Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları

10-Panama’nın Başkanı ve Kahramanı

Panama’nın

Tocumen

Uluslararası

Havaalanı’na  1972  yılının  bir  Nisan  akşamı  geç

saatlerde,  tropik  sağanak  altında  indim.  O

günlerde  yaygın  olduğu  gibi,  diğer  yöneticilerle

bir  taksi  paylaştık  ve  İspanyolca  konuştuğum

için  şoförün  yanına  ben  oturdum.  Boş  gözlerle

camdan  dışarıya  bakıyordum. Yağmurun  içinde

farların  aydınlattığı  bir  ilan  panosunda,  çıkık

alınlı,  gözleri  ışıl  ışıl  yanan  yakışıklı  bir  adamın

portresini  gördüm.  Geniş  kenarlı  şapkasının  bir

yanı  pervasız  bir  şekilde  yukarıya  kaldırılmıştı.

Modern Panama’nın kahramanı Omar Torrijos’u

tanıdım.

Her  zaman  olduğu  gibi  o  seyahate  çıkmadan

önce  de  Boston  Halk  Kütüphanesinin  referans

bölümünü

ziyaret

ederek

hazırlanmıştım.

Torrijos’un

halk

arasındaki

popülerliğinin,

Panama’nın  kendini  idare  etme  hakkının  yanı

sıra

ülkesinin

Panama

Kanalı

üzerindeki

egemenlik

talebinin

sıkı

bir

savunucusu

olmasından

kaynaklandığını

biliyordum.

---

Ülkesinin,  onun  önderliği  altında  utanç  verici

geçmişindeki  tuzaklara  bir  daha  düşmemesi

konusunda kararlıydı.

Süveyş  Kanalı’nın  yapımını  yönetmiş  olan

Fransız  mühendis  Ferdinand  de  Lesseps,

Atlantik  ve  Pasifik  okyanuslarını  birbirine

bağlamak  için  Orta  Amerika’da  bir  kanal

yapmaya

karar

verdiğinde,

Panama,

Kolombiya’nın  bir  parçası  idi.  Fransızlar,  1881

yılından  başlayarak  birbiri  ardına  felaketlere

maruz  kalan  devasa  bir  proje  üstlenmişlerdi.

Sonunda proje, 1889’da mali olarak çöktü. Ama

Theodore Roosevelt’in bir rüyasına esin kaynağı

olacaktı.  20.  yüzyılın  ilk  yıllarında  ABD,

Kolombiya’dan  kanalın  geçmesi  planlanan  kara

parçasını,  bir  Kuzey  Amerika  konsorsiyumuna

devretmesini

sağlayacak

bir

anlaşma

imzalamasını talep etti. Kolombiya reddetti.

Başkan Roosevelt, 1903  yılında  Amerikan

savaş  gemisi Nashville’yi bölgeye  gönderdi.

Karaya  çıkan  Amerikan  askerleri  popüler  bir

yerli  milis  komutanını  yakalayıp  öldürdü  ve

---

[26]

Panama’nın  bağımsızlığını  ilan  etti.  Başa  kukla

bir  hükümet  getirildi  ve  böylece  ilk  Kanal

Anlaşması  imzalandı.  Bu  anlaşma,  gelecekteki

suyolunun her iki tarafında bir Amerikan bölgesi

oluşturuyor,  Amerikan  askeri  müdahalesini

yasallaştırıyor ve Washington’a yeni oluşmuş bu

bağımsız ülke  üzerinde  mutlak  bir  kontrol

sağlıyordu.

Ama garip olan şu ki, anlaşma ABD Dışişleri

Bakanı  John  Hay  ile  ilk  proje  ekibinin  bir

elemanı  olan  Fransız  mühendis Philippe Bunau-

Varilla  arasında  imzalanmıştı;  imza  koyanlar

arasında  tek  bir  Panamalı  bile  yoktu.  Yani

Panama,  bir  Amerikalı  ve  bir  Fransız  arasında

yapılan  anlaşmayla,  Amerika’ya  hizmet  etmek

üzere

Kolombiya’dan

ayrılmak

zorunda

bırakılmıştı.  Geriye  dönüp  bakıldığında,  bu

aslında öngörülü bir başlangıçtı.

Yarım  yüzyıldan  uzun  bir  süre  Panama,

Washington ile  güçlü  bağları  olan  bir  zengin

aileler  oligarşisi  tarafından  yönetildi.  Bunlar

---

ülkelerinin Amerikan çıkarlarına hizmet etmesini

garanti  altına  almak  için  gerekli  gördükleri  her

türlü  tedbiri  alan  muhafazakâr  diktatörlerdi.

Washington ile  işbirliğine  giren  çoğu  Latin

Amerikan diktatörünün yaptığı gibi, Panama’nın

yöneticileri  de  Amerikan  çıkarlarını,  sosyalizm

kokan  tüm  halkçı  akımları  bastırmak  olarak

yorumladılar.  Aynı  zamanda,  komünizm  karşıtı

eylemlerinde CIA ve NSA’yı yarıküre genelinde

desteklediler ve Rockefeller’in Standard Oil’i ile

(sonradan George H. W.  Bush tarafından  satın

alınacak olan) United Fruit gibi büyük Amerikan

şirketlerine yardım ettiler. Öyle görünüyor ki, bu

hükümetlerin  hiç  biri  Amerikan

çıkarlarına

büyük  çiftliklerde  ve  şirketlerde  yoksulluk

içinde  yaşayarak  köle  gibi  çalışan  insanların

yaşamını  iyileştirmekle  hizmet  edebileceğini

düşünmüyordu.

Panama’nın  egemen  aileleri,  verdikleri  bu

destekler için yeterince ödüllendirildi; Amerikan

askeri  güçleri  Panama’nın  bağımsızlık  ilanıyla

1968 yılı arasında bu insanlar namına ülkeye on

kereden fazla müdahalede bulundu. Ancak o yıl,

---

[27]

[28]

yani

ben

Barış

Gönüllüsü

olarak

Ekvador’dayken,  Panama  tarihinin  gidişatı

birden  değişti.  Son  diktatör  Arnulfo  Arias  bir

darbe  sonucu  devrildi  ve  aktif  olarak  darbenin

içinde  yer  almadığı  halde  Omar  Torrijos  devlet

başkanı olarak ortaya çıktı.

Torrijos ülkesinin orta ve alt sınıflarının değer

verdiği,  saygı  duyduğu  biriydi.  Annesiyle

babasının öğretmenlik yaptığı bir taşra kenti olan

Santiago’da  büyümüştü.  1960’larda  fakir  halk

arasında  giderek  destek  bulan  Panama’nın  en

önemli

askeri

birliği

konumundaki

Milli

Muhafızlar’da  basamakları  hızlı  bir  şekilde

tırmanmıştı. Torrijos evsiz barksız takımına kulak