I mövzu: Psixologiyanın predmeti, V ə zif ə L
Yüklə 1,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kollektivin birliyi
- Özünüidarə etm ənin inkişafı
- Praktik psixologiya
|
t ə kmill əşdirilmə si – Fasil ə siz olaraq müə lliml ərin pedaqoji ustalığını artır maq, kollektivd ə h ər bir müə llimi t ə lim- t ə rbiy ə işinin müasir forma və metodlarını, psixologiya və pedaqogika elminin nailiyy ə tl ə rini v ə qabaqcıl təcrübə ni m ə nims ə m ə y ə, öz şə xsiyy ə tini h ə rt ə r əfli inkişaf etdirmə y ə t ə hrik ed ən yaradıcılıq atmosferinin yaradılmasından ibarə tdir. Kollektivin birliyi – müə lliml ə rin daxili-psixoloij eyniyy ə ti, birliyi olub, mürə kk əb funksiya kimi özünü göstə rir v ə bir-biri il ə bağlı olan aşağıdakı üç cə h ə ti ə hat ə edir: 1) şə xsiyy ə tl ərarası inteqrasiya -kollektivin sosial-psixoloji strukturunun optimallaşması, burada qarşılıqlı anlama, qarşılıqlı hörmət, yoldaşlıq v ə dostluq mühitinin formalaşması; 2) funksional birlik – kollektivd ə birg ə f ə aliyy ə tin m ə qs ə d v ə v ə zif ə l ə rin ə , h ə min m ə qs ə d v ə v ə zif ə l ə rin ə nail olmağın yol və üsullarına qarşı vahid müsbət münasibə tl ərin formalaşması, kollektiv ə h ə miyy ə t daşıyan fakt və hadis ə l ərin, onun üzvlə rinin h ə r ə k ə t v ə r əftarlarını qiym ə tl ə ndirm ək üçün vahid norma və meyarların hazırlanması; 3) t əşkilati birlik – müə lliml ə rd ə öz mə kt ə bl ə rind ə yaşamaq və işlə m ə ustanovkası, ona bağlılıq, ondan razılığın təşəkkülü. Özünüidarə etm ənin inkişafı – müə lliml ə ri f ə al idar ə etm ə f ə aliyy ə tin ə c ə lb etm ə k, pedaqoji kollektivd ə h ər bir müə llimi ə m ə k v ə yaradıcılıq fəallığını s ə m ə r əli şə kild ə t əşkil etmək üçün zə ruri olan ictimai r ə yin t əşəkkülü, müə lliml ə rd ə öz mə kt əbinin sahibi olması hissinin, öz kollektivinin tə lim- t ə rbiy ə f ə aliyy ətinin, onda psixoloji iqlimin bütün cə h ə tl ə rinin t ə kmill əşdirilmə sin ə t ə sir etm ə y ə yönə ldil ə n t ə labat v ə bacarıqların i nkişafıdır. Son ill ər psixologiya elminin sürə tl ə inkişaf etmə kd ə olan sah ə l ə rind ən biri praktik psixologiyadır. Onun meydana gə lm ə si istehsal, t əhsil, tibb, hüquq, ailə v ə nikah, ə m ə yin elmi t əşkili və s. praktik f ə aliyy ə t sah ə l ə rind ə psixoloji bilikl ə rd ə n ekspertiza, diaqnostika v ə konsultasiya kimi t ətbiqi ehtiyacların tə l ə bl ə ri il ə şə rtl ənmişdir. Praktik psixologiya psixoloq- mütə x ə ssisin f ə aliyy ə tinin strategiya v ə taktikasını müə yy ə n ed ən iş prinsipl ə rinin v ə peşəkar ustanovkalarının ö z ünə m ə xsus sistemidir. Onun t ə rkibind ə f ə rdi v ə qrup psixoterapiyası, ünsiyyə t treninqi, ail ə daxili münasibə t m ə s ə l ə l ə ri il ə bağlı psixoloji mə sl ə h ə tl ə r v ə m ə kt ə b psixoloji xidm ə ti diqq əti xüsusi olaraq cə lb edir. XXI yüzillikdə Az ə rbaycan m ə kt əbinin, bütövlükdə t ə hsil sisteminin uğurları bütün başqa şə rtl ə rl ə yanaşı, hə m d ə m ə hz psixoloji bilikl ə rin m ə kt ə b t əcrübə sind ə n ə d ə r ə c ə d ə s əriştə il ə gerçə kl əşmə sind ə n, psixoloji xidm ə tin t ə hsil sistemind əki rolundan asılı olacaqdır. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə t pedaqoji psixologiyanın formalaşma mə rh ə l ə sind ə olan yeni sah ə l ə rd ən biridir. Artıq son dövrlə rd ə t ə tbiqi pedaqoji, sosial psixologiya v ə şə xsiyy ət psixologiyası kimi sah ə l ər doğru olaraq ümumi bir adla – praktik psixologiya adlandırılır. Son 10 il ə rzind ə psixologiyanın praktik -t ə tbiqi sah ə l ə rind ə çalışan psixoloqların sayı ə h ə miyy ətli şə kild ə artmışdır. Müasir dövrdə inkişaf etmiş bir sıra xarici ölkə l ə rd ə stress, depressiya, nevrastaniya v ə s. kimi ruhi iztirablardan əzab çə k ə n insanlar nevopotoloq v ə psixoterapevtl ə rl ə yanaşı, psixoloqlara və psixoloji xidm ə t m ə rk ə zl ə rin ə d ə müraciə t edirl ər. Elmi statistika sübut edir ki, dünyada 450 milyondan artıq insan psixi problemlə rd ə n ə ziyy ət çəkir ki, onların sırasında m ə kt ə b yaşlı uşaqların sayı heç də az deyildir. Psixi probleml ə rin b əşə riyy əti bürüdüyü indiki dövrdə atılmış körpə l ə r v ə qocalar evl ə rind ə , nikah evl ə rind ə , t əhsil müə ssis ə l ə rind ə , h ə rbi hiss ə l ə rd ə , c əzaçə km ə müə ssis ə l ə rind ə v ə s. insanlar psixoloji yardıma daha çox ehtiyac duyurlar. 1992-ci ild ə n etibar ə n 10 oktyabr h ər il Ümumdünya psixi sağlamlıq günü kimi qeyd edilir. Praktik psixoloqun f ə aliyy ə ti o halda s ə m ə r ə li ola bil ər ki, o öz iş t əcrübə si əsasında peşəkarlıq sə viyy əsini daim artırmaq qayğısına qalsın, öz həmkarları ilə müntə z əm dialoq aparsın, elmi ə d əbiyyatları daim izl ə m ə kl ə elmi-n ə z əri hazılıq sə viyy əsini yüksə ltm ə k s ə yl ə rini artırsın. Qeyd olunan bu amill ə rin h ər biri qarşılıqlı olaraq bir – biri il ə sıx bağlıdır. On lardan biri t əmin olunmadıqda, praktik psixoloqun peşəkarlıq keyfiyy ə tl ə rind ən danışmaq ə b ə sdir. M ə s ə l ən, şə xsi t əcrübə kifay ə t q ə d ə r deyils ə, onda praktik psixoloqun şəxsi mövqeyi olmadığından onun h əmkarları ilə dialoqu baş tuta bilmə z. Praktik psixoloqun öz h əmkarları ilə peşəkar dialoqu olmadıqda isə onun başqalarının t əcrübə si il ə tanışlığı, özünün və başqalarının baxışlarına tə nqidi münasibəti formalaşa bilməz. Praktik psixoloq dünyanın aparıcı psixoloji c ə r əyanları, n ə z ə riyy ə v ə t əcrübə si il ə tanış olmadan zamanın artan t ə l ə bl ə rind ə n gerid ə qalmış olur. Bu sahə d ə çalışan mütə x ə ssisl ə rin qarşılıqlı ə laq ə l ə rinin z əif olması hə m psixoloji n ə z ə riyy ə , h ə m d ə akademik psixologiya üçün ciddi problemlər yaradır. Psixoloji nə z ə riyy ə dedikd ə biz ilk növbə d ə şə xsiyy ə t n ə z ə riyy əsini, emosiyaları, yaşantıları, sosial psixologiya nə z ə riyy ə sini, y əni, birbaşa praktik psixologiya il ə bağlı olan nə z ə riyy ə l əri başa düşürük. Psixoloji n ə z ə riyy ə sad ə c ə olaraq yalnız praktik, tə tbiqi əsasları, istiqam ə tl əri müə yy ə n etm ə kl ə m əşğul olmur. Nə z ə riyy ə praktikadan çıxış edir, daha sonra isə o praktikanı zə nginl əşdirir. Dünya psixologiya elmind ə d ə n ə z ə riyy ə il ə t əcrübə nin qa rşılıqlı münasibə tl ə rinin dialektikası belə dir. Psixoloji t əcrübə şə xsiyy ət psixologiyası üçün vacib emprik material verir. Bir t ə r ə fd ən müştərinin praktik psixoloqla ünsiyyə ti laboratoriya eksperimenti il ə müqayisə d ə real h ə yat situas iyasına daha yaxındır, digə r t ə r ə fd ə n bel ə ünsiyyə t adi h əyat situasiyasına nə z ə r ə n daha aydındır və kifay ə t q ə d ə r d ə qiq n ə tic ə l ə r ə ld ə etm ə y ə imkan verir. Psixoloji praktika şə xsiyy ət psixologiyası qarşısında daha yeni və adekvat m ə qs ə dl ər qoyur. Şə xsiyy ət psixologiyasında öyrə nm ə obyekti insan, onun şüuru, yaşantıları və hissl ə ridir. Praktik psixologiyanın konstruktiv nə z ə riyy ə si praktik psixologiya n ə z ə riyy ə praktik psixologiya tsikli üzrə inkişaf edir. Uzun ill ə r boyu akademik psixologiya kifay ə t q ə d ər geniş və müxtə lif t əşkilati formalarda inkişaf etmişdir. Respublikamızd a praktik psixoloji xidm ə t sisteminin t ə tbiqin ə t ə xmin ə n 20 il ə vv ə l ilk d ə f ə t ə hsil sistemind ən başlanmışdır və onun böyük p erspektivl əri vardır. Professor Ə.Ə.Əlizadənin qeyd etdiyi kimi, “XXI yüzillikdə Az ə rbaycan m ə kt ə binin uğurları bütün başqa şə rtl ə rl ə yanaşı, hə m d ə m ə hz psixoloji bilikl ə rin m ə kt ə b t əcrübə sind ə n ə d ə r ə c ə d ə s əriştə il ə gerçə kl əşmə sind ən asılı olacaqdır”. Hazırda mə kt ə bl ə rd ə psixoloqların sayının get -ged ə artması tə hsil sah ə sind ə ki probleml ə rin praktik h ə llin ə müə yy ə n t ə kan vers ə d ə , h ə l ə l ə k m ə kt ə bl ə rd ə psixoloji xidm ətin statusu aşağıdır. Mə kt ə b psixoloqları uşaq şə xsiyy ətinin inkişafı və t ə rbiy ə si n ə z ə riyy ə sini z ə nginl əşdirə bil ə c ə k yeni faktlar ə ld ə etm ək, inkişafın qanunauyğunluqlarını şə rtl ə ndir ə n s ə b ə b-n ə tic ə ə laq ə l ərini müə yy ə n etm ək imkanlarına malik deyillər. Praktik psixoloq yararlı diaqnostik metod v ə vasit ə l ə rl ə şagirdin intellektual, iradi -emosional v ə şə xsiyy ə t yönümdə inkişaf sə viyy əsini müə yy ə n etm ək metodikalarını ə ld ə etm ə k imkanına malik olmalıdır. Psixologiya n ə z ə ri fundamental elml ə rd ə n biridir. O, insan haqqında elmlə r sistemind ə m ə rk əzi yer tutur. İ.P.Pavlov psixologiyanın insan haqqında son elm, Z.Freyd isə t ə bi ətşünaslıqdan sonra ikinci hə qiqi elm hesab edi rdi. L.S.Vıqodski yazırdı ki, “gə l ə c ə k c ə miyy ə tl ə rd ə psixologiya insan haqqında həqiqi elm olacaqdır. Rus psixoloqu A.N.Leontyev XXI ə sri psixologiya əsri adlandırmışdır. Psixoloji nə z ə riyy ə h ə m d ə aydın ifadə li praktik istiqam ə ti il ə f ə rql ənir: insanın daxili al ə mini d ə rk etm ə k, bu bilikl ə r əsasında şə xsiyy ətin formalaşması, onun t ə limi, t ə rbiy ə si v ə inkişafı prosesini planlı və mütəşəkkil şə kild ə idar ə etm ək. Psixoloqların praktik sahə d ə apardıqları iş tə tbiqi m ə zmun daşıyır, bu və ya dig ə r f ə aliyy ə t sah ə sind ə qarşıya çıxan problemin rasional h ə llin ə xidm ə t edir. Qeyd etm ə k laz ım gə lir ki, son 10 ild ə t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin t əşkilinin sə m ə r əliliyinin yüksə ldilm əsi üçün müə yy ən işlər görülsə d ə , h ə l ə lik bu sah ə d ə xeyli çə tinlikl ər vardır. Mə kt əb psixoloqları sınaqdan çıxmış diaqnostik metodikalara və inkişafetdirici - korreksiya proqramlarına, z əruri test bankına böyük ehtiyac hiss edirlə r. Az ərbaycan psixoloqlarından Ə.Ə.Əlizadə, M.Ə.Hə mz əyev, İ.Ə.Mə mm ə dov, R.N.M ə mm ə dzad ə , R.İ.Əliyev, L.Ş.Əmrahlı, Ə.X.Zeynalabdinova və b. son ill ə r bu sah ə d ə ki boşluğu doldurmaq sahə sind ə xeyli işlər görmüşlə r. Bu sah ə d ə Az ərbaycan Praktik Psixoloqlar Assosiasiyasının (1999) v ə “Mə kt ə b psixoloqu” (2001) q ə zetinin f ə aliyy ə tini d ə t ə qdir ə layiq hesab etm ə k olar. Az ə rbaycanda praktik m ə kt əb psixoloqlarının hazırlanması istiqam ə tind ə h ə yat a keçirilə n ilk t əşəbbüslə r 1989-cu il ə t əsadüf edir. 20 ilə yaxın bir dövr keçmə sin ə baxmayaraq bu gün onların fə aliyy ə tini t ə nziml ə y ən hüquqi -normativ baza h ə l ə d ə yox s ə viyy ə sind ə dir. Az ə rbaycan T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin milli mentalitet ə , düşüncə t ə rzin ə v ə eyni zamanda mütə r ə qqi beyn ə lxalq t əcrübə il ə inteqrasiyaya əsaslanan modeli yaradılmalıdır. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə t c ə miyy ətin inkişafının müasir m ə rh ə l ə sind ə v ə perspektivd ə ə n z ə ruri komponentl ə rind ə n biridir. Onun t ə tbiqinin m ə qs ə d əmüvafiqliyi hər bir uşağın fərdi xüsisiyyə tl ə rinin, h əyata yaradıcı münasibətinin inkişaf etdirilmə si t ə l əbatı ilə müə yy ə nl əşdirilir. Müasir dövrdə bu v ə zif ə l ə rin yerin ə yetirilm ə sind ə t ə hsil sistemi xeyli çə tinlikl ə rl ə q arşılaşır. Bu çə tinlikl ərin yaranmasının başlıca s ə b ə bl ə rind ə n biri, t ə lim v ə t ə rbiy ə prosesl ərinin uşağın inkişafı, onun şə xsiyy ətinin formalaşması haqqında mövcud biliklə r kompleksin ə z ə if istinad edm ə si il ə ə laq ədardır. Uzun illə r boyu t ə lim-t ə rbiy ə v ə zif ə l ə rinin işlənib hazırlanmasında tə hsil sisteminin r ə hb ər orqanları deklarativ şə kild ə şagirdin şə xsiyy ətinin formalaşdırılması zə rur ə tini ir əli sürsə d ə , ə slind ə m ə kt ə bin f ə aliyy ə tinin n ə tic ə l ə rinin qiym ə tl ə ndirilm ə sind ə , şagirdlərin psixoloji xarakteristikaları, psixi inkişaf göstə ricil ə ri n ə z ə r ə alınmamışdır. Mə kt ə bl ə rd ə t ə lim-t ə rbiy ə işlə rinin s ə m ə r ə liliyi bir qayda olaraq bilik, bacarıq və v ərdişlərin inkişaf sə viyy ə si il ə müə yy ə nl əşdirilmişdir. Bu meyar vacib, z əruri olsa da, müasir dövrdə kafi hesab edil ə bilm əz. Çünki bu göstə ricil ər uşağın şə xsi v ə psixi inkişafının tam mə nz ə r ə sini ə ks etdirm ə yind ən, öyrənilmiş materialların şagirdin şə xsi s ə rv ə tin ə çevrilmə v ə ziyy ə tini, m ə nims ənilmiş tə lim materiallarının şagirdin tə f əkkürünün və qabiliyy ə tl ə rinin g ə l ə c ə k inkişafına təsirini açmağa imkan vermir. Başqa sözlə des ə k, bu halda t ə lim-t ə rbiy ə prosesinin özünün nə d ə r ə c ə d ə s ə m ə r əli olması m ə s ə l ə si aydın olmur. Müəllim müxtəlif yaşlı uşaqlarla apardığı tə lim- t ə rbiy ə prosesind ə müə yy ən çə tinlikl ə rl ə qarşılaşır. Bu çə tinlikl ə r sırasına münaqişə li m ə s ə l ə l ə ri v ə situasiyaları, şagirdlərin şə xsi v ə intellektual inkişafında normadan kənaraçıxma hallarının profilaktikası və korreksiyasını və s. aid etm ək olar. Müə lliml ər öz şə xsi t əcrübə si v ə intuisiyalarına əsaslanmaqla şagirdlə ri qiym ə tl əndirir, onlar haqqında fikir söylə yirl ə r ki, bu da ə vv ə lki t əəssüratlar ə sa sında formalaşmış q ə na ə tl ə rd ən başqa bir şey deyildir. Bu halda müə llimd ə şagirdin davranış motivl ə ri, h ə r ə k ə t v ə ə m ə ll əri haqqında hə qiqi v ə d ə qiq m ə lumatlar olmur. Psixoloji bilikl ə rin m ə kt ə b h əyatına tə tbiqi sah ə sind ə ötə n ill ə rin t əcrübə sinin t əhlili göstə rir ki, h ə qiq ə t ən müə lliml ə r ə ə n ə n ə vi qaydada ünvanlanan psixoloji tövsiyə l ə r ad ə t ə n s ə m ə r əsizdir, peşə kar psixoloji hazırlıq sə viyy ə si t ə l ə b edir. Yüklə 1,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|