V.Ə. Qasımov

konfidensial informasiya 
- əldə olunması, istifadəsi, 
işlənməsi, başqa şəxslərə verilməsi və ya ötürülməsi 
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə müvafiq 
olaraq məhdudlaşdırılan sənədləşdirilmiş informasiya. 
Aydındır ki, hər bir informasiyanın mənbəyi və istifadəçisi 
vardır. Informasiya mənbədə və ya mənbə tərəfindən yaradılır, 
mənbədə saxlanılır və ya istifadəçiyə, yəni bu informasiyaya 
tələbatı olan subyektə ötürülür. Informasiyanın mənbədən 
istifadəçiyə ötürülməsi prosesi rabitə və ya ünsiyyət vasitələri ilə 
həyata keçirilir. Informasiyanın ənənəvi ötürmə üsul və vasitələri 
ilə yanaşı, müasir üsul və vasitələrdən də geniş istifadə olunur. 
Məsələn, informasiyanın ötürülməsinin ən səmərəli müasir 
vasitələri kimi televiziyanı, radionu və Internet şəbəkəsini 
göstərmək olar. 
Müasir dövrdə informasiyanın saxlanması, emalı və 
istifadəsi vasitələri kimi müasir informasiya texnologiyaları, o 
cümlədən kompüter texnikası və digər elektron hesablama 
qurğuları önəmli yer tutur. Bu məqsədlə informasiya sistemləri, o 
cümlədən avtomatlaşdırılmış informasiya sistemləri yaradılır və 
tətbiq olunur. 
Informasiya sistemləri
 
– informasiya texnologiyalarının və 
proseslərinin, eləcə də sənədlərin təşkilati və texniki qaydada, o 
cümlədən kompüter texnikasından istifadə etməklə, nizamlanmış 
məcmusudur. 
Qeyd olunduğu kimi, informatika elmində başlıca məsələ 
hesablama vasitələrinin köməyilə informasiyanın qəbulu, emalı, 

---

12 
saxlanması və ötürülməsidir. Bu baxımdan informasiya elmində 
informasiya iki yerə bölünür: 
analoq
və 
rəqəmli
informasiya.
Bu cür bölgünün aparılması informasiyanın təbiətindən irəli 
gəlir. Belə ki, təbiətdə və həyatda baş verən, insanın vizual 
müşahidə (görmə) və qulaqasma orqanları tərəfindən qəbul edilən, 
eləcə də klassik telefon, televiziya və radio vasitəsilə ötürülən 
məlumatlar analoq informasiyadır.
Hesablama texnikasında, o cümlədən kompüterlərdə, 
kompüter şəbəkələrində və müasir rabitə vasitələrində məlumatlar 
rəqəm informasiyası şəklində saxlanılır, emal olunur və ötürülür.
Analoq informasiya ilə rəqəm informasiyası arasında əlaqəni 
göstərmək üçün aşağıdakı nümunəyə baxaq. Musiqi alətlərində ifa 
olunan və insanların qulaqları tərəfindən qəbul edilən musiqi 
analoq informasiyadır. Lakin bu musiqi əsərləri notlara 
köçürüldükdən (kodlaşdırıldıqdan) sonra, notlar şəklində yazılmış 
musiqi rəqəmli informasiyası xarakteri alır. Beləliklə, analoq 
informasiya rəqəmli informasiyaya çevrilmiş olur. 
Analoji olaraq, mətn, şəkil, audio və video məlumatlar da 
kompüterə daxil edilərkən kodlaşdırılır və siqnallara çevrilir. 
Başqa sözlə, bu məlumatlar rəqəmli məlumatlara çevrilir.
Göründüyü kimi, analoq informasiya kəsilməz olur, yəni bu 
informasiyada hadisənin bütün məqamları öz əksini tapır, lakin 
rəqəmli informasiya baş vermiş hadisənin reallığını itirməmək 
şərti ilə onu ayrı-ayrı kadrlar, yəni siqnallar şəklində saxlayır. Bu 
baxımdan, rəqəmli informasiyaya diskret informasiya deyirlər. 
Analoq informasiyanın rəqəmli informasiyaya çevrilməsi 
prosesinə analoq-rəqəm çevrilməsi deyilir.
Insanın hissiyat orqanları yalnız analoq informasiyasını 
qəbul və emal edə, saxlaya və ötürə bilir. Qeyd olunduğu kimi, 
informasiyanın qəbulu, ötürülməsi və emalı funksiyalarını yerinə 
yetirən bir çox texniki qurğular və vasitələr (məsələn: televizor, 
radio, maqnitafon, telefon) analoq qurğularıdır.
Rəqəmli informasiya ilə işləyən qurğulara misal olaraq 
kompüter texnikasını, lazer kompakt diskli musiqi mərkəzlərini, 

---

13 
rəqəm tipli rabitə vasitələrini misal göstərmək olar. Belə ki, 
qurğular yalnız rəqəmli informasiyanın qəbulu, emalı, saxlanması 
və ötürülməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.