Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Asiye Koray BENDON
- AKÇALI Telif Hakları
- GİRİŞ Ekonomik tetikçi (ET) dediğim kişiler, birçok ülkeyi trilyonlarca dolar dolandıran
- Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) ve diğer yabancı ‘yardım’ kuruluşlarından büyük şirketlerin
|
Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları John Perkins Türkçesi: Murat KAYI Yayın No: 003 1.-2. Baskı, 2005 3.-4. Baskı, 2006 5.-6.-7. Baskı, 2007 8.Baskı. 2008 9.-10. -11. Baskı, 2009 12.Baskı, 2010 13.Baskı, 2011 ISBN: 978-975-6006-03-0 Yayın Yönetmeni K. Egemen İPEK Editör
Asiye Koray BENDON Türkçesi
Murat KAYI Son Okuma ve Dizgi Özlem ARAS Kapak Tasarım Mineral Tasarım Baskı
Özkan Matbaacılık Yayın A.P.R.I.L Yayıncılık Cinnah Cad. Kırkpınar Sok. 5/4 06690 Çankaya-ANKARA Tel: (0312) 440 80 11 Fax:(0312)440 89 10 www.aprilyayincilik.com bilgi@aprilyayincilik.com BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI © 2005 A.P.R.I.L Yayıncılık CONFESSIONS OF AN ECONOMIC HIT MAN © 2004, John Perkins © Barrett Koehler Publishers Inc. San Francisco Bu kitabın yayın hakları AKÇALI Telif Hakları Ajansı aracılığı ile alınmıştır. Her türlü yayım hakkı A.P.R.I.L Yayıncılık'a aittir. Bu kitabın baskısından 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası Hükümleri gereğince alıntı yapılamaz, fotokopi yöntemiyle çoğaltılamaz, resim, şekil, şema, grafik vb.ler Yayınevinin izni olmadan kopya edilemez.
GİRİŞ Ekonomik tetikçi (ET) dediğim kişiler, birçok ülkeyi trilyonlarca dolar dolandıran yüksek ücretli profesyonellerdir. Bu kişiler, Dünya Bankası, Birleşik Devletler Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) ve diğer yabancı ‘yardım’ kuruluşlarından büyük şirketlerin kasalarına ve gezegenimizin doğal kaynaklarını kontrol eden birkaç varlıklı ailenin ceplerine para aktarırlar. Kullandıkları araçlar arasında sahte finansal raporlar, hileli seçimler, rüşvet, zorbalık, seks ve cinayet vardır. Oynadıkları oyun imparatorluklar kadar eskidir ama günümüzün küreselleşme sürecinde yeni ve korkutucu bir boyuta ulaşmıştır. Nereden mi biliyorum? Ben de bir ET idim. Yukarıdaki satırları, adı Bir Ekonomik Tetikçinin Vicdanı olmasını düşündüğüm bir kitabın
başlangıcı olarak
1982 yılında
yazmıştım. Kitap, her ikisi de bir zamanlar müşterilerim olan ve saygı duyup aileden saydığım iki ülke başkanına, Ekvador Başkanı Jaime Roldós ile Panama Başkanı Omar Torrijos’a ithaf edilmişti. İkisi de bir süre önce uçak kazasında hayatını yitirmişti ve ölümleri birer kaza değildi. Onlar, küresel imparatorluğu amaçlayan şirket-hükümet-bankacılık patronlarının kardeşliğine karşı geldikleri için suikasta kurban gitmişti. Biz ET’ler, Roldós ile Torrijos’u ikna etmekte başarılı olamayınca, diğer tür tetikçiler (her zaman bizim hemen arkamızda olan CIA destekli çakallar) devreye girmişti. O kitabı yazmaktan vazgeçmeye razı edildim. Sonraki yirmi yıl boyunca dört kez daha yazmayı denedim. Yeniden başlama kararı vermeme hep güncel dünya olayları neden oldu: 1989’da Panama’nın ABD tarafından işgali, Körfez Savaşı, Somali’deki gelişmeler, Usame bin Ladin’in yükselişi. Ancak, her defasında da tehdit veya rüşvetler beni vazgeçmeye zorladı. 2003 yılında güçlü bir uluslararası kuruluşa
ait büyük bir yayınevinin başkanı, adı artık Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları olan kitabın taslağını okudu.
Yazdıklarımı ‘anlatılması gereken sürükleyici bir öykü’ olarak tanımladı. Ancak sonra üzgün bir şekilde gülümseyerek, kafasını iki yana salladı. Şirketin patronlarının muhtemelen karşı çıkacağını ve dolayısıyla kitabı yayımlama riskini göze alamayacağını söyledi. Ama kitabı bir roman haline getirmemi tavsiye etti ve “Seni John Le Carré veya Graham Greene tipinde bir yazar olarak pazarlayabiliriz,” dedi. Ne var ki yazdıklarım bir roman değildi. Benim hayatımın gerçek öyküsü idi. Uluslararası herhangi bir kuruluşun sahibi olmayan ve daha cesur bir
yayımcı, öykümü
anlatmamda yardımcı olmayı kabul etti. Bu öykü mutlaka anlatılmalı. Büyük krizler ve fırsatlar zamanında yaşıyoruz. Bu bir
ekonomik tetikçinin öyküsü, şu anda bulunduğumuz yere nasıl geldiğimizin ve neden üstesinden gelinemez görünen krizlerle karşı [1]
karşıya olduğumuzun öyküsü. Bu öykü anlatılmalı, çünkü ancak geçmiş hatalarımızı anlayarak ilerideki fırsatları değerlendirebiliriz; çünkü 11 Eylül ve Irak savaşı gerçekleşti; çünkü teröristlerin elinde 11 Eylül 2001’de ölen 3 bin insana ek olarak 24 bin insan da açlık ve ona bağlı nedenlerden dolayı yaşamını yitirdi.
Aslında sırf yeterli beslenemediği için her gün 24 bin insan ölüyor. En önemlisi de bu öykü anlatılmalı, çünkü bugün tarihte ilk defa bir ülke tüm bunları değiştirmek için gerekli beceri, para ve güce sahip. Bu, benim doğduğum ve bir ET olarak hizmet ettiğim ülke: Amerika Birleşik Devletleri. Sonunda beni
tehditleri ve
rüşvetleri görmezden gelmeye ikna eden ne oldu? Kısa cevap şu: Tek çocuğum Jessica üniversiteden mezun olup hayata atıldığında, ona bu kitabı yayınlama niyetimden söz ettim ve kuşkularımı paylaştım. O da bana, “Üzülme baba,” dedi. “Sana bir şey yapacak olurlarsa,
[2] bıraktığın yerden ben devam ederim. Bunu, bir gün sana vermeyi ümit ettiğim torunların için yapmalıyız!” Daha uzun cevabım ise şöyle: Büyüdüğüm ülkeye olan bağlılığım, Kurucu Atalarımız tarafından dile getirilen ideallere olan sevgim, bugün her yerde herkes için ‘yaşam, özgürlük ve mutluluğu arama’ sözü veren Amerikan devletine olan sorumluluğum. Ve 11 Eylül sonrasında ET’ler
devleti bir
küresel imparatorluğa çevirirken artık daha fazla oturup seyretmemek konusundaki kararlılığım Bu gerçek bir öyküdür. Onun her dakikasını yaşadım. İnsanlar, gördüklerim, konuşmalar ve tarif ettiğim duyguların hepsi hayatımın birer parçasıydı. Benim kişisel öyküm olmakla birlikte, tarihimize yön veren, bizi bugün olduğumuz yere getiren ve çocuklarımızın geleceklerinin temellerini oluşturan dünya olaylarının kapsamı içerisinde gerçekleşti. Tüm bu deneyimleri, insanları ve konuşmaları asıllarına uygun olarak sunmak için elimden gelen tüm çabayı gösterdim. Tarihi olayları tartıştığım ya da başka insanlarla yaptığım konuşmaları yeniden yarattığım zaman, bunu birçok aracın
yardımıyla yapıyorum: Yayımlanmış belgeler, kişisel kayıtlarım ve notlarım, hem kendimin hem de
diğer katılımcıların hatırladıkları, daha önce yazmaya başladığım beş taslak ve özellikle yakın zamanda diğer yazarların yayımladığı bilgiler ile önceden gizli olan ya da başka nedenlerden dolayı ulaşılamayan bilgileri de açıklayan tarihçeler. Bu konular hakkında daha fazla bilgi edinmek isteyen okuyucular için referanslar dipnotlarda verilmiştir. Yayıncım, kendimize gerçekten ekonomik tetikçi deyip
demediğimizi sorduğunda, genellikle sadece baş harfleriyle de olsa, öyle olduğunu söyledim. Aslında hocam Claudine ile çalışmaya başladığım 1971 yılındaki o gün bana, “Benim görevim seni bir ekonomik tetikçiye dönüştürmek,” demiş, sonra ciddileşip, “Bu işle ilgini hiç kimsenin, eşinin bile bilmemesi gerekiyor; bir kere girersen hayatın boyunca çıkamazsın,” diye eklemişti. O andan itibaren bu açık adı çok seyrek kullandı; bizler kısaca ET idik. Claudine’nin rolü, girdiğim işin temelinde yatan dalaverelerin çok güzel bir örneğiydi. Güzel, zeki ve çok etkindi; zayıf noktalarımı bulup, onları kendi yararına kullanmayı çok iyi başardı. Yaptığı iş ve onu yapış şekli, sistemin arkasındaki insanların kurnazlığının bir göstergesiydi. Benden yapmamı isteyecekleri işi anlatırken sözünü hiçbir zaman sakınmadı: “İşin, dünya liderlerini, ABD’nin ticari çıkarlarını gözeten büyük bir ağın parçası olmaya teşvik etmek. Sonunda bu liderler, sadakatlerini garanti edecek şekilde bir borç batağına saplanır. Sonra da onları politik, ekonomik ya da askeri ihtiyaçlarımız için ne zaman istersek kullanabiliriz. Karşılığında halklarına sanayi siteleri, elektrik santralleri ve havaalanları sağlayarak politik durumlarını güçlendirirler. Bu
arada, Amerikan
[3] [4]
mühendislik ve inşaat firmaları da inanılmaz derecede zenginleşir.” İşte bugün kontrolsüz bir hale gelen bu sistemin sonuçlarını görüyoruz. En saygın ticari kuruluşlarımız Asya’daki sağlıksız ve küçük imalathanelerde insanları neredeyse köle statüsünde ve insanlık dışı şartlar altında çalıştırıyor. Petrol
şirketleri tam
bir umursamazlık içerisinde; yağmur
ormanlarındaki nehirlere zehir akıtarak insan, hayvan ve bitkileri öldürüyor, eski kültürleri yok ediyorlar. İlaç endüstrisi HIV hastalığı kapmış milyonlarca Afrikalıdan hayatlarını kurtaracak ilaçları esirgiyor. ABD’de 12 milyon aile bir sonraki
yemeğini nasıl
elde edeceğini düşünüyor. Enerji endüstrisi bir Enron yaratıyor. Muhasebe endüstrisi bir Andersen yaratıyor. Dünya nüfusunun en zengin ülkelerde yaşayan beşte birinin gelirinin en fakir beşte birin gelirine oranı 1960’da 30’a 1 iken 1995’de 74’e l’e çıktı. ABD,
Irak’taki savaşı
[5] sürdürmek için 87 milyar dolar harcarken, BM bunun yarısı kadar bir parayla yeryüzündeki herkese temiz su, yeterli besin, uygun sağlık koşulları ve temel eğitim sağlanabileceği görüşünü savunuyor. Ve biz
hâlâ teröristlerin bize neden
saldırdığını düşünüyoruz. Bazıları güncel sorunları, örgütlenmiş bir komploya bağlayabilir. Keşke o kadar basit olsaydı. Çünkü bir komplonun hazırlayıcıları bulunup adalete teslim edilebilir. Oysa bu sistemi besleyen, herhangi bir komplodan çok daha tehlikeli bir şey. Küçük bir insan grubu tarafından değil, neredeyse Tanrı kelamı haline gelmiş bir kavram tarafından besleniyor: Ekonomik büyümenin tüm insanlık için yararlı olduğu ve büyüme ne kadar yüksek ise yararlarının da o
yaygın olacağı
düşüncesi. Bu inancın bir de sonucu var: Kenarlarda doğanlar sömürülmeye açık iken, ekonomik
büyümenin ateşini
karıştıranlar yüceltilip ödüllendirilmeli. Bu görüş tabii ki hatalı. Birçok ülkede, ekonomik büyümenin nüfusun sadece küçük bir kısmına yaradığını, çoğunluk içinse giderek daha ümitsizleşen şartlara yol açtığını biliyoruz. Bu etki, sistemi yönlendiren büyük sanayicilerin, özel bir statüye sahip olmaları gerektiği inancı tarafından da körükleniyor. Bugünkü sorunlarımızın çoğunun kökeninde yatan ve belki etrafta bu kadar komplo teorisinin uçuşmasının ardındaki neden de bu inanç. Kişiler açgözlülüklerinden ötürü ödüllendirildikçe, açgözlülük baştan çıkarıcı bir hal alır. Dünya
kaynaklarının oburca
tüketimini neredeyse azizlik mertebesine çıkardığımız, çocuklarımıza dengesiz hayatlar süren insanları örnek almalarını öğrettiğimiz ve nüfusun büyük bir kısmını seçkin bir azınlığa köle olarak tanıttığımız sürece bela arıyoruz demektir. Ve bela da bizi bulur.
[6] t Küresel imparatorluğu terfi ettirme çabasında olan şirketler, bankalar ve hükümetler (yani topluca ‘şirketokrasi) , finansal ve politik güçlerini, okullarımızın, işletmelerimizin ve medyanın, hem bu hatalı kavramı, hem de sonuçlarını desteklemesini garanti etmek için kullanıyor. Bizi, küresel kültürümüzün gittikçe artan miktarlarda yakıt ve bakım gerektiren, sonunda etrafındaki her şeyi tüketecek ve artık kendi
kendini yutmaktan başka çaresi
kalmayacak devasa bir makineye dönüştüğümüz bir noktaya getirdiler. Şirketokrasi bir komplo değil ama üyeleri kimi ortak değerleri ve hedefleri destekliyor. Şirketokrasinin en önemli işlevlerinden biri de sistemi devam ettirmek ve sürekli genişleyip güçlenmesini sağlamaktır. ‘Köşeyi dönenlerin’ yaşam tarzları ve donanımları (yatlar, katlar ve özel jetler) hepimizi tüketmek, tüketmek ve daha fazla tüketmeye özendiren birer model olarak sunuluyor. Bizi, bir şeyler sa ın almanın toplumsal bir görev
olduğuna, dünyayı
rı r yağmalamanın ekonomi için iyi olduğuna ve dolayısıyla bunun yüksek çıkarlarımıza hizmet ettiğine ikna etmek için de hiçbir fırsat kaçı lmıyor. İşte,
sistemin çıkarları doğrultusunda çalışmaları için benim gibi insanlara da inanılmaz maaşlar
ödeniyor. Eğer
bizler tökezlersek, daha hain bir tetikçi türü olan çakallar ortaya çıkıyor. Ve çakallar da başarısız olursa, iş askerlere düşüyor. Bu kitap, ET olarak çalıştığı dönemde nispeten küçük bir grubun parçası olan bir adamın itiraflarıdır. Benzer rolleri oynayan insanlar şimdilerde sayıca daha fazla. Daha gösterişli unvanları var ve Monsanto, General Electric, Nike, General Motors, Wal-Mart gibi uluslararası çapta en önde gelen şirketlerin koridorlarında dolaşıyorlar.
da öyküsüdür. Bu aslında sizin de öykünüz; sizin ve benim dünyamın ve ilk gerçek kü esel imparatorluğun nı rü
n ı nı t ru öyküsü. Tarih bize bu öyküyü değiştirmezsek, trajik bir biçimde sonlanacağı n garantisini veriyor. İmparatorluklar asla sonsuza dek yaşamaz. Her biri sonuçta korkunç bir çöküşü yaşamıştır. Daha mutlak egemenlik peşinde koşarlarken birçok kültü yok ederler, sonra da kendileri yıkılırlar. Uzun vadede hiçbir ülke ya da ülkeler topluluğu, varlığı başkaları sömürerek sürdüremez. Bu ki ap ibret alıp, içinde bulunduğumuz öyküyü değiştirerek yeniden yaratmamız için yazıldı. Eminim ki yeterince insan dünyanın kaynaklarına yönelik doyu lamaz bir iştah yaratan ve köleliğe yol açan sistemlere neden olan bu ekonomik makine tarafından nasıl sömürüldüğümüzü fark ettiğinde, ona daha fazla tahammül etmeyeceğiz. Birkaç kişinin zenginlik içinde yüzüp, çoğunluğunsa sefalet, kirlilik ve şiddet içinde boğulduğu bir dünyadaki rolümüzü gözden geçirecek ve kendimizi tüm insanlık için şefkat, demokrasi ve sosyal adalet arama yoluna adayacağız.
Bir problemin varlığını kabul etmek, çözüm bulma yolunda atılan ilk adımdır. Bir günahı itiraf etmekse, kurtuluşun başlangıcı. Öyleyse bu kitap da bizim kurtuluşumuzun başlangıcı olsun. Bize dengeli ve onurlu bir toplum olma hayalini gerçekleştirmemiz için esin versin. Yaşamlarını paylaştığım ve
ilerideki sayfalarda anılan çok sayıda insan olmasa bu kitap yazılamazdı. Hem edindiğim deneyimler, hem de aldığım dersler için onlara minnettarım. Onların ötesinde, beni tüm riskleri göze alarak öykümü anlatmam için cesaretlendiren insanlara teşekkür ediyorum: Stephan
Rechtschaffen, Bill ve Lynne Twist, Ann Kemp, Art Roffey, Rüya Değişimi gezi ve seminerlerine katılan birçok insan; özellikle de yardımcılarım Eve Bruce, Lyn Roberts- Herrick ve Mary Tendall ile yirmi beş yıllık harika eşim ve yoldaşım Winifred ile kızımız Jessica. Bana çokuluslu bankalar ve şirketlerle, çeşitli ülkelerin politik nüansları hakkında bilgiler veren birçok kişiye, özellikle Michael Ben-Eli,
Sabrina Bologni, Juan Gabriel Carrasco, Jamie Grant, Paul Shaw ve isimsiz kalmak isteyen diğerlerine minnettarım. Müsveddeler ortaya çıktıktan sonra Berrett- Koehler’in kurucusu Steven Piersanti, beni kabul etmekle gösterdiği cesaretle kalmayıp, yetenekli bir editör olarak ve sonsuz saatlerini adayarak kitabı tekrar tasarlamam için bana yardımcı oldu. Steven’e, bizi tanıştıran Richard Perl’e, taslak metni okuyup eleştiren Nova Brown, Randi Fiat, Allen Jones, Chris Lee, Jennifer Liss, Laurie Pellouchoud ve Jenny Williams’a; sadece okuyup eleştirmekle kalmayan, yüksek ve mükemmel standartlarına uymam için beni zorlayan
David Korten’e, ajansım Paul
Fedorko’ya, kitabın tasarımını yapan Valerie Brewster’e ve kelime cambazı, eşsiz filozof, kopya editörüm Todd Manza’ya en derin teşekkürlerimi sunarım. Özel bir minnet sözü de Berrett-Koehler’in yazı işleri yönetmeni Jeevan Sivasubramanian ile bilinç
düzeyimizi yükseltme gereğini
kavrayan ve bu dünyayı daha iyi bir yer yapmak için yorulmak nedir bilmeden gayret gösteren yayınevi çalışanları Ken Lupoff, Rick Wilson, María Jesús Aguiló, Pat Anderson, Marina Cook, Michael Crowley, Robin Donovan, Kristen Frantz, Tiffany Lee, Catherine Lengronne ve Dianne Platner için. Benimle birlikte MAIN’de çalışan ve küresel imparatorluğun biçimlendirilmesinde, farkında olmadan ET’lere yardım edenlere de teşekkür etmeliyim; özellikle de benim için çalışan ve birlikte uzak diyarlara yolculuk ettiğim, çok değerli anları paylaştığım insanlara teşekkür ediyorum. Beni yazarlık yolunda destekleyen iyi dostlarım, yerli kültürler ve Şamanizm üzerine önceki kitaplarımın yayımcısı Inner Traditions International’daki Ehud Sperling ve çalışanlarına da teşekkürü borç biliyorum. Ormanlarda, çöllerde ve dağlarda, Cakarta’da kanal
yanlarındaki derme
çatma karton
kulübelerinde, birçok şehirde kenar mahallelerde yaşayan, beni evlerine alıp yiyeceklerini ve hayatlarını paylaşan ve en büyük esin kaynağım olan tüm o insanlara sonsuza dek minnettar kalacağım. John Perkins Palm Beach Gardens, Florida Ağustos 2004 ÖNSÖZ Ekvador’un başkenti Quito, And Dağlarının tepesinde, denizden 2 bin
700 metre
yükseklikteki volkanik bir vadi boyunca uzanır. Kolomb’un bu kıtaya gelişinden çok önceleri kurulmuş olan bu şehrin sakinleri, ekvatorun sadece birkaç kilometre güneyinde olmalarına rağmen, etraftaki tepelerde kar
görmeye alışkındır. İsmini taşıdığı petrol şirketine hizmet etmek için Ekvador’daki Amazon ormanı içine adeta oyulmuş bir sınır karakolu ve askeri üssün bulunduğu Shell şehri, başkent Quito’dan neredeyse 2 bin 400 metre aşağıdadır. Daha ziyade askerler ve petrol işçileriyle, onlar için amelelik ve fahişelik yapan Shuar ve Kichwa kabilelerine mensup yerlilerin yaşadığı sıcak bir şehirdir burası. Bir şehirden diğerine dolambaçlı ama nefes kesici güzellikteki bir yoldan gidilir. Yerlilere göre, bu yolculuk sırasında bir gün içinde dört mevsimi birden yaşarsınız. O yoldan birçok kez geçmiş olmama rağmen, benzersiz manzara beni
her defasında etkilemiştir. Bir yanda peş peşe dökülen çağlayanlarla süslü dik yamaçlar yükselirken, diğer yanda Amazon’un ana kollarından Pastaza Nehri’nin, And Dağlarından bir yılan gibi kıvrılarak indiği derin uçurumlar vardır. Pastaza, İnkalar zamanında kutsal sayılan ve dünyanın en yüksek aktif volkanlarından biri olan Cotopaxi buzullarından 5 bin kilometre uzaktaki Atlantik Okyanusu’na su taşır. 2003 yılında bir Subaru outback otomobile atlayıp, o zamana kadar olanlardan çok farklı bir misyonla Quito’dan ayrılıp Shell’e doğru yola çıktım. Başlamasına katkıda bulunduğum bir savaşı sonlandırmayı umuyordum. Biz ET’lerin sorumluluğunu üstlenmemiz gereken birçok şeyde olduğu gibi, yaşandığı ülke dışında kimsenin bilmediği bir savaştı bu. Evlerinin, ailelerinin ve topraklarının petrol şirketleri tarafından yok edilmesini, hayatları pahasına engellemekte kararlı Shuar, Kichwa ve onların komşuları olan Achuar, Zaparo ve Shiwiar
[7] kabileleriyle buluşmaya gidiyordum. Yaşanan şey onlar için çocuklarının ve kültürlerinin ölüm-kalım mücadelesiyken, bizim için güç, para ve doğal kaynak savaşı, aynı zamanda dünya egemenliği için girilmiş mücadelenin ve birkaç hırslı insanın küresel imparatorluk rüyalarının parçasıydı. Biz ET’lerin en iyi yaptığı şeylerden biridir bu: Küresel bir imparatorluk kurmak. Biz, diğer ulusları, (en büyük şirketlerimizi, hükümetimizi ve bankalarımızı yöneten) şirketokrasiye boyun eğmeye zorlayan koşulları yaratmak üzere, uluslararası finans kuruluşlarını kullanan seçkin bir grubuz ve mafyadaki muadillerimiz gibi, ‘iyilik’ de yaparız: Bunlar genellikle altyapı (elektrik santralleri, otoyollar, limanlar, havaalanları, sanayi siteleri) yatırımları için verilen borçlar şeklindedir. Bu tip borçların bir şartı da, tüm projelerin bizim mühendislik ve inşaat
firmalarımız tarafından gerçekleştirilmesidir. İşin aslı, paranın çoğu ABD’yi terk etmez bile; sadece Washington’daki bankalardan New York, Houston ya da San Francisco’daki mühendislik ofislerine aktarılır. Paranın bu
şekilde şirketokrasi üyesi işletmelere (yani, alacaklı tarafa) neredeyse anında geri gelmesine rağmen, borçlu ülke hem anaparayı hem de faizini son kuruşuna kadar ödemek zorundadır. Eğer bir ET gerçekten başarılıysa, verilen paranın miktarı o kadar yüksek olur ki borçlu ülke birkaç sene sonra ödemelerini yapamaz hale gelir. İşte o zaman da biz, (tıpkı mafya gibi) diyetimizi isteriz. Bu da genellikle şunlardan bir veya birkaçını içerir: Birleşmiş Milletler’de alınacak bir kararda ülkenin vereceği oyun kontrolü, topraklarında askeri üsler kurulması, petrol ya da Panama Kanalı gibi değerli kaynaklara erişim. Bu arada borç yükümlülüğü tabii ki devam etmektedir ve küresel imparatorluğumuza bir ülke daha eklenmiştir. 2003 yılının o güneşli gününde Quito’dan Shell’e doğru giderken, dünyanın bu tarafına ilk defa geldiğim 35 yıl öncesini hatırladım. [8] Yüzölçümü sadece Nevada’nınki kadar olsa da, Ekvador’un 30’dan
fazla aktif
volkana, dünyadaki kuş türlerinin %15’ine ve henüz sınıflandırılmamış binlerce bitki türüne sahip olduğunu, eski yerel lisanların da neredeyse İspanyolca kadar konuşulduğunu ve çok çeşitli kültürlerin bir arada bulunduğu bir ülke olduğunu okumuştum. Onu büyüleyici ve kesinlikle egzotik bulmuştum. Aklıma düşen kelimeler; saf el değmemiş ve masum idi. Ancak, 35 yılda çok şey değişmişti. 1968’deki ilk ziyaretim sırasında, Texaco şirketi, Ekvador’un Amazon bölgesinde daha yeni petrol bulmuştu. Şimdiyse ülke ihracatının neredeyse yarısını petrol oluşturuyordu. İlk ziyaretimden kısa bir süre sonra inşa edilen ve And Dağlarını aşan bir boru hattı, o zamandan beri yarım milyon varilden fazla petrolü (Exxon Valdez’den sızan miktarın iki mislinden fazlasını) narin
yağmur ormanlarına sızdırmıştı. Ekvador, ET-örgütlü bir
[9] konsorsiyum tarafından 1.3 milyar dolara inşa edilen 450 kilometrelik yeni boru hattı sayesinde, artık ABD’ye petrol ihraç eden ilk 10 ülke arasına girmeyi hedefliyordu. O arada
yağmur ormanında büyük bir bölüm tahrip olmuş, tatlı su balığı makavlar ve ormandaki jaguarlar neredeyse yok edilmiş, üç yerel Ekvador kültürü yok olmanın eşiğine getirilmiş ve billur gibi nehirler birer pislik yuvasına dönüştürülmüştü. Aynı dönem içinde yerli kültürler mücadele etmeye başladı. Örneğin 7 Mayıs 2003’te 30 binden fazla Ekvador yerlisini temsil eden bir grup Amerikalı avukat, ChevronTexaco şirketine karşı 1 milyar dolarlık bir dava açtı. Davada petrol devinin 1971 ile 1992 yılları arasında açık çukurlara ve nehirlere, günde 4 milyon galondan fazla petrol, ağır metal ve kanserojen madde içeren zehirli atık döktüğü, arkasında insan ve hayvanları hâlâ öldürmeye devam eden 350 civarında kapatılmamış atık çukuru bıraktığı
[10] [11]
iddia ediliyordu. Ormandan gelen büyük sis bulutları Pastaza Nehri’nin kanyonlarından yukarıya doğru
çıkıyordu. Gömleğim tere bulanmıştı, midem kaynıyordu. Ama bunların nedeni sadece tropik sıcak ya da yoldaki yılankavi dönemeçler değildi. O güzelim
ülkenin öyle
harap edilmesinde oynadığım rolün bilincinde olmam, beni yine rahatsız etmeye başlamıştı. Ben ve benim gibi ET’ler yüzünden Ekvador artık biz onu modern
bankacılık, mühendislik ve ekonomik yöntemler gibi
mucizelerle tanıştırmadan öncesine kıyasla çok daha kötü durumdaydı. 1970’den beri, yani
‘Petrol Patlaması’ olarak bilinen dönemde resmi yoksulluk oranı %50’den %70’e ve işsizlik %15’den %70’e çıkarken, kamu borcu da 240 milyon dolardan 16 milyar dolara yükselmişti. Aynı zaman diliminde milli kaynaklardan nüfusun en yoksul kesimlerine ayrılan pay ise %20’den %6’ya düşmüştü. [12] [13]
Ne yazık ki Ekvador bir istisna değildi. Biz ET’lerin küresel imparatorluk şemsiyesi altına getirdiğimiz neredeyse her ülke benzer bir akıbete uğradı. Üçüncü Dünya’nın borcu 2.5 trilyon dolara yükselirken, bu borcun faizi - 2004 itibarı ile senede 375 milyar dolar- tüm Üçüncü Dünya sağlık ve eğitim harcamalarını ve gelişmekte olan ülkelerin yıllık aldıkları dış yardımın 20 katını aştı. Dünya nüfusunun yarıdan fazlasının günlük kazancı 2 dolardan azdır, ki 1970’lerin başında da ellerine geçen yaklaşık yine bu kadardı. Öte yandan, gerçek rakamlar ülkeden ülkeye değişiklik gösterse de, bir Üçüncü Dünya ülkesindeki özel mülkiyetin ve parasal kaynakların %70 ila %90’ı, o ülke nüfusunun %1’inin elindedir. Subaru,
hâlâ aktif
olan Tungurahgua Dağı’ndan gelen volkanik yeraltı nehirlerinin yarattığı kaplıcalarıyla tanınan sayfiye kenti Baños’un sokaklarından geçerken yavaşladı. Yanı başımızda koşan çocuklar bir yandan bize el sallıyor, bir yandan da çiklet ve kurabiye satmaya çalışıyordu. Sonra Baños geride kaldı; o muhteşem manzara
yerini Dante’nin Cehennem'inin modern uyarlamasını andıran bir görüntüye bıraktı. Devasa gri bir duvar, nehirden ucube gibi yükseldi. Islak beton
duvarlar çevredeki manzarayla tamamen uyumsuz ve yapay bir görünüm sergiliyordu. Aslında öyle bir şeyi orada görmek beni şaşırtmamalıydı. Orada pusuya yatmış halde beni neyin beklediğini, başından beri biliyordum. Geçmişte onunla birçok kez karşılaşmış ve ET’lerin başarılarının bir sembolü olarak övmüştüm. Yine de tüylerimin ürpermesine engel olamadım. O iğrenç, biçimsiz duvar, Pastaza Nehri'ni engelleyen ve sularını dağın içine oyulmuş büyük tünellere kanalize ederek elektrik üreten, 156
megavatlık, Agoyan
Hidroelektrik Projesi’nin barajıdır. Bir avuç Ekvadorlu aileyi zengin eden endüstrileri besleyen bu proje, nehir boyunca yaşayan çiftçiler ve yerli halk için [14] sınırsız bir keder ve ıstırap kaynağı olmuştur. Bu hidroelektrik santral benim ve diğer ET’lerin gayretleriyle gerçekleştirilen birçok projeden sadece bir tanesiydi. Ekvador’un bugün küresel imparatorluğun bir parçası olmasının, Shuarlar ile Kichwalar’i ve onların komşularını petrol şirketlerimize karşı savaş açmanın eşiğine getiren de işte bu tip projelerdir. ET projelerinden dolayı dış borç içinde yüzen Ekvador, milli bütçesinden haddinden fazla bir payı resmi rakamlarla yoksulluk sınırının altında olarak tanımladığı milyonlarca vatandaşına yardım etmek için kullanmak yerine, borç ödemelerine ayırmak zorundadır. Ekvador’un bu borç yükünden kurtulmak için tek şansı da yağmur ormanlarını petrol şirketlerine satmaktır. Aslında, ET’lerin daha en başta gözlerini Ekvador’a dikmesinin nedenlerinden biri,
Amazon bölgesinin altında Ortadoğu’daki petrol sahalarına rakip olabilecek büyüklükte bir petrol denizi olduğuna inanılmasıydı. Küresel
imparatorluk, diyetini petrol imtiyazları olarak talep etmektedir. 11 Eylül 2001 sonrasında Washington, Ortadoğu’nun petrol arzını durdurmasından korkunca, bu istekler özellikle acil hale geldi. Üstelik ABD’nin üçüncü en büyük petrol sağlayıcısı Venezuela’da yeni seçilen halkçı başkan Hugo Chávez, ABD emperyalizmi olarak nitelendirdiği şeye karşı güçlü bir biçimde cephe almıştı ve ABD’yi petrol satışını kesmekle tehdit ediyordu. ET’ler Irak
ve Venezuela’da çuvallamış ama Ekvador’da başarılı olmuştu; o ülkeyi artık sonuna kadar sağabilirdik. Ekvador ET’lerin tüm dünyada ekonomik- politik yola getirdiği tipik ülkelerden biridir. Petrol şirketleri bu ülkedeki yağmur ormanlarından çıkartılan her 100 dolarlık ham petrole karşı 75 dolar elde eder. Kalan 25 doların dörtte üçü dış borç ödemelerine gider. Dörtte birin büyük bölümü de orduya ve diğer devlet harcamalarına gidince sağlık, eğitim ve yoksullara yardıma yönelik programlar için
[15] yaklaşık 2.5 dolar
kalır. Böylece
Amazon’dan her 100 dolarlık petrole karşı, paraya gerçekten ihtiyacı olan, barajlar, sondaj çalışmaları ve boru hatları yüzünden yaşamları son derece olumsuz etkilenen ve kullanılabilir gıda ile içilebilir su yokluğu yüzünden ölmekte olan insanlar için kullanılmak üzere 3 dolardan az para kalmaktadır. Bu insanların hepsi (Ekvador’da milyonlar, dünyada milyarlarcası) potansiyel birer
teröristtir. Komünizme ya da
anarşizme inandıkları ya da yaratılıştan kötü oldukları için değil, sadece çaresiz oldukları için öyle addedilirler. Karşımda yükselen baraja bakarken, o insanların daha önce de birçok yerde, birçok kez olduğu gibi ne zaman harekete geçeceğini düşündüm; yani tıpkı 1770’lerde Amerikalılar’ın İngiltere’ye ya da 1800’lerin başında Latin Amerikalılar’ın İspanya’ya karşı yaptığı gibi. Modern imparatorluk yaratma işinde
gösterilen ustalık ve
kurnazlık, Romalı
kumandanları, İspanyol istilacıları, 18. ve 19. yüzyıl Avrupalı sömürgeci güçleri utandıracak düzeydedir. Biz ET’ler cin gibiyizdir; tarihten ders alırız. Kılıç taşımaz, bizi diğerlerinden ayıran zırh veya giysiler giymeyiz. Ekvador, Nijerya ve Endonezya gibi ülkelerde yerli bir okul öğretmeni ya da dükkân sahibi gibi giyinir, Washington ve Paris’te bir hükümet bürokratı veya bankacı gibi görünürüz. Alçak gönüllü, saygılı ve normal davranırız. Proje mahallerini ziyaret eder, yoksul köyleri dolaşırız. Fedakârlık taslar, yaptığımız harika hayırseverlik işlerinden yerel gazetelere söz ederiz.
Hükümet komisyonlarının konferans masalarını, hesap çizelgelerimiz ve finansal tahminlerimiz ile donatıp, Harvard İşletme Okulu’nda makro- ekonominin mucizeleri hakkında ders veririz. Hep kayıt altında ve ortadayızdır. Daha doğrusu, kendimizi öyle gösterir ve öyle kabul görürüz. Sistem öyle çalışır. Gerekirse yasa dışı yollara da başvururuz; çünkü sistemin kendisi hile ve kandırma üzerine kurulmuştur ve sadece tanım [16] olarak yasaldır. Ancak eğer başarılı olamazsak, devreye biz ET’lerin
çakallar olarak nitelendirdiği ve soylarını doğrudan o eski imparatorluklara dayandıran, çok daha sinsi bir tür girer. Çakallar her zaman oradadır; gölgede beklerler. Ortaya çıktıkları zamansa, devlet başkanları ya devrilir ya da ölümcül kazalarda yaşamını yitirir. Ve eğer şanssızlık sonucu çakallar da başarısız olurlarsa o zaman (Afganistan ve Irak’ta olduğu gibi) eski usuller ortaya çıkar. Çakalların başarısız olduğu yerlerde, genç Amerikalılar öldürmeye ve ölmeye gönderilir. O ucubenin, nehirden yükselen biçimsiz ve devasa gri beton duvarın yanından geçerken, giysilerime bulaşan
terin ve
midemdeki kasılmaların çok iyi bilincindeydim. Suçluluk duygusuyla bunalmış bir halde, yaratılmasında benim de katkıda bulunduğum imparatorluğu durdurmak için gerekirse son adamlarına kadar savaşmaya kararlı yerli halkla görüşmek üzere ormanın içine yöneldim. Nasıl olmuştu da New Hampshire’nin kırsal kesimlerinden gelen o sevimli çocuk böyle pis işlere bulaşmıştı? n Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|