Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
*** Ədəbiyyat yatıb qalmış, pəsməndə xalça kimi beyinlərdəki tozu çırpıb küləyə sovurur. ***
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
*** Ədəbiyyat yatıb qalmış, pəsməndə xalça kimi beyinlərdəki tozu çırpıb küləyə sovurur.
Ürəyim 37-ci ilin qəbiristanlığıdır. *** Mən çovuyan gülləyəm. Məni hansısa bir hədəfi nişan alıb atıblar. Güllə hədəfə dəyməsə də, hələ də uçmağındadır. Ancaq sönüb yerə düşməyinə az qalıb. *** Maska onun üzünə elə yapışıb, elə tutaşıb ki, çıxarmaq istəyəndə gərək dərisini sıyırıb atasan.
Bəzən müxtəlif Şərq xalqlarının ədəbiyyatının çiçəklənməsi dövrlərini İntibah adlandırırlar. Məsələn, Nizami və Rustaveli dövrünü Qafqaz intibahı, böyük fars şairlərinin dövrünü İran intibahı, türk liriklərinin (Nəvai, Füzuli, Baqi) dövrünü türk intibahı adlandırırlar. Məncə, bu fikir heç də doğru deyildir. Türk, yaxud İran ədəbiyyatının müəyyən bir dövrdəki dirçəlişini Avropada qəbul edilən şəkildə və anlamda İntibah adlandırmaq olmaz. Bu mənada Avropada baş verən hadisələr Şərqdə özünü göstərmədi. Yəni sözün elə bir dar mənasında ki, antikliyin xəzinəsi qarşısında dünya heyrətə gəldi və bu dəyərlər yenidən dirilməyə və dirçəlməyə başladı, başqa sözlə, qədim sivilizasiyanın uğurları yeni tarixi şəraitdə yeni yaşamaq
472 haqqı qazandı – bax bu mənada Şərqdə həmin proses getmədi. Baxmayaraq ki, İbn Sina, İbn Rüşd, Əl-Fərabi və digərləri məhz antik dövrün mənəvi, mədəni və elmi dəyərlərini yaşadıqları müasir dünyaya çatdırmışdılar, Xəyyam, Nizami, Füzuli isə Ellin dünyasının mədəni dəyərləri haqqında ətraflı məlumata malik idilər, ancaq bununla belə, Şərq coğrafi, genetik və mədəni xüsusiyyətlərinə görə antik mədəniyyətlə daha yaxından tanış olub, Avropada olduğu kimi onu təzədən dirçəldə bilmədi. Sözün geniş mənasında isə, yəni o mənada ki, intibah insanın özünün uydurduğu buxovlardan azad olması dövrüdür (Qərbdə xristian sxolastikasından), intibah Şərqdə olmayıb. Bunun çox şərti mənada analoqu kimi Şərqdə dar dini doqmalara qarşı üsyan ovqatı doğuran sufizm fəlsəfəsini misal çəkmək olar. Bəlkə elə bu dövrdən etibarən, Kolumb, Magellan, Vasko de Qamanın böyük əhəmiyyətə malik coğrafi kəşflərini, Kopernik, Qaliley, Cordano Brunonun kosmoqonik fərziyyələrini nəzərə alaraq Şərqin və Qərbin inkişafında elə bir qeyri-sinxronluq başladı ki, bu Qərbi ictimai-siyasi, texniki, elmi və sənaye dirçəlişinə, demokratiya ideyasına gətirib çıxartdı, Şərqi isə canüzücü durğunluğa, geriliyə, despotizmə və dini fanatizmə. (Halbuki, bütün tarixi boyu - auto-de fe-dən tutmuş Varfolomey gecələrinə, Olsterdə baş verən qanlı dini çəkişmələrə qədər Qərb fanatizmdə Şərqdən geri qalmır. Mədəni avropalılar şiələrin "şaxsey-vaxseyUini görəndə dəhşətə gəlirlər. Ancaq baxın görün, XVI əsrdə (təkcə XVI əsrdəmi) Avropada nə baş verirdi: "Yürüşün qabağında qurşağa qədər soyunmuş dini xadim gedirdi. O, nəfəsini dərmədən, matı-qutu qurumuş halda ayənin sözlərini deyib qıyya çəkir və arasıkəsilmədən kənarlarında dəmir dişlər olan dəri qayışla kürəyinə və böyrünə zərbələr vururdu. Bu qayda ilə o, öz ailə üzvlərinə də əzab verirdi. Zərbələri o, sakral ehtirasla vururdu: qışqırıq və fəryad səsləri Allaha yalvarış səslərinə qarışırdı. Onun qanlı izlərini kütlə tutub irəliləyirdi: onun arxasınca qadınlar, kişilər, qocalar, qarılar, yeniyetmələr və hətta uşaqlar
473 belə gəlirdi. (Sitat Manfred Beklın 1995-ci ildə Moskvada çap olunmuş "Nostradamus" kitabından gətirilmişdir. Bu sitat altmışıncı illərdə mənim intibah haqqında düşüncələrimə 1996- cı ildə Nostradamus haqqındakı kitabı oxuyarkən daxil edilmişdir). Beləliklə, Qərb sıçrayışla qabağa çıxdı və Şərqin bunu anlamayan nümayəndələri öz düşüncə və təfəkkür tərzlərinə uyğun olaraq onu əməlli-başlı bir neçə əsr geriyə atdılar. Yadıma İran rəhbərlərinin biriylə etdiyimiz söhbət düşür. O, Qərbin hansısa bir uğura sahib olmasını tərsliklə inkar edirdi. Bəs bütün bu gördüklərimiz – mən ona etiraz etdim, gözümlə ona ən yeni müasir texniki avadanlıqla - telefon, faks, kompüter, kondisioner, televizor, radio, elektriklə təchiz olunmuş kabinetini göstərdim, hələ bir qapısının ağzında ən yeni Amerika markalı avtomobili dayanıb, bunlar bəs deyilmi? Özünün, doğrudan da, zəngin və şan-şöhrətli keçmişi ilə öyünməyə haqqı çatan Şərq son iki-üç əsrdə müasir sivilizasiyanı heç bir texniki yeniliklə zənginləşdirməyib. Bir zamanlar Cəlil Məmmədquluzadə bunu görürmüş kimi acı-acı gülürdü: "Avropalılar gör nə qədər səfehdilər ki, qan-tər içində zəhmət çəkib paravoz, qatar icad edirlər. Bəs bu paravozlardan kim istifadə edir? Bu işə zərrə qədər də olsun, cəhd göstərməyən biz müsəlmanlar" (Sitatı yaddaşıma güvənib gətirirəm). Renessans insanın yatmış ağlını silkələyib oyatdı. İnsan özünün böyüklüyünü anladı, o həm xristian, həm də müsəlman teologiyasının müəyyənləşdirdiyi Allahın əlində gücsüz və itaətkar insan roluna qarşı üsyan etdi. Allahı inkar etməsə də, onun quluna yox, yardımçısına çevrildi. O, öz dünyasını Allahın yaratdığı və insanları təvəkkülə arxayın olmayıb, alın təri ilə zəhmətə qatlaşmağa yolladığı dünyada qurub-yaratmağa başladı. Dini kosmoqoniyanın bütün kanonlarına əməl edən Dante dini sırf insani, utilitar-konyuktur mənada istifadə edərək
474 cənnəti və cəhənnəmi konkret şəxslərlə doldurdu. Siyasi vasitə kimi. Bokaççio hər iki ayağı ilə torpağın üzərində duran, axirət dünyası haqqında düşünməyən və buna görə də həyatdan daha çox sevinc uman insanın, yer övladının varlığını tərənnüm etdi. Rable və Viyonun timsalında fransız intibahının mahiyyəti də bundan ibarətdir. Şekspir isə dahiyanə "Hamlet" əsərində xristianlığın guya öz doqmaları ilə cavablandırdığı sualları verdi. Onun kəskin ağlı aramsız şəkildə bu sualların cavabını axtarır. SONRA nə olacaq? Skeptik ağılın məntiqinə görə, din yeganə avtoritet deyildir. Şübhə ağlın inkişafını şərtləndirən amildir. "Olum, yoxsa ölüm? Budur məsələ". Bu, intibah dövrünün və ümumən mövcudluğun ən böyük sualıdır. "Fəlsəfədə yalnız bir əsas məsələ vardır – Kamü belə deyirdi – intihar problemi". Və yenə də məsələ həmin məsələdir – olum, yoxsa ölüm, ancaq bu dəfə bizim əsrin kontekstində. Kökləri isə Avropa intibahında, insan ruhunun oyanışında, insanda insanın oyadılmasındadır. Təkcə antik dəyərlərin dirçəlişi deyil, (halbuki, insan şəxsiyyətinin oyanışında antik humanizm ən böyük nümunələrdən biridir). İntibah insanın dini buxovlardan azad olması erasıdır, insanın öz qiymətini başa düşməsidir. Şərqdə isə bu, belə deyildir. Şərqin dünyaya bəxş etdiyi böyük şəxsiyyətlər, xüsusən, poeziya və arxitektura sahəsinə aid olan nümunələr islam ideologiyası çərçivəsində təqdim olunur. Sufizmin mənası və mahiyyəti haqqında isə artıq mən danışmışam. (Sufizm haqqında - Zen-Buddizm və Eqzistensializmlə bərabər mənim mənəvi aləmimə böyük təsir göstərən baxışlar sistemi haqqında ayrıca söhbət açmaq lazımdır). Faktiki olaraq, Şərq ədəbiyyatı və fəlsəfəsi (Azərbaycanda, məsələn, M.F.Axundova qədər və ondan sonra) ideoloji baxımdan İntibah dövrünə qədər Avropa ədəbiyyatı ilə oxşar vəziyyətdə idi. Biz hələ Rudəkidən Füzuliyə qədər İslam Şərqinin titanlarının böyük xidmətlərini demirik, onlar artıq
475 daşlaşmış doqmaların Prokrust yatağında dövrün, mənsub olduqları xalqın milli xüsusiyyətlərini, ümumilikdə isə insan hisslərinin bütün çalarlarını əks etdirə bilmişdilər. Orta əsrlər Şərqinin üç epos dahisi - Firdovsi, Nizami və Nəvai Şeksprin xristian ideologiyasının çərçivəsiylə qapanıb yaratdıqları ilə müqayisədə daha çox müsəlman ideologiyasının çərçivələri daxilində qalaraq zəngin, maraqlı və universal bir dünya yaratdılar ki, bu da bütün parametrləri etibarilə böyük ingilis şairinin təxəyyülü və qələmilə yaradılan dünyadan geri qalmırdı. Baxmayaraq ki, bu min illər boyu heç bir Şərq şairinin pozmağa cürət etmədiyi İslam ideologiyasının norma və formaları çərçivəsində yaranmışdı. (Yetmişinci illərə aid olan bu fikirlərim bugünkü mühakimələrimlə müqayisədə mənə çox mübahisəli görsənir. Mən, əlbəttə, yenə təsdiq edirəm ki, Şərqdə Avropa anlamında İntibahdan danışmaq düzgün deyildir və yenə də o fikirdəyəm ki, Şərq və Qərbin qeyri-sinxron inkişafı məhz bu dövrdən başlamışdır. Mən yenə o fikirdəyəm ki, iyirminci əsrdə Qərbin hətta inqilab adlandırılan elmi-texniki yüksəlişi ruhun azadlığı ilə əlaqədardır). Azad olmayan insan heç nə kəşf edə bilməz. Stalin dövrünün TşaraşqalarıU – həbs düşərgələri bu fikri təsdiqləyir. Həmin dəyənəklər altında yaşayan ixtiraçılar azadlıqda olan alimlərə baxanda ruhən daha azad idilər. Yaxşı yadımdadır, Soljenitsinin hələ samizdat variantında "V kruqe pervom" əsərini oxuduğumuz vaxtlar bacım Fidanla kitabdan aldığımız təəssüratı bölüşürdük, onun dediyi sözlər mənim təəssüratımı tamamlayırdı: "Azadlıqda olan insanlara həsr olunmuş səhifələri oxuduqca, türmədə olan, ancaq daha azad nəfəs alan və danışan insanlara həsr edilən səhifələrə nisbətən daha dəhşətli zülmün şahidi olursan". Yenə də vaxtilə apardığım Qərb-Şərq paralelinin qiymətləndirilməsinə qayıdaq. Mənə belə gəlir ki, bu fikirlərin ən böyük qüsuru ondadır ki, qeydləri yazdığım vaxt Şərqin
476 keçdiyi tarixi yolun özünəməxsusluğunu lazımınca dərk etmirdim, onun özəlliyini və bütövlüyünü tam şəkildə anlamırdım, başqa sözlə desək, Şərqə Qərb trafareti ilə yanaşırdım. Bu isə tamam başqa söhbətin mövzusudur.
İnqilabların ən əsas məziyyətləri odur ki, onlar özlərindən sonra mətnlər – bəyanatlarda təsbit edilən, ancaq heç də tam şəkildə və dərhal həyata keçməyən ideyalar və niyyətlər barədə sənədlər qoyub gedirlər. İngilis inqilabı THüquqlar haqqında Bill sənədiUni qoydu. Fransız inqilabı insan hüquqları haqqında verdiyi bəyanatda ölməz TBərabərlik, Qardaşlıq və AzadlıqU şüarını irəli sürdü. Amerika inqilabı "Müstəqillik Bəyannaməsi" ilə əlamətdardır. Oktyabr inqilabından sonra torpaq, sülh və xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüququ (sonradan edilən calaq kimi yerinə yetirilmədi) miras qaldı. İnqilablar nə qədər qanlı olsa da, inqilab rəhbərlərinin hakimiyyət uğrunda apardığı xırda intriqalı vurnuxması nə qədər iyrənc olsa da, yapdığı əməllər nə qədər sərt və gözlənilməz olsa da… inqilablar tarixdə bu sadaladığımız əlamətləri ilə yox, olsun ki, heç zaman həyata keçməyən ideyaları ilə qalır. İnqilabların irəli sürdükləri ideyalar digər mütəfəkkirlərin ideyalarından məhz bununla fərqlənir. İnsan cəmiyyətinin Əsas Qanununun - Konstitusiyanın hər maddəsi öz varlığıyla hansısa inqilaba borcludur. İnqilablar, şübhəsiz ki, böyük düşüncə sahiblərinin ideyalarından su içir, ancaq məhz ictimai kataklizmlər baş verdiyi zaman reallığa çevrilirlər. Ayrı-ayrı mütəfəkkirlərin ictimai-siyasi, sosial-fəlsəfi ideyaları inqilab olmadan heykəltaraşın tunc, yaxud mərmər üzərində həyata keçirmədiyi arzusuna bənzəyir. Məhz inqilablar bu və ya digər ideyanı əsrlərin "tunc lövhəsinə" həkk edir və yalnız bundan sonra tarixin istiqamətləndirici faktoruna çevrilirlər. Fransız inqilabını tarixi baxımdan müxtəlif cür qiymətləndirmək olar. Ancaq "Azadlıq, Bərabərlik və Qardaşlıq" şüarının içindəki ədalət və xeyirxahlığa şübhə ola 477 bilməz. Bu şüarın fransız inqilabına qədər də ayrı-ayrı mütəfəkkirlər tərəfindən deyilməsinə baxmayaraq, o yalnız inqilabla təsdiq edildi. Və inqilab haqqında nə deyilməyindən asılı olmayaraq (yəni inqilab adlı bu dev öz övladlarını udur, həm də onu dahilər düşünür, fanatiklər həyata keçirir, barından isə alçaqlar istifadə edir), hər halda inqilablar insanlığın tarixində ideyaların lokomotivi rolunu oynayırlar.
Görün, Ermənistan SSR EA-nın müxbir üzvü Q.Avetisyan və Tarix İnstitutunun kiçik elmi işçisi M.Karapetyan Ermənistan KP MK-nın orqanı olan "Kommunist" qəzetində (3 oktyabr, 1989-cu il) "Hansı məqsəd güdülür" məqaləsində nə yazırlar: "Azərbaycan bütövlükdə ermənilərə qarşı, xüsusən isə Qarabağ ermənilərinə qarşı vəhşiliklər törədilməsində Türkiyənin əlaltısı olmuşdur… Bu iş indinin özündə də davam edir. Qarşıya qoyulan məqsədə çatmaq üçün qarət, soyğunçuluq, ayrı-ayrı adamları ovlamaq gündəlik normaya çevrilmişdir. Biz əminik ki, öz böyük qardaşı Türkiyədən nümunə götürən indiki Azərbaycan hökuməti erməniləri bir millət kimi yer üzündən silməyə cəhd göstərir". Özlərini alim adlandıran və bu tipli faşist hədyanlarını kommunistlərin qəzetində çap edən insanların bu mağara, zooloji nifrətinə cavab vermək ikrah doğurur. Bəlkə buna kommunist təliminin banisi olan Karl Marksın öz sözləri ilə cavab vermək daha düzgündür. Görün, Marks V.Libknextə nə yazırdı: "Biz qəti şəkildə türkləri müdafiə edirik... Ona görə ki, biz artıq türk kəndlisini öyrənmişik, biz türk kəndlisinin simasında Avropa kəndlisinin ən işgüzar və mənəviyyatlı nümayəndəsini görürük". Mətndə TmənəviyyatlıU sözünü Marks yox, mən qaraltmışam. Bədbəxt Marks haradan biləydi ki, zaman gələcək
478 Avetisyan və Karapetyan kimi kommunistlər meydana çıxacaq və türk adı gələndə ağızları köpüklənəcək.
Belə bir fakt mənim diqqətimi cəlb edir ki, SSRİ Ali Sovetinin iclasları TV-də yayımlanmayanda bir tonallığın, yayımlananda isə başqa bir tonallığın şahidi olursan. Görün, nə qədər insan efirdə görünməyə can atır. Biz həqiqətən də ölkəmizin dərdinə məlhəm tapmaq istəyiriksə, vacib deyil ki, bütün xalq bu cərrahiyyə əməliyyatının tamaşasına dursun. Cərrah xəstəni həyata qaytarmaq məqsədilə çalışır, onun niyyəti öz sənətini kütləyə nümayiş etdirmək deyildir. Bu işin vacibliyi, qaçılmazlığı öz yerində, amma onun nümayiş etdirilməsi qeyri-estetik bir hadisə olardı. *** Şübhəsiz ki, sistem can verir, onun ölümqabağı tutmalarına baxmaq necə də əzablıdır.
Bir yandan Qorbaçovun arzuladığı kimi, ümumi Avropa evini, o biri yandan isə öz evində ümumi türməni qurmaq olmaz. XX əsrin ikinci yarısında ordu heç kəsin üstünə hücum eləmək niyyətində olmadığı ölkənin müdafiəçisi kimi tanınıbsa, onun Avropa, Asiya və Afrikada jandarm, öz dövləti daxilində türmə nəzarətçisi funksiyasını yerinə yetirməsinə haqq qazandırmaq olmaz. Ordu qiyamçıları ram edir, ancaq onlar türmədə qiyam qaldıranlardır. Yeri gəlmişkən, ordunu günahlandırmaq mənasız bir işdir. Ordu ilə haqq-hesab çəkmək tanka, pulemyota, avtomata qarşı iddia irəli sürmək kimi bir işdir. Ordu yalnız dövlətin əlində silahdır, siyasi arqumentdir. Siyasi, ideoloji, mənəvi və digər dəlil və sübutlar tapılmayanda, (axı haradan tapasan ki, bu dəlil-sübutların özü 479 kağız oyunundan başqa bir şey deyil və təsadüfi deyil ki, stixiya baş qaldıran kimi yanıb külə dönür, yaxud cırılıb atılır) ən əsas dəlilə çevrilir. Güc varsa, ağıl lazım deyil – iflasa uğramış siyasətçilərin kredosu budur. Ordu, yəni kor, mühakimə yürütməyən, yalnız əzən qüvvə azadlıq, müstəqillik, suverenitet, öz milli tarixi inkişaf yolunu seçmək hüququ haqqında müzakirələrdə dövlətin yeganə arqumentidir. Ordunu bir simvol kimi götürərək, onun diskreditasiyasına qarşı çıxanlar unudurlar ki, müxtəlif tarixi şərait, vəziyyət və dövrlərdə müxtəlif simvollar mövcud olur. Stalinqradı düşmənə verməyən qırx beşinci ilin may ayında Berlini alan ordu vətənpərvərlik simvoludursa, Əfqanıstana soxulan ordu yalnız biabırçılıq simvoludur. Əlində silah Osvensim qurbanlarını azad edən insan və QULAQDA saxlanan məhbusla keşik çəkən silahlı adam XX əsrin tarixi faciəsinin müxtəlif personajlarıdır: qırx beşinci ildə Praqa və Budapeştin küçələrindəki Sovet tankları, əlli altıncı ildə Budapeştin küçələrindəki Sovet tankları və altmış səkkizinci ildə Praqanın küçələrindəki Sovet tankları – müxtəlif döyüş maşını modelləri və müxtəlif hərbi texnika yox, Xeyir və Şərin tam əks qütbləridir. Həlak olan əsgərlərin analarının ağır dərdini bölüşərək Bakı, Tbilisi və Vilnüsdə elə bu əsgərlərin qətlə yetirdiyi şəxslərin analarının dərdini də anlamaq lazımdır.
Eh şair, şair… sən, qəbiristanlıq və qəbirlərin tənhalığını duyan, hər gün, hər saat, hər dəqiqə həyatın tapmacaları və yoxluq vahiməsi qarşısında dayanan, yalnız Tanrıya könlünü açan və yalnız əbədiyyətlə dil tapa bilən şair… axı sənin bu siyasətbazların və cahilərin, ambisiya və intriqaları ərşə dayanan insanların apardığı oyunların, çəkişmələrin, demaqogiyanın və çirkin pulların
480 içində nə işin var? *** Müxalifəti iqtidara gəlməkdə günahlandırmaq absurddur. Hakimiyyət hər bir siyasi partiyanın son məqsədidir. Dəhşət o zaman baş verir ki, məqsəd konkret hədəf güdmür. TNə olur olsun hakimiyyətə gəlməliyikU fikrindən daha dəhşətli fikir: THakimiyyətə gələk, sonra nə olur olsunU fikridir. *** Sənətkar öz əsərlərinə görə yalnız özü cavab verməlidir. Hər bir sənətkar üçün özünün qarşısındakı məsuliyyətdən böyük və ağır yük yoxdur. O, belə bir şeyə qəti inanmalıdır ki, yaratdıqlarının ünvanı – oxucu, tamaşaçı, dinləyici və onun yaratdığı əsərin ünvanlandığı digər şəxslərdir. Biləndə ki, onun ürəyindən əlinə süzülüb yoğrulan işi dəfələrlə, müxtəlif səviyyələrdə və instansiyalarda mühakiməyə çəkilərək "təkmilləşəcək", bu inam sarsılır. Yazıçının dünyaya gətirdiyi, yaratdığı mətnə onun özündən dəfələrlə az bələd olan kəslər məsləhətləri, adamın əhdini kəsən şərtləri, danışıqsız hökmləri ilə burunlarını haraya gəldi soxacaqlar və bundan sonra onun yaratdığı, dünyaya gətirdiyi mətni söküb dağıdacaqlar. Sənətkar üçün ən dəhşətli şey redaktorun, senzuranın, bu kimi başqa instansiyaların belə dağıdıcı işlə məşğul olmasıdır. Nə vaxtsa Moskvada təkcə ədəbi və rejissor ssenariləri yox, hətta aktyor sınaqlarının təsdiq olunduğu vaxt mərkəzi televiziyanın redaktoru məndən soruşmuşdu: – Bakıda hava necədir? – Moskvada olduğu kimi, – ona belə cavab vermişdim. Onun: – Axı Moskva Bakıya baxanda şimaldadı, – təəccübünə cavab kimi dedim: – Havamızı da biz elə Moskvada təsdiqləyirik.
Çox zaman bizim ideoloji davamız boksçunun armudla
481 məşqinə oxşayır. Rinqdə rəqiblə görüşdüyü zaman o, yəni bizim ideologiya, həmişə nokauta düşür.
Biz tarixin işıqforu qarşısındayıq – qırmızı işıq yanır, demək, yerindəcə dayanmalısan, hərəkət yoxdur. Yetmiş ilin qırmızı işığı bizi durğunluq vəziyyətinə gətirib çıxartdı, irəliyə hərəkət imkanları tükəndi. Sarı işıq yanır – dəlixana rəngi. Doğrudanmı, sarı işığın qarşısında bir yerə mıxlanıb dayanacaq və hamının necə dəli olduğunu görəcəyik? Və nəhayət, İslamın yaşıl işığı yanır. İndi yol ancaq o tərəfə açıqdır. Qabaqda dini perspektivdən başqa bir şey yoxdur?
İslam da hardasa provaslav və protestantlıq kimi xristianlığın bir qoludur. Ancaq yaş etibarilə onlardan daha qədimdir. Elə buna görə də o, ortodoksal baxımdan bidət kimi yox, xristianlığa kardinal şəkildə əks olan, ona düşmən kəsilən bir din kimi qəbul edilir. Ancaq İslam özündən əvvəl gələn iki monoteist dinə hörmətlə yanaşır, onların bir çox dəyərlərini bölüşür, peyğəmbərlərinin adını hörmətlə yad edir, Məhəmmədi isə zaman etibarilə onların sonuncu davamçısı sayır. Digər tərəfdən təkcə xristian konfessiyasının daxilindəki çəkişmələr – orta əsrlərin Varfolomey gecələri, loyollaları və savanarollaları, Lüter və Yan Qus tipli üsyançılar, katolik və protestantlar arasında baş verən və günü bu gün də eyni qəddarlıqla davam edən qanlı olaylar (Olster, serb-xorvat qanlı olayı) – bütün bunlar müxtəlif dövrlərdə və günü bu gün xristian-müsəlman qarşıdurmasından daha kəskin, qanlı və qlobal hadisələrin məhz xristian dünyasının öz daxilində olması faktını sübuta yetirmirmi? *** Bu ölkədə abırlı və ləyaqətli adamlar ən köməksiz və ən yazıq insanlardır.
Dərbənd qalası orta əsrlərdəki Qibroltar və Dardanel kimi 482 boğazdır, amma su yox, quru boğazıdır. *** Stalinin avam xalq kütləsi üçün cəlbedici xüsusiyyətlərindən daha biri – onun dəyərləndirmədə sabitliyi, həyat, siyasət, iqtisadiyyat, fəlsəfə sahəsinə aid məlumatları bəsitləşdirməyi, onları, məsələn, yaxşı-pis, qara-ağ, dost-düşmən tipli yığcam işarələrlə ifadə etmək bacarığıdır. *** Bəli, Stalin mifdir. Arqumentlərin, dəlil-sübutların, hətta təkzibedilməz faktların, şahid ifadələrinin köməyilə miflə mübarizə aparmaq mümkün olan iş deyil. Çünki mif və gerçəklik – dünyaya iki fərqli baxış, iki fərqli qavrayış üsuludur. Onlar bir-birinə qəti şəkildə uyğun gəlmir. Məkrli Amerika imperializminə qarşı mübarizə stereotipləri ilə beyni dolan bir çoxlarını İslamla xristianlığın qarşıdurması kontekstində Səddam Hüseynin hərəkətlərini adekvat şəklində qiymətləndirməyə inandırmaq çətindir. Azərbaycanda Səddamın real vəziyyət və gerçəkliyin istənilən arqumentini qulaqardına vuran bu qədər fanatik tərəfdarları varkən Stalin toya getməlidir. Stalin mifi kütləvi şüura bir neçə nəsil boyu hesablanmış ehtiyatla bərabər yeridilmişdir. Onun ardıcılı isə özünü əsl hava terroristi kimi aparır: təyyarəni partladaram, özüm də, bütün sərnişinlər və ekipaj da məhv olub gedər (yəni mən ölsəm, bütün ölkəm məhv olar, bizimlə bərabər isə bütün dünya). Hava terroristləri kimi şantajın yerimədiyini və öz həyatının təhlükə altında olduğunu anladıqdan sonra tüpürdüyünü yalamağa başladı. Bu hərəkəti ilə o, az qalmışdı ki, cahil tərsliyi ilə heç nə qanmayan tərəfdarlarını məyus etsin. (12 il sonra Səddamın bu xislətini həyat özü təsdiq etdi. – 2004-cü ilin qeydi).
Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|