müddəaları ilə uzlaşdırılmasının zə ruriliyi praktik psixoloqun f ə aliyy ə tinin ə sas sah ə l ə rind ə n biri olmaqla, daim diqq ə t m ə rk ə zind ə saxlanılmalıdır. Praktik psixoloq psixologiya elminin t əmsilçisi olmaqla uşaqların tə limi v ə t ə rbiy əsinin metodlarının optimal seçimini bu elmin mövqeyində n qiym ə tl əndirir, müxtəlif uşaq tə lim v ə t ə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə elmi əsaslara söykə n ən praktik tövsiyə l ərin hazırlanmasını həyata keç irir. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ətin başlıca m ə qs ə di m ə kt ə b ə q ə d ə r v ə m ə kt əb yaşı dövründə uşaqların, böyümə kd ə olan n ə slin f ə rdiyy ə tinin, h əyata yaradıcı münasibətinin formalaşdırılmasına dig ə r subyektl ə rl ə birlikd ə f ə al t əsir gös t ə rm ə kd ə n ibar ə tdir. Onun f ə aliyy ət diapazonunda uşaqların maraq və meyill ərinin inkişaf etdirilm əsi, şə xsiyy ə tinin v ə intellektinin formalaşmasında qüsurlara sə b ə b olan amill ərin müə yy ə nl əşdirilməsi, bu cür qüsurların profilaktikası və korre ksiyası, yəni onların qarşısının alınması üçün müvafiq tə dbirl ə rin görülmə si v ə zif ə l əri ön planda durur. Tə hsild ə psixoloji xidm ə tin ən öncül m ə qs ə dl ə rind ə n biri d ə şagirdlə rin psixi c ə h ə td ən sağlamlığının tə min edilm ə sind ə n ibar ə tdir. Elmi t ə d qiqatlar çoxdan sübut etmişdir ki, psixi sağlamlığın əsasını ontogenezin bütün mə rh ə l ə l ə rind ə sağlam psixi inkişaf təşkil edir. Psixi sağlamlığa qayğı uşağın daxili alə min ə h ə ssas v ə qayğıkeş münasibə t t ə l ə b edir. H əyatın lap erkən dövrlə rind ə n başlayaraq uşağın hiss və yaşantılarına, ə yl ə nc ə v ə maraqlarına, bilik v ə qabiliyy ə tl ə rin ə , ə traf al ə m ə, yaşlılara, ictimai hə yat hadis ə l ə rin ə münasibə tl ə rin ə h əssaslıqla yanaşmaq lazımdır. Müasir tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə t praktik psixoloqun qarşısında aşağıdakı konkret və h ə lli vacib v ə zif ə l ə ri qoyur: 1. Uşaqların mə kt ə b t ə limin ə hazırlığı sə viyy əsini aşkara çıxarmaq, onların mə kt ə b t əlimi şə raitin ə , m ə kt ə b h əyatına daha yaxşı uyğunlaşmasını tə min etm ək üçün müə lliml ə rl ə birlikd ə f ərdi iş proqramı t ə rtib etm ə k; 2. Uşağın həyatında keçid və böhran dövrlərini xüsusi nə zar ə td ə saxlamaq; uşaqların birinci sinfə daxil olması, ibtidai siniflə rd ə n ə sas, ə sas t ə hsil pill ə sind ə n orta m ə kt ə b ə daxil olması ilə ə laq ə dar t ə lim ə hazırlığını müə yy ə nl əşdirmək, müə lliml ə rl ə v ə valideynl ə rl ə birg ə f ərdi iş proqramı t ə rtib etm ə k; 3. T ə limd ə gerid ə qalan v ə mürə kk əb davranışlı (“çətin”) uşaqlarla diaqnostik korreksiya işlə rini h əyata keçirmə k; 4. Şagirdlərin intellektual, şə xsiyy ə t v ə iradi- emosional sferasını n, diaqnostikasını həyata keçirmək, onların korreksiyasını aparmaq; 5. Şagirdlərin müə lliml ə rl ə şə xsiyy ə tl ərarası münasibə tl ə rind ə ki konfliktl ə rin psixoloji s ə b ə bl ərini aşkara çıxarmaq və aradan qaldırmaq. 6. M ə kt ə b r ə hb ə rl ə rin ə, müə lliml ə r ə v ə valideynl ə r ə şagirdlə rin t ə limi, t ə rbiy ə si v ə inkişafını n psixoloji probleml əri, onların diqqə tinin, hafiz ə sinin, t ə f əkkürünün, nitqinin, iradə sinin, emosional v ə intellektual al ə minin xüsusiyyə tl əri haqqında mə lumat verm ə k. Yüklə 1,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|