Айэцн Щясяноьлу е р м я н и с и н д р о м у


год).  97 Ермяни синдрому Депортасийа ДЕПОРТАСИЙА , ЕТНИК ТЯМИЗЛЯМЯ



Yüklə 3,3 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/34
tarix25.03.2017
ölçüsü3,3 Mb.
#12654
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   34

год). 

97

Ермяни синдрому

Депортасийа


ДЕПОРТАСИЙА , ЕТНИК ТЯМИЗЛЯМЯ

Йазыланлардан

Филолоэийа елмляри доктору Вагиф Арзуманлы: «Хариъдя йаша йан

ермянилярин  Ермянистана  кючцрцлмяси  цчцн  мясяля  гал дыр маг

фцрсятини онлар илк дяфя 1943-ъц илдя Тещран конфрансы за ма  ны ялдя

етмишдиляр.  Конфрансын  эедишиндя  щийляэяр  ермяни  диа с  порунун

нцмайяндяляри, ССРИ хариъи ишляр назири Молотовла яла  гя йаратмыш,

онларын  Ермянистана  кючцрцлмяси  цчцн  Совет  рящ  бяринин  разылыг

вермясини хащиш етмишдиляр. Молотов И.Сталинля да  нышдыгдан сонра

онларын кючцрцлмясиня разы олдугларыны бил дир мишди. Ейни заманда

1945-ъи илдя Ермянистан Коммунист Пар ти йа сы Мяркязи Коми -

тясинин бирин ъи катиби Г.Арутйунов йенидян Га ра баьын Ермянис -

тана бирляшди рил мяси мясялясини галдырыр. О, мя сяля мцсбят щялл

олунарса, он да Гарабаьын кечмиш мяр кязи вя 1920-ъи илдя да -

ьыдылмыш Шу ша нын бярпасы щаггында тяк лиф ляр ща  зырлайараг мяр -

кязи щюку мя тя тягдим едяъяйини бил дирир. Сталин щя мин мяктубу

Э.Мален кова,  о  да  Баьырова  эюндярир.  М.Ъ.Ба  ьыров  ъаваб

верир  ки,  ети раз  ет мир,  лакин  о  шярт ля  ки,  Ер мя  нис та нын,  Эцръцс -

танын  вя  Да ьыстанын  яса   сян  азяр бай ъан лылар  йаша йан  вя  тари -

хян Азяр бай ъа нын ол муш яразиляри онун юзц ня гайта рыл  сын. Бе -

ля ликля,  мясялянин  ар зу олунмаз  исти га мят  ала ъаьыны  ан ла йан

Москва онун цстцн дян кечмяк мяъ бу риййятиндя га лыр. 

1945-ъи илин нойабрында Ермянистан щюкумятинин вясатятини

ясас  эютцряряк  ССРИ  щюкумяти  хариъдя  йашайан  ермянилярин

Со  вет Ермянистанына кючцрцлмяси ишинин тяшкили щаггында гя рар

ве рир. 1948-ъи ил йанварын 9-да «Совет Ермянистаны» гязети баш

мя галясиндя  йазырды:  «Болшевикляр  партийасы,  Совет  щюку мя     ти

вя  шях сян  Сталин  йолдашын  гайьысы  сайясиндя  юз  доьма  йур   -

дундан узун илляр бойу дидярэин дцшяряк йад еллярдя ся фил ликля

щяйат ке чи  рян 90 миня гядяр ермяни юз доьма вятяниня-Со -

вет Ермя нис танына гайытмаг имканы тапмышдыр».

1947-ъи ил декабрын 23-дя ССРИ Назирляр Совети «Ермя нис тан

98

Депортасийа



Ермяни синдрому

ССР-дян  колхозчуларын  вя  башга  азярбайъанлы  ящалинин  кю чц -

рцлмяси щаггында» гярар гябул едир. 1947-48-ъи иллярдя азяр бай -

ъанлылар кцтляви шякилдя Ермянистандан Азярбайъана кю чц рцлцр. 

1964-ъц  илдя  Ермянистанын  рясми  даиряляри  Москванын  ра -

зылы ьы иля «ермяни эеносидинин» 50 иллийинин гейд едилмяси щаг -

гында гя рар гябул етмишдиляр. Бир ил ярзиндя Ер мя нистанын бцтцн

кцтляви ин формасийа васитяляри 1915-ъи ил «эеносид»инин тяблиьи иля

мяшьул  ол дулар.  Щямин  вахтадяк  эизли  шякилдя  фяалиййят  эюс -

тярян «Даш нак  сцт йун» партийасы фцрсятдян истифадя едяряк ачыг

фяалий йятя  кеч  миш ди.  Ермяни  миллятчиляри  1965-ъи  илин  фев ра лында

ъяллад  Ан дро никин  анадан  олмасынын  100  иллийини  тян тяняли  су -

рятдя гейд ет диляр. Щямин дюврдя «Ермянистаны Йе нидян Бир -

ляш  дирмя Коми тяси» йаранмышды. Бу щяряката эизли су рятдя Ер -

мя нис тан  Коммунист  Партийасы  Мяр кязи  Комитясинин  о  за -

манкы би рин иъи катиби Г.Заробйан, икинъи ка тиби Щ.Баг да сар йан,

Елмляр  Ака  демийасынын  президенти  В.Ам бар сум йан,  ша  ирляр

Щованес Ши раз, Силва Капутикйан, академикляр Б.Улу баб йан,

Ъ.Кира кос йан  вя  б.  рящбярлик  едирдиляр.  1962-1973-ъц  иллярдя

хариъи юлкялярдян Ермянистана 26,1 мин ермяни эятирилмишди. 

Ермяни  йазычылары  С.Зорйанын,  Э.Еминин,  С.Ханзад йа нын,

С.Ай       вазйанын  тарихи  сяпэидя  йаздыглары  роман  вя  по вест ляри,

пуб     ли сис тик йазылары ермяни халгында тцрк дцнйасына, мц сялман

дцн    йасына дцшмянчилик щиссляри тялгин едирди. Иря ван те левизийасы

вя  радиосу  Гарабаьын,  Нахчыванын  ермяни  тор паг лары  олмасы

щаг         гында  мцтямади  верилишляр  тяшкил  едир,  бир  нюв  ермяниляри

Азяр       байъана гаршы щцъума ща зырлайырдылар.

1983-ъц ил апрелин 24-дя ермяниляр «эеносид» эцнцнц бя -

ща ня едяряк  Улуханлы (индики Масис) районунда азярбай ъан лы -

лар йа   шайан евляря басгынлар етмиш, гясябядяки мцсялман гя -

бир и с тан лы ьын дакы гябир дашларыны гырыб даьытмышдылар. Мц да  фиясиз

яща ли  сяр щя дя  сыьынмаьа  мяъбур  олмушду.  Йалныз  щярб чиляр

ишя га  рышандан сонра азьынлыьа сон гойулмушду. 

99

Ермяни синдрому

Депортасийа



100

Депортасийа



Ермяни синдрому

101

Ермяни синдрому

Депортасийа



102

Депортасийа

Ермяни синдрому

103

Ермяни синдрому

Депортасийа

104

Депортасийа

Ермяни синдрому

105

Ермяни синдрому

Депортасийа

Амасийа  району  ящалисинин  86%-ни  азярбайъанлылар  тяшкил

етдийи щалда вязифялярин 90 %-дян чохуну ермяниляр тутмушду. 

Яввялляр  Ермянистанын  районларында  вязифялярдя  ишлямиш

азяр            байъанлыларын  щеч  бириня  Ермянистанда  тягацдя  чыхмаг

мц       йяссяр олмамышды. Онлар тягибляря вя террора мяруз гал дыг -

ла   рындан  йа  республиканы  тярк  едяряк  Азярбайъана  кюч мя йя

мяъ    бур олмуш, йа да мцяммалы шякилдя щяйатла вида лаш мыш лар.

Яв вялляр Амасийа район партийа комитясиндя, сонралар «Со вет

Ер мянстаны» гязетиндя вя Али Совет сядринин иътимаи ясас ларла

мцавини  ишлямиш  Мящяррям  Байрамов  1981-ъи  илдя  суи-гясд

ня ти ъясиндя  юлдцрцлмцшдцр.  Даьлыг  Гарабаь  Мухтар  Вилайя -

тиндя  дя  ящалинин  40  %-ни  азяр бай  ъанлылар  тяшкил  етдийи  щалда,

вилайятин  идаряетмя  струк турларын да  онлар  тямсил  олунма -

мышдылар. 

Ермянилярин  планларына  манечилик  тюрядя  биляъяк  йеэаня

шяхс-Щейдяр Ялийев 1987-ъи илин октйабрында Сов.ИКП МК-нын

Си  йаси бцросундан узаглашдырылды. Еля щямин ил октйабрын ахырын -

да  Йереванда  Даьлыг  Гарабаь  Мухтар  Вилайятинин  Ермянис -

тана бирляшдирмяк тяляби иля митингляр кечирилди. Нойабрын 18-дя

Гор ба чо вун  саь  яли  А.Аьанбекйан  Парисдя  «Щуманите»  гя -

зетиня вер    дийи мцсащибясиндя Даьлыг Гарабаь Мухтар Вила йя -

тини Ермя нис  тана бирляшдирилмясинин игтисади ъящятдян да ща сяр -

фяли олма сы ны вя бу мясяля цзяриндя хцсуси комиссийанын ишля -

dийини бя йан етди. 

1988-ъи ил февралын 20-дя ДГМВ Халг Депутатлары Советинин

йалныз ермяни депутатларынын иштиракы иля кечирилян нювбя дя н кя -

нар сессийасы вилайяти Азярбайъанын тяркибиндян чыхарыб Ер мя -

нис та нын инзибати ярази бюлэцсцня дахил едилмяси щаггында гя -

рар гя бул етди. 

1988-ъи ил февралын 19-дан Йереванда кцтляви митингляр баш -

ланды.  Митинг  иштиракчылары  «Ермянистаны  тцрклярдян  тямизля мя   -

ли!», «Ермянистан йалныз ермяниляр цчцндцр!» кими шцарлар иря  ли

сцрдцляр. Митинглярин цчцнъц эцнц Йеревандан саламат гал мыш

йе эа ня мясъид бинасы, азярбайъанлы мяктяби, Ъ.Ъаббарлы ады -

106

Депортасийа

Ермяни синдрому


на  азярбайъандилли  Йереван  Драм  Театрынын  лявазиматы  йан -

дырылды, азярбайъанлыларын евляриня од вурулду. Йереванда бц тцн

бунлар  тю рядилян  заман  Азярбайъан  цчцн  Сумгайыт  фаъияси

щазыр ла нырды.  Йереванда  русъа  чыхан  «Коммунист»  гязетинин

13  де кабр  тарихли  нюмрясиндя  «Фялакят  аны,  мясулиййят  аны»

мя га ля син дя  йазылырды:  «Нойабрын  26-да  «Гарабаь»  щярякаты

фяал ларынын тящ  рикчи чыхышларындан гызышмыш 500 няфяр Кировакан

сакини Ша ум йан кяндиня доьру щярякят етди. Вурушма ики эцн

давам ет ди, силащлы атышма олду. Юлянляр вар». (Ики эцн давам

едян атыш ма йалныз биртяряфли ола билярди. Чцнки азярбайъанлылар

бу щцъума ща зыр дейилдилляр вя онларда йалныз ов тцфянэи варды.

500  силащ лы,  ща зырлыглы  ермянинин  гаршысында  силащсыз  азярбай -

ъанлыларын ща лыны тя сяввцр етмяк чятин дейил! А.Щ.) 

Азярбайъанлылар кянди тярк едиб мешяйя чякилмяйя мяъ бур

олмушдулар. Гатилляр кянддя растларына чыхан Мещралы Ис эян дя -

рову аьаъа баьлайыр, эюзляри гаршысында арвады Ханым Ис эян дя -

рованын бойнуна кяндир кечириб щяр ъцр тящгир едяряк кяндин

ичин  дя эяздирирляр. Онларын 14 йашлы оьлу Алим щадисядян хябяр

ту  тараг ов тцфянэи тапыб кяндя енир вя ата-анасыны хилас етмяк

истя йир. Эцлляляр долу кими Алимин цзяриня йаьыр. Йаралы Али ми ата-

ана сынын эюзц гаршысында йанан тонгалын ичиня атырлар. Бу дящ -

шятли мянзяряни эюрмямяк цчцн анасы Ханым юзцнц ча йа атыр

ки, боьулсун. Ону чайдан чыхарыб ишэянъя иля юлдцрцр ляр. Вящ -

ши ъя синя  дюйцлцб  щяр  ъцр  тящгирляря  мяруз  галан  Мещралы  Ис -

эян дяров эюзлярини ябяди йумур. 

Ермянистан  Республикасы  Прокурорлуьу  тяряфиндян  Исэян -

дя  ров  лар щаггында верилян сорьуйа ъавабда де йи лир: «Ъинайят -

кар лар та  пылмамышдыр». 

1941-1945-ъи илляр мцщарибясиндя бир голуну итирмиш 69 йашлы

Гяриб Байрамов мейитляри эюряндян сонра евя гайыдыб ме йит -

лярин цстцнц юртмяк цчцн бир шей эятирмяк истяйир. Бу дям ар-

хадан ону балта иля вуруб йанан тонгалын ичиня атырлар. 

Сцлейман Мяммядов гоншусу Мехагын евиндя эизляниб миш.

Мехаг  ону  гулдурлара  тящвил  вермиш,  онлар  ися  машын  шин ля рини

107

Ермяни синдрому

Депортасийа


йандырыб Сцлейман Мяммядову дири-дири одун ичиня ат мыш дылар. 

Кянддя  14  няфяр  вящшиъясиня  юлдцрцляряк  йандырылмышды.

Саь  галан  ящали  гарлы-човьунлу  эцнлярдя  даьларла,  мешялярля

эцн       дцз ляр  эизляниб  эеъяляр  йол  эедяряк  13-14  эцн  ярзиндя

Азяр       бай  ъана  чатмышлар.  Онларла  кянд  сакини  даьларда  иткин

дцш   мцш, Азярбайъана эяляндян сонра онларла адам йолларда

со  йугладыьындан вяфат етмиш, йахуд шикяст олмушдур.

Балаъайев Шащин Сяййад оьлу- 1977-ъи ил тявяллцдлц, эцлля

иля башындан вурулмушдур.

Балаъайев Теймур Мясим ольлу-1959-ъу ил тявяллцдлц, даш-

га лаг едилмякля юлдцрцлмцшдцр.

Балаъайева Сцряййа Щцсейн гызы-1954-ъц ил тявяллцдлц, йа -

ра лы  щалда  хястяханайа  апарылмыш,  Кировакан  хястя хана сында

тибб баъылары тяряфиндян боьулараг юлдцрмцшдцляр. 

Ъинайяткарлар ися йеня «тапылмамышдыр». 

Ермянистанда баш вермиш дящшятли зялзялядян сонра, йяни

бц тцн дцнйанын Ермянистанын щалына аьладыьы бир вахтда-30 де -

кабр 1988-ъи ил тарихдя Бясти Исрафил гызы Мцстафайева ермя ни ляр

тяряфиндян дири-дири йан  ды рыл  мыш, мейиди зибилликдя эизля дил миш дир. 

1902-ъи ил тявяллцдлц Калинино сакини Мящяммяд Няби оьлу

Садыговун евиня щцъум едян дястя ону сойуг силащла вя даш,

кярпиъ парчалары иля щяйятиндяъя гятля йетирмишдиляр. 

Ермянистан Республикасы Прокурорлуьунун Мцшфиг Таьы йе -

вин  гятля  йетирилмяси  иля  ялагядар  эюндярдйи  ъавабда  гысаъа

де йилир: «Таьыйев Мцшфиг Таьы оьлу 1966-ъы илдя анадан олмуш,

Ма  сис району, Достлуг кянд сакинидир. 2 нойабр 1988-ъи илдя бир

груп ермяни тяряфиндян юлдцрцлмцшдцр».

Кечмиш ССРИ Прокурорлуьунун мцстянтиги Низамовун бу

ъинайят иши иля баьлы апардыьы истинтаг нятиъясиндя мцяййян едил -

миш дир ки, Мцшфигин юлцмцнцн ясас эцнащкарлары милис капи та  ны

Сари бекйан вя ДАМ майору Барсегйандыр. Онлар йцк ма шы ны -

ны гяс дян йолда сахладыгдан сонра гулдур дястясинин баш чы лары

Л.Гри горйан вя Р.Ъачатурйан Мцшфиги машындан чы хар мыш, гол -

ла ры ны  вя  цзцнцн  бир  тяряфини  йандырмыш,  ял-айаг  бар маг ла рыны

108

Депортасийа

Ермяни синдрому


сын дыр мыш, бядянини хач шяклиндя дамьалайараг юлдцрмцш ляр. 

1988-1990-ъы иллярдя Ермянистанда 216 няфяр азярбайъанлы

вящ шиъясиня гятля йетирилмишдир. 52 няфяр алдыьы хясарят нятиъяси -

ня гятля йетирилмиш, 34 няфяр ишэянъя иля юлдцрцлмцш, 15 няфяр

йандырылмыш, 8 няфяр машынла вурулмуш, 9 няфяр билярякдян йол -

да  гязайа  уьрадылмыш,  7  няфяр  ермяни  щякимляри  тяряфиндян

гяс     дян  юлдцрцлмцш,  2  няфяри  машыны  партлатмагла,  1  няфяри

елек трик ъя ря йа ны иля,1 няфяри дя суда боьуб юлдцрмцшдцляр. 

ССРИ Баш Прокурорунун мцавини, Ы дяряъяли ядлиййя мцша -

вири  А.И.Квартсовун  4  октйабр  1990-ъы  ил  15-1502-90  нюмряли

ъаваб мяктубунда дейилир: «Сизин мяктубунузла ялагядар ола -

раг бил ди рирям ки, 1988-1989-ъу иллярдя Ермянистан ССР-дя милли

зя мин   дя баш верян ъинайят фактлары цзря 675 ъинайят иши гал дырыл -

мышдыр. Онлардан 283-ц истинтаг аидиййяти цзря Азярбай ъана эюн -

дярилмишдир. Ейни заманда Азярбайъан ССР-дян Ер мя нис та на

тядгигат  цчцн  138  ъинайят  иши  дахил  олмушдур.  1989-ъц  ил  де -

кабрын 31-ня олан мялумата эюря Ермянистанын щцгуг мц ща -

физя  органларынын  иъраатында  олан  бу  гябилдян  530  ъинайят   дян

200 иш цзря ъинайят ачылмамыш вя истинтаг дайан ды рыл мыш дыр». 

Ермянистанда баш верян дящшятли зялзялядян сонра бцтцн

инъикликляри, Азярбайъан халгына едилян зцлм вя щагсызлыглары бир

кя  нара  гойараг  зялзяля  зонасына  истяр  мадди-техники,  истярся

дя ишчи гцввяси иля кюмяк эюстяриб учгунлар алтында инилдяйян

ер мя ни лярин хиласына щамыдан яввял йетишян дя азярбайъанлылар

ол ду. Майа сына, или йинядяк миллятчилик азарына тутулан ермяниляр

ися «Гара баь» ко митяси дя башда олмагла Азярбайъанын кю -

мяйин дян  им тина  етмяйя  чаьырдылар.  Ленинакан  вя  Спитакда

мин  лярля ер мя  нинин учгунлар алтында галыб инилдямясини, кюмяк

ум масыны ве ъиня ал майыб зялзяля зонасына эялмиш М.Горба -

чов дан Га рабаь проб леминин онларын хейриня щялл етмясини тя -

ляб ет диляр. Азяр     байъан, она пянащ эятирмиш 250 миндян ар тыг

сой  дашынын  дярд-ся рини  кянара  гойуб  щяр  ъцр  лявазимат,  пал-

палтар, дава-дярман до   лу йцк ма шын ла ры карван-карван Ермя -

нис  та на эюн дяр ди. Лакин йардым до   лу йцк ма шын ла ры Иъеван дан

109

Ермяни синдрому

Депортасийа


эери  гайтарылды.  Зялзяля  зо на сын да  азяр байъанлылар  йашайан

кяндляря ися щеч бир йардым едил мяди, щеч бир юдянъ верилмяди.

Нойабрын 11-дя Республика Щярби Комиссарлыьынын вя Мцлки

Мц дафия Гярарэащынын сяфярбяр етдийи вя ичиндя 78 няфяр мцх -

тя лиф пешя сащиби (69 сярнишин, 9 екипаж) «Ил-76» тяййаряси зял -

зяля зонасында Эцмрц (Индики Ленинакан) йахынлыьында ер мя -

ниляр тяряфиндян гязайа уьрадылды. Ермяниляр гязадан мю ъцзя

няти ъя  синдя  саь  галмыш  Фяхряддин  Балайеви  щяр  йердя  ахтар -

мыш дылар ки, ону саь галан йеэаня шащид кими арадан эю тцр сцн -

ляр. Лакин щярбчи щякимляр ону госпиталда гадынлар йатан отаг -

да ара кясмянин архасында эизлятмишдиляр». 

Филолоэийа елмляри доктору Исмайыл Вялийев: «1988-ъи илин

феврал айында Азярбайъан Республикасынын тяркибиндя олан Даь -

лыг Гарабаь Мухтар Вилайятиндя бу яра зинин Ермянистан ССР-я

бирляшдирилмяси барядя мясяля гал дырылды. Илк юнъя мух тар вила йят -

дя  ермянилярин  аьыр  сосиал-игти са ди  вязиййятдя  олмасы  бя щаня

эя   ти рилирди. О заман Ер мя нистан мятбуаты, он ларын Мос ква   дакы

вя хариъи юлкялярдяки ща ва дарлары да бу рада ер мя ни лярин щцгуг -

ла рынын тапданмасы, мил ли марагларына биэа нялик эюс  тя рилмяси ба   -

рядя  уйдурма  мя  луматлары  бцтцн  дцн йайа  йа йыр дылар.  1987-ъи

илдя  Даьлыг  Гарабаь  Мухтар  Вилайятиндя  вяряг ляр  йа   йылыр,

ермяни ящалисинин эуйа аьыр сосиал-игтисади шяраитдя йа шады ьыны

ясас   ландырмагла  онлары  Азярбайъан  халгына  гаршы  гой маг

истя йир диляр. Эуйа Гарабаь ермяниляринин бцтцн милли вя мя няви

проб   лемлярини йалныз Ермянистана бирляшдикдян сон ра щялл олуна

биляр. ССРИ кими бюйцк дювлятин рящбяри М.Горбачовун мяс ля-

щят чиси  вя  игтисади  мясяляляр  цзря  кюмякчиси  А.Аган  бекйан

1987-ъи илин нойабрында ермяни лоббисинин эцълц ол ду ьу Фран -

сада  Даьлыг  Гарабаьын  Ермянистана  бирляшдирилмя си нин  ла бцд

ол ду ьу ну, бу барядя Горбачовла данышылдыьыны сюйляйирди. 

Бцтцн  Совет  мяктябляри  цчцн  нязярдя  тутулмуш  дярс        лик -

лярдя хяритяляр тящриф олунду, Азярбайъан яразиляри вя шя щярляри

гясдян Ермянистан яразиляри кими эюстярилди. Азяр бай ъан зийа -

110

Депортасийа

Ермяни синдрому


лыларынын фикирляри, йаздыглары етираз мяктублары рес пуб ликанын сяр -

щядиндян  чыха  билмирди.  Иттифагын  кцтляви  информасийа  васи тя ляри

анъаг ермянипяряст йазылары чап едирди.

1988-ъи илин феврал-март айларындан башлайараг Ермянис тан

Рес публикасы  яразисиндяки  азярбайъанлылар  йашайан  кянд ляря

щц   ъумлар тяшкил едилди. Щямин илин март-апрел айларында 50 миня

йа  хын  азярбайъанлы  ермяни  миллятчиляринин  тягиб  вя  щядяляриня

мя  руз  галараг  ев-ешикляриндян  дидярэин  са лын дылар.  Ермянис -

танын Ве  ди районундакы Ширазлы кяндинин 54 азяр байъанлы аиляси

Тцр кийя  сярщядиня  сыхышдырылды.  Кянд  яща  лиси  узун  мцддят  яс -

эяр  лярин вя тиканлы мяфтиллярин яща тясиндя йашамалы олду. О за -

ман Азяр  байъан вя Москва ря щ бяр лийи бу мя сяляни дцнйа иъти -

ма иййятиня чатдырылмасына имкан вермядиляр.

1987-ъи ил нойабр айында Москва шящяриндя ермяни гя би -

рис танлыьында кечирилян топланты да мящз 1985-ъи ил йыьын ъа ьында

гя бул едилмиш гярарларын иърасы иля баьлы иди. Бу топлантыйа да ща

чох ер мяни килсяляринин кешишляри йыьышмыш дылар. Бурада «Гара -

баь би зим дир» тяляби иряли сцрцлдц. Яввялъядян щазырлан мыш пла -

на уй ьун шякилдя Йереванда ермяни террор тяшкилат ларынын мил -

лятчи  фа натикляриндян  вя  дашнаксцтйун  партийасынын  нц майян -

дя ля  рин дян ибарят «Гарабаь комитяси», Даьлыг Гара баьда ися

«Крунг»  тяш килаты  йаранды.  Ермяни  кился  рящбяр ляринин  топ лан -

тысында «Га ра ба ьа щямряйлик комитяси» вя онун мяр кязи тясис

олунду. АБШ-да «Ермяни Ассамблейасы» фор ма лашдырылды. 

1988-ъи илин декабр айынадяк Ермянистандакы азярбай ъан -

лы лар,  мцсялман  кцрдляр  вя  б.  халгларын  нцмайяндяляри  говул -

ду лар.  300-дян  чох  адам  ишэянъя  иля  юлдцрцлдц  вя  йахуд

йолларда сойуг вя аълыгдан щялак олду. 350 миня йахын адам

ися юз ев-еши  йиндян дидярэин дцшдц. Йеня дя гачгынларын Га -

ра баьда  йер ляш  дирилмясиня  мане  олдулар.  Москванын  вя  ер -

мяни  тяшкилат ла ры нын  тясири  алтына  дцшян  Я.Вязиров  вя  А.Мц -

тяллибов кими рящ бяр лярин сяриштясизлийи, сийаси сябатсызлыьы, узаьы

эю ря билмямяси цзцн дян Даьлыг Гарабаь вя онун ятраф район -

ларындан да азяр байъанлылар говулуб чыхарылды». 

111

Ермяни синдрому

Тяхрибат


Сумгайыт щадисяляри

Дцшмяни мяьлуб етмяк цчцн ян яввял онун силащыны ялин -

дян  алмалысан.  Ермяни  тяблиьат  машыны  Сумгайыт  щадися лярини

бц  тцн бу илляр ярзиндя азярбайъанлылара гаршы силаща че вир диляр.

Яслиндя  бу  силащы  онларын  ялиндян  алмаг  чох  асандыр.  Бу нун

цчцн са дяъя ермяни хатактерини билмяк вя о дюврцн мят бу  атыны

изля мяк кифайятдир. 

Ермяни йазычысы Силва Капутикйан ачыг-ашкар юз нифрят вя ки-

ни ни беля билдирирди: «Чыхыш йолу йохдур. Бир тяряфдя Тцркийя, ди -

эяр тяряфдя Азярбайъан. Щавамыз чатмыр, мящв олуруг, боьу -

лу руг…»

Ермяни  йазычысы  Серо  Ханзадйан  дейирди:  «Сумгайытда

450- йя гядяр ермяни вящшиъясиня юлдцрцлцб.»

Андрей Сахаров иддиа едирди: «Азярбайъанлылар нечянъи дя -

фядир  ермяниляри  гырырлар.  Инди  дя  Кировабадда  (Эянъядя.А.Щ.)

гыр    маьа  башлайыблар.  193  няфяр  юлдцрцлцб,  187  адам  йара ла -

ныб. (Эянъядя юлянлярин сайы яслиндя белядир- 8 няфяр, онлар дан

1  рус,  1  украйналы,1  белорус,  1  азярбайъанлы  киши,  1  азяр бай -

ъанлы га дын ушаьы иля, ики ермяни! А.Щ.)

М.Горбачов: «Орду Сумгайыта бир саат эеъ дахил олмуш-

дур».

Мар шал  Йазов:  «Совет  ордусу  щеч  бир  вахт,  щеч  бир  йеря



эе    ъик  мяйиб. Биз ямри йериня йетирирдик». («Эхо Сумгаита» фил -

миня мцсащибясиндян)

«Правда» гязети, 1988, 4 апрел: «Ермянистанын Москва да     -

кы  сяфирлийиндя  гейд  едирляр  ки,  Сумгайытда  мин  няфяря  йахын

адам юлдцрцлмцшдцр»… 

Нящайят,  Сумгайытда  башланан  митинглярдя  тящлцкясизлик

идарясинин ямякдашлары тяряфиндян арагарышдыранларын фотошякил -

ля ри  чякилмиш,  щямин  фотошякилляр  топланмыш  албом  Сумгайытын

вя зифяли  шяхсляриндян  бир  нечясиня  эюстярилмишдир.  Онларын  щеч

бири бу адам лары танымамышлар. Сонрадан щямин фотоалбом йо -

112

Тяхрибат

Ермяни синдрому


ха чых мышдыр. Мялум олмушдур ки, шякилляр ССРИ Дювлят Тящ лц -

кясиз лик  Ко ми   тяси  мцавини  Бабковун  эюстяриши  иля  Москвайа

апа рылмышдыр. 

Емосийаларын  гызышдырылмасына  аид  даща  бир  факт:  Щярбчиляр

28-29 февралда эюзлямя мювгейи тутур, арагарышдыранлары сакит -

ляш дирмяйя ъящд етмирляр. Йалныз ара сакитляшяндян сонра ер -

мяни  аилялярини  бир  йеря  топламаьа  башлайырлар.  3,5  мин  адам

мя дяниййят евиня, 1,5 мин адам ися иъраиййя комитясиня эяти -

ри лир, орада сахланылыр. Бу, щям азярбайъанлылар, щям дя ермяни -

ляр ара  сында паника йарадырды. Шящярин зийалылары, вязифяли шяхс -

ляри  щярб чилярдян  йашамаг  цчцн  шяраити  олмайан  бир  йердя

сахланы лан ермяниляря шяраит йаратмаьы хащиш едирляр. 

«Планлашдырылмыш  гантюкцлмя  (сонралар  Андрей  Нуйкин  бу

ифадяни чох ишлядяъякдир) барядя «Крунк»ун лидерляриндян бири

А.Ма  нучаровун юз щямтайфаларыны, «Онлары (йяни азяр бай ъан -

лылары.А.Щ.)  бизя  атяш  ачмаьа  мяъ бур  едя  ъяйик»  дейя  яввял -

ъядян хябярдар ется дя, Гор бачовун сах  та наращатчылыьы (эя -

ляъяк  ща ди сяляр  буну  эюстярди)  миллятчилик  идеологларынын  мюв -

гейини юй рян мякдян башга бир шей дейилди: эюрясян онлар сивилл

вя  аллащын  сечмяляри  олан  ермяниляри  юз  арха ларынъа  «Ста линин

сцни  сурятдя  йаратдыьы  буфер  рес пуб ликанын  Барбар  тцркляри  вя

татарлары»  иля  ганлы  дцшмянчилик  эир да бына  апа  ра  биляъяк ляр ми?

Айдын  олду  ки,  апараъаглар  вя  щеч  ня дян  чя кин мя йяъяк ляр.

Чцн ки йалныз ган кцт ляви гязяб вя ин тигам щис  си ойадыр вя бц -

тцн вариантларда эц нащ кар Азярбай ъан ола ъаг… 

1988-ъи ил февралын сонунда Сумгайытдакы митинг ещти рас ла -

рына сябяб илк нювбядя Степанакертдя азярбайъанлы евляринин

да ьыдылмасы,  азярбайъанлылара  щцъумлар  едилмяси,  онларын  чо -

ху   нун Даьлыг Гарабаьдан сыхышдырылыб чыхарылмасы иди. 

…Крункчулар таланлардан яввяки бир щяфтя ярзиндя Сум га -

йы тын ермяни ящалисиндян пул топлайыр, онлара яманят кас с а ла -

рын да  олан  пулларыны  чыхармаьы,  варлы  сех  сащибляриня  ися  цму -

мий йятля шящяри тярк етмяйи мяслящят эюрцрдцляр. 

113


Ермяни синдрому

Тяхрибат

Дахили гошунларын бир эцн эеъикмяси, дямир чубугларын ща   -

зырланыыб бцтцн шящяря йайылмасы да дахил олмагла Сумгайыт та -

лан ларынын планы зярэяр дягиглийи иля щазырланмышды. Артыг ся щяриси

эцн Степанакертдя «Сумгайыт эеносиди гурбанлары цчцн» яв -

вял  ъядян щазырланмыш абидя гойулду. 

1988-ъи ил мартын 3-дя Сумгайтыда щялак оланлары дяфн едир       -

ди ляр:  26  ермяни,  6  азярбайъанлыны.  Таланын  тяшкилатчылары  щаг       -

гын   да 19 ъинайят иши ачылды, йцзядяк адам щябс олунду. Юлц м -

лярля  баь лы  рясми  иттищам  олунан  ъинайяткарлар  тякъя  азяр бай -

ъан лылар  дейилди.  Лязэи  дя,  рус  да,  ермяни  дя  вар  иди.  Ер мя ни -

лярдян Гри горйан адында бириси щямин дящшятли эцн «Паша» ля -

гя би иля фя алиййят эюстярирди. 

Бир ил сонра, 1989-ъу илин февралында Йереван хцсуси к о мен   -

данты эенерал-лейтенант Й.Кузнетсовун мялума тында бил ди рил ди -

йи  ня эюря, «милли зяминдя» тоггушмалардакы гурбанларын са йы

83 ня  фяря чатмышды: 48 азярбайъанлы, 32 ермяни вя 3 ня фяр



Yüklə 3,3 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   34




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin