I mövzu: Psixologiyanın predmeti, V ə zif ə L
Yüklə 1,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmi istiqam ə t
- Perspektiv istiqam ə t
|
T ə hsild ə psixoloji xidm ət bütün tə hsil sisteminin sad ə c ə olaraq vacib hiss ə si deyil, o h ə m d ə elmi, t ə tbiqi, praktik v ə t əşkilati istiqamə tl ə rin bütövlüyünü nə z ə rd ə tutan inteqral hadis ədir. Bunlarla yanaşı tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin elmi, aktual v ə perspektiv olamaqla 3 ə sas istiqam ə ti f ə rql ə ndirilir. Elmi istiqam ə t t ə hsil sistemind ə elmi c ə h ə td ə n əsaslandırılmış psixoloji xidmət konsepsiyasının yaradılmasını, tə lim v ə t ə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə psixoloqun funksiyaları və mövqeyinin müə yy ə n edilm əsini, praktik psixoloqun texnologiyasının və z əruri avadanlıqlar kompleksinin işlənib hazırlanmasını nə z ə rd ə tutur. Bu texnologiya şə xsiyy ətin inkişafı və formalaşmasının elmi tə dqiqatlar əsasında ə ld ə edilmiş tə lim v ə t ə rbiy ə göstə ricil ə rin ə əsaslanmalıdır. Tə hsil müə ssis ə l ə rind ə praktik psixoloqlar konkret bir problemin h ə lli il ə bağlı uşaqlarla, sinif kollektivi ilə, müə lliml ə r v ə valideyinl ə rl ə işlə yirl ər. Onlar heç d ə t ə hsild ə psixoloji xidm əti üçün yeni proqram və metodların işlə nib hazırlanması,psixi qanunauyğunluq - ların tə dqiqi v ə s. il ə m əşğul olmurlar. Praktik psixoloq üçün bu materialları elm tə qdim edir. Praktik psixoloq elmin verdiyi bu nailiyy ə tl ə rd ən peşəkarlıqla faydalanmağı və onlardan öz işində t ətbiqi yönümündə istifad ə etm ə yi bacarmalıdır. Praktik psixoloq uşaqların psixi, şə xsi v ə f ərdi inkişafına, mə kt ə b t ə hsilinin sonunda m əzunların həyati özünütə yinetm əsi, müstə qil hayata s ə rb ə st daxil ola bilm əsi üçün maksimum təsir göstə rm əyi bacarmalıdır. Psixoloji xidm ə t sistemli konkret bir f ə aliyy ə t sah ə sidir. Onun h ə yata keçirilmə si aktual v ə perspektiv olmaqla iki ə sas istiqam ə t ə əsaslanır. Aktual istiqam ə t çərçivə sind ə uşaqların tə limi v ə t ə rbiy əsi işində ki konkret çə tinlikl ə r, dav ranışdakı pozuntular, münasibə tl ə r sistemind ə yaranan ünsiyyət çə tinlikl ə ri il ə bağlı tə xir əsalınmaz problemlə r v ə v ə zif ə l ə r müzakirə edilir v ə h ə ll olunur. Perspektiv istiqam ə t çərçivə sind ə uşağın fərdi xüsisiyyə tl ə rinin n ə z ə r ə alınması ilə bağlı proqnozlaşdırıcı proqramlar, onun ahə ngdar inkişafı, yaradıcı həyata psixoloji hazırlığı üçün konkret proqramlar hazırlanır və h əyata keçirilir. Bu isə öz növbə sind ə hamının və h ə r bir k əsin inkişafı üçün əlverişli psixoloji şəraitin yaradılması zə minind ə mümkündür. Adları qeyd oluna n aktual v ə perspektiv istiqam ə tl ə rin h ər biri sıx şə kild ə ə laq ə lidir v ə biri-birin ə t əsir göstə rir. Lakin psixoloji xidm ə t sisteminin qarşısında duran mə qs ə d v ə v ə zif ə l ər baxımından perspektiv istiqam ət daha önə mlidir. Burada ən mühüm c ə h ə t praktik psixoloq t ə r ə find ən uşağa münasibə td ə ilk v ə son m ə qs ə dl ə ri bir-biri il ə düzgün uzlaşdırmaqdan ibarə tdir. Praktik psixoloq uşaqla qarşılıqlı münasibə tinin ilk m ə rh ə l ə sind ə onun sistematik m ə kt ə b t ə limin ə hazırlığı və ziyy ə ti ni müə yy ə nl əşdirir. Bu v ə zif ə nin yerin ə yetirilm əsi üçün hal - hazırda praktik psixoloqlar üçün xeyli kompleks müayinə (diaqnostika) proqramları və metodikaları vardır. Bu metodikalardan düzgün istifadə etm ə kl ə psixoloq h ər bir uşağın t ə limi v ə t ə rbiy əsi üçün optimal tə sir vasit ə l ərinin müə yy ə nl əşdirilmə sin ə nail ola bil ə r. M ə kt əb psixoloqunun uşaqla qarşılıqlı münasibə tinin son m ə rh ə l ə sind ə m ə qs ə d onun h ə yati özünütə yinetm ə y ə, peşəseçmə y ə , istiqam ə tl ə n-dirm ə kd ə n, şə xsi v ə sosial yetkinl iyini müə yy ə nl əşdirmə kd ə n ibar ə tdir. H əyati özünütə yinetm ə böyük mə kt əb yaşı dövründə meydana g ə ldiyin ə görə , bu prosesd ə psixoloji hazırlıq praktik psixoloqdan aşağıdakı c ə h ə tl ə ri n ə z ə r ə almağı tə l ə b edir. a) m ə kt ə blil ə rd ə yüksə k s ə viyy ə d ə psixoloji strukt urların, hər şeydə n ə vv əl özünüdə rketm ənin formalaşdırılması; b) şə xsiyy ə tin daxili z ə nginliyini, m əzmunca dolğunluğunu tə min ed ə n t ə l əbatların formalaşma sə viyy ə sini; m ə n əvi yönəlişliklə rin, zaman perspektivl ə ri v ə d ə y ə rl ə r ə yönəlişliklə rin s ə viyy əsinin müə yy ə nl əş - dirilm ə si; c) h ər bir böyük mə kt əblinin öz qabiliyyə tl ə ri v ə maraqlarını də rk etm ə sin ə v ə bunun n ə tic ə si kimi onun f ə rdiyy ə tinin t əşəkkülünə nail olmaq. Praktik psixoloqun işgüzar fə aliyy ətinin önə mli istiqam ə tl ə rd ə n biri psixoprofilaktikadır . Onun başlıca və zif əsi uşağın normal intellektual v ə m ə n əvi inkişafın a ə ng ə l yaradan, l ə ngidici t ə sir ə malik amill ə ri vaxtında aşkara çıxarmaq və aradan qaldırmaqdan ibarə tdir. Bu m ə s ə l ə il ə m əşğul olan psixoloji xidmət işçisi kimi pra ktik m ə kt əb psixoloqu öz f ə aliyy ə tind ə uşaqların psixi inkişaf qanunauyğunluqlarından irə li g ə l ə n bilikl ə r ə, ilk növbə d ə psixologiya v ə tibbin hüdudlarında yerləşə n patopsixologiya v ə defektologiya elml ə rinin t ə qdim etdiyi praktik bilikl ə r ə istinad edir. T ə hsil sistemind ə psoxoloji xidm ə tin yerin ə yetirdiyi praktik v ə zif ə l ə rd ən biri pedaqoji prosesin birbaşa iştirakşıları olan uşaqlara, müə lliml ə r ə , valideynl ə r ə v ə t əhsil müə ssis ə l ə ri r ə hb ə rl ə rin ə praktik t ə sird ə n ibar ə tdir. Bu t əsirin gedişində psixoloq qeyd olunan subyektl ə r ə t ə lim v ə t ə rbiy ənin gedişində birbaşa kömək göstərmiş olur. Bu halda praktik psixoloq pedaqoq, psixoterapevt, m ə sl ə h ətçi və korrektor rolunda çıxış edir. Müasir tibb elmi bir çox xə st ə likl ərin, xüsusilə ürə k-damar, m ə d ə - bağırsaq tipli xə st ə likl ə rin psixogen m ənşəli olduğunu sübuta yetirmişdir. Bu eynilə insanın psixologiyası, davranışı və münasibə tl ə r sistemind ə birbaşa tə siri olan endokrin sistem ə d ə aiddir. Bu sah ə d ə praktik iş aparan psixoloq bu tipli xə st ə likl ərin yaranması və k ə skinl əşməsi haqqında xə b ərdarlıq edir, insanların psixologiyası və davranışına xüsusi metodlarla təsir edir, üzvi reyaksiyalarla bağlı x ə st ə likl ər haqqında konkret tövsiyyə l ə r verm ə kl ə , onların müalicəsi üçün əlverişli imkan yaratmış olur. T ə hsil sisteminin idar ə etm ə strukturlarının işçilə ri idar ə etm ə sah ə sind ə adamlara, qrup v ə kollektivl ə r ə r ə hb ə rlikd ə psixoloji kömə y ə ehtiyac duyurlar. Ona görə d ə , t ə hsild ə idar ə etm ə strukturunun işçilə ri idar ə etm ə psixologiyası, insanların qarşılıqlı münasibə tl ə rinin psixologiyası, habelə qrup f ə aliyy ə tinin s ə m ə r əliliyini şə rtl ə ndir ə n amill ə r haqqında zə ruri psixoloji bilikl ə r ə malik olmalıdırlar . T ə lim v ə t ə rbiy ə işi il ə m əşğul olan hər bir yaşlı adamın uşaqların inkişafı və onların idar ə olunması haqqında biliklə r ə sahib olması onun fə aliyy ə tinin s ə m ə r ə liliyin ə stimul yaradan amill ə rd ə n biridir. Bu bilikl ə r ixtisas v ə peşə hazırlığı sistemində ali pedaqoji t əhsil müə ssis ə l ə rind ə z ə ruri minimum h ə cmind ə verils ə d ə , zaman keçdikcə bu bilikl ərin çoxu qism ə n v ə ya tam şə kild ə köhnə lir, daim yenil əşmə y ə, tamamlanmağa ehtiyac duyur. Psixoloji xidm ə t bu v ə ya dig ər pedaqoqun bütün pedaqoji f ə aliyy əti dövründə mövcud biliklərin korreksiyası funksiyasını da yerin ə yetirir. T əhsil müə ssis ə l ə rind ə çalışan psixoloq digə r bilik sah ə l ə rinin nümayə nd ə l ə ri - pedaqoqlar, defektoloqlar, sosioloqlar, h ə kiml ər, hüquqşü - naslarla birlikd ə uşaqların taleyi ilə bağlı olan müxtə lif v ə zif ə l ə rin yerin ə yetirilm ə sind ə iştirak edir. Bu və zif ə l ər sırasında ilk növbə d ə öz yaşıdlarından ə h ə miyy ətli şə kild ə f ə rql ə n ə n, xüsusi diqqət, qayğı , spesifik münasibə t t ə l ə b ed ən uşaqlarla iş prosesində pedaqoji işin qeyri-adi forma v ə metodlarından istifadə olunmasının zəruriliyi ön palnda durur. Burada söhbə t h ər şeydə n ə vv əl öz inkişafı baxımından h əmyaşıdlarından geridə qalan v ə istedadlı uşaqlardan gedir. Birinci qrupa aid edil ən uşaqların tə limi v ə t ə rbiy ə sind ə onların imkanlarına uyğun yüngül, çə tinlik d ə r ə c əsi aşağı olan öyrə dici proqramlar, ikinci qrup üçün isə , ə ksin ə, adi uşaqlardan fərqli olaraq daha mürə kk ə b, dolğun proqramların tə tbiqi t ə l ə b olunur. M ə qs ədyönlü hazırlanmış belə proqramlar ilk növbə d ə ilkin pedaqoji- psixoloji ekspertizadan keçirilmə li, müxtəlif ixtisasdan olan mütə x ə sis pedaqoqlar ın rə yl ə ri əsasında qiym ə tl ə ndirilm əli, müvafiq kateqoriyalardan olan uşaqların optimal inkişfının tə min edilm əsi baxımından yararlığı müə yy ə nl əşdirilmə lidir. Bu zaman bel ə bir c ə h ət xüsusilə diqq ə t m ə rk ə zind ə saxlanılmalıdır ki, öz ink işafında geridə qalan, fiziki v ə psixi c ə h ə td ə n z əif olan uşaqlar üçün hazırlanmış yüngülləşdirilmiş tə lim v ə t ə rbiy ə proqramları onların normal uşaqlardan geridə qalmasının daha da də rinl əşmə sin ə g ə tirib çıxarmasın. Əksinə , bel ə proqramlar inkişafetdirici mə zmuna malik olmalı, geridə qalan uşaqların sürətli inkişafını tə min etm ə li, psixoloji baxımdan adi normal uşaqlarla onlar arasındakı fə rql ə rin azaldılmasına xidmə t etm əlidir. Bu cür asan, lakin sürə tli inkişafetdirici proqramların hazırlanması istedadlı uşaqlar üçün mürə kk əb inkişafetdirici proqramalrın hazırlanmasından xeyli çə tindir.Ona görə d ə , praktik psixoloqun f ə aliyy ə tind ə psixi inkişaf baxımından geridə qalan, l ə ngim ə halları müşahidə olun an uşaqlarla işə yaşıdlarını üstə l ə y ən uşaqlara n ə z ə r ən daha çox vaxtın ayrılması zə rur əti yaranmış olur. B ə z ən uşaqlarla iş prosesində onların gə l ə c ə k taleyi il ə birbaşa ə laq ə si olan probleml ər yaranır. Uşağın pedaqoji - psixoloji baxımdan ə v ə zl ə nm əsi mümkün olmayan ciddi əqli qüsurları tibbi -psixoloji ekspertiza il ə t ə sdiql ə ndikd ə onun kütlə vi m ə kt ə bd ə t ə hsilini davam etm ə si v ə ya onun mümkünsüzlüyü ilə bağlı mə s ə l ə l ə rin h ə lli z ə rur ə ti meydana çıxır. Belə hallarda praktik psixoloqun üzə rin ə daha böyük m ə suliyy ə t, obyektiv q ə rar q ə bul etm ə k m ə suliyy əti düşür. O, uşaq haqqında ixtisaslı və m ə suliyy ə tli ekspert r ə yi verm ə li, onun g ə l ə c ə k taleyi üçün pedaqoq, həkim, defektoloq, hüqüqşünas və b. il ə birg ə bu m ə siliyy əti bölüşmə lidir. Psixoloji xidm ət mürə kk əb, çoxsə viyy ə li struktura malikdir. O, t əhsil sistemini yuxarıdan aşağıya doğru – T ə hsil Nazirliyind ə n başlamış, mə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə v ə m ə kt ə bd ə mövcud olan uşaq qruplarınadək bütün pillə l ə ri ə hat ə edir. Bu m ə qs ə dl ə bir çox xarici ölkə l ə rin t ə hsil nazirlikl ə rind ə v ə baş idarə l ə rd ə baş psixoloq v ə zif ə si f ə aliyy ət göstə rir, psixoloji xidm ət işi aparan xüsusi şöbə l ə r ayrılır. Psixoloji xidmətin ayrı - ayrı cə h ə tl ə ri il ə bağlı mə s ə l ə l ə r – onun kadr, proqram, metodik v ə hüquqi -normativ t əminatı bu bölmə v ə strukturlar t ə r ə find ən işlənib hazırlanır. Bir sıra xarici ölkə l ə rd ə dövlə t tabeçiliyində olan idar ə etm ə orqanları psixoloji xidmə tin elmi-metodik m ə rk əzi rolunu oymayır. Ölkə l ərin ayrı - ayrı vilayə tl ə rind ə , iri şə h ə rl ə rind ə yaradılan belə m ə rk ə zl ər müvafiq regionda tə hsilin idar ə olunması ilə m əşğul olan yerli idarə v ə şöbə l ə rd ə psixoloji xidm ə tin h əyata keçiril m ə sin ə elmi-metodik r ə hb ə rliyi t ə min edirl ər. Onlar müvafiq regionda uşaqların inkişafı haqqında informasiyalar toplyır, yerlə rd ə praktik psixoloqların ixtisasın artırılması mə s ə l ə l ərini, o cümlə d ən onların z ə ruri elmi-metodiki ə d ə biy-yatlarla t əminatını yerinə yetirirl ə r. Bel ə m ə tk ə zl ə r ə yüksək peşə - ixtisas hazırlığına malik universitet tə hsilli psixoloqlar v ə ya bu sah ə d ə elmi d ə r ə c əsi olan şə xsl ə r r ə hb ə rlik edir. Bu m ə rk ə zl ə rd ə çalışan psixoloq- mütə x ə ssisl ər uşaqlarla birbaşa iş aparmırlar. Onların işi yerlə rd ə praktik psixoloqlarla işin elmi -metodiki əsaslar üzə rind ə qurulmasını tə min etm ə kd ə n v ə onların fə aliyy ə tin ə n ə z ə r ə td ə n ibar ə tdir. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ətin aşağı struktur bölmə l ə ri is ə bilavasit ə uşaqlarla, tə hsil sistemin ə müə llim, t ə rbiy əçi, valideyin v ə s. simasında aidiyyatı olan yaşlılarla iş aparırlar. Bu istiqam ə td ə f ə aliyy ət göstə r ə n qurumlar ə haliy ə praktik-psixoloji f ə aliyy ə t göstə r ə n m ə rk ə zl ə rd ə n, psixoloji xidm ə t üzrə qeyri- hökumə t bölmə l ə rind ən, ştatlarda yerləşən aşağı müə ssis ə l ə rd ə işlə y ən ayrı - ayrı praktik psixoloqlardan ibar ətdir. Bir sıra xarici ölkə l ə rd ə praktik psixoloji xidm ə t rayon v ə şə h ə r icra hakimiyy ə tl ə rind ə , t ə hsili idar ə etm ə orqanla rı n ə zdind ə , habel ə müstəqil kommersiya strukturları– kooperativl ər, kiçik xüsusi müə ssis ə l ə rin tabeliyind ə d ə yaradılır. Bəzi ölkə l ə rd ə ali v ə orta m ə kt ə bl ə r, liseyl ə r, gimnaziya, kollec, m ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə r v ə dig ə r t əhsil ocaqları öz tə hsil ehtiyaclarına uyğun olaraq praktik psixoloji xidm ət üzrə strukturlarını formalaşdırırlar. Bir sıra ölkə l ə rd ə is ə praktik psixoloqlar tam s ə rb əst, heç bir yuxarı orqandan asılı olmayaraq özə l xidm ə t qurupu kimi d ə f ə aliyy ət göstə rirl ə r. H ə min ölkə l ə rd ə özə l qruplar istisna olmaqla, dig ə r psixoloji xidm ət qrupları müə yy ən dövlə t hakimiyy əti orqanlarının tabeliyinə daxildir. Dövlət tabeçiliyində olan psixoloji xidm ət strukturları öz növbə sind ə özündən yuxarı struktura tabe olmaqla, onlar qarşısında mə siliyy ət daşıyırlar. Müasir dövrdə dünya psixoloji xidmə t sistemind ə praktik psixoloqun ixtisaslaşma və peşə hazırlığı baxımdan tə tbiqi xarakterli, dörd ə sas istiqam ət mövcuddur. Bunların sırasında psixodiaqnostika, psixoloji Yüklə 1,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|