I mövzu: Psixologiyanın predmeti, V ə zif ə L
Yüklə 1,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Birinci v ə zif ə
- İkinci və zif ə
- Üçüncü və zif ə
- Dördüncü və zif ə
|
ə rifl ə nm ə si v ə m ə z ə mm ət olunması, rəğbə tl ə ndirilm ə si v ə c əzalandırılmasından ibar ə tdir. T ə rifl ə nm ə , r əğbə tl ə ndirm ə davranışın düzgün motiv və formalarını möhkə ml ə ndirm ə y ə xidm ə t edir. M ə z ə mm ə t v ə c əzalandırma isə , m ə nfi t ə hrikl ə rin v ə düzgün olmayan davranış formalarının qarşısını alır, onları l ə ngidir. Lakin t ə rbiy ə zamanı bunlardan düzgün istifadə olunmalıdır. T ə rifl ə nm ə r əğbə tl ə ndirilm ə n ə şişirdilmə m ə li, n ə d ə lazım olduğundan aşağı sə viyy ə d ə olmamalıdır. Adə t ən, şagirdin bu və ya dig ə r davranış tə rzi h ə ddind ən artıq şişirdildikdə onda yersiz b ədgümanlıq, lovğalıq keyfiyyə ti yarana bil ə r. M ə z ə mm ə t v ə c əzalandırma da şagirdin günahının də r ə c ə sin ə uyğun, ə dal ətli olmalıdır. N ə hay ə t t ə rbiy əvi işin mühüm formalarından biri də özünütə rbiy ə dir. Sonrakı bölmə d ə özünütə rbiy ə d ən geniş bə hs etdiyimiz ə görə bir daha onun üzə rind ə dayanmırıq. Şagirdlə rin t ə rbiy ə prosesini idar ə etm ək üçün tə rbiy ə nin t əsiri altında onların şə xsiyy ə tind ə baş verə n d əyişikliklə ri n ə z ə r ə almaq imkanını olması lazım gəlir. Başqa sözlə, şagirdlə rin t ə rbiy ə lilik s ə viyy əsini aşkara çıxarmaq imkanımız olmazsa, tə rbiy ə prosesini idar ə etm ə yimiz d ə mümkün olmazdı.Tə rbiy ə psixologiyası və pedaqogikasınının ən başlıca v ə zif ə l ə rind ə n biri ə xlaqi c ə h ə td ə n t ə rbiy əliliyin kriteriyalarının mə zmununu aşkara çıxarmaq və müə lliml əri uşaqda xasiyyətin formalaşmasının gedişi haqqında tam də qiq v ə etibarlı mə lumat ver ə bil ə n metodlarla silahlandırmaqdan ibarə tdir. Ə xlaqi t ə rbiy ə liliyin əsas kateqoriyasından biri ə xlaqi t əlabatların, hiss v ə ad ə tl ərin formalaşma sə viyy ə sind ə n ibar ə tdir. Şə xsiyy ətin formalaşmasının və t ə rbiy əliliyin mühüm kriteriyalarından biri d ə davranışın ixtiyarili k s ə viyy ə sind ə n ibar ətdir. İnsanın ə xlaqi c ə h ə td ən sabitliyi, çə tinlikl əri aradan qaldıra bilmək bacarığı, öz arzularını, ist ə kl ə rini idar ə ed ə bilm ə k v ə öz niyyə tini yerin ə yetir ə bilm ək bacarığı, öz davranışını idarə ed ə bilm ək bacarığı olmadan mümükün deyildir. T ə rbiy ə kor-koran ə bir proses olmayıb, idarə olunan prosesdir. T ə rbiy ə prosesi ona görə idar ə olunan prosesdir ki, onun m ə qs ə di, motivl əri, funksiyaları və gözlə nil ə n n ə tic ə l əri mövcuddur. Şübhəsiz, bunların hə r birini n ə z ə r ə almaq v ə t ə rbiy ə işini onlara müvafiq şə kild ə t əşkil etmə k el ə onun idar ə edilm ə si dem əkdir. Özünütə rbiy ə insanın şüurlu olaraq qarşısına qoyduğu m ə qs ə d ə , ideal v ə inamlarına müvafiq şə kild ə öz şə xsiyy ə tind ə d əyişikliklə r etm ə y ə yönəlmiş fə aliyy ə tind ə n ibar ətdir. Şə xsiyy ə tin özünütə kmill əşdirmə si onun c ə miyy ə td ə ki h ə yati t əlabatları və f ə aliyy ə ti il ə , inkişafı ilə şə rtl ənir. İnsanın yaşadığı ictimai şərait, aldığı tə lim v ə t ə rbiy ə onun özünütə rbiy ə sind ə h əlledici rol oynayır. Özünütə rbiy ə insanın kamilləşmə si il ə özünü istə r m ə n ə vi, ist ə rs ə d ə fiziki c ə h ə td ə n c ə miyy ə td əki mövqeyi ilə v ə yaxud x ə miyy ə td ə tutmaq ist ədiyi mövqeyə uyğunlaşdırmaq meyli ilə ə laq ədardır. İnsanda özünütə rbiy ə t əlabatının yaranması göstə rir ki, o, h ə yata qarşısında duran və zif ə y ə kor-koran ə deyil, şüurlu şə kild ə yanaşır, öz f ə aliyy ə tind ə müvə ff ə qiyy ət qazanmaq üçün özündə müə yy ə n keyfiyy ə tl ə r t ə rbiy ə etm ə k z ə rur ə tini d ə rk edir. Psixoloji t ədqiqatlar özünütə rbiy ənin bir sıra motivini aşkara çıxarmışdır. Adə t ən, aşağıdakılar özünütə rbiy ə nin motivi kimi özünü göstə r ə bil ə r: 1) C ə miyy ə tin ə xlaqi t ə l ə bl əri; 2) Kollektivin, yoldaşların hörmətini qazanmaq iddiası; 3) Yarış; 4) Tə nqid v ə özünütənqid; 5) İşdə ki çə tinlikl ər; 6) Ətrafdakıların nümunə si; 7) Maddi h ə v ə sl ə ndirm ə v ə s. Özünütə rbiy ə nin ə n ali motivi idealdır. İnsanın qə bul etdiyi ideal h əmişə onu müə yy ə n sah ə d ə özünütə rbiy ə y ə, öz ideyalarında olan keyfiyy ə tl ə r ə yiy ə l ə nm ək üçün cəhd göstə rm ə y ə yönə ldir. Özünütə rbiy ənin mötivlə rini bilm ə k h ə m t ə rbiy əçiyə , h ə m d ə özünütə rbiy ə il ə m əşğul olan ye niyetm ə v ə g ə ncl ər üçün çox ə h ə miyy ə tlidir. Şə xsiyy ətin formalaşması və inkişafı mürə kk ə b v ə uzunmüddə tli prosesdir. Burada xarici t ə sirl ə r v ə daxili güc bir -biri il ə qarşılıqlı tə sird ə olmaqla, inkişaf mə rh ə l ə sind ən asılı olaraq öz rollarını dəyişirlə r. Psixoloqların apardıqları tədqiqatlar göstərmişdir ki, özünütə rbiy ə t əlabatı aydın şə kild ə özünü yeniyetməlik dövründə göstə rm ə y ə başlayır. (xüsusilə , VI-VIII sinifl ə rd ə ). Özünütə rbiy ə o q ə d ə r d ə asan proses deyil. O özünüidarənin yüksə k formsı olduğuna görə şagirdlərin bu işi asanlıqla yerinə yetir ə c ə kl ə rini güman etmək olmaz. Ona görə d ə bu sah ə d ə onlara k ə nardan ,t ə rbiy əçilə r t ə r ə find ən köməklik göstə rilm ə si,istiqam ə t verilm ə si z ə ruridir. Müəllim şagirdlərin özünütə rbiy ə sin ə ciddi r ə hb ə rlik etm ə lidir.Bu zaman o dörd və zif ə nin h əyata keçirilmə sin ə fikir verm ə lidir. Birinci v ə zif ə , şagirdlərin özlə rind ə şə xsiyy ətin müsbə t keyfiyy ə tl ə rini inkişaf etdirmə l ə ri v ə öz davranışındakı bu və ya dig ər nöqsanı aradan qaldırmalarına cəhd göstə rm ə yi oyatmaq(v ə ya d ə yi şmək).Əgə r bel ə c ə ht yoxdursa bunu misallar əsasında şagirdə başa salmaq,onlarda inam yaratmaq z ə ruridir. İkinci və zif ə , şagirdin öz şə xsiyy ə tin ə t ənqidi yanaşmasına,öz davranışının xüsusiyyə tl ə rini t ə hlil ed ə bilm ə sin ə öz qüsurlarını göstə rm ə si v ə d ə rk etm ə sin ə köməklik göstə rm ə k. Üçüncü və zif ə , müə llim ,t ə rbiy əçi şagirdin özünütə rbiy ə proqramını t ə rtib etm ə sin ə,hansı keyfiyyəti inkişaf etdirmək lazım gəldiyini,hansıları isə aradan qaldırmağın zəruri olduğunu müə yy ə nl əşdirmə sin ə kömə klik göstə rm ə lidir. Dördüncü və zif ə , müə llim t ə rbiy əçi şagirdləri özünütə rbiy ə nin ə n s ə m ə r əli.düşünülmüş yolları.priyomları ilə silahlandırmalıdır. Psixoloji v ə pedaqoji ə d ə biyyatda tez- tez “çətin uşaqlar”sözünə rast g ə lm ək olur. Müə llim v ə t ə rbiy əçilər çox vaxt bəzi uşaqların “çə tinliyind ən” şikayə tl ə nirl ər. Əksər halda “çətin”uşaqların sırasına sözə baxmayan, şıltaq, tərs, intizamsız, kobud, tə nb əl, yalançı və s. uşaqları daxil edir və bunları asosial uşaqlar kimi xarakterizə edirl ə r. Ad ə t ən, “çətin” uşaqların xüsusiyyə tl ə ri ən ç ox yeniyetm əlik dövründə özünü göstərir. Bu dövr uşaqlarda çətinliyin yaranmasına tə kan verir. Psixioloji t ədqiqatlar “çətin” yeniyetmə l ərin 4 qrupunu müə yy ə nl əş - dirm ək imkanı vermişdir: 1. Davranışındakı qüsurları onun emosional - iradi inkişaf sə viyy ə si il ə şə rtl ə n ə n yeniyetm ə ; 2. Pedaqoji c ə h ə td ən baxımsız və n ə tic ə d ə ə xlaqi t ə s əvvürlə r ə yiy ə l ə nm ə y ə n yeniyetm ə ; 3. Əlverişli olmayan inkişad şə raiti v ə ya t ə rbiy əçinin düzgün iş apara bilm ə m ə sinin t ə siri il ə çətin böyüyə n yeniyetm ə ; 4. Uyğun gə lm ə y ən münasibə tl ə rl ə şə rtl ə n ə n v ə yaxud “xüsusi çə tin t ə rbiy ə olunanlar; Çox vaxt “çətin” uşaqların meydana gə lm ə si ail ə t ə rbiy ə sind ə yol veril ən nöqsanlarla bağlı olur. Ailə d ə valideynl ər arasında uşaqların t ə rbiy ə sind ə vahid t ə l əbin olmaması, uşağın tə rbiy ə si v ə onun şə xsiyy ətinin inkişafı üçün müvafiq şəraitin yaradılmaması, valideynlə r arasında ciddi konfliktin olması, valideynlərin davranışında uşağa mə nfi t ə sir ed ə c ək qüsurların mövcudluğu, ailə d ə əxlaq, ictimai münasibə t normalarına uyğun olmayan sə rv ə t v ə normalar sis teminin formalaşması v ə s. “çətin” uşaqların yaranmasının başlıca səbəbləridir. “Çətin” uşaqlarla iş aparmaq və onlarda özünü göstərən qüsurları aradan qaldırmaq üçün bu cür uşaqların əmələ gəlməsinin səbəblərini araşdırmaq, psixoprofilaktika və psixokorreksiya vasitələrindən sistemli şəkildə istifadə etmək lazım gəlir. “Çətin” tərbiyə olunan uşaqlarla, xüsusilə, yeniyetmələrlə psixoloqun işi onun əsas vəzifələrindən birini təşkil edir. Ona görə də burada psixoloqun və başqa müəllimlərin aparacaqları işlərin xarakteri qabaqcadan müəyyənləşdirilməli və buna müvafiq iş aparılmalıdır. XV Mövzu: Pedaqoji fə aliyy ə t v ə müə llim , şagird şə xsiyy ə tinin psixologiyası . M ə kt ə bd ə psixoloji xidm ə t m ə s ə l ə l ə ri Plan: 1. Pedaqoji f ə aliyy ətin psixoloji xüsusiyyə tl ə ri. 2. Müəllim şə xsiyy ə tinin psixoloji v ə müəllimin pedaqoji ustalığının psixoloji əsasları. 3. Pedaqoji ünsiyyət. müəllimin şagirdlə rl ə ünsiyyət üslubu. 4. Müəllim şə xsiyy ə tin ə veril ə n t ə l ə bl ər. Müə llimin pedaqo ji bacarıq və v ərdişlə ri. 5. Pedaqoji kollktiv ə r ə hb ə rliyin b ə zi psixoloji m ə s ə l ə l ə ri. 6.Psixoloji xidm ət anlayışı və m ə kt ə bd ə psixoloji xidm ə tin z ə ruriliyi. M ə kt ə b ə psixoloji xidm ə tin aktual v ə perspektiv istiqam ə tl ə ri. 7. M ə kt ə b ə psixoloji xidm ə tin m ə qs ə d v ə v ə zif ə l ə ri. 8. M ə kt ə b ə psixoloji xidm ə tin elmi, t ə tbiqi v ə praktik aspektl ə ri. 9. M ə kt ə b ə psixoloji xidm ə tin istiqam ə tl ə ri: psixoproflaktika, psixodiaqnostika, korreksiya, konsultasiya v ə yardımçı işlə r. 10. M ə kt ə b psixoloqunun ail ə l ə rl ə apardığı iş. Psixodiaqnostik metodlar. Ə d ə biyyat: 1. M.Ə.Hə mz əyev. Yaş və pedaqoji psixologiyanın əsasları. B. 2000. 2. A.M ə mm ə dov. T ə limin psixoloji əsasları. B. 1993. 3. M.H ə mz əyev. Yaş psixologiyası. B. 1991. 4. Ə.Ə.Əlizadə. Müasir Azə rbaycan m ə kt ə binin psixoloji probleml ə ri. B. 2004. 5. Ə .S.Bayramov. G ə nclik v ə özünütə rbiy ə haqqında söhbə t. B. 1969. 6. Ə lizad ə Ə.Ə. Yeni pedaqoji tə f əkkür. Bakı, 2001. 7. Л.Ф.Обухова. Возрастная психология. Педагогическое общество Росси. М., 2003. 8. Педагогическая психология. (Под. ред. Н.В.Клюевой) М., Владос - пресс, 2005. 9. Р.С.Немов. Психология книга 2. М., Академия, 1999. 10.Əliyev R.İ. Tə rbiy ə psixologiyası. Bakı, 2006. 11.H ə mz əyev M.Ə. Pedaqoji psixologiya. Bakı, 1991. 12. Psixologiya. Prof. S.İ.Seyidov və prof. M.Ə.Hə mz ə yevin elmi redaktorlu ğu ilə . Bakı, 2007. 13. Çə l ə biyev N.Z. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə t. N ə z ə riyy ə v ə t əcrübə . 2 hiss ə d. D ə rs v əsaiti. ADPU, Bakı, 2008, 2009 14. Ильясов И.И. Структура процесса учения. М., 1986. 15 . Махмутов М.И. Современный урок. М., 1981. 16 . Развитие личности ребенка. М., 1987. 17. Столяренко Л.Д.Педагогическая психология. Ростов на Дону. 2000 Pedaqoji f ə aliyy ət müə llimin t ə lim, t ə rbiy ə, inkişaf, şagirdlə rin t əşkili zamanı cə miyy ə t t ə r ə find ə n ir əli sürülən sifarişə müvafiq olaraq m ə kt ə blil ə rd ə şə xsiyy ə tin keyfiyy ətinin formalaşmasına yönəldilmiş peşə f əallığından ibarə tdir. Pedaqoji f ə aliyy ət mürə kk ə b f ə aliyy ətdir. Onun müxtə lif c ə h ə tl ə ri diqq ə ti c əlb edir. Ona görə d ə pedaqoji f ə aliyy ə t pedaqoji elml ərin müxtə lif sah ə l ə ri t ə r ə find ən öyrə nilir, t ə d qiq olunur. Burada birinci növbə d ə müə llim ə m əyinin psixoloji qanunauyğunluqları diqqə ti c əlb edir. Müə llim ə m ə yi çıxcə h ətli psixi reallıqdır. Burada bir -biri il ə v ə hd ə td ə olan 3 c ə h ə t diqq ə ti c ə lb edir. Bunlar pedaqoji f ə aliyy ət, pedaqoji ünsiyyə t v ə müə llim şə xsiyy ətinin xüsusiyyə tl ə rind ə n ibar ə tdir. Bel ə ki, pedaqoji f ə aliyy ə t - müəllimin şagirdlə r ə t ə sirini ə hat ə edir. Pedaqoji ünsiyyə t - birg ə f ə aliyy ə t zamanı müə llim v ə şagirdlə rin ə m əkdaşlığından ibarə tdir. Pedaqoji f ə aliyy əti, pedaqoji ünsiyyə t i müəllim şə xsiyy ə tind ə n k ə narda n ə z ə rd ə n keçirmək mümükün deyildir. Pedaqoji f ə aliyy ə tin əsas subyekti müəllim olduğuna görə burada müə llim ə m əyinin mötivlə ri, m ə qs ə dl ə ri v ə v ə zif ə l ə ri ə sas yer tutur. Müə llimin c ə miyy ə td əki mövqeyi və funksiyaları cə miyy ə tin g ə nc n ə slin t ə rbiy əsi işinə , t ə rbiy ə sisteminin v ə onun özüə yini t əşkil edən ümumtə hsil m ə kt ə bl ərinin inkişafı və t ə kmill əşdirilmə sin ə verdiyi böyük ə h ə miyy ə tl ə müə yy ə nl əşir. Müə llimin pedaqoji f ə aliyy əti çə tin olmaqla h ə m d ə şə r ə fli v ə xeyrxah f ə aliyy ə tdir. Byu f ə aliyy ətin özünə m ə xsus v ə zif ə l ə ri vardir. H ər şeydə n ə vv ə l, bu f ə aliyy ə t prosesind ə şagirdlər müvafiq bilik, bacarıq, vərdişlə r ə , elml ə rin əsaslarına yiyə l ə nirl ər. Müə llimin pedaqoji f ə aliyy ə ti v ə bu zaman qarşısına qoyduğu və zif ə l ə ri yerin ə yetirm ə si ə sas ə n m ə kt ə bd ə h ə yata keçir. Müə llimin v ə zif ə l ə ri m ə kt əbin qarşısında duran ümumi və zif ə l ə rd ə n doğur. Psixoloji ə d ə biyyatda m ə kt ə bd ə h ə r bir f ənn müə lliminin f ə aliyy ə ti üçün xarakterik olan aşağıdakı pedaqoji funksiyalar qeyd olunur: Yüklə 1,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|