Айэцн Щясяноьлу е р м я н и с и н д р о м у



Yüklə 3,3 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/34
tarix25.03.2017
ölçüsü3,3 Mb.
#12654
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   34

ТАБУТДА ДИРИЛЯНЛЯР

Мцдщиш ишэянъяляр вя щейрятамиз гящряманлыглар

1991-ъи ил декабрын 27-дя ермяни силащлы бирляшмяляри Кяр ки -

ъащана  аьыр  техника-  зирещли  дюйцш  машыны  (ЗТР),  пийадаларын

дюйцш машыны (ПДМ) вя танкларла, бюйцк щярби гцввя иля гяти

щцъума кечирляр. Сяккиз саат мис лиэюрцнмямиш гейри-бярабяр

дюйцшляр  эедир.  Мещман  Щцсейновун  башчылыг  етдийи  йалныз

автоматла силащланмыш 22 няфяр азярбайъанлы баласы 300-я йа -

хын дцшмянля юлцм-дирим савашына атылыр. Мцдафиячиляр ермян -

илярля  гящ ряманлыгла  дюйцшсяляр  дя  сонда  щярби  сурсат  гур -

тардыьын дан ермянилярин мцщасирясиня дцшцрляр. 7 няфяр дю  йцш

мей   данында щялак олур, Ермяниляр сянэярляря ял гум баралары

ат маг ла ясэярляримизи йаралайыр, йалныз бундан сон  ра саь га -

лан 9 ня фяр ясир ясир эютцрцлцр. 

Декабрын шахтасында йаралы ясирлярин цст палтарларыны со йун -

ду руб  алыр,  йумруг,  тяпик,  автомат  гундаьы  вя  дяйянякля

юлцм    ъцл  щалда  дюйцр,  азярбайъанлылар  цчцн  «юлцм  дцшяр эя -

си»ня  чев рил миш  Ханкяндиндя  йерляшян  мцвяггяти  сахлама

тяъ рид ханасына эятирирляр.

Йараларына дуз басыр, йандырыъы маддяляр сцртяряк язаб ла ры -

на бахыб щязз алырлар. Кяркиъащан мцдафиячиляринин гящря ман -

лы ьын дан щейрятлянян ермяниляр ясирляря вящшиъясиня диван тут -

маг ла  онлары  алчалтмаг,  гурурларыны  сындырмагла  цряклярини  со -

йут маг истяйирляр, амма баъармырлар. Иэид дюйцшчцляр бц тцн иш -

эян ъяляря мярдликля дюзцр, дцшмян гаршысында яйилмир ляр. 

Кюнцллц  таборун  командири Щцсейнов  Мещман  Бящрам

оьлу Сан кт-Петербург Малиййя Институтунун аспирантурасыны йа -

рым чыг  го йуб  кюнцллц  олараг  ъябщяйя  эедиб.  Ясирликдя  олдуьу

мцд дятдя тяпикля, автомаг гунда ьы иля, машын ресору иля вящ ши -

ъясиня  дюйцлмцш,  цзяриня  вящши  итляр  бурахылмыш,  диэяр  аьыр  иш -

эян ъяляря  мяруз  галмышдыр.  Ермя ни ляр  камеранын  ди варына  ер -

мяни  хачынын  шяклини  чякяряк  Мещ мана  ишэянъяляр  веря-веря

хачы юпдцрмяк истясяляр дя буна наил ол мамышлар. Мещман сах -

лан дыьы йердя олан ермяниъя ки таб ларын азяр бай ъан лылара ниф рятля

162

Сойгырым

Ермяни синдрому


йазылдыьыны эюрцб онлары йандырмышдыр. Лакин о бири отаг дан кюрпя

ермяни ушаьынын сясини ешитдийиня эюря йан ьыны сюн дц ря ряк ушаьы

хилас етмишдир. Бу щадися «Фярйад» фил миндя якс ет ди рилмишдир.

Мящяррямов Пянащ Шащмар оьлу 1991-ъи илдя охудуьу

По  литехник Институтуну йарымчыг бурахараг торпагларымызын мц -

дафиясиня галх  мыш дыр. Башындан аьыр йаралы щалда ясир эютцрцл -

мцшдцр. Ясир  ликдя фи зи ки-мяняви ишэянъяляря мяруз галмыш, ялил

олмуш дур.  Дяфялярля  эцл лялямяк  ады  иля  силащы  цзцня  тушлайыб

сонра кя  нара атяш ач мыш, психоложи язаблар веряряк горхутмаг

ис тямиш, лакин ирадясини сын  дыра билмямишляр. Ермяниляр «Торпаг

цчцн эялмисян, ал йе бу торпаьы» дейя она кинайя едяндя Пя -

нащ тяряддцд беля ет мя  дян торпаьы йемиш, бу щярякятиня эюря

вящшиъясиня дюйцл мцш дцр. Ясирликдя кцтляви шякилдя гятля йети -

рилмиш азяр бай ъан лы ларын мейитлярини эюрмцш, яр-арвад вя ушаг -

дан  ибарят  аилянин  аман     сызъасына  эцллялянмясинин  шащиди  ол -

муш дур. Пянащ Кярки ъа   щанын мцда фиясини беля хатырлайыр: «Ян

гызьын дюйцш сон 5 са атда эетди. Су р сатымыз гуртар ды ьын дан ня

едяъяйимизи  бил мирдик.  Бу ну  щисс  едян  ермяниляр  би зим  мюв -

гейя  ял  гум ба ралары  ат маьа  баш ла ды лар.  Йалныз  йа ра ла дыг дан

сонра ермяниляр бизи ясир эю тцря билди ляр». 

Ябдцлязим Мяънун оьлу Мяммядов ясир эютцрцляркян

щуш суз олуб, Ханкяндиня апарылан заман йолда юзцня эя либ.

Ханкянди  тяъридханасында  башларына  эялянляр  щаггында  щид-

дят ля данышыр: «1991-ъи илин декабрындан 1992-ъи ил февралын 1-ня

гя   дяр Ханкянди щябсханасында ясир сахланылдыьым мцд дят дя

Артур  ад лы  арыг,  алчагбой  нязарятчинин  нювбясиндя  эялиб  бизи

дюйцр,  иш эянъя  верирдиляр.  Артур  дишлярими  вуруб  сындырмыш,  дыр -

наг ларымы чы хармышды. О гядяр амансыз иди ки, дюйяндя мяни ди -

вара сюй кян мя йя дя гоймурду. Щамымызы Ханкянди шя щярин -

дяки тяърид ханайа апардылар. Бурада гышын шахтасында бизи гарын

цстцндя сцрц йцр, щовуза атырдылар. чийинляримя, гол ларыма арма -

тур ла вурур, айаьымдакы эцлля йарасына аьаъ гырыьы сох магла иш -

эянъя верирдиляр. Ял-айаьымы баьлайандан сонра айа ьыма бен -

зин тюкцб йандырыр, шпирисля бядянимя нефт йери дирдиляр.

Артур нязарятчи оланда 2 метр бойу олан бир полис ишчисинин

163


Ермяни синдрому

Сойгырым

бир-ики зярбясиндян сонра щушумузу ити рир дик. Еля гяддар иди ки,

камерайа  эиряндя  билмирдин  юля ъяк сян,  йа  галаъагсан.    О,

мяним айаг дырнагларымы язаб ве ря-веря чыхарды». 

Исмайылов Ариф Язиз оьлу 1991-ъи илдя кюнцллц олараг ъяб -

щяйя  эетмишдир.  Йаралы  вязиййятдя  ясир  эютцрцлмцш,  ясирликдя

ер   мя ниляр  тяряфиндян  вящшиъясиня  дюйцлмцшдцр.  Резин  дяйя -

няк    ля ву руб башыны йармыш, цстцня ит бурахмышлар. Алдыьы зяр бя -

ляр    дян  дя фялярля  щушуну  итирмишдир.  Бир  нечя  дяфя  боьмагла

она  язий  йят  вермиш,  башына  торба  кечиряряк  юлдцрмяк  истя -

мишляр. Ди эяр ясир ляр кими Арифин дя ял-айаьыны баьлайараг вящши

итля рин гар шы сына атмышлар, итляр онун цз-эюзцнц, бядянини пар -

чаламышлар.  Бя дя ни ня  тяркиби  мялум  олмайан  ийняляр  ву рул -

мушдур. Ермя ни ляр тя ря финдян амансызъасына дюйцлмяси няти -

ъясиндя  кялля-бе йин  зя дя си  алмыш,  айаг  дамарларында  тромб

ямяля эялмиш, ялил ол мушдур.



Фярщадов  Фярщад  Мирнаиб  оьлу  да  ермяниляр  ясирликдя

дюйцш йолдашлары кими эцндя 10-15 дяфя мцх тялиф алятлярля дюй -

мцш,  бурнуну  сындырмыш,  ял-айаьыны  баь лайараг  вящши  итлярин

гар шы сына  атмышлар.  Ясир  йолдашларындан  Рящи мин  ъорабыны  бо -

ьазына ты хайараг ишэянъя верилмясинин, Фярща дын ися дюйцляряк

юл дц рцл мясинин шащидидир. Вящшиъясиня дюйцл мя ляр нятиъясиндя

ялил ол мушдур. Ясирликдя кечирдийи эцн ляр щаггында щяйяъансыз

даны ша  билмир:  «Бизи эцндя  10-15  дя  фя  тя пик,  йумруг,  резин

дяйя няк,  кабел  вя  башга  алятлярля  дю йцр  дц ляр.  Ермяни  няза -

рятчи ля риндян  бири  мяним  айаг  дырнаглары мы  вящ ши ъясиня,  язаб

веря-ве ря чыхарды». 

Щашийя: М.Щцсейновун  дедийиня  эюря,  ермяниляр  бу  дю -

йцш дя 80-я йахын щярбчи итирдиклярини етираф етмишляр. Буна эюря

дя ясирлярдян гисас алмаьа чалышырдылар. Йаралы ясирлярин ял-айа -

ьыны  баьлайыб  онлара  эцълярини  эюстярмякля  яслиндя  юз  ичя ри ля -

рин дяки горхуну юлдцрмяк, аьлаэялмяз ишэянъялярля яс эярл ярин

дю йцш  язмини  гырмаг  истяйирдиляр.  Лакин  ба ъар мырдылар.  Эянъ

вя тян пярвярляр бцтцн ишэянъяляря мярдликля дюзяряк дцшмяни

щей рятя эя ти рир  диляр. 

164

Сойгырым

Ермяни синдрому


Ясримизин Фярщады

Азярбайъан  Дювлят  Иншаат  Мцщяндисляри  Институтунун

(Индики Мемарлыг вя Иншаат Университети) тялябяси, 1970-ъи ил тя -

вял лцдлц  Фярщад  Рящман  оьлу  Атакишийев  тящсил  алдыьы  фа -

кцлтянин  дека нына  «Ъябщяйя  эедирям»  дейяндя  декан  она

тящ силини  йарымчыг  гой мамаьы  мяслящят  эюрцр.  Лакин  Фярщад

«Вятян дара дц шцб ся, мян неъя дайана билярям?» дейяряк

вятянин мцдафиясиня йолланыр. 

Утанъаг, илк бахышдан сакит эюрцнян бу оьланын кюксцндя ясл

шир цряйи вармыш! 1991-ъи ил декабрын 27-дя ясир эютцрцлян Фярщад

Атакишийев «Мян ермяни чюряйи йе мярям!» дейя ряк ясирляря ики-

цч эцндян бир верилян бир парча чю рякдян дя имтина етмишди. 



Ябдцлязим Мяънун оьлу Мяммядов Фярщадын юлдц рцл -

мя синин ъанлы шащиди олдуьуну билдиряряк дейир: «Йанварын 2-дя

эеъя саат 3-4 радяляриндя Фярщады мяним сахландыьым ка ме -

райа эя тир диляр. Сорушдулар ки, бу кимдир, щарадан эялиб? Де ди

ки, мяни ти кя-тикя етсяниз дя щеч ня демяйяъяйям. Она суал

вер  диляр ки, ко мандир кимдир, йеня рядд ъавабы алдылар. Фярщада

де йирдиляр: «Гарабаь киминдир? Кяркиъащан киминдир?» Фярщад

гыш   гыра-гыш гыра  дейирди  ки,  «Гарабаь  бизимдир,  бизим  дя  ола -

ъаг!»  Онун  гол ларына,  айагларына,  бойнуна  ресорла  вурараг

вящ  ши ъя синя юл дцрдцляр».



Пянащ Мящяррямов щяля дя о дящ   шятли иш эянъяляри унуда

билмир«Дюйя-дюйя Фярщад Ата кишийе вин га быр   ьа ларыны гырдылар,

мяф тили  гарнындан  салыб  архадан  чы хар дылар.  Ону  сон  дяряъя

аман сызлыгла гятля йетирдиляр».



Ариф Исмайылов да дюйцш йолдашларынын де дик лярини тяс диг едир:

«Фярщадын  голларыны,  айагларыны  сындырыб  ишэянъя  иля  юлдцр дц  ляр.

Амма о, сон няфясиндя дя «Гарабаь Азяр  бай ъа нындыр» деди.

Мящкямя-тибби  експертизасынын  ряйиндян:«Атакишийев

Фяр    щад Рящман оьлунун мейидинин мцайиняси заманы ашкар

едил  миш хясарятлярин характерляри эюстярир ки, она йетирилян бядян

хя сарятляри айры-айры яшйа, алят вя силащларын тясириндян, юлцмцн -

165

Ермяни синдрому

Сойгырым


дян габаг мцхтялиф вахтларда, мцхтялиф гцввя иля йе тирилмишдир.

Башын  тцклц  щиссясиндя,  цздя,  эюз  вя  эюзятрафы  нащийя -

лярдя, бурун цзяриндя, бойнун бцтцн сятщиндя, дюш гя     фясинин

юн  сятщиндя,  кцрякдя,  бел  нащийясиндя,  ъинсиййят  цзв ля риндя,

йухары  вя  ашаьы  ятрафларда  олан  чохсайлы  ганчырлар  вя  га  н     -

сызмалар, щяр ики саидин щяр ики сцмцкляринин сыныглары, щяр ики бал     -

дыр  сцмцкляринин  сыныглары,  щяр  ики  чянясинин  кясиъи  дишляринин

дцш     мяси мцхтялиф гцввя тятбиг етмякля мцхтялиф юлчцлц вя фор -

ма      лы бярк кцт алятлярля, 75 зярбя нятиъясиндя ямяля эял миш дир. 

Бунлардан  башга  Ф.Атакишийевя  сол  будун  эцлля  йаралары,

га рын бошлуьундан кечян мянфязиндян бюйцк пийлик вя назик

ба ьырсаг илэякляри хариъ олан кцт дешилмиш йара, белин сол йа ра -

сы нын  дешилмиш-кясилмиш  йарасы,  бойнун  арха  сятщинин  сяккиз

ядяд де шилмиш йараларына сябяб олан зярбяляр йетирилмишдир.

Зядялярин характери вя реактив дяйишикликляр эюстярир ки, онлар

Ф.Атак ишийевин  юлцмцндян  габаг  мцхтялиф  яряфялярдя  тюря дил -

миш дир.  Йетирилян  хясарятлярин  яксяриййяти  йетирилмя  анында,  бир

чоху ися йетириляндян сонракы мцддятдя дя дюзцл мяз аьрыларла

мцшайият олунан хясарятляря аиддир».

Ермяниляр  1992-ъи  ил  йанварын  25-дя  Фярщады  вящшиъясиня

юл дцрдцляр, лакин ирадясини, яз ми ни гыра билмядиляр. Фярщад щятта

бир кялмя сюзля дя вер мя дийи Вя тян торпаьына гарышды, мярдлийи,

яйилмязлийи  иля  йад  дашларда  гал ды,  бу  дящшятли  юлцмцн…-йох,

бу гящ ряманлыьын шащиди олан дю йцш йолдашларынын хатиряляриндя

эя либ хал  гына йетишди. 

Фярщадын  ъяназяси  28  йанвар  1992-ъи  илдя  дюйцш  йол дашы

Яб дцлязим  Мяммядовла  бирликдя  эери  алыныр.  Бу  шяряфли  юлцм

щаг гында илк эениш мялуматы да мящз ермянилярин ара м   сыз иш -

эянъяляр веряряк юлмцш билиб табутда гайтар дыг лары Ябдцлязим

ве рир. Ики дост, ики Азярбайъан ясэяри – бири юлц  мц иля, диэяри дир -

илийи иля сцбут етди ки, бу миллятин язмини гыр  маг истяйянляр сонда

юзляри  гырылыб  мящв  олаъаглар.  Чцн ки,  бюйцк  Ататцркцн  дедийи

кими, «Милляти онун язм вя гя ра ры хилас едяъякдир… Юлмяк ис -

тя мяйян бир миллят юлямяз»!

166

Сойгырым

Ермяни синдрому


Табутда дирилян адам

Ябдцлязим Мяммядов Гарабаьын щарайына илк сяс верян

кюнцллцлярдян  иди.  1991-ъи  илдя  Вятянин  хиласы  цчцн  од-ало вун

ичярисиня атылан Ябдцлязим декабрын 26-да дюйцш йол дашлары иля

бярабяр Кяркиъащанын мцдафиясиндя дайанмышды. 

Кяркиъащан мцдафиячиляринин гящряманлыьы ермяниляри щей -

ря тя эятирмишди. Онлар беля мцгавимятля гаршылашаъагларыны, бу

гя   дяр итки веряъяклярини эюзлямирдиляр. Она эюря дя ясирлярдян

ги  сас алмаьа башлайырлар. Щушсуз вязиййятдя ясир алынан Яб -

дцлязими дя юзцня эялян кими йолдашлары тяк машын ресору иля,

тя пикля, автомат гундаьы иля вящшиъясиня дюйцрляр. Ясирлийин бц -

тцн дящ шятлярини йашайыб Ябдцлязим. Голларыны баьлайыб айаг -

ларыны  йандырыблар,  ял-голу  баьлы  щалда  дивара  диряйиб  бядя ни ни

йумруглайыблар, йаралы башыны вя айаьыны, цз-эюзцнц аьыр яс эяр

чякмяляри иля тяпикляйибляр, ата баьлайыб гы шын шах тасында йер дя

сцрцйцбляр,  сойуг  суйа  атыблар,  бядяниндяки  эцл ля  йара ларына

аьаъ  гырыьы  сохмагла  ишэянъя  верибляр…  Ам ма  сындыра  бил -

мяйибляр!  Ермяни  вящшилийинин  щяр  цзц  нц  эю рцб,  инсан  вцъу -

дунун дюзя билмяйяъяйи чох язаб лара, ишэян ъяляря яйилмядян

дюзцб Ябдцлязим. Дюзцб ки, мц щарибядя шя щид олан, ясир лик дя

ишэянъя иля юлдцрцлян йолдаш ларыны гисасыны ал сын. Дюзцб ки, иш ьал

олунан шящяр вя кянд ляримизя цчрянэли Азяр байъан бай ра ьыны

юз ялляри иля санъсын. 

-Мяни  юлмцш  билиб  мейит  кими  табутда  гайтармышдылар.  Аь -

дам да эюзцмц ачанда щяр тяряф думан ичиндя иди, цзцмя су

дам ъылайырды. Эюзлярим бир аз айдынлашанда эюрдцм ки, йашлы бир

гадын  башымын  цстцндя  аьлайыр.  Щяким  деди:  «Анан  намаз

цстя имиш, сяни юлмцш билиб табутда гайтарыблар».

Ясирликля баьлы аъы хатиряляри ойатмаг истямир, баша дцшцрям

ки, аьырдыр. Дюйцш йолдашларынын иэидлийиндян фяхрля данышыр, юзц

щаг    гында суаллардан ися мящарятля йайыныр. 

-Щяйятимдя щяр шящидин адына бир аьаъ якмишям. Щярдян

он ларла сющбят едирям, дярдляширям, амма…- Бу йердя сяси

167


Ермяни синдрому

Сойгырым

тит ря йир,  няся  демяк  истяйир,  йеня  сюзцнц  црякдя  сахлайыр.  –

бя зи ляри гуруйур… Ня гядяр гуллуг едирям, башына фырланырам,

хейри йох дур. Юзц дя, нийя мящз онлар гуруйур, билмирям… 

Щисс едирям ки, гящярля «Онлар» дейяндя бу эцн дя юзц

цчцн  ъанлы  олан  шящид  йолдашларындан  данышыр.  Бялкя  о  дюйцш

йолдашларынын юлцмц гядяр йандырыб йахыр ону бу аьаъларын гу -

румаьы  вя  бу  йаныб-йахылмада  торпагларымызын  щяля  дя

дцшмян айаг лары алтында тапданмасындан доьан бир аьры вар.

Истяйирям цряйини бошалтсын, амма тез сющбяти дяйишир, юзц дя

билмядян ешитмяк истядийим сюзц дейир:

-Яэяр  мцщарибя  башласа,  ъябщяйя  эедяъяйям!  Ермяни

ким дир бизим гаршымызда? Ермянийя галсайды, бир аддым да га -

ба ьа эяля билмяздиляр, горхаг миллятдирляр! Еля дюйцшкян оьул -

ларымыз вар ки! Мян демишям, йеня дя дейирям: Гарабаьы биз-

Гарабаь дюйцшчцляри алаъаьыг! 

Онлары ися эизлятдиляр

Мяммядов Исраил Теймур оьлу Шушада анадан олмуш-

дур. Дюйцшдя йаралы йолдашларынын ясир эютцрцлдцйцнц эюряндя

ясир дцшмямяк цчцн сон эцллясини юзцня вурмаьа фцрсят тап -

мышдыр.  Дюйцш  йолдашы  Ф.Фярщадовун  билдирдийиня  эюря,  Хан -

кян  ди  тяъридханаснда  камералара  бюлцшдцрцляндя  щяля  саь

имиш. Исраилин сонракы талейи барядя мялумат йохдур вя о, Дюв -

лят Ко миссийасынын иткинляр сийащысында олан, гощумлары тяря фин -

дян ахта рылан шяхслярдяндир.



Рясулов Рящим Ялийар оьлу 1967-ъи илдя Сумгайытда до -

ьул мушдур.  Онунла  бирликдя  ясирликдя  олмуш  йолдашларынын  де -

дийиня эюря, Рящим ясирликдя ермянилярин цч эцндян бир вердийи

ъцзи йемякдян имтина етдийиня эюря, дящшятли ишэянъяляря мя -

руз галыбмыш. Онун боьазына ъораб тыхайыб боьмагла язаб ве -

рирлярмиш. Рящимин сонракы талейи барядя мялумат ермяниляр тя -

ря финдян эизлядилир.

168


Ясир вя эировлар

Ермяни синдрому

Ясирликдя йашананлар

Ясир-эировлун дящшятини йашамыш инсанларын хатирялярини дин   -

лядикъя бцтцн бу ишэянъяляр гаршысында инсан дюзцмцнцн вя

йа  шамаг  ешгинин  сонсузлуьуна  щейрятлянирсян  вя  бу  ешгин

вя тяни гуртармаг гцдрятиндя дя олдуьуна инанырсан. 

Бу хатирялярин щяр бири бюйцк бир бядии ясярин мювзусудур.



Мяммядов  Майыл  Мящяммядяли  оьлунун дедикля рин -

дян:  «1992-ъи  илдя  йаралы  щалда  ясир  эютцрцлдцм.  1993-ъц  илин

ма    йына  гядяр  ясирликдя  галмышам.  Ясирликдя  олдуьум  мцд -

дятдя ер мяниляр мяня дящшятли ишэянъяляр верирдиляр. Хан кян -

динин  по лис  идарясиндя  сахландыьым  заман  ермяниляр  зянъирля

ял-айаьымы баьлайыб йеря йыхдылар вя синямя гыздырылмыш дямирля

ер мяни хачы дам ьасы вурдулар. Бундан башга дюйя-дюйя го -

луму  вя  айа ьы мы  сын дырдылар.  Дамарларыма  дизел  йанаъаьы  йе -

ритдиляр. 

Ясирликдя олдуьум мцддятдя эюзлярим гаршысында ермя ни -

ляр диэяр азярбайъанлы ясир вя эировлара дящшятли иш эянъяляр вер -

миш вя вящшиъясиня юлдцрмцшляр. 1992-ъи илин октйабрында Хан -

кян ди  щярби  щиссясиндя  мянимля  бирликдя  сахланылан  18  няфяр

гызы тящ гир етдиляр вя онлара ишэянъяляр вердиляр. Фц зулидян олан

Гур банов Илщамы Аьдамлы бир оьланы юлдцрмяйя мяъбур етдиляр.

1993-ъц  илин  йанвар  айында  Щадрут  районунун  Туь  кяндиндя

сах   ланылдыьым за ман ясир дцшмцш ясэяримизин яввял башыны яз-

диляр, сонра да кяс диляр. «Гырмызы базар» дейилян йердя сах ла -

ны лан заман эюзля римин гаршысында сяккиз няфяр азярбайъанлы

яси  ри дивара диряйиб эцллялядиляр». 

1993-1995-ъи  иллярдя  ермяни  ясирлийиндя  олмуш  Рящимов

Ха ляд дин Шащмар оьлунун дедикляри: «1993-ъц илдя ясир эю -

тцрцл мцшям. Едилли кяндиндя ясирликдя сахланылдыьымыз мцд дят -

дя би зи сойуг гаражда аъ-сусуз сахлайыр, мцхтялиф аьыр ишлярдя

ишля дирдиляр. Иш заманы мцнтязям олараг дюйцр, тящгир едир, иш -

эян ъяляр верирдиляр. Дюйцлмякля йанашы, тялим кечмиш итляря би -

зи пар чала ма ьы ямр вериб цстцмцзя бурахыр, юзляри ися кя нарда

169

Ермяни синдрому

Ясир вя эиовлар 


ду руб тамаша едир, яйлянирдиляр. Эеъяйарысы йорьун щалда йат -

ды ьымыз вахт гяфилдян гышгырыгла ойадыр, автомат гундаьы иля, тя -

пикля дю йцр, тящгир едир, йатмаьа гоймурдулар. Йемяйи ит цчцн

нязярдя  ту тулмуш  габларда  ит  кими  йемяк  шярти  иля  ве рир диляр.

Мяни  дюй   дцк дян  сонра  юлцмля  щядяляйяряк  тапанъа  иля  ба -

шымын цс тцн дян бир нечя дяфя атяш ачмышдылар. Ясирлярдян бири

ишэян ъя ляря вя аълыьа, сусузлуьа таб эятирмяйиб юлдц. Ишэянъя

верян заман Мяммядов Фяхряддин Муса оьлунун бур нуну

вя  чий нини  сындырдылар.  Аслан  Мяммядовун  ися  дю  йцлмякдян

гулаьыны кар етдиляр. Сяфяралы адлы бир шяхс ишэянъяляря, аъ-су -

сузлуьа таб эя тир мяйиб щяйатыны дя йишди».

Гарайев Бяшир Гязянфяр оьлу: «Кялбяъяр районун ишьалы

за маны ящали иля бирликдя району тярк едяркян ермяниляр тя ря фин -

дян атяшя тутулдуг. Атам Гарайев Гязянфяр Янвяр оьлу юлдц -

рцл дц. Атамын мейидинин цстцня бензин тюкцб ону эюзляримин

гар  шысында йандырдылар. Ермяниляр 28-30 няфяр си лащ сыз азярбай -

ъанлыны да гятля йетирдиляр вя мейитлярини йандырдылар. Сон ра саь

галанлары  эиров  эютцрдцляр.  Мяни  яввял  Ханкянди ня,  сон  ра

Шуша щябсханасына апардылар. Шушада сахланылдыьы мыз за    ман

бизим цс тцмцзя итляри бурахыр, итлярин бизи дидмясиня ба   хыб эц лц -

шцр дц ляр. Бизи ломла, арматурла дюйцр, ял-айаг бар маг        ла ры мызы

яс эяр чякмяси иля язир, гапы арасына гойуб сы хыр ды лар».

Шыхялийев Шямси Ъанящмяд оьлунун дедикляри: «Эиров

дц  шян эцндян ермянилярин гяддар, ганичян, гейри-инсани щяря -

кят ляринин шащиди олдцм. Яллярими, айагларымы мяфтилля сарыйараг

йцк машынын архасына атдылар. Эюзлярими дя сарыдыгларындан щеч

ня эюря билмирдим. Мяни Щадрут районунун Едилли кяндиндя дя -

мир бар маглыглы балаъа, ишыгсыз, рцтубятли бир отаьа атдылар. Бу ра -

да мян   дян башга азярбайъанлы ясир вя эировлар да варды. Мя -

ни  ер мяни  командиринин  йанына  апардылар.  О  щярби  кяшфиййатчы

ол дуьуму бойнума гоймаг истяди, имтина етдикдя ися ялляриня

ня эялдися, мяни дюймяйя башладылар. Сонра дямир хачы печдя

гыз дырараг  син я  мя  басмаг  истядиляр.  Бейнялхалг  тяшкилатдан

эя  лян олаъагды дейя командир гой мады. Мяни орадан чыхарыб

170

Ясир вя эировлар

Ермяни синдрому


апараркян йолда йеня щарама эялди вур дулар. Бц тцн бядяним

ган  ичиндя  иди,  дящшятли  аьрылардан  щу шуму  итирдим.  Бир  щяфтя

йарыщушсуз вязиййятдя галмышам. Ясир йол дашларым онлара ве -

рилян азаъыг суйу боьазыма дамыздырмыш, кюйняклярини ъырараг

йа раларымы сарымышдылар. Онлары да щяр эцн ян азы цч дяфя беля

дюйцрдцляр. Он эцн ярзиндя бизя бир кон серв гутусунда су ве -

рир, ичиня дя сидик гатырдылар. Йемяйи дя эцн   дя бир дяфя ах шам -

лар юз га багларында галан артыьы тоз-тор паг лы, зир-зибилли, чирк ли зи -

бил ведря синдя итя йемяк верян тяки эятириб камерайа атыр дылар.

О би ри камералардан гадын вя гыз ла ры мызын «Аллащ!» дейя чыьыр -

дыг ларыны,  щарай  чякяряк  кю мяк  истя дик лярини  ешидяндя  юзц мц

юлдцр мяк истяйирдим. 



Щаъыйев  Гянащят  Мящяммядяли  оьлунун  дедикляри:

«Хо ъалы ишьал едиляркян эиров эютцрцлдцм. Мяни Хоъалынын ишьа -

лын дан тяхминян 8-10 эцн сонра Ханкяндиня апарыб бешмяртя -

бяли  бинанын  зирзямисиня  салараг  йаныма  Хоъавянд  районун -

дан 17 йашлы адыны билмядийим бир оьланы эятирдиляр. 4 няфяр мцлки

фор  ма да  олан  саггаллы  ермяниляр  щямин  эеъя  мяним  йаныма

эя ти ри лян ушаьа ишэянъя вердиляр. Онун дири-дири голуну кясдиляр,

сон ра  ися  бычагла  юлдцрдцляр.  Ертяси  эцн  мяни  йенидян  Хан -

кян ди  По лис  Идарясинин  зирзямисиня  апардылар.  Орада  галдыьым

мцд  дят дя йаны  ма Хоъалыдан олан Ялясэяр адлы бир йаралы эятир -

диляр. Онун вя зиййяти щяддиндян артыг аьыр иди. Ялясэяр мцяллим

та нынмаз  вя зий йятдя  олдуьундан  мян  ону  танымадым.  О,

мян дян  су  ис тя ди.  Су  олмадыьыны  билдиряркян  «Аьла,  эюзцнцн

су йуну ичим» де йя йалварды. Мян ися чох дюйцлдцйцмдян бя -

дянимдя су галмадыьыны бил   диряркян деди ки, дилини вер, йалайым,

бялкя бир дамла су олсун. Щя   мин эцн ахшам о, хейли сайыглады,

сонра сяси кя силди. Йахынла шан заман артыг онун олдцйцну эюр -

дцм. Ертяси эц нц ер мя ниляр онун мейидини щара ися апардылар.

Эиров лардан тяхминян 55 йашы олан бир эиров кишини дя Ясэярана

апа рыб юл дцрдцляр. 



Yüklə 3,3 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   34




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin