Айэцн Щясяноьлу е р м я н и с и н д р о м у


баш га мил лятлярин нцмайяндяси



Yüklə 3,3 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/34
tarix25.03.2017
ölçüsü3,3 Mb.
#12654
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   34

баш га мил лятлярин нцмайяндяси.

1988-ъи  ил  февралын  27-дяки  уьурсуз  сящяр  эц нц  азяр бай -

ъанлы  йазычы  Магсуд  Ибращимбяйовун  дедийиня  эю ря,  «Азяр -

байъанын шящяр вя кяндляринин ящалиси юзляри щаг гында ону бил -

диляр  ки,  онлар  ганичян  гатилляр  вя  зоракылардыр.  Доьрудан  да

дцнйанын  бцтцн  радиостансийалары  «ган  ийин дян  аьлыны  итирмиш

азярбайъанлы дястясинин ермяниляри неъя юл дц р дцйцндян» да -

нышырды. Ян чох ишлядилян сюзляр «эеносид, гыр ьын» сюзляри олду.

Защирян эюзлянилмядян баш вермиш Сумгайыт таланлары тябии ки,

щамы  цчцн  эюзлянилмяз  дейилди.  Габагъадан  планлашдырылмыш

ган тюкцлмясини ондан щяля бир эцн яввял Сумгайыта эялмиш

адамларын кино вя видеокамералары гейдя алмышды. Филм Ав ро -

па вя Американын ермяни калонийалары олан бцтцн юлкяля риндя

нц майиш  етдирилмишди.  Бцтцн  юлкялярдя!  Тякъя  Совет  Иттифагын -

дан баш га.

Ня цчцн? Щямин филми Исвечдя эюрмцш Магсуд Ибра щим бя -

йов беля нягл едир: «Аьласыьмаз мянзяряляр сырасы, адамы дящ -

шятя  эятирян  сяс  сырасы  иля  тамамланыр.  Филмин  гящ ря ман ларын-

114

Тяхрибат

Ермяни синдрому


дан  бири  мат-мяяттял  галмш  исвечлиляря  юз  досту  Мишанын  вя

онун арвадынын юлцм сящнясини тясвир едирди вя айдынды ки, «юз

эюз ляри иля эюрмцшдц»: Мишанын вя арвадынын башлары кясил дик дян

сонра  30  азярбайъанлы  онун  йенийетмя  гызынын  цстцня  дцш -

дцляр. Нювбя иля зорладыгдан сонра ону хырда тикяляря доь ра ды -

лар, мангалы йандырдылар, инсан ятиндян бишмиш кабабы иштащ ла йе -

диляр. Сиз тясяввцр едя билмязсиниз ки, биз бу вящшилярин ня ля ри ня

дюзмцшцк!-дейя шащид Габрелйан сюзлярини тамам ла йырды»

Эцман етмяк олар ки, бу филм Гарабаьда тюрядилмиш мил лят -

чилик  гийамына  бяраят  газандырмаг  сянядидир.  Балайанын  аг -

рес сив  миллятчи  «Оъаь»ынын  давамыдыр:  йяни  азярбайъанлылар

тякъя кю  чя ри-мцсялманлар, тцркляр дейил, щям дя адамйе йян -

дирляр, она эюря дя онлары Даьлыг Гарабаьдан вя цмумиййятля,

За гаф  га зийадан говмаг вя юлдцрмяк ядалятлидир». (Й.Помпе -



йев. Гара  баь ган ичиндя. 1996, Бакы)

Москванын  диктяси  иля  Ермянистандан  говулан  азярбай -

ъан лылар  анъаг  мяркязя-Бакы  вя  Сумгайыта  йюнялдилди.  Гара -

баьа эет мяк истяйян ермянистанлыларын гаршысы алынды.

Бу  дюврдя  Бакы,  Эянъя  вя  Сумгайыт  гайнайырды.  Бурада

Ер мя    нистандан  гову лан  ев сиз-ешиксиз,  аъ-йалаваъ,  эюрдцкляри

дящ         шятлярдян аз га ла аьлыны итиряъяк дяряъяйя чатмыш, гязябли

гач  гынлар топлаш мыш ды лар. Цз-эюзц, цст-башы парча-парча олмуш

бу адам ла рын язаб дан боьулмуш сифятляриня бахмаг да дящ -

шятли иди. Ща ди сялярдян сар сылмыш гадынлар, ушаглар, гоъалар бу

заваллылара ба  хыб аъыйыр, аьлайырдылар. Лакин бу адамларын щамысы

доьруданмы азярбай ъан лылар иди, буну билян йохду. Щеч бир йер -

дя  гейдиййат  вя  йох лама  апарылмырды.  Гачгынлар  Ермя нис тан -

дан ахышыб эялмякдя да вам едирди. Адамлар илляр узуну инан -

дыьы вя хидмят ет  дикляри дюв  лятин онлара гаршы бу гядяр аман сыз

олдуг ларына ина на бил мир, бу дящшятляри эюрдцкъя сар сылыр, гаршы -

сы алын маз  гцввяйя  че в рилирдиляр.  Емосийалар  артыр,  ясяб ляр  баш

верян ля ря дюзя бил мир ди. Москва телеканалларынын вя мят  бу аты -

нын проб  лемя бир тяряфли йа нашмасы адамлары даща да ясяб ляш -

115


Ермяни синдрому

Тяхрибат

дирир,  Мос   квайа  гаршы  инам сызлыгла  бярабяр  нифрят  дя  ойа дырды.

Азяр  бай ъан рясмиляринин Мос к ванын гаршысында эери чя кил  мяси

вя тян даш ларын  инамыны  та мамиля  юлдцрмцш,  щюку мя тин  сат гын

ол масы фик рини йаратмышды. Вя тя н дашлар  юзляри юзлярини го ру маг

мяъ бу риййятиндя галмыш дылар ки, бунун да сон ня тиъядя башы -

по зуглуьа эя тириб чыхараъаьы шцбщ ясизди. Бцтцн баш верян лярин

бир  мяр кяз дян,  бир  нюгтядян  идаря  олундуьу  ай дын  иди.  Ла  кин

ъошуб-дашан емо сийаларын фонун да бу щяги гяти эюрцб ан  лайа

биляъяк сойуг баш демяк олар ки, щеч кимдя гал мамыш ды. Мос -

ква нын дяс тяйи иля ермяни тяб лиьат ма шыны сон дяряъя дягиг вя

щяр  тяряфли ишляйирди. Азярбай ъанлыларын щисслярини ъош  дурмаг, он -

лары дящшят дян аьлыны итирмяк дяряъя си ня чатдырмаг вя бу нунла

да щади сяляри дцзэцн тящлил етмяйя вя она гаршы адек ват тяд -

бирляр эюр мяйя имкан вер мя мяк! 

Азярбайъанлылар чох емоссионалдырлар, щадисялярдян тез тя-

сир  лянирляр. Гязяблянмиш кцтля ися анъаг даьыдыъы гцввядир, ону

сахламаг, она няйися изащ етмяк мцмкцн дейил.

Февралын 23-24-дян башлайараг Сумгайытда кимлийи бялии ол -

майан гара плашлы эянъляр пейда олдулар. Онлар ящалинин сых ол -

ду  ьу  йерлярдя,  митинглярдя  одлу-одлу  данышыр,  «Намусумуз

эет          ди!» дейя адамлары гызышдырыр, ермяниляри сюйцр, онлары юл дцр -

мяк, говмаг лазым олдуьуну гышгыра-гышгыра дейирдиляр. Шцб -

щя  сиз ки, онларын тясир обйекти эянъляр-даща дягиг десяк, 15-16

йаш лы йенийетмяляр иди.

Сумгайытда йайылан шаийяляр:

Ермянистандан  эялдийини  билдирян  тяхминян  40  йашларын да

бир киши ялиндяки кясилмиш гадын дюшцнц эюйя галдырараг адам -

лара эюс тя рир, гышгырырды: «Ай ъамаат, бу мяним анамын дю шц -

дцр, эю рцн ону ня эцня салыблар!» (Щеч бир азярбайъанлы буну

юзцня рява билмязди)

Ейруз Мяммядовун дедикляри: Мядяниййят евиндя супер-

фос  фат заводунун ишчиси Бабайан Москвадан эялян нц ма йян -

дяляри эюрцб гышгыра-гышгыра данышмаьа башлады ки, бу эеъя, йя -

ни мартын 3-дя мядяниййят евинин архасында 3 ермяни ушаьынын

116

Тяхрибат

Ермяни синдрому


ба шыны кясиб атыблар. Истинтаг групунун рящбяри, ССРИ Баш про -

ку   рорунун мцщцм ишляр цзря мцстянтиги В.Галкин тяъили олараг

сюй лянилян факты йохламаг цчцн щадися йериня адам эюндярди.

Ша йия йалан чыхды. 

Сонра дедиляр ки, 15 ермяни гадыны юлдцрцлцб Чорат гя     ся -

бя синин гябиристанлыьында басдырылыб. Бу шайия дя йалан ол ду. 

Эуйа  Ъейранбатан  эюлцнцн  йахынлыьында  ермяни  мил ля тин-

дян олан бир груп адам йандырылмышдыр. Мцстянтигляр щадися йе-

риндян гайыдыб бу хябярин дя йалан олдуьуну билдирирдиляр.

ССРИ Баш Прокурорунун мцавини Александр Филиппович Ка -

ту  сев «Известийа» гязетиня мцсащибя веряркян билдирирди: Сум   -

гайыт  иши  ятрафында  уйдурмалар  истинтага  мане  олур.  Мя ся лян,

ша йияляр  йайылырды  ки,  шящярдя  кцтляви  иьтишашлардан  габаг  ъис -

мян мящв едилмяк цчцн ермяни миллятиндян олан шяхслярин си -

йащы сы ту тулубмуш, эуйа бир сыра мцяссисялярдя хц суси олараг

ме тал чубуглар вя башга предметляр щазырланырмыш, рабитя гов -

шаьынын  иш чиляри  ермянилярин  мянзилляриндя  телефонлары  гясдян

шя бякядян чыхарыблармыш. Беля хябярлярин щеч бири тясдиг едил -

мяди.  Лап  бу  йахынларда  истинтаг  групуна  Ермянистан  сакини

Г.Б.Улу ба б йанын мяктубу дахил олмушдур. О, мяктуба Су м -

гайытда йа шайан вятяндаш А.Г.Григорйанын яризясини дя яла вя

етмишдир. Яри зядя кцтляви иьтишашлар заманы онун (Григор йа нын.

А.Щ.) ар вадынын вя цч ушаьынын щялак олдуьу билдирилирди. Бу вя -

зиййятля  ялагядар  ола раг  Григорйан  ийулун  4-дя  ССРИ  Проку -

рор луьунун  мцстянтигиня  ейниля  ашаьыдакылары  изащ  етмишдир:

«Биз  щамымыз-мян,  арвадым  вя  оьлум  Павел,  гызым  Йелена

саь-саламатыг.  Мя ним  щеч  вахт  Вла димир  адында  оьлум  ол -

майыб. Эуйа арвадым вя ушагларым щя лак олублар. Мян бу ба -

рядя щеч вахт щеч кимя сюз де мя ми шям вя бунунла яла гя дар

Москвайа  эетмямишям.  Мяним  адым  дан  йазылмыш  яризя нин

суряти мяня тягдим едил миш дир. Лакин им за мяним дейил. Мян

беля имза етмирям, бу яризя дя эюс тярилянляр уйдур ма дыр».

Сумгайыт  иьтишашларында  мцщакимя  олунан  Мяммяд  Щц -

сей но вун  дедикляри:  «Щярякятляримизя  бяраят  вермяк  фикриндя

117

Ермяни синдрому

Тяхрибат


де  йилям. Лакин бир мясяля мяни чох дцшцндцрцр. Илк эцнляр бу -

ну  баша  дцшмцрдцм.  Сонралар  бир  чох  мятлябляр  ачыланда

мяня щяр шей айдын олду. Кцтля арасында бизя дейирдиляр ки, бу

би нанын 2-ъи вя 4-ъц мяртябяляриндя ермяниляр йашайырлар. 2-ъи

мяр тя бяйя щцъум едяндя бир нечя саггаллы оьланлар гапынын

аьзыны кясиб дейирдиляр ки, бурада азярбайъанлылар йашайыр, ер -

мя  ни 4-ъц мяртябядя олур, галхын ора. Биз дя кор-кораня 4-ъц

мяр  тя бяйя галхырдыг. Сонралар бизя айдын олду ки, щямин би на -

нын  2-ъи  мяр тябясиндя  щягигятян  ермяни  аиляси  йашайыр.  «Га -

рабаь  ко ми тя си»нин  фяалларындан  олдуьундан  она  хятяр  йе тир -

мяк ол маз ды. 4-ъц мяртябядя йашайан ися «Гарабаь коми тя -

си »ни та ны     ма йан лар иди, буна эюря дя ъаваб вермяли иди».

Ейруз  Мяммядов:«Сумгайыт  щадисяляриндя  юлдцрцлян,

га рят  олунан  ермяниляр  «Гарабаь  комитяси»  иля  ямякдаш лыг -

дан  имти на  едянляр  иди.  Мящз  онлар  Сумгайытда  ермянилярин

гур бан ла  ры олдулар».

«Гарабаь  комитяси»нин  цзвляри  щадисядян  ики  ай  габаг

яма     нят кассаларында олан пулларыны кцтляви сурятдя чыхармаьа

баш   ладылар. Иллярля манат-манат топлайанлар бир саат ярзиндя ва -

ры ны-йохуну  эютцрцб  чыхыб  эетдиляр.  Бу  бир  даща  сцбут  едир  ки,

Сум   гайыт щадисяляри габагъадан дцшцнцлмцш, планлашдырылмыш

бир  аксийа  иди.  Мараг  цчцн  щямин  вахт  кассалардан  чыхарылан

пул  ларын сащибляринин фамилийаларыны тягдим едирик: Щ.Аьаъанйан-

16765  руб,  И.Эеворкйан-11244  руб,  К.Мартиросйан-8730  руб,

З.Мел   кумйан-13580  руб,  Р.Микаелйан-7610  руб,  В.Аване -

сова-13760  руб,  А.Погосйан-9360  руб,  А.Танйан-5619  руб,

С.Кап  риелова-16697 руб, Й.Йахширйан-8795 руб, Р.Сяркисйан-

8880 руб, С.Аьанбекйан-6754 руб, Й.Акопов-6519, А.Саркис -

йан-7752 руб, Г.Давидйантс-8202 руб, Б.Саркисйан-5377 руб,

Л.Ба      байан-17890  руб,  А.Амбартсумйан-12760  руб,  Р.То -

мос йан-8670  руб,  Ж.Хачатурйан-8877  руб,  Е.Багдосарйан-

9228 руб, К.Ханкорйан-6574 руб, М.Азарйан-8570 руб. вя б.

Мин  няфярдян  артыг  ермяни  пулларыны  щадисядян  габаг  -

йан вар вя феврал айларында банкдан чыхармышды. 

118

Тяхрибат

Ермяни синдрому


Сумгайытда  иьтишашларын  сябябкары  кими  иттищам  олунанлар

ашаьыдакылардыр:

Сяфяров Низами Сумбат оьлу- 1962-ъи ил тявяллцдлц. Мящкя -

мя просесиндя ифадялярини дяйишмиш, ахырынъы ифадясиндя Е. Гри -

горйан истисна олмагла юз йолдашларына бющтан атдыьыны сюй ля -

мишдир. (Сябяб?! 1937-38-ъи иллярин мящкямя материаллары йада

дцшцр.А.Щ.)

Мяммядов  Галиб  Гядиршащ  оьлу-1967-ъи  ил  тявяллцдлц.

Сумгайыт техники пешя мяктябинин шаэирди.

Щцсейнов Вагиф Ващабяли оьлу-1963-ъц ил тявяллцдлц.

Няъяфов Адил Ящмядхан оьлу-1963-ъц ил тявяллцдлц.

Эянъялийев Елчин Яли оьлу-1965-ъи ил тявяллцдлц. Икинъи груп

ялил. Мящкямя заманы юзцнц юлдцрмцшдцр.

Исайев Яфсяр Ислам оьлу- 1962-ъи тявяллцдлц. 



Григорйан Едуард Робертович -Миллиййятъя ермяни. 1959-

ъу ил тявяллцдлц, Сумгайыт сакини. Лягяби «Паша». Фящ ля аи ля -

син дя  доьулуб.  Ики  гардашы  мцщакимя  едилмишдир.  1976,  1981

вя 1982-ъи иллярдя-цч дяфя мцщакимя олунмуш, 9 ил, 2 ай вя 13

эцн мцддятиндя азадлыгдан мящрум едилмишдир.

Хатырладырыг ки, ады чякилян азярбайъанлыларын да бир нечяси

яввялъядян мящкум олунараг ъяза чякмиш шяхсляр иди. 

Сумгайыт  иьтишашларынын  башында  мящз  Едуард  Григорйан

дайанырды. Бир нечя эцн ярзиндя эянъляри ятрафына топлайан Гри -

гор йан  он лара  пул  вя  наркотик  маддяляр  пайламышды.  Щеч  бир

йер дя  ишлямя йян  Григорйан  бунлары  сяхавятля  пайлайырды.  Ща -

дисяляр зама  ны шяхсян 5 няфяри юзц юлдцрмцш, бир нечя ер мяни

гадыны,  о  ъцм  лядян  13  йашлы  гызы  зорламышдыр.  Азйашлы  гыз

Григорйанын  го лунда  «Рита»  йазылдыьыны  хатырламыш,  бу,  тяс диг

олунмушдур.  Иъ ра   чылар  мящкямядя  билдирирдиляр  ки,  Григор йан

бц  тцн щя ря кят ляри яв вялъя юзц едир, сонра онлары щявяс лян дирир,

эюстя ришляри юзц ве рирди. Щадисядян яввялки эцнлярдя Гри гор йа -

нын йанында ер мяни миллятиндян олан на мя  лум адам лар эю рц -

нцрдц. Фев ралын 27-дян башлайараг шящяр дя нюм  ря сиз «Га ра

Вол га» ма шыны пейда олур, мцхтялиф йерлярдя, хцсу силя эянъ ляр

119

Ермяни синдрому

Тяхрибат


топлашан йер лярдя эю рцнцр, 15-25 йаш арасында олан эянъ ляря

ня ися тап шырырмыш. Ма шын дан айрылан кими эянъ ляр шя щяря да -

ьылышыр, щай-кцй салырдылар. Нюм  рясиз, ичярисиндя щеч ки мин та ны -

ма дыьы  йахшы  эейимли  адам лар  олан  РАФ,  УАЗ,  ГАЗ  мар  калы

ма шынлар  тящ лц кясизлик  ко ми тя си  иш чиляринин,  щярб чилярин  эюзляри

гар шысында  шя щяр дя  долашыр,  адам лар  топлашан  йерляр дя  эюрц -

няряк онлары гы зышдырырдылар. Он лара щеч ким мане ол мурду. 

Ахшам саат 6-дан сонра мейдана топлашан, гышгырыг салан

эянълярин яксяриййяти 14-15 йашында йенийетмяляр иди. Эеъя йа-

рысы йук машынында йерли олмайан эянъляр эюрцнцр вя тялябя йа-

тагханасына щцъум чякяряк тялябяляри митингя эетмяйя тящ рик

едир, йохса онлары юлдцряъякляри иля щядяляйирляр. Институтун мц ял -

лим  щейятинин  сяйи  нятиъясиндя  онлар  йахына  бурахылмыр.  Ертяси

эцнц щцъум едян щямин эянълярин йерли олмадыьы бялли олур. 

Артыг олан олмушду. 14-25 йашларында эянъляр шяхсий йя тини

танымадыглары намялум гараплашлы адамларын, о ъумлядян Гри -

гор йанын  архасынъа  дцшцб  ермяниляр  йашайан  евляря  щцъум

чяк  мишдиляр. Евляр талан едилмишди. Гейд едилмялидир ки, ща дис я -

дян яввял бир нечя эцн яввял артыг Сумгайытдан хейли ермяни

аиляси кючцб эетмишди. Шцбщясиз ки, онлар щадисядян хябярдар

идиляр. Иьтишаш заманы бир не чя машын ашырылды, яля кечян ермя -

ниляр дю йцлмцшдц. Бир нечя эянъ ер мяни гыз Григорйанын баш -

чылыг  етдийи  дястянин  цзвляри  тяряфиндян  (яввялся  Григорйанын

юзц тя ряфиндян) зорланмышды.  

Йерли ящали ермяниляри евляриндя эизлядяряк мцщафизя етмиш -

ди ляр. Щадисялярдян сонра Сумгайыт щадисяляринин араш дырыл ма -

сы мяг    сяди иля истинтаг групу йарадылмышды. Щадисялярдян сонра

шя щярдя  кцт ляви  щябсляр  башламыш,  100-я  йахын  адам  щябс

олун мушду.  Щябс  олу нан  эянълярин  арасында  24  йашлы  Сум -

гайыт Ховлу иплик фаб    рикинин фящляси Ящмяд Иман оьлу Ящмядов

да  варды.  Ящ мяд  февралын  27-28-дя  иьтишашларда  иштирак  етмя -

миш, йалныз фев ралын 29-да ишдян эяляркян кцтляйя гошулмушду.

Прокурор лу ьун нцмайяндяляри Ящмядэиля щцъум едя ряк ону

ван на ота ьындан йарычылпаг вя  зий йятдя сцрцйцб чыхар мыш, еви

120

Сойгырым

Ермяни синдрому


тар-мар ет миш, Ящ мяди ма шына отурдараг апар мыш дылар. 

Щямишяки кими эцнащсызлар щябс едилмиш, ишэянъя йолу иля

ъи на йятляр  онларын  бойнуна  гойулмушду.  Щадися  цзря  иттищам

еди лян  азярбайъанлы  эянълярин  истинтаг  заманы  бир  нечя  дяфя

ифадяни  дяйишмяляри  буна  сцбутдур.  Шякяр  хястяси  олан  Елчин

Эян ъялийев ишэянъяляря дюзмяйиб щябс ха нада ин ти щар етмишди. 

1988-ъи ил октйабрын 18-дя ССРИ Али Мящкямяси Ящмядо -

вун,  Ъяфяровун,  Исмайыловун  мящкямя  просесиня  башлайыр.

Яс   лин дя мящкямя иши Азярбайъанда апарылмалы иди, лакин онун

Мос ква йа  кечирилмяси  йухары  даирялярин  планы  иди  вя  мягсяд

мящ кямя просесиндя дя ачыг-ашкар эюрцнцрдц. Шащидляр дин-

дирилдикъя бу эянълярин щадисялярин йалныз иштиракчысы олдуьу, яс -

лин  дя щеч бир ъинайят тюрятмядикляри мялум олур. Лакин йу хары -

лара-ща дисянин тяшкилатчыларына «башкясян азярбайъанлы» обра зы

йа ратмаг лазым иди. Бунун цчцн щядяф сечилди: Ящмяд Ящ мя -

дов! Мящ кямянин нойабрын 18-дя чыхарылан гярарында де йилирди

ки, Ис майыловун вя Ъяфяровун иши истинтага гайтарылсын, Я.Ящ мя -

дов  ися  ян  аьыр  ъязайа  лайиг  эюрцлсцн.  Щалбуки,  мящ кя мя дя

Я. Ящ мя довун цзяриня йыхылан гятлляр- 41 «а» мя щялля синдя 7

ня  фярин кимляр тяряфиндян юлдцрцлдцйц сцбута йе тирилмир, бу ба ря -

дя щеч бир дялил тапылмыр. Шащидлярин щеч бири Ящ мяди таныдыьыны

тяс диг ет мир. Мцщакимя олунанлар да яввялъя Ящ мядин якси ня

вер дийи  ифадялярдян  имтина  едяряк  бу нун  тязйиг  алтында  де -

диклярини бил дирирляр. Ящмядин кимися шяхсян юл дцрдцйц дя сцбу -

та йетирил мир! Буна бахмайараг, о, ян аьыр ъя зайа-эцллялян мя -

йя мящ кум еди лир. Гярар тезликля йериня йетирилир.

Едуард Григорйанын мящкямяси ися Азярбайъанда апары-

лырды. Она гаршы иряли сцрцлян бцтцн иттищамлар- ъинайятлярин щазыр-

лан масы вя щяйата кечирилмяси, милли бярабярлийин позул масы, ъи -

найятя тящрик етмя, кцтляви иьтишашларда иштирак етмя, зорла ма,

гарят, сойьунчулуг, гясдян адам юлдцрмя - мящкямядя тяс-

диг лянир.  Ла кин  Григорйан  ъями  12  ил  мцддятиня  азадлыгдан

мящ        рум едилир. Лакин тезликля ермяни лоббисинин кюмяйи иля Гри-

горйан Азярбайъандан апарылды, Ставрополда йерляшдирилди. Бир

121

Ермяни синдрому

Сойгырым


мцддят сонра ися Ермянистана тящвил верилди. 

Нящайят,  бир  шейи  дя  хатырлатмаг  истяйирям  ки,  бу  сятирляр

йа зылан анда Едуард Григорйан азадлыгдадыр. Ящмяд Ящ мя -

дов вя Елчин Эянъялийев ися артыг щяйатда йохдур.

Бюйцк бир тяблиьат машынынын щазырладыьы бир фаъияни цч няфяр

эянъин цзяриня йыхмыш, онлардан бирини бу щадисянин тяш ки-лат -

чысы кими эцллянмиш, ясл тяшкилатчы олан ермяни Григорйан ися 12

ил ъяза ал магла йа хасыны гуртара билмиш, сонра бу язаны дя чяк -

мядян азад олмушду. Бу факт 1921-ъи илдя Тцркийянин Ис  тан бул

шящяриндя гятля йетирилмиш Бещбуд хан Ъаванширин гатили Ми сак

Торлакйанын Бри танийа мящкямяси вя ондан бир аз яввял Бер -

линдя Тялят пашаны гятля йе тирян Согомон Тейлерйанын Алма -

нийа мящ кя мяси тя ря финдян бяраят алараг азадлыьа чыхмасыны

йада салыр. Бе ляликля, тер рор вя сойгырыма инэилис вя алман мящ -

кя  мяля риндян  сонра  ССРИ  мящкямяси  дя  бяраят  газандыр -

маг  ла хейир-дуа верир.

Сумгайыт щадисяси ися бейнялхалг иътимаиййятдя азярбай -

ъан лылара  гаршы  нифрят  ашыланмасына  сябяб  олду,  Ермянистанын

Азяр байъана  тяъавцзцня  шяраит  йаратды.  Азярбайъанлылары

«баш        кя сян,  адамйейян,  гулдур»  кими  тягдим  едян  ермяни

тяб    ли  ьаты артыг бу «вящшилярля» бирликдя йашамаьын гейри-мцм -

кцн  лц йц  нц  «яс ас     ландырараг»  ачыгъа  Гарабаьда  йашайан  ер -

мя  нилярин Азяр бай ъан  дан айрылмаг барядя тялябляринин «щаглы»

олду ьу ну  ид диа  е тдиляр.  Гарабаьда  ися  азярбайъанлы  ящалийя

диван туту лурду. Онлар евляриндян говулур, дюйцлцр, тящгир еди -

лирди. Гыса заманда Ханкянди, Ясэяран гыса мцддятдя азяр -

бай ъанлы лар дан тямизлянди. 

Бу  тямизлянмя  ямялиййатынын  гур баны  олмуш  Ясэяран

район сакини, 1946-ъы ил тявяллцдлц Хялилова Сякиня Щясян гызы

дейир: «Ясэяранын Ханабад кян диндя йа ша йырдыг. 1988-ъи илин

май айы нын орталарында ермяниляр Хана бад да олан хцсуси еви -

мизи  вя  ямлакымызы  йандырдылар.  Юзцмцзц  ися  кянддян  гов -

дулар.  Мян  щямин  эцнц  яманят  китаб чамы  ал маг  цчцн  Ха -

набад  колхоз  сядринин  йанына  эетмишдим.  Евя  эяляндя  эюр -

122

Тяхрибат

Ермяни синдрому


дцм  ки,  евим  йаныр  вя  йанан  евдян  анъаг  Кюнцлц  хилас  едя

бил дим.  Щя мин  щадися  вахты  мяним  ики  азйашлы  ушагларым  -

оьлум Хялилов Араз Хялил оьлу (1977) вя Хялилова Арзу Хялил гызы

(1971) Ханабадда еви мин ичиндя йаныб щялак олдулар. Онларын

ме йит лярини  та пыб  чы ха ра  билмядим.  Евин  ичиндя  12  йашлы  гызым

Хялилова Кюнцл Хя лил гы  зы да олмушду, амма ев йананда юзц -

мц чатдырыб Кю нц лц чы хара билдим. Онун сифяти вя ялляри йан мыш -

ды. Сифяти пис щала дцшцб, ща зырда мянимля йашайыр. Хана бад -

дакы  евими  кянд  са кин ляри  зоотехник  Гурэен  Ман гасарйан,

ферма мцдири Агас, гон   шу ларым Давид, Сейран Ба ба йан, Его

Гагойан, гоншу ар вад Си рануш Саркисйан еви ми зя бензин тю -

кцб ушаг ларымла бир лик дя йан дырмышдылар. Щямин эц нц Ханабады

тярк етдик. Зо отехник Гурэен Ман  га сарйан мяним паспор ту -

му вя яма нят китабчамы ялим дян алды». 

Ермяниляр  Сумгайытда  юлян  ермянилярин  гисасыны  кюрпя

ушаг лардан, кюмяксиз гадынлардан алырдылар. 1992-ъи илин феврал

айында  баш  вермиш  Хоъалы  фаъиясини  дя  Сумгайыта  ъаваб  ад -

ландырырдылар. Сумгайыт щадисяляри ермяни тяблиьат машыны цчцн

1915-ъи ил Тцркийя щади сяляриндян сонра ян кясярли силаща чев -

рилди. Бу сила щын щядяфи ися ушаглар, гадынлар, гоъалар-динъ ящали

олду. Сойгырыма уьрадылдыьыны иддиа едянляр нювбяти дяфя юзляри

сойгырыма ял атдылар.



1989, Ермянистан. Зялзялянин башланьыъы

1989-ъу ил декабрын 7-дя Ермянистанын Спитак районунда

баш верян дящшятли зялзяля щамыны сарсытды. Дцнйанын щяр йе рин -

дян  Ермянистана  тибб  аваданлыглары  вя  мяишят  яшйалары  дашы -

нырды. Хи ласедиъиляр дармадаьын олмуш евлярин алтындан йаралылары

вя ме йитляри чыхарырдылар. Беля бир эцндя «Вести» хябярляр прог -

рамында Азярбайъанда шянлик вя атяшфяшанлыг олдуьу барядя

мялумат  верилди.  Щямин  вахтда  ися  78  азяр байъанлы  ися  бу

заман  тибби  ава данлыг  вя  йардым  маллары  йы ьыл мыш  тяййарядя

Ермянистана учур  дулар. Лакин тяй йаря вурул ду, 77 няфяр щялак

123

Ермяни синдрому

Тяхрибат


олду, 1 няфяр-Фяхряддин Балайев тяса  дц фян са   ламат галмышды.

Бу  барядя  совет  кцтляви  информасийа  васитяляриндя  бир  сцжет,

мялумат да  эетмяди. Щадися юлкя иътимаиййятиндян эизля дил ди. 

Азярбайъанын эюндяридийи йардым барядя Й.Помпейевин ки -

та   бында йетяринъя верилиб: «Еля илк эцндяъя гоншу республика фя -

ла кят  зонасына  100-дян  чох  автокран,  булдозер,  екскаватор

эюн      дярди. Азярбайъан тягрибян 70 мин тон автобензин, авиа си -

йа  йанаъаьы,  дизел  йанаъаьы  йола  салды.  Зяряръякянляря  щяфтя

яр    зиндя 1200 тон майе битиум, 90 мин тон мазут, 2800 тон йаь

вя башга йанаъаг сцртэц материаллары верилиб… Бакыдан олан 10

комплект тибби бригада юз санитар машынлары иля бирликдя зярярчя -

кянляря илк кюмяк эюстярир. 1988-ъи ил декабрын орталарына мяш         -

щур 700412 сайлы щесаба Азярбайъан артыг 5 милйон рубл иа ня

топлайыб кючцрмцшдц… Йцкгалдырма габи лиййяти 10 тондан 50

то надяк олан 28 эцълц автокрандан ибарят илк механик ляш ди рил -

миш дястя машын автобусларла артыг декабрын 8-дя Ба  кыдан йола

дцшдц. Кюмяйя монтаж вя хцсуси ишляр назиринин мц   авини Шамил

Мусайевин  башчылыьы  иля  йцксяк  ихтисаслы  80  мц тя хя  с  сис  (азяр -

бай  ъанлылар,  руслар,  йящудиляр,  ермяниляр)  эе дир ди…  Тяк  ъя  илк

эцн      лярдя  63  адам  хилас  едя,  320  ъясяд  чы хара  бил диляр.  Де -

кабрын  9-да  йола  дцшмцш  «Азнефт»ин  механикляшдирилмиш  дяс тя -

синин ися талейи башга ъцр олду. Сцрцъцляр эери гай тарылды лар».

Й.Помпейев зялзяля заманы баш верянлярдян щейрятля йа -

зыр:  «Сян  демя,  няинки  мющтякирлик,  щям  таланчылыг  да  ет мяк

олар  мыш.  Оьурлуг,  шяхси  машынларын  гачырылмасы,  дяр ман ларын

оьур      ланмасы, маьазаларын таланмасы, мейитлярин цзяриндян са-

ат   ларын, гызыл сырьаларын, бойунбаьыларын, пулларын эютцрцлцб мя -

ним   ся   нил мяси-бунлары йада салмаг чох аьырдыр...»

Эцман етмяк оларды ки, ермяни тяшкилатлары бцтцн гцввя вя

ба ъарыьыны, диггятини дашларын алтында галыб имдад истяйян щям -

вя   тян лярини хилас етмяйя йюнялдяъякляр. Амма бу, щеч дя беля

ол   мады. Онлар азярбайъанлыларын йардымыны гябул етмя йяъяк ля -

рини билдирдиляр вя зялзялянин юзцндян дя дцнйанын диг гятини юз -

ляриня йюнялтмяк цчцн истифадя етдиляр. О дюврдя йардым ады иля

124

Сойгырым

Ермяни синдрому


эялян йцкля щеч бир эюмрцк нязарятиндян кечирилмир, ичи до лу эя -

лян тяййарялярин тибб лявазиматымы, йохса силащмы эятир ди йи ни ки м -

ся  билмирди.  Бир  аздан  сонра  «Андраник»  террорчулар  дястяси

«Гарабаь  комитяси»нин  щябс  олунмуш  лидерляринин  азад  едил -

мясини тяляб едяряк кцтляви террор щярякатына башлайаъаглары иля

Ер   мянистанын о заманкы рящбяри Арутунйана щядя-горху эяля -

ъяк  ди: «Достларымызын бизя чатдырдыьы «Стинэер» ракетляримиз вар»

Зялзяля иля ялагядар Йеревана эялмиш Горбачов вя онун

ханымы Раиса Максимовнаны «Раиса, билярзийи гайтар!» сюзляри

йазылмыш  шцарла  гаршыладылар.  Сюзцэедян  брилийант  билярзик  Ра -

иса йа 1987-ъи илдя Америкадакы ермяни диаспору тяряфиндян ба -

ьыш ланмышды. 100.000 АБШ долларынын конвертдя верилдийи дя ар -

тыг сирр дейилди. 1989-ъу илин феврал айында 1943-ъц илдян Бакыда йа -

шайан, миллиййятъя ермяни олан Азярбайъан вятяндашы Гаврил Ива -

нович Петойан йашадыьы бинанын 8-ъи мяртябясиндян юзцнц атараг

интищар етди. Онун ъибиндян юз яли иля йа зылмыш мяктуб чыхды. Ону та -

ныйан вя танымайан щяр кясин эюз лярини йашардан бир мяктуб: «Мян

юз юлцмцмдя Даьлыг Гарабаь вя Ермянистанын ермяни екстре -

мистлярини иттищам едирям. Гязетлярдя охуйурам, телевизийа вя

радiо  верилишляриндян  ешидирям,  онлар  Азярбайъан  хал гына  ня

гя   дяр  бяла  вя  бядбяхтлик  эятирмишляр.  Мяня  йу ху суз  эеъяляр

язий йят  верир.  Мян  даим  бу  барядя  дцшцнцрям  вя  бу  би абыр -

чылыьа дюзя билмирям. Етираз яламяти олараг юзцмц гурбан ве -

рирям».


125

Сойгырым


Ермяни синдрому

Yüklə 3,3 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   34




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin