ƏLƏKBƏr сabbarli heydəR ƏLİyev və naxçivan tariXİ


Heyd ər Əliyev Naxçıvan və onun tarixi haqqında



Yüklə 20,03 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/12
tarix03.02.2017
ölçüsü20,03 Mb.
#7361
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12

1.2. Heyd
ər Əliyev Naxçıvan və onun tarixi haqqında 
 
 
Tarix  ayrı-ayrı  siyasi liderlərin, müxtəlif  xalqları 
t
əmsil edən görkəmli dövlət xadimlərinin öz ölkələri və 
xal
qları qarşısında, habelə bəşəriyyətin tarixində oynadıq-
la
rı  mühüm  rollara  dair  faktlarla  zəngindir. Ümumdünya 
tarixinin xüsus
ən yeni və  ən yeni dövrünün siyasi 
 
39 

t
əcrübəsi göstərir ki, bu mərhələdə öz dövlətlərini qurmuş 
v
ə ya bərpa etmiş xalqlar öz azadlıqlarına məhz milli lider 
s
əviyyəsinə  yüksəlmiş  görkəmli  tarixi  şəxsiyyətlərin 
r
əhbərliyi ilə qovuşmuşlar. Hətta bir çox hallarda liderlər 
ətrafında birləşdikdən sonra xalqlar özlərinin milli dövlət 
ideyasını  yaradaraq  apardıqları  mübarizə  nəticəsində 
istiqlaliyy
ət  əldə  etmiş,  öz dövlətçiliyinə  sahib  çıxmış, 
müst
əqil  dövlətlərini  yaratmışlar.  Bir  sözlə,  tarixin  şahid 
olduğu  bütün  istiqlaliyyət mübarizələrində  siyasi  liderlər 
başlıca rol oynamışlar. 
 
Bu baxımdan, xüsusən XX əsrdə Azərbaycan tarixi, 
ölk
ənin ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, milli-mədəni inkişa-
fı, dövlət müstəqilliyimizin əldə edilməsi və möhkəmlən-
dirilm
əsində həmin əsrin sonuncu qərinəsində Azərbaycan 
siyasi mühitind
ə  özünəməxsus müstəsna  yer  tutmuş 
Heyd
ər  Əliyev  xalqımız  qarşısında  göstərdiyi xidmətləri, 
siyasi liderlik xüsusiyy
ətləri ilə və görkəmli dövlət xadimi 
kimi misilsiz nümun
ə göstərmişdir. 
Ad
ətən, Heydər  Əliyevin  Azərbaycana rəhbərliyi-
nin 
birinci dövrü adlandırılan 1969-1982-ci illər Azərbay-
canın kommunist partiyasının diktatura dövləti olan SSRİ 
t
ərkibində olduğu, birpartiyalı rejimin dövlət idarəçiliyinin 
bütün sah
ələrinə nəzarət etdiyi totalitar sovet hakimiyyəti 
ill
əri idi. Bütün sovetlər  birliyi  miqyasında  olduğu  kimi, 
SSRİ-ni təşkil  edən müttəfiq  respublikaların  hər birində 
kommunist  partiyasının  respublika  təşkilatları  dövlət 
idar
əçiliyini həyata keçirirdilər. 
Dövrün  yaratdığı  çox  ciddi  siyasi-ideoloji buxov-
lara v
ə təqibə baxmayaraq Heydər Əliyevin Azərbaycana 
r
əhbərliyinin ilk mərhələsində məhz respublika rəhbərinin 
özü t
ərəfindən son dərəcə ciddi düşünülmüş şəkildə milli 
ideyanın  inkişafı  prosesi  aparılırdı.  Azərbaycan dilinin 
 
40 

1978-
ci  il  Konstitusiyasında  ayrıca,  73-cü maddə  ilə 
dövl
ət dili statusunun təmin edilməsi, milli ideya mövzu-
sunda 
əsərlər yaradan ədəbiyyat, mədəniyyət və incəsənət 
xadiml
ərinin siyasi təqiblərdən  qorunması,  Azərbaycan 
tarixinin t
ədqiqinə  diqqətin  xeyli  artırılması,  ciddi 
mane
ələrə baxmayaraq tarixi keçmişimizlə bağlı xəritələ-
rin çap edilm
əsi, hərbi mütəxəssis  hazırlığına  xüsusi 
diqq
ətlə  və  çox  ciddi  planla  yanaşılması  və  s. kimi 
m
əsələlər ölkənin gələcək perspektivi ilə  bağlı  əməli-
n
əzəri potensialın yaradılmasına yönəldilmiş müdrik siya-
s
ətin istiqamətlərini təşkil edirdi. 
Heyd
ər  Əliyevin  müdrikliyini  təsdiqləyən  ən  əsas 
amil is
ə xalqımızın çoxminillik zəngin tarixinin dərindən 
v
ə hərtərəfli öyrənilməsi və araşdırılması ilə bağlı həyata 
keçirdiyi islahatlar idi. Heyd
ər  Əliyev  üçün  tarix  yalnız 
“üzü  keçmişə  siyasət” deyildi, həm də  daha çox millətin 
öz h
əqiqi  keçmişini  dərindən öyrənib gələcəyə  getməsi 
üçün bir m
əktəb, ilham mənbəyi idi 
[
82, s. 366
]

Bu baxımdan, Heydər Əliyev Azərbaycan tarixinin 
öyr
ənilməsi, araşdırılması sahəsində böyük işlər görməklə 
b
ərabər, həm də  bu tarixi öyrənib tədqiq etməyi mühüm 
v
əzifə kimi qarşıya qoyurdu. Azərbaycan tarixinin inkişaf 
dinamikasına  öz  münasibətini bildirən Heydər  Əliyev 
sonralar sovet hakimiyy
əti illərini də  nəzərdə  tutaraq 
deyirdi: “Tariximiz z
əngindir, eyni zamanda əzab-
əziyyətli tarixdir. Xalqımız illər boyu böyük sınaqlardan, 
ç
ətinliklərdən  keçmiş,  ancaq  öz  mənliyini, milliliyini, öz 
dilini itirm
əmişdir” 
[
59, s. 24
]

Heyd
ər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyi dövründə, 
XX 
əsrin 60-cı  illərinin sonu-70-ci illərinin  əvvəllərində, 
Az
ərbaycanın  ümumi  yüksəlişi  fonunda  xalqımızın  tarixi 
keçmişinə maraq artsa da, bu sahədə ciddi irəliləyişlər hiss 
 
41 

olunmadı.  Çünki  həmin dövrdə  tariximizin tədqiqinin 
n
əticəsi kimi ərsəyə gələn bir sıra əsərlər faktoloji material 
bazasına  görə  zəngin olsa da, dövrün siyasi rejiminin 
ideoloji ç
ərçivəsindən kənara çıxa bilmirdi.  
Bu  baxımdan  Azərbaycan  Respublikasının  Prezi-
denti kimi Heyd
ər Əliyev 1997-ci il  yanvar ayının 31-də 
Az
ərbaycan Elmlər  Akademiyasının  rəhbərliyi, həqiqi və 
müxbir üzvl
əri,  akademiyanın  tabeliyində  olan elmi-
t
ədqiqat institutlarının direktorları, ölkənin aparıcı alimləri 
il
ə görüşündə tarixçi alimlərimiz qarşısında Azərbaycanın 
XIX-XX 
əsrlər tarixini subyektivlikdən uzaq, təhriflərə 
yol verm
ədən,  olduğu  kimi,  obyektiv  yazmaq, həm də 
başlıcası,  bu dövr tarixini heç bir çətinliyə  baxmadan 
araşdırmaq  vəzifəsini  qoymuşdu 
[
232, 1998, 10 yanvar
]

Heyd
ər Əliyev müstəqillik dövründə yenidən Azərbaycan 
r
əhbəri kimi tarixçi alimlərə, tədqiqatçılara  müraciət 
ed
ərək bildirirdi ki: “Bizim tariximiz, həm qədim tarixi-
miz, h
əm orta əsrlər tariximiz, həm də son dövrlərin, yəni 
XVIII-XIX v
ə XX əsrlərin tarixi istənilən səviyyədə yazıl-
mayıb” 
[
58, I c., 1997, s. 154
]
. O deyirdi ki, Az
ərbaycanın 
q
ədim tarixini, əsrlər boyu keçdiyi yolu gərək həm öz 
v
ətəndaşlarımıza, həm də bütün ölkələrdə olan elm adam-
larına, respublikamıza maraq göstərən adamlara tanıdaq. 
O, Az
ərbaycanın sovet hakimiyyəti altında olduğu 
ill
ərin ciddi siyasi-ideoloji maneələrinin müstəqillik 
dövründ
ə  tamamilə  aradan  qaldırıldığını  əsas gətirərək 
deyirdi:  ”Biz  indi  xalqımızın  tarixinin  yaradılması  işini 
g
ərək diqqət mərkəzində  saxlayaq. 70-ci illərdə  mən 
d
əfələrlə  Elmlər  Akademiyasının  qarşısında  vəzifə 
qoydum ki, Az
ərbaycanın  tarixi  yazılmalıdır.  Amma 
tarixçil
ərimiz bu vəzifəni yerinə yetirmədilər, Azərbaycan 
tarixini yazma
mışlar. Amma Azərbaycanın tarixi yazılma-
 
42 

lıdır.  Alimlərimizin, tarixçilərimizin  günahından  yox,  o 
vaxtın  ümumi  ideologiyasının  təsiri, yaxud bu ideologi-
yanın tələbi ilə yazılan tarix də, şübhəsiz ki, indi bizi qane 
ed
ə bilməz. Azərbaycanın XX əsr tarixi yazılmalıdır. XX 
əsr çox mürəkkəb bir əsrdir. Ancaq bu XX əsrdə 
yaşadığımız  ideologiyaya  və  onun  konsepsiyasına  görə 
bizim tariximiz t
əhrif olunmuşdur. Ona görə də çalışırdım 
ki, biz XX 
əsrin tarixini tez yazaq.  Akademiyanın 
qarşısında duran vəzifələrdən biri də Azərbaycan xalqının 
XIX-XX 
əsrlər tarixinin yazılmasıdır” 
[
58, VIII c., 1998, 
s. 186-187
]
.  Heyd
ər  Əliyev  artıq  müstəqil Azərbaycanın 
Prezidenti kimi aliml
ərimiz qarşısında xalqımızın tarixinin 
yara
dılması,  yazılması  məsələsi ilə  ciddi məşğul  olmağı 
mühüm v
əzifə kimi müəyyənləşdirirdi.  
 
Heyd
ər Əliyevin Azərbaycan tarixinin araşdırılması 
istiqam
ətindəki fəaliyyətində  və  fikirlərində  Naxçıvanın 
tarixi v
ə onun elmi cəhətdən dərindən öyrənilməsi xüsusi 
aktuallıq kəsb edir. O, Naxçıvanla bağlı hər bir çıxışında 
Az
ərbaycanın  bu  qədim  diyarının  tarixi  ilə  bağlı  ən 
müxt
əlif məsələlərə  toxunur və  tarixin daha əsaslı, 
obyektiv v
ə  əhatəli  şəkildə  öyrənilərək gələcək nəsillərə 
çatdırılmasını həlli vacib vəzifə kimi qarşıya qoyurdu.  
Heyd
ər Əliyev qeyd edirdi ki, Naxçıvan Azərbay-
canın  ən qədim  diyarlarından  biridir,  çox  zəngin tarixə 
malik olan Az
ərbaycanın bir hissəsidir, qədim tarixi olan 
Az
ərbaycan  torpağıdır.  Bu  tarix  çox  zəngin hadisələrlə 
doludur.  Bunlar  hamısı  Azərbaycan  üçün  Naxçıvanın  nə 
q
ədər qiymətli  olduğunu  həmişə  göstərib, göstərir və 
g
ələcəkdə  də  göstərəcəkdir. Azərbaycanın,  millətimizin, 
Az
ərbaycan  xalqının  qədimliyini, dərin köklərini, zəngin  
m
ədəniyyətini və ulu babalarımızdan bizə gəlib çatmış irsi 
daha da d
ərk etməyin,  daha  yaxşı  bilməyin,  şübhəsiz ki, 
 
43 

bugünkü v
ə  gələcək nəsillər üçün çox əhəmiyyəti vardır. 
Bütün Az
ərbaycanda, o cümlədən Naxçıvanda bu tədqi-
qatlar  aparılmalıdır,  bu  işlər görülməlidir 
[
58,  ХХII  c., 
2007, s. 194
]

O, tarix
ə  münasibətdə  yalnız  dövlət  başçısı  kimi 
deyil, eyni zamanda 
əsl ziyalı vətəndaş mövqeyindən çıxış 
edirdi.  Naxçıvanın  çoxminillik  tarixini  yüksək qiymət-
l
əndirən və  bu tarixin tədqiqi səviyyəsi  haqqında 
“…Az
ərbaycanın bu gözəl, qədim diyarının tarixi hələ in-
diy
ə  qədər  yaxşı  təhlil, tədqiq  olunmayıbdır,  təbii ki, 
yazılmayıbdır”
  [
58,  ХХII  c.,  2007,  s.  192
]
,  –  dey
ən 
Heyd
ər  Əliyev  bu  qədim bölgənin tarixinin hərtərəfli və 
d
ərindən araşdırılmasını daim tövsiyə edir, həm də ərsəyə 
g
ələcək yeni elmi əsərlərin  yalnız  Azərbaycana  qarşı 
əsassız  iddialarla  çıxış  edən  ermənilərə  qarşı  cavab  kimi 
yazılmasını  nəzərdə  tutmur, bütövlükdə  Azərbaycan 
xalqının tarixinin qədimliyini, mədəniyyətinin zənginliyini 
dünyaya t
əqdim etmək kimi daha yüksək amala xidmət 
etm
əsini  arzulayırdı:  “Azərbaycanın  bir  hissəsi olan 
Naxçıvanın  tarixi  ilə  əlaqədar gərək çox fundamental 
əsərlər yaradaq, bu əsərlərlə  də  təkcə  iddiaçılara cavab 
verm
ək yox, bütün dünyaya Azərbaycanın qədim, zəngin 
tarixini, m
ədəniyyətini göstərək” 
[
10, 1999, 11 fevral
]

Naxçıvanın  tarixinin  min  illərlə  ölçüldüyünü 
bildir
ən Heydər Əliyev deyirdi: “Naxçıvan Azərbaycanın 
q
ədim  torpağıdır  və  qədim zamanlardan  Azərbaycanın 
ayrılmaz  tərkib hissəsidir,  Naxçıvanın  3500  illik  tarixi 
var... Naxçıvan həqiqətən zəngin tarixə malik Azərbaycan 
diya
rıdır,  torpağıdır.  Ancaq  eyni  zamanda,  Naxçıvanın 
tarixi n
ə  qədər zəngindirsə, o qədər də  keşməkeşlidir, 
mür
əkkəbdir” 
[
58, XIV c., 2005, s. 74
]

 
44 

 
 Böyük dövl
ət  xadiminin  düşüncələrində, təbii 
olaraq,  Naxçıvanın  tarixi  Azərbaycanın  ümumi  tarixinin 
kontekstind
ə, ölkənin  ən qədim  diyarlarından  biri  kimi 
şərh  olunurdu:  “Naxçıvan  qədim  diyardır.  Arxeoloji 
tapıntıların təhlilinə görə demək olar ki, Azərbaycanın ən 
q
ədim diyarlarından biri Naxçıvandır. Bu, üç min il, dörd 
min il tarixi olan bir diyardır. Naxçıvanın böyük və zəngin 
tarixi keçmi
şi  vardır” 
[
58, 
ХХII  c.,  2007,  s. 173
]
. O, 
Az
ərbaycanın  tərkibində  muxtar respublika  kimi unikal 
siyasi idar
əçilik xüsusiyyətlərinə  malik  Naxçıvanın 
bütövlükd
ə tarixinin zənginliyinə işarə edir, onun tarixinin 
kompleks şəkildə araşdırılmasının zəruriliyinə toxunurdu: 
“Naxçıvanın  tarixi  təkcə  muxtar  respublikanın  yaranma-
sından başlanmır. Naxçıvan Azərbaycanın ən qədim diyar-
larından  biridir,  çox  zəngin tarixə  malik olan Azərbay-
canın  bir  hissəsidir, 3500 il tarixi olan Azərbaycan 
torpağıdır.  Bu  tarix çox zəngin hadisələrlə  doludur” 
[
58, 
ХХII c., 2007, s. 190
]

 
Naxçıvan,  həqiqətən, Azərbaycanın  ümumi  tarixi 
inkişafı prosesində özünəməxsus iz qoymuş, rol oynamış 
q
ədim  torpaqlarındandır.  Ən  qədim  insanın  izlərinə  rast 
g
əlinən bu diyar orta əsrlərdə də ölkəmizin siyasi cəhətdən 
yüks
əlişində  yaxından iştirak etmiş, XII əsrdə dövlətçilik 
ənənələrinin  yaranması,  formalaşması  və  inkişafına 
özünün töhf
ələrini  vermişdir.  Bu  baxımdan  “Naxçıvanın 
q
ədim dövlətçilik  tarixi  vardır.  Bu,  Azərbaycanın 
dövl
ətçilik tarixidir. XII əsrdə  Naxçıvan  Azərbaycanın 
Atab
əylər-Eldəgizlər dövlətinin, o əsrdə Azərbaycanın ən 
böyük, 
ən qüdrətli dövlətinin paytaxtı olubdur” 
[
58, 
ХХII 
c., 2007, s. 192
]

Atab
əylər dövlətinin  süqutundan  sonra  Naxçıvan 
 
45 

bir müdd
ət ölkənin bütün əraziləri kimi monqol əsarəti 
altında olmuş, daha sonra isə bir-birini əvəz edən orta əsr 
Az
ərbaycan dövlətlərinin – Qaraqoyunluların, Ağqoyunlu-
ların və Səfəvilərin tərkibində ölkəmizin ümumi həyatının 
qanunauyğunluqları  ilə  yaşamış,  bu  feodal  dövlətlərin 
ictimai-siyasi v
ə sosial-iqtisadi həyatında yaxından iştirak 
etmişdir. Səfəvilər xanədanının süqutundan sonra, dövlət-
çilik 
ənənələrində  siyasi pərakəndəlik kimi xarakterizə 
olunan XVIII 
əsrdə Azərbaycanın həm şimalında, həm də 
c
ənubunda yeni feodal dövlətləri  –  xanlıqlar  meydana 
çıxdıqda,  bir  xanlıq  da  ölkəmizin  inkişaf  etmiş  iqtisadi-
siyasi, ticar
ət və  mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan 
Naxçıvan şəhəri mərkəz olmaqla yaradılmışdı: “Azərbay-
canın  bir  parçası  kimi  Naxçıvanda  dövlətçilik sonrakı 
dövrl
ərdə, orta əsrlərdə də olubdur. Azərbaycanın xanlıq-
lara bölün
ən dövründə – hər bir xanlıq Azərbaycan dövlət-
çiliyinin nümun
əsidir, biz bu xanlıqları tarixi nöqteyi-nə-
z
ərdən belə  qəbul edirik –  Naxçıvan  xanlığı  yaranıbdır. 
Naxçıvan  xanlığı  da  Atabəylər dövlətçiliyinin  davamı 
kimi özünü göst
əribdir.  İrəvan  xanlığı,  Naxçıvan  xanlığı 
Az
ərbaycanın başqa bölgələrinin xanlıqları – bu xanlıqlar 
Az
ərbaycan dövlətçiliyini təmsil ediblər, Azərbaycanı 
qoruyub  yaşadıblar.  Ancaq  o  dövrdə  də  ayrı-ayrı  ölkələr 
t
ərəfindən Azərbaycanı, o cümlədən Naxçıvanı ələ keçir-
m
ək cəhdləri olmuşdur. Azərbaycan xalqı bunlara da sinə 
g
ərmiş,  o  cümlədən  naxçıvanlılar  da  Naxçıvanı  qoruyub 
saxlamışlar” 
[
58, 
ХХII c., 2007, s. 195-196
]

Az
ərbaycan dövlətçiliyi tarixində  1747-1828-ci 
ill
əri əhatə edən xanlıqlar dövrü xüsusi bir mərhələ təşkil 
edir. Bel
ə  ki, bu dövrdə  ölkənin bütün ərazilərini  əhatə 
ed
ən vahid dövlət  yaradılması  mümkün  olmasa  da,  hər 
halda çoxsaylı xanlıqlar müəyyən səviyyədə milli dövlət-
 
46 

çilik 
ənənələrinin daşıyıcıları olan feodal dövlətləri idilər. 
Lakin dig
ər tərəfdən də dövrün siyasi pərakəndəliyi tarixi 
Az
ərbaycan torpaqlarının  işğalı  prosesini  asanlaşdırırdı. 
Buna gör
ə  də  siyasi  baxımdan  kifayət qədər ziddiyyətli 
dövr olan h
əmin tarixi mərhələnin dərindən öyrənilməsi, 
araşdırılması çox aktualdır.  
Dig
ər tərəfdən məhz şimal torpaqlarında yaradılmış 
xanlıqların  mövcudluğuna  çarizm  tərəfindən son qoyul-
duqdan, Az
ərbaycan torpaqları parçalandıqdan sonra İran-
dan v
ə  Türkiyədən ermənilərin Cənubi Qafqaza köçürül-
m
əsi prosesi reallaşdırılmış  və  bu  proses  məlum  ağır 
n
əticələrə səbəb olmuşdu. Nəzərə alsaq ki, ermənilər tarixi 
saxtalaşdıraraq bölgənin avtoxton əhalisi olduqlarını iddia 
edirl
ər, onda ermənilərin bölgəyə köçürülməsindən bilava-
sit
ə  əvvəlki dövrün ictimai-siyasi və  etnodemoqrafik 
tarixinin öyr
ənilməsi özlüyündə  böyük  əhəmiyyət kəsb 
etdi
yinin  xüsusi  isbata  ehtiyacı  qalmır. Bunu nəzərdə 
tutaraq Heyd
ər  Əliyev  deyirdi  ki,  “...mən daha çox 
ist
ərdim ki, Naxçıvan xanlığının tarixi çox gözəl yazılsın. 
Naxçıvan  xanlığının  çox  böyük  tarixi  var.  Bu  xanlıq  nə 
vaxt  yaranıbdır,  fəaliyyəti  nədən ibarət  olubdur?  Axı 
Naxçıvanı  idarə  ediblər.  İrəvan  xanlığı  var.  Naxçıvan 
xanlığı ilə İrəvan xanlığı bir-biri ilə  çox  bağlı idi.  İndi 
erm
ənilər deyirlər ki, yox orada ermənilər olubdur. Amma 
h
əqiqətən  İrəvan  xanlığıdır.  Naxçıvan  xanlığını  siz 
d
ərindən öyrənəndə, mütləq  İrəvan  xanlığına  gedib  çıxa-
caq
sınız...” 
[
228, 2006, 17 oktyabr
]
.  
 
Bu tövsiy
ələr əsasında Naxçıvan və İrəvan xanlıq-
larının  tarixinin  daha  ciddi  öyrənilməsi istiqamətində 
böyük  işlər  görüldü,  bu  xanlıqlarla  bağlı  bir çox aktual 
m
əsələlərə aydınlıq gətirildi 
[
54, 55, 56, 138
]
.  
 
XIX 
əsr boyu çarizm tərəfindən aparılan köçürülmə 
 
47 

prosesind
ə  ermənilərin daha çox məskunlaşdırılmasına 
çalışıldığı Azərbaycan əraziləri İrəvan və Qarabağla yana-
şı, həm də Naxçıvan idi. Ermənilərin köçürülməsinin da-
vam etdirildiyi XX 
əsrin əvvəllərində rus imperializminin 
f
əal dəstəyi ilə  torpaqlarımızı  zəbt  etmiş  ermənilər 
az
ərbaycanlılara  qarşı  öz  torpaqlarımızda  mərhələlərlə 
qanlı cinayətlər, qırğınlar törətmiş, yüz minlərlə insanı öz 
tarixi ata-ba
ba torpaqlarından didərgin salmışlar.  
Az
ərbaycanlılara  qarşı  soyqırım  və  deportasiyanın 
ilk kütl
əvi mərhələsini təşkil  edən 1905-1907-ci illərdə 
erm
ənilər,  Bakı  da  daxil  olmaqla,  Azərbaycanın  bir  çox 
bölg
ələrində, o cümlədən  Naxçıvanda  azərbaycanlılara 
q
arşı  açıq-aşkar  milli  qırğın  həyata keçirdilər. Dinc 
az
ərbaycanlı əhalinin zəif silahlandığı, bunun müqabilində 
is
ə hərbi-siyasi cəhətdən çar məmurları tərəfindən hər cür 
himay
ə olunan ermənilərin getdikcə daha da azğınlaşması 
n
əticəsində  Naxçıvan  erməni vəhşiliyi  ilə  üz-üzə  qaldı. 
Bölg
ənin  Naxçıvan,  Ordubad,  Cəhri,  Şıxmahmud,  Kültə-
p
ə, Əliabad, Çeşməbasar, Tivi, Tumbul və s. onlarla şəhər 
v
ə kəndlərinin əhalisinə vəhşicəsinə divan tutuldu. Bütün 
bunlar onu dem
əyə əsas verir ki, xalqımıza qarşı yürüdü-
l
ən etnik təmizləmə siyasətinin vüsət aldığı elə ilk mərhə-
l
ədən ermənilərin  işğalçılıq  planlarında  Naxçıvan  həmişə 
əsas yerlərdən birini tutmuşdur.  
 
Erm
əni  ekspansiyasının  və  qanlı  cinayətlərinin 
daha müt
əşəkkil  xarakter  aldığı  1918-1920-ci illərdə  də 
Naxçıvan düşmən təcavüzünə məruz qalmış, qonşu İqdir, 
Q
əmərli, Dərələyəz və  Uluxanlı  bölgələri ilə  birlikdə 
burada da az
ərbaycanlı  əhaliyə divan tutulmuş,  yüz  min-
l
ərlə dinc insan öz yurd-yuvalarından didərgin salınmışdı. 
Dövrün bütün h
ərbi-siyasi hadisələrinin xalqımız  üçün 
m
əşəqqətli və  ağır  dinamikasına  baxmayaraq  Naxçıvan 
 
48 

əhalisi  öz  torpaqlarını  qəhrəmanlıqla  müdafiə  etdi, onu 
Az
ərbaycanın  tərkib hissəsi kimi qoruyub saxlaya bildi. 
Diqq
ətəlayiqdir ki, həmin illərdə  ermənilərin bütün iri 
dövl
ətlər  –  Rusiya,  İngiltərə,  ABŞ  tərəfindən hər cür 
müdafi
ə olunmasına baxmayaraq naxçıvanlıların mübarizə 
əzmini  qırmaq  mümkün  olmadı.  Naxçıvanlılar  misilsiz 
m
ərdliklə  döyüşüb  erməni  işğalçılarını  Azərbaycan 
torpaqlarından qova bildilər.  
Lakin hadis
ələrin gedişatında Azərbaycanın Zəngə-
zur, D
ərələyəz, Qəmərli, İrəvan, Göyçə mahalları Rusiya-
nın  və  digər imperialist dövlətlərin  fəal dəstəyi ilə 
erm
ənilər tərəfindən  ələ  keçirildi və  bu  ərazilər 1918-ci 
ild
ə  Azərbaycan  torpaqları  hesabına  yaradılmış  erməni 
dövl
ətinin ərazisini təşkil etdi. Xüsusən Zəngəzurun işğa-
lından  sonra  ölkəmizin  əsas  ərazisi ilə  coğrafi  cəhətdən 
ayrı düşmüş Naxçıvanın Azərbaycanın ərazisi kimi qoru-
nub saxla
nılması uğrunda çox ciddi hərbi-siyasi və diplo-
matik mübariz
ə aparıldı. Əslində Naxçıvanın muxtariyyət 
statusu da bu mübariz
ənin  uğurlu  nəticəsi kimi meydana 
çıxdı.  Heydər  Əliyev  Naxçıvanın  tarixinin  öyrənilməsini 
stimullaşdırmaq, xüsusən onun muxtariyyətinin əhəmiyyə-
tini ön
ə  çəkmək  üçün  Naxçıvanın  muxtar  respublika 
statusunun r
əsmiləşdirildiyi  tarixin dövlət səviyyəsində 
qeyd edilm
əsi istiqamətində  uzaqgörən addımlar  atmış, 
müvafiq q
ərarlar qəbul etmişdi.  
Bu  baxımdan  Heydər  Əliyev  Naxçıvan  tarixi  ilə 
bağlı  məsələləri  şərh edərkən, bütövlükdə  Azərbaycan 
tarixind
ə olduğu kimi, XX əsrin əvvəllərini xüsusilə fərq-
l
əndirir,  Naxçıvanın  muxtariyyət  statusunu  şərtləndirən 
tarixi hadis
ələrin  aydın  şərhini verirdi: “Bizim XX əsrdə 
Naxçıvanın tarixi çox mürəkkəb, ziddiyyətli, çətin olmuş-
dur. 1917-
ci il oktyabr inqilabından sonra – 1924-cü ildə 
 
49 

muxtar respublika elan edilm
əsinə  qədər və  1926-ci ildə 
Naxçıvan Muxtar Respublikasının ilk Konstitusiyası qəbul 
olunana q
ədər, nə qədər ağır, çətin və ziddiyyətli proseslər 
olmuşdur.  Ermənistanın  daşnak  qüvvələri xüsusən XX 
əsrdə, ondan əvvəl də  həmişə  Naxçıvana  göz dikmişlər, 
q
əsd etmişlər, Naxçıvanı ələ keçirmək istəmişlər... Təəssüf  
etm
ək olar ki, Naxçıvan  torpaqlarının  bir  qismi  bəzi 
hallarda erm
ənilərin  əllərinə  keçib,  ancaq  Naxçıvan  öz 
ərazisini  əsasən  qoruyub  saxlamışdır...  Bütün  bunlar 
tarixin s
əhifələridir. O vaxtlar Naxçıvana göz dikənlər çox 
idi. Onun m
əhz Azərbaycanın tərkibində olmasını bir daha 
t
əsdiq etmək üçün,  o, belə  beynəlxalq müqavilələrdə  öz 
əksini  tapmışdır.  1921-ci  ilin  mart  ayında  Moskva 
müqavil
əsi və 1921-ci ilin oktyabr ayında Qars müqaviləsi 
bağlanmışdır...  Eyni  zamanda,  bunlar  Azərbaycanın  tor-
paq, 
ərazi bütövlüyü uğrunda gedən prosesləri və onların 
n
əticələrini  əks etdirən  faktlardır.  Beləliklə,  Naxçıvan 
ç
ətin  bir  dövr  yaşayıb,  sonra  Azərbaycanın  tərkibində 
muxtar respublika kimi f
əaliyyət göstəribdir” 
[
58, XIV c., 
2005, s. 75-79
]

Naxçıvanın  tarixi  taleyi  1921-ci ildə  bağlanmış 
Moskva v
ə  Qars müqavilələri ilə  həll edildi. Belə  ki, 
maraqlı  tərəflər məhz həmin müqavilələrlə  Naxçıvanı 
Az
ərbaycanın  tərkibində  muxtar  ərazi elan etdilər. 
Naxçıvana  Azərbaycanın  tərkibində  muxtar respublika 
hüququnda muxtariyy
ət statusunun verilməsi isə bir neçə 
m
ərhələdən  sonra  reallaşdı.  1921-ci  il  martın  16-da 
Naxçıvan Sovet Sosialist Respublikası yaradıldı. 1923-cü 
ild
ə  bu qurum Naxçıvan  Diyarı  adlandırıldı.  Azərbaycan 
M
ərkəzi  İnqilab  Komitəsinin 1924-cü il 9 fevral tarixli 
dekreti il
ə  Naxçıvan  Diyarı  Naxçıvan  Muxtar  Sovet 
Sosialist Respublikasına (MSSR) çevrildi. “Bu, Azərbay-
 
50 

can  xalqının  olduqca  mürəkkəb  bir  siyasi  şəraitdə  əldə 
etdiyi böyük tarixi nailiyy
ət idi” 
[
10, 1999, 11 fevral
]

Heyd
ər  Əliyev  siyasi  və  dövlətçilik fəaliyyətinin 
ist
ər birinci, istərsə  də  ikinci mərhələsində  Naxçıvanın 
tarixinin öyr
ənilməsi istiqamətində bir sıra mühüm addım-
lar  atmış,  konkret  tədbirlər  görmüşdü.  Bu  baxımdan 
“Naxçıvan Muxtar Respublikasının 75 illiyinin keçirilməsi 
haq
qında” Prezident Heydər Əliyevin 4 fevral 1999-cu il 
tarixli  F
ərmanı  diyarın  tarixinin öyrənilməsi üçün çox 
böyük tarixi v
ə  siyasi  əhəmiyyətli hadisə  idi.  Bu fərman 
Naxçıvana muxtariyyət statusunun verilməsinin dövlət 
s
əviyyəsində qeyd olunması ənənəsinin davam etdirilməsi 
idi.  Yubileyin t
əşkili  üçün  yaradılmış  Dövlət Komissi-
yasının iclasında Naxçıvanın qədim tarixinin öyrənilməsi 
il
ə  bağlı  maraqlı  fikirlər söyləyən Prezident muxtar 
diyarın  tarixinin  öyrənilməsini Azərbaycan tarixinin təd-
qiq edilm
əsi prosesinin tərkib hissəsi kimi görür və  milli 
tarix  elmi  qarşısında  duran  vacib  məsələləri  xatırladaraq 
deyirdi: “...Bundan sonra da el
ə əsərlər yaratmalıyıq ki, o 
əsərlər indi Ermənistan yerləşən həmin torpaqların Azər-
baycana m
əxsus olmasını daim ardıcıl surətdə sübut etsin. 
Biz bunu etm
əliyik. Biz gələcək nəsillər üçün bir yol 
açmalıyıq.  Tarix  böyükdür.  Bir  əsrdə  olan hadisələr də 
sonra
kı  əsrdə  dəyişilə  bilər.  Biz sadəcə, bu həqiqətləri 
əsərlərdə əks etdirməliyik” 
[
10, 1999, 11 fevral
]
.  
Az
ərbaycan Prezidenti Heydər  Əliyev  Naxçıvan 
Muxtar  Respublikasının  yaradılmasına  dair  yubiley 
t
ədbirlərinin  keçirilməsində  başlıca  məqsədini belə 
açıqlayırdı:  “…Məqsəd sadəcə  bir mərasim keçirməkdən 
ibar
ət deyil, məqsəd Azərbaycanın tərkib hissəsi, ayrılmaz 
hiss
əsi olan Naxçıvanın tarixini təhlil etmək və bunu geniş 
kütl
əyə, o cümlədən beynəlxalq aləmə  təqdim etməkdən 
 
51 

ibar
ətdir …Biz, ümumiyyətlə, bu işin təməlini qoyuruq və 
g
ələcək bir çox illər üçün proqram düzəltməliyik, yarat-
malıyıq.  Naxçıvanın  tarixi  bu  proqram  əsasında  öyrə-
nilm
əli və  yazılmalıdır. Bu barədə əsərlər  yaradılmalıdır, 
başqa  işlər görülməlidir  ...Naxçıvanın  qədim və  son 
əsrlərdəki tarixi daha da geniş təhlil olunmalıdır, yazılma-
lıdır. …Bir də ona görə ki, biz artıq müstəqil dövlət olaraq 
tariximizi düzgün, doğru, kənar təzyiqlərdən azad şəkildə 
özümüz mü
əyyən edirik və  bu halda da müəyyən edirik, 
ed
əcəyik” 
[
58, 
ХIХ c., 2006, s. 145-147
]

Naxçıvana 2002-ci  ilin  avqust  ayındakı  səfərində 
Prezident Heyd
ər Əliyev bu qədim diyarın tarixinə bir da-
ha  toxunaraq  vurğulayırdı  ki:  “Naxçıvan  Azərbaycanın 
ayrılmaz  bir  hissəsidir, gözəl  bir  diyardır  və  Azərbaycan 
ərazisində ən qədim insan məskənlərindən biridir. Naxçı-
va
nın  tarixini  tarixçilər müxtəlif cür deyirlər. Biri deyir 
onun üç min il tarixi var. Biri deyir, onun bizim eradan 
çox-çox 
əvvələ aid böyük tarixi var. Bu fərziyyələrin hər 
birinin 
əsası  var.  Sadəcə, bizim tarixçilər, arxeoloqlar 
g
ərək bundan  sonra  Naxçıvan  tarixi  haqqında  daha  da 
geniş  axtarışlar  aparsınlar  və  Naxçıvanın  tarixini  ətraflı 
yazıb hazırlasınlar” 
[
10, 2002, 18 iyun
]

Göründüyü kimi, Heyd
ər Əliyev Naxçıvan tarixinin 
geniş  şəkildə  tədqiq edilməsi, öyrənilməsi vəzifəsini 
h
əmişə  irəli  sürmüş,  bu vəzifənin həlli üçün dəqiq 
istiqam
əti müəyyən  etmiş,  ciddi  siyasi  dəstək  vermiş  və 
tarix
ə obyektiv yanaşmağı vacib saymışdır. 
Naxçıvan  tarixinin  öyrənilməsi ilə  bağlı  1990-cı 
ill
ərin  ortalarından  əsaslı  tədbirlərin həyata keçirilməsinə 
başlanıldı.  İlk  dəfə  1996-cı  il  iyulun  11-13-də  Naxçıvan 
şəhərində  “Uluslararası  qaynaqlarda Naxçıvan” mövzu-
sunda keçiril
ən beynəlxalq simpozium Naxçıvan tarixinin 
 
52 

öyr
ənilməsi, tədqiqi işinə geniş imkanlar açmaqla bərabər, 
Az
ərbaycan tarix elmində  mühüm hadisə  oldu. Bu 
simpoziumda  Naxçıvan  tarixinin  bütün  dövrləri təhlil 
edilmiş, tutarlı fakt və dəlillər aşkar edilmiş, tezislər çap 
edilmişdir 
[
197
]
.  
1997-ci ild
ə  “Naxçıvan  sancağının  müfəssəl 
d
əftəri” ilk dəfə nəşr olundu ki, bu da Naxçıvan tarixinin 

əyyən dövr üçün bir sıra maraqlı məsələlərinin öyrənil-
m
əsi dəyərli mənbə hesab oluna bilər. Ulu öndərimizin ta-
riximizin h
ərtərəfli öyrənilməsi məsələsini məqsəd kimi 
qarşıya  qoyması  nəticəsində  xeyli sayda monoqrafiya, 
m
əcmuə  nəşr  edildi.  “Naxçıvan  sancağının  müfəssəl 
d
əftəri”  kitabı 
[
193
]
  2001-ci ild
ə  yenidən nəşr  edildi 
[
194
]
. 1998-ci ild
ə  Ankarada nəşr  olunan  “Tarihte ve 
günümüzde Nahçıvan” adlı kitab da 
[
235
]
 bölg
ənin tarixi 
haqqında yazılmış ilk qiymətli əsərlərdən idi. 
Muxtar respublikada 2006-
cı  il  iyunun  9-10-da 
keçirilmiş  “Naxçıvan:  tarixi  gerçəklik, müasir durum, 
inkişaf  perspektivləri” mövzusunda beynəlxalq  əhəmiy-
y
ətli simpozium Naxçıvan  tarixinin  öyrənilməsində  əhə-
miyy
ətli  rol  oynadı  və  tarix elminin zənginləşməsinə 
mühüm töhf
ə  verdi. Simpoziumda bölgənin XIX-XX 
əsrlər tarixinə  daha  geniş  yer  verilmiş,  böyük  aktuallıq 
k
əsb edən problem-məsələlər diqqət mərkəzində olmuşdu 
[
69, 73, 146, 206
]
.  
Naxçıvanın  tarixinin,  mədəni  irsinin  daha  geniş 
miqyasda t
ədqiqi üçün ciddi addımların atılması zəruri idi. 
M
əhz  bu  baxımdan  Prezident  Heydər  Əliyevin  Azərbay-
can Milli Elml
ər Akademiyasının  Naxçıvan  Bölməsinin 
yaradılması haqqında 7 avqust 2002-ci il tarixli Sərəncamı 
mühüm tarixi 
əhəmiyyətə  malik bir qərar idi. 2002-ci il 
 
53 

avqustun 12-d
ə  Heydər  Əliyev  bu  əlamətdar hadisə  ilə 
əlaqədar  Naxçıvan  MR  Ali  Məclisinin iclas salonunda 
AMEA-
nın nümayəndə heyəti, tanınmış alimlər, ictimaiy-
y
ət nümayəndələrinin  iştirakı  ilə  müşavirə  keçirmişdi. 
Müşavirədə  o, Azərbaycanın, eləcə  də  onun  ayrılmaz 
t
ərkib hissəsi olan Naxçıvan MR-nın tarixi,  mədəniyyəti, 
elmi 
ədəbiyyatının yenidən, dərindən araşdırılması və elmi 
əsərlərin, kitabların hazırlanmasına böyük ehtiyac olduğu-
nu  qeyd  etmiş,  bu  sahədə  işlərin sürətləndirilməsinin 
vacibliyini  vurğulamışdı:  “Biz  indi  müstəqil Azərbay-
canda özümüz ölk
əmizin, torpağımızın sahibi olduğumuz 
halda, g
ərək bu qədim, çox zəngin  tariximizi  araşdırıb 
meydana  çıxaraq  və  bu gün də, gələcəkdə  də  xalqımızın 
d
ərin köklərini ümumi, bəlkə də bəzən çox gözəl ifadələr-
l
ə  bəzənmiş  sözlərlə  yox, elmi sübutlarla, elmi əsaslarla 
h
əm öz xalqımıza çatdıraq, həm də dünyaya göstərək ki, 
Az
ərbaycan  xalqının  kökü  haradandır,  tarixi  nədir və 
Az
ərbaycan bir ölkə kimi bəşər tarixində hansı yeri tutur. 
M
ən açıq deyə bilərəm ki, görkəmli yer tutur. Ancaq biz 
bunu indiy
ə qədər göstərə bilməmişik. 
Az
ərbaycan  haqqında  fikirlərimi sizə  çatdıraraq 
dem
ək istəyirəm  ki,  bu  baxımdan  Naxçıvan  xüsusi  yer 
tutur. Naxçıvanın qədim, zəngin tarixi Azərbaycan tarixi-
nin çox parlaq s
əhifələrindəndir.  Əgər Azərbaycan tarixi 
haqqında,  ümumiyyətlə,  bir  çox  işlər görülübsə,  Naxçı-
vanın tarixi haqqında və Naxçıvanın bir diyar kimi öyrə-
nilm
əsi – həm təbiətinin, həm adət-ənənələrinin, etnoqrafi-
ya
sının öyrənilməsi barədə çox az işlər görülübdür. Bunla-
rı nəzərə alaraq, mən bu Sərəncamı vermişəm” 
[
16, s. 17
]
.  
Heyd
ər  Əliyev  müşavirədəki  çıxışında,  eyni 
zamanda,  AMEA  Naxçıvan  Bölməsinin  qarşısında  duran 
başlıca vəzifələrdən danışaraq bu vəzifələrin icra edilmə-
 
54 

sind
əki əsas məramı da açıqlamışdı: “Ümumiyyətlə, bizim 
böyük m
əqsədimiz Naxçıvanın  tarixini  bütün,  hərtərəfli 
öyr
ənmək, tədqiq etmək, onları həm elmi kitablarda dərc 
etm
ək, həm populyar kitablarda dərc etmək, həm də 
t
əbliğat materiallarında istifadə etməkdir” 
[
16, s. 27
]
.  
Z
əngin, hərtərəfli və dərin tarixi biliyə  malik olan 
Heyd
ər Əliyev doğma tarixin doğru-düzgün araşdırılması, 
öyr
ədilməsi və təbliğ olunmasını daim diqqət mərkəzində 
saxlamış,  bu  mühüm  sahəyə  böyük  qayğı  göstərmiş, 
metodoloji göst
ərişləri və apardığı çox dəyərli ümumiləş-
dirm
ələrlə  tarix  elminin  inkişafına  güclü  təkan vermişdir 
[
145, s. 377
]
.   
Naxçıvan  Regional  Elmi  Mərkəzinin  bazasında 
yarad
ılan  AMEA  Naxçıvan  Bölməsi  daha  geniş  təşkilati 
struktura v
ə  elmi bazaya malikdir  ki, bu da tezliklə 
bölg
ənin tarixi, ədəbi-mədəni mühiti, incəsənəti, habelə 
t
əbii ehtiyatları, flora və faunası ilə bağlı sanballı əsərlərin 
meydana g
əlməsində, bölmənin  elmi  potensialının  art-
masında  özünü  göstərdi. Eyni zamanda ötən dövrdə 
Bölm
ənin maddi-texniki bazası daha da gücləndirilmişdir. 
AMEA Naxçıvan Bölməsinin  yaradılması haqqında Hey-
d
ər Əliyevin imzaladığı Sərəncam təkcə Naxçıvanın deyil, 
bütövlükd
ə  Azərbaycan xalqının  tarixinin  geniş  planda 
öyr
ənilməsi istiqamətində atılan çox mühüm addım idi. 
Qısa zaman kəsiyində Naxçıvan tarixi ilə bağlı iki 
cildlik “Naxçıvan Ensiklopediyası” 
[
169, 170
]
, “Naxçıvan 
Muxtar Respublika
sı” 
[
174
]
, “Naxçıvan Muxtar Respubli-
kası-80. Tarixi-statistik məcmuə” 
[
175
]
,  “Naxçıvan  – 
Az
ərbaycanın tarixi diyarıdır” 
[
65
]
, “Naxçıvan e.ə. VII-II 
minillikl
ərdə” 
[
212
]
, “G
əmiqaya təsvirləri” 
[
35
]
, “G
əmi-
qaya t
əsvirlərinin poetikası” 
[
36
]
, “G
əmiqaya” 
[
61; 166
]
,  
 
55 

“G
əmiqaya rəsmləri” 
[
167
]
, “Naxçıvan tarixi atlası” 
[
196
]
 
v
ə  onlarla  bu  kimi  maraqlı  kitab  və  monoqrafiyalar 
yazıldı. 
          Y.Mahmudov 
[
144, 146
]
,  N.V
əlixanlı 
[
231
]
, V.Əli-
yev 
[
64-67
]
, F.S
əfərli 
[
216, 217
]
, V.Piriyev 
[
206, 207
]

K.Şükürov 
[
148; Y.Mahmudovla birg
ə, 229
]
,  Z.Şahver-
diyev 
[
224, 225, 226
; İ.Zeynalovla birgə
]
, E.C
əfərli 
[
48
]

N.Quliyev 
[
138
]
,  İ.Kazımov 
[
119
]
  v
ə  b.  Naxçıvan  tarixi 
m
əsələləri ilə bağlı geniş tədqiqatlar apardılar və qiymətli 
əsərlər yazdılar. 
Az
ərbaycan  Prezidenti  olduğu  illərdə  Naxçıvana 
daim böyük diqq
ətlə  yanaşan  Heydər  Əliyev 
Az
ərbaycanın 
bu q
ədim 
diyarının 
tarixinin, 
m
ədəniyyətinin müasir elmi üsul və  əsaslarla dərindən, 
h
ərtərəfli araşdırılması, yüksək səviyyədə tədqiq olunması 
üçün böyük işlər görmüşdür.  
Ümummilli lider Heyd
ər  Əliyevin  Naxçıvanla, 
onun siyasi tarixinin, m
ədəni potensialının öyrənilməsi və 
inkişafı  ilə  bağlı  qoyduğu  ənənələr bu gün də  Azərbay-
canda  dövl
ət səviyyəsində  davam etdirilir. Azərbaycan 
Respublikasının  Prezidenti  İlham  Əliyevin  imzaladığı 
“Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  80  illik  yubileyinin 
keçirilm
əsi  haqqında”  2004-cü  il  9  fevral,  “Naxçıvan 
Muxtar Respublika
sının  85  illik  yubileyinin  keçirilməsi 
haqqında” 2009-cu il 6 fevral, “Naxçıvan Muxtar Respub-
likasının 90 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” 2014-
cü il 14 yanvar tarixli S
ərəncamlar ulu öndər Heydər Əli-
yevin bu sah
ədəki  ideyalarının  yaşadılmasına,  təşəbbüs-
l
ərinin və ənənənin inkişaf etdirilməsinə xidmət edir.  
 
Naxçıvan Muxtar Respublikasının 80 illik yubileyi 
münasib
əti ilə təntənəli mərasimdə iştirak edən Azərbay-
 
56 

can  Respublikasının  Prezidenti  İlham  Əliyev  Naxçıvanın 
ölk
əmiz üçün əhəmiyyətindən danışaraq deyirdi: “Naxçı-
van  Muxtar  Respublikası  Azərbaycanın  əsas hissəsindən 
t
əcrid olunmuş  vəziyyətdə  yaşayır.  Naxçıvan  Heydər 
Əliyevin doğma vətənidir. Mən də bu hisslərlə yaşayıram. 
İstəyirəm biləsiniz ki, mənim də qəlbimdə Naxçıvanın xü-
susi yeri var v
ə bu yer  çox  böyükdür. Bu torpaq mənim 
d
ə  Vətənimdir, mənim  övladlarımın  da  Vətənidir. 
Əminəm ki, biz – Heydər Əliyevin davamçıları Naxçıvanı 
da, Az
ərbaycanı da Heydər Əliyevin yolu ilə inamla yeni 
q
ələbələrə doğru aparacağıq” 
[
228, 2004, 16 may
]

“Naxçıvan Muxtar Respublikasının 85 illik yubile-
yinin keçirilm
əsi haqqında” Sərəncamda qeyd edilirdi ki, 
Naxçıvan  Muxtar  Respublkasının  85  illiyinin qeyd 
olunması  olduqca  mühüm  və  zəruri  bir məsələdir. Çünki 
Erm
ənistanın  apardığı  təcavüzkar siyasət nəticəsində 
Az
ərbaycandan qismən təcrid olunmuş vəziyyətdə, bloka-
da  şəraitində  yaşamaq  məcburiyyətində  qalan, tez-tez 
b
ədnam qonşuların  ərazi  iddiaları  obyektinə  çevrilən 
Naxçıvanın tarixinin hələ də tədqiq edilməyə ehtiyacı olan 
s
əhifələri açılmalı, Azərbaycanın qədim və zəngin tarixə, 
m
ədəniyyətə  və  çoxəsrlik dövlətçilik  ənənələrinə  malik 
olan  bu  diyarın  tam  dolğun,  obyektiv tarixi  xalqımıza, 
dünya ictimaiyy
ətinə  olduğu  kimi  çatdırılmalı,  erməni 
siyas
ətçilərinin tarixi saxtalaşdırmaq  cəhdlərinə  tutarlı 
cavab verilm
əlidir 
[
10, 2009, 10 fevral
]

Az
ərbaycan  Prezidenti  İlham  Əliyevin  muxtar 
respublikanın  90  illik  yubileyinin  keçirilməsi ilə  bağlı 
imzaladığı  Sərəncamda müstəqillik dövründə  apardığı 
böyük mübariz
əyə  və  əzmə  görə  Naxçıvana  və 
naxçıvanlılara çox  yüksək qiymət  verilmişdir: “Naxçıvan 
əhalisinin milli istiqlal ideyalarına bağlılıq nümayiş etdirə-
 
57 

r
ək dövlət müstəqilliyimizin bərpası, qorunub saxlanılması 
v
ə möhkəmləndirilməsində müstəsna xidmətləri vardır. Bu 
gün yüks
ək potensiala malik muxtar respublika bütün 
dövl
ət  proqramlarını,  infrastruktur  layihələrini böyük 
uğurla həyata keçirməsi sayəsində ölkədə dinamik inkişaf 
x
əttinə  uyğun,  fasiləsiz  aparılan  irimiqyaslı  quruculuq, 
abadlıq  işlərinin fəal  iştirakçısıdır.  Naxçıvan  hazırda 
möt
əbər beynəlxalq tədbirlərin təşkil  olunduğu  məkana 
çevrilmişdir” 
[177, s. 4].
  
Naxçıvan Muxtar Respublikasının yubiley tədbirlə-
rinin böyük t
əntənə  ilə  qeyd edilməsi  xalqımızın  dünəni, 
bu günü v
ə  sabahı  üçün  çox  mühüm  siyasi  əhəmiyyəti 
olan hadis
ə idi. 
 
 
Yüklə 20,03 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin