Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
9-Hayatımın Fırsatı
Endonezya ile ilgili asıl sınav beni MAIN’de bekliyordu. Sabah
ilk olarak
Prudential Center’deki ofis merkezine gittim ve orada birçok şirket çalışanıyla birlikte asansördeyken, MAIN’in seksen yaşlarındaki esrarengiz yönetim kurulu başkanı ve CEO’su Mac Hall’ın, Einar’ı, Portland Oregon ofisinin başına getirdiğini öğrendim. Bunun sonucunda ben de artık resmen Bruno Zambotti’ye bağlanmıştım. Saçının rengi ve kendisine karşı çıkan herkesi alt etme konusundaki ürkütücü yeteneğinden dolayı ‘gümüş tilki’ lakabına sahip olan Bruno, Cary Grant kadar yakışıklı biriydi. Ağzı iyi laf yapardı ve mühendislik diplomasına ek olarak, bir de yönetim bilimlerinde lisansüstü derecesi vardı. Ekonometriden iyi anlardı ve MAIN’in elektrik enerjisi bölümü ile
uluslararası projelerinin çoğundan sorumlu
müdür yardımcısı idi. Akıl hocası ihtiyar Jake Dauber emekliliğinin ardından şirketin başına geçmesi beklenen kişilerden biriydi. Çoğu MAIN çalışanı gibi ben de Bruno Zambotti’ye karşı korku ile karışık bir hayranlık duyuyordum. Yemekten hemen önce Bruno’nun ofisine çağırıldım. Endonezya hakkında keyifli bir sohbetten sonra
oturduğum koltukta
doğrulmama neden olan bir şey söyledi. “Howard Parker’i kovuyorum. Ayrıntılara girmemize gerek
yok ama
şu kadarını
söyleyeyim, gerçeklikle olan bağını koparmış.” Parmaklarını masasının üzerindeki kâğıt tomarının üstünde gezdirirken, rahatsızlık veren bir şekilde gülümsedi. “Yılda %8. Adamın yük tahmini bu kadar. İnanabiliyor musun? Endonezya gibi potansiyele sahip bir ülkede hem de!” Gülümsemesi kayboldu ve doğrudan
gözlerimin içine baktı. “Charlie Illingworth bana senin ekonomik tahminlerinin hedefi tam tutturduğunu ve %17 ile 20 arasında bir yük büyümesini haklı göstereceğini söylüyor. Bu doğru mu?”
Öyle olduğu konusunda onu temin ettim. Ayağa kalktı ve elini uzattı. “Tebrikler. Şu anda terfi ettin.” Belki de çıkıp bunu pahalı bir restoranda diğer MAIN çalışanlarıyla birlikte ya da tek başıma kutlamalıydım. Ama aklım Claudine'de idi. Ona terfiimi ve Endonezya’da yaşadıklarımı anlatmak için kıvranıyordum. Yurtdışından aramamam konusunda beni uyardığı için onunla hiç konuşamamıştım. Şimdi aradığımdaysa telefonunun görüşmeye kapalı olduğunu ve kendisine ulaşılabilecek başka bir numara da bırakmadığını öğrenince kaygılandım. Onu aramaya gittim. Dairesine genç bir çift taşınmıştı. Öğle saati olmasına rağmen sanırım onları yataktan çıkarmıştım; biraz içerlemiş halde Claudine hakkında bir şey bilmediklerini söylediler. Emlak bürosuna giderek onun kuzeniymişim gibi davrandım. Dosyalarına göre o isimde birine hiç daire kiralamamışlardı; bir önceki kira kontratı, isminin açıklanmasını istemeyen bir kişiyle imzalanmıştı. MAIN’in insan kaynakları bölümü de onun hakkında hiçbir bilgiye sahip olmadığını iddia etti. Sadece benim görmeme izin verilmeyen bir ‘özel danışmanlar’ dosyası olduğunu söylediler. Akşamüstüne doğru bedensel olduğu kadar, ruhsal anlamda da yorulmuştum. Üstüne üstlük, uzun uçak yolculuğunun neden olduğu saat farkı sersemliği de beni ciddi olarak etkilemeye başlamıştı. Boş daireme döndüğümde kendimi çok yalnız ve terk edilmiş hissediyordum. Terfiim sadece anlamsız değil, daha da kötüsü, kendimi satmaya ne kadar hazır olduğumun bir belgesi
gibi görünmeye başlamıştı bana.
Kendimi umutsuzluktan bunalmış bir halde yatağın üstüne attım. Claudine beni kullanmış, sonra da bir kenara atıvermişti. Istırabıma teslim olmama kararlılığı içinde, duygularımı kapattım. Saatlerce yatakta
öylece yatıp,
odamın duvarlarını seyrettim. Sonunda kendimi toparladım. Kalktım, bir bira içtim ve boş şişeyi masanın kenarında parçaladım. Sonra pencereden dışarıya baktım. Caddenin derinliklerine doğru bakarken, sanki onu bana doğru yürürken gördüm. Önce kapıya bir hamle yaptım, ardından bir kere daha bakmak için pencereye koştum. Kadın biraz yaklaşmıştı. Çekici biri
olduğunu ve yürüyüşünün Claudine’ninkini anımsattığını görebiliyordum ama
o değildi. Birden ümitsizliğe kapıldım ve duygularım kızgınlık ve nefretten korkuya dönüştü. O an gözümün önünden bir görüntü geçti: Claudine bir kurşun yağmuru altında sarsılıp düşüyor, bir suikasta kurban gidiyordu. Görüntüyü kafamdan silip iki Valium aldım ve sızana kadar içtim. Ertesi sabah, MAIN’in personel bölümünden gelen telefonla uyandım. Bölüm şefi Paul Mormino dinlenme ihtiyacımı anladığını, ancak o gün öğleden sonra yine de ofiste olmam gerektiğini söylüyordu. “Haberler iyi,” dedi. “Kendine gelmek için en iyi yol.”
Talimata uyarak ofise gittiğimde, Bruno’nun sözüne fazlasıyla sadık olduğunu öğrendim. Sadece Howard’ın eski işine terfi etmekle kalmamış, başekonomist unvanıyla birlikte bir de zam almıştım. Keyfim az da olsa yerine gelmeye başlamıştı. Öğleden sonra izin alıp elimde bir kutu birayla Charles Nehri boyunca dolaşmaya çıktım. Orada oturup bir yandan yelkenlileri seyredip, bir yandan da uçuş yorgunluğum ve dehşetli bir
baş ağrısıyla uğraşırken, Claudine’nin oradaki işini bitirip bir sonraki görevine başladığına karar verdim. Gizliliğin önemini
her zaman
vurgulamıştı. Beni
arayacaktı. Mormino
haklıydı. Uçuş
yorgunluğum (ve endişelerim) dağılıverdi. Sonraki haftalarda Claudine ile ilgili tüm düşünceleri bir kenara bırakıp, Endonezya ekonomisi hakkındaki raporumu yazmak ve Howard’ın yük tahminlerini gözden geçirip düzeltmekle uğraştım. Sonunda patronlarımın istediği gibi bir sonuca vardım: Elektrik
talebindeki artış, yeni
sistemin tamamlanmasından sonraki 12 yıl boyunca yılda ortalama %19 olacak, sonraki 8 yıl boyunca %17’ye düşecek ve 25 yıllık tahmin süresinin geri kalanında da sabit %15 olacaktı. Bulgularımı uluslararası kredi kuruluşlarıyla yaptığımız resmi
toplantılarda sundum.
Uzmanlar beni kapsamlı olarak ve acımasızca sorguladı. Duygularım, artık, (hazırlık okulunda olduğu gibi) isyan etmek yerine beni kusursuz olmaya yönelten bir dik kafalılığa dönüşmüştü. Yine de Claudine’nin anısı hep yakınımdaydı. Kendine Asya Kalkınma Bankası’nda isim yapmaya çalışan genç ve küstah bir ekonomist, tüm bir öğleden sonrayı beni aralıksız sorguya çekmekle geçirince, aylarca önce Beacon Sokağı’ndaki dairesinde otururken Claudine’nin vermiş olduğu öğüdü hatırladım. “25 yıl ilerisini kim görebilir ki!” diye vurgulamıştı. “Senin tahminin de en azından onlarınki kadar geçerli olacaktır. Kendine
güven, her şey demektir.” Gelişen ülkelerdeki yaşam hakkında, çalışmalarımı sorgulayan (ve bazıları benim iki katım yaşında olan) o centilmenlerin çoğundan daha fazla bilgi ve tecrübeye sahip olduğumu da düşünerek, kendimin de bir uzman olduğuna karar verdim. Amazon’da yaşamış, Cava’nın kimsenin gitmek istemediği yerlerinde dolaşmıştım. Yöneticilere ekonometrinin ince noktalarını öğretmeye yönelik birkaç kurs almıştım ve Dünya Bankası Başkanı, Ford Motor Şirketi eski başkanı ve John Kennedy’nin savunma bakanı Robert McNamara’nın da çok hoşuna giden,
istatistikten anlayan,
ekonometriye tapan o yeni harika çocuk tiplerinden biri olduğuma inanıyordum. Ününü rakamlar, olasılık teorisi, matematiksel modeller ve (galiba) ancak çok büyük bir egonun ürünü olabilecek bir kabadayılığın üzerine kurmuş bir adamdı o. Hem McNamara’ya, hem de patronum Bruno’ya benzemeye çalıştım. Konuşma tarzımı birinci kişiye, elimdeki evrak çantamı sallayarak kasıntıyla yürüyüşümü de ötekine benzettim. Şimdi bakıyorum da, küstahlığıma şaşmamak elde değil. Gerçekte çok kısıtlı bir deneyime sahiptim ama eğitim ve bilgideki eksikliğimi cüretimle telafi ediyordum. Bu tavır işe yaradı da. Sonunda, uzmanlar raporlarıma onay damgalarını bastı. Sonraki aylarda Tahran, Karakas, Guatemala, Londra, Viyana ve Washington’da toplantılara katıldım. İran Şahı, çeşitli ülkelerin eski başkanları ve Robert McNamara’nın kendisi de dahil olmak üzere birçok ünlü kişiyle tanıştım. Orası da hazırlık okulu gibi bir erkekler dünyasıydı. Yeni unvanımın ve son zamanlarda uluslararası borç kuruluşları karşısında aldığım başarılarımın, diğer
insanların bana
olan yaklaşımlarını nasıl etkilediğini gördükçe hayrete kapılıyordum. Tüm bu ilgi başlangıçta başımı döndürdü. Kendimi sihirli değneğini bir ülkenin üzerinde sallayarak, onu bir anda ışığa boğacak ve her tarafından sanayi kuruluşlarının ortaya çıkmasını sağlayabilecek bir sihirbaz gibi görmeye başlamıştım.
Sonra ayaklarım yere bastı. Hem kendimin, hem de birlikte çalıştığım insanların asıl niyetlerini sorgulamaya başladım. Öyle görünüyordu ki, gösterişli bir unvan ya da bir doktora derecesi, Cakarta’daki bir lağım çukurunun hemen yanında yaşayan cüzamlının derdini anlamakta fazla yardımcı olmuyordu insana. İstatistiklerle oynama becerisinin de kişinin ileriyi
görmesini sağlamadığından emindim artık. Dünyayı biçimlendiren kararları verenleri daha iyi tanıdıkça, yetenek ve hedefleri hakkında daha kuşkucu olmaya başladım. Toplantı masalarının etrafındaki yüzlere bakarken öfkemi gizlemekte zorlanmaya başlamıştım. Ama zaman içerisinde bu perspektif de değişti. O insanların çoğunun doğru olanı yaptığına inandığını anlamaya başladım. Charlie gibi onlar da, komünizmin ve terörizmin (kendilerinin ve seleflerinin vermiş olduğu kararlara karşı doğmuş olağan tepkiler yerine) şer güçleri olduğuna, dünyayı kapitalizme
döndürmek konusunda ülkelerine, çocuklarına ve Tanrı’ya karşı bir görev edindiklerine inanıyordu. Güçlü olanın hayatta kalması gerektiği prensibini de
benimsemişlerdi; mukavvadan yapılma salaş bir kulübe yerine ayrıcalıklı bir sınıfa mensup olarak doğma şansına sahip olmuşlarsa, o zaman aynı mirası çocuklarına devretmeyi bir yükümlülük olarak görüyorlardı. Bu insanları, gerçek bir komployla dünyaya egemen olma amacı güden bir kardeşlik grubu olarak görme konusunda bocalıyordum. Yine de, zaman içerisinde onları İç Savaş öncesinde Güney’deki büyük
toprak sahiplerine benzetmeye başladım. Kötü amaçlarla gizli yerlerde buluşan kapalı bir grup olmak yerine, ortak inançlar ve paylaşılan kişisel çıkarlar etrafında bir araya gelmiş insanlardı. Büyük çiftlik sahipleri de hizmetçiler ve köleler arasında büyümüştü ve o dinsizlere sahip çıkıp, kendi din ve yaşam tarzlarını onlara kabul ettirmenin hakları, hatta görevleri olduğuna inanarak eğitilmişlerdi. Kölelik, her ne kadar
onlara da felsefi olarak itici geliyor olsa da, Thomas Jefferson gibi onlar da bu kavramı, (çökmesi halinde sosyal ve ekonomik kaosa neden
olacak) bir
gereklilik olarak
görebiliyordu. Benim artık şirketokrasi olarak düşündüğüm çağdaş oligarşilerin liderleri de işte bu kalıba uyuyordu. Savaşlardan ve seri silah üretiminden, akarsulara barajlarla set çekilmesinden, yerel ortamların ve kültürlerin yok edilmesinden kimlerin yarar sağladığını merak ediyordum. Yüzbinlerce insanın yiyecek yokluğundan, kirli sudan ya da tedavi edilebilir hastalıklardan ölmesinden kimlerin çıkar sağlayabileceğini incelemeye başladım. Yavaş yavaş, uzun vadede kimsenin yararına olmasa da, kısa vadede ben ve patronlarım gibi piramidin tepesinde olanların bunlardan en azından maddi açıdan çıkarı olduğunu görüyordum. Bu birçok soruyu da beraberinde getirdi: Bu gidiş neden devam ediyordu? O kadar uzun bir zaman Bu birçok soruyu da beraberinde getirdi: Bu gidiş neden devam ediyordu? O kadar uzun bir zaman nasıl süregelebilmişti? Acaba cevap şu eski ‘Hak güçlünündür’ deyişinde, yani sistemi güçlü olanların sürdürdüğünde mi yatıyordu? Bu durumun devam etmesine sadece gücün izin verdiğini söylemek yetersiz görünüyordu. Güçlünün haklı olduğu önergesi birçok şeyi açıklasa da, daha elle tutulur sebepler olması gerektiğini hissediyordum. İşletme fakültesinde kısıtlı kaynaklar, insanın devamlı büyüme ihtiyacı ve köle işçi ilkesi hakkında ders veren Kuzey
Hindistanlı ekonomi
profesörünü anımsadım. Bu profesöre göre, tüm başarılı nasıl süregelebilmişti? Acaba cevap şu eski ‘Hak güçlünündür’ deyişinde, yani sistemi güçlü olanların sürdürdüğünde mi yatıyordu?
kapitalist sistemler, en tepede, aşağıya doğru inen katmanları kontrol eden bir avuç insanın ve en altta da ekonomik anlamda gerçek birer köle olarak
adlandırılabilecek devasa
bir işçi
ordusunu kapsayan, katı komuta zincirlerine sahip hiyerarşiler içerirdi. Sonuçta sistemi destekleme nedenimizin, şirketokrasinin bizi,
Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|