Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
*** Kiprdə bizi yüksək səviyyədə qəbul etdilər. Prezident Rauf Denktaşla, Parlamentin – Məclisin sədri, Müdafiə və Xarici işlər Naziriylə görüşdük, şərəfimizə ziyafətlər verildi, Rauf Denktaşa Kipr türk şairlərinin şerlərini də daxil etdiyim "Min beş yüz ilin Oğuz şeri" antologiyasının birinci cildini təqdim etdim. Bütün görüşlərdə gah açıq, gah eyhamla qaldırılan ağrılı məsələ dünya ölkələrinin, o cümlədən Azərbaycanın Quzey Kipr Türk Cümhuriyyətinin bir dövlət kimi tanınması məsələsi idi. Hətta "bəlkə Rusiya ya ABŞ bu məsələdə sizi təhdid edirlər" fikri də səsləndi. Başqa deputatlarımızla bir yerdə mən də çıxış etdim, – məsələ təhdiddə-filanda deyil, – dedim – qəlbimizlə, bütün varlığımızla sizi çoxdan tanıyır, sevir və dəstəkləyirik. Mədəni, ticari əlaqələrimiz var. Bu gün Azərbaycan Milli Məclisinin 14 deputatı ürək dolu sevinclə sizin bayramınızda iştirak edir. Amma Azərbaycan rəsmi, diplomatik yolla Quzey Kipri tanısa, səhərisi gün Yunanıstan, sonra Ermənistan və bəlkə başqa ölkələr qondarma Dağlıq Qarabağ respublikasını tanıyacaqlar. Bu arqument həmsöhbətlərimizi az-çox qane edirdi, amma əlbəttə,
419 ürəklərində bir inciklik də qalırdı. Bu məsələ Kipr türklərinin həssas və yaralı yeridir. Aeroportda pasportlarımıza Quzey Kipr Türk Cümhuriyyətinin möhürünü vuranda və bizlərdən kimsə: – bu möhürlə daha bizi heç vaxt Yunanıstana buraxmazlar – deyə əndişələnəndə ev sahiblərinin pərt olduqlarını sezdim.
Girnədə, qədim qalanın ətəyində, Aralıq dənizi sahilində kiçik bir lokantada balaca Rəsulun on yaşını qeyd etdik. Görmədiyim bu bir il ərzində nəvəm böyüyüb, maraqları yetkinləşib. Mənə kosmos haqqında, yer kürəmizə başqa planetlərdən gələnlərin izləri haqqında, uçan boşqablar haqqında bitib-tükənməyən suallar verir. O biri nəvəm 5 yaşlı Anarın fikri-zikri köpəklərdə idi. Valideynləri söz veriblər ki, ad günündə ona it alacaqlar. – Neyləyirsən köpəyi? – deyə soruşuram. – Rəsulun üstünə buraxacam. Rəsul bizimlə Azəri türkcəsində, məktəb yoldaşlarıyla xalis Türkiyə türkcəsində danışır. Balaca Anar isə gözünü açandan Türkiyə mühitində böyüyür və dilimizi bilsə də, Türkiyə türkcəsiylə daha sərbəst danışır. Kiprdə bir gün bizi gəmi gəzintisinə apardılar. Bir sahildə gəmi dayandı – 1974-cü ildə Türkiyə əsgərləri adaya buradan çıxıblar. Balaca Anar gəminin niyə dayandığı ilə maraqlandı, kapitan duran göyərtəyə qalxdı və bir azdan qayıtdı. Həyəcanla: "Kötü bir haberim var – dedi – Kapitan yokdur". Gülüşüb onu sakitləşdirdik. Deniz nəvəm isə: – Baba, sən dağın başından o buludu dərə bilərsən? – deyə soruşdu. Hamımız bir yerdəydik – həyat yoldaşım, balalarım, gəlinim, nəvələrim… Son illər nadir hallarda bir yerdə oluruq. Xoş saatlarımız, xoş günlərimiz idi. Axır illərin bitib-tükənməz qayğılı günləri içində (amma uşaqlıqdan bəri hansı illərim qayğısız olub ki?) tale bizə bir neçə qayğısız gün, bir həftə xoş ovqat, sevinc bəxş etmişdi. Amma əvvəllərdə yazdığım kimi bizə sevinc düşmür. Bir gözümüz güləndə, biri ağlayır. 420 Kiprdən döndüyümüzdən 15 gün sonra yeznəm, kiçik bacım Təranənin həyat yoldaşı Abbası itirdik.
İyulun 26-da Kiprdən qayıtdıq. Avqustun 1-də Zuğulbaya, bağa köçdük. Bazar günü idi. Səhərisi gün, ayın 2-dən roman üzərində işə başlamaq istəyirdim. Son illər bu bizimçün çox nəhs aydır. Allah eləsin bu yay başımıza bir iş gəlməsin, yazımı qurtarım – deyə düşünürdüm. 2-də səhər saat 11-də dəftərimi açdım, yazıya başlamaq istəyirdim ki, telefon zəng çaldı. Arif Əmrahoğlu idi. – Anar müəllim, pis bir xəbər var – dedi. – Fikrət Qocanın anası rəhmətə gedib. Dəftəri büküb, qələmi bir yana qoyub Bakıya gəldim. Fikrət mənim ən əziz, ən yaxın, illərin sınağından çıxmış ən etibarlı dostlarımdandır. Bu günlərdə onun yanında olmalıydım. Zərxara ananın üçünü, yeddisini verdik. Yeddisi bazar gününə avqustun 8-nə düşürdü. Bazar ertəsi Zuğulbaya qayıtmalıydıq və mən işə başlamalıydım. Günellə Denizi də özümüzlə aparmalıydıq. Dörddə evə gəldim. Zemfira: – Nə qədər zəng edirəm Günel cavab vermir – dedi – axı danışmışdıq ki, dörddə bizi gözləsin. –Yəqin telefonları xarabdır. Gedək onu evdən götürək. Evlərində də yox idi. Günelin həyat yoldaşı İlkinə zəng elədim. –Günel Təranəgildədir – dedi. – Bəs bilmirsiz? Abbasın beyninə qan sızıb. Dərhal Təranəgilə gəldik. Demə səhər 9-da Təranə Abbası hamam otağında yerə yıxılmış, huşunu itirmiş halda tapıb. İnsult. Abbasın diabeti və yüksək qan təzyiqi vardı. Neftçilər xəstəxanasında, reanimasiya palatasında yatırdı. Neftçilər xəstəxanasına gəldik. Abbasın qardaşları, həkim dostları burdaydı. Reanimator həkim Fikrət Əfəndiyev: – Ümid azdır – dedi – ancaq hələ ki, göstəricilər yaxşılığa doğru gedir. Təzyiqi xeyli düşüb, iki-üç gün həlledici olacaq. Göstəricilər belə qalsa qurtara bilər. Bizi bir qədər sakitləşdirdilər. Axşam 8-də Zuğulbaya 421 gəldik. Bir saatdan sonra bacım Fidanın qızı Aysel zəng elədi. Dəstəyi Zemfira götürdü, səsi dəyişdi: – Nə danışırsan? Hər şeyi başa düşdüm. Abbas keçinmişdi. Bakıya gəldim. Abbasla Təranə iki qızları – Nigar və Bəyazla Kitab passajının üstündəki mənzildə, valideynlərimizin evində yaşayırlar. Yenə də neçə dəfə bundan əvvəllərdə olduğu kimi – mənzilin qapıları taybatay açıqdı, yenə də bu evə matəm gəlmişdi. Təranəni qucaqladım. Bacım: – Abbas yoxdur – dedi, ağladı, amma az sonra özünü ələ aldı. Mən yenə də balaca bacımın nə qədər böyük iradə sahibi olduğunu gördüm. Təranə hamımızdan artıq dərəcədə ən ağır dərdini içində çəkməyi bacaran adamdır. Belə gənc yaşlarında – biri 24, biri 21 atadan yetim qalmış bacım qazlarını – Nigarı və Bəyazı bu ağır dərd içində görəndə dözə bilmirdim, ürəyim parçalanırdı. *** Abbas nadir insanlardan idi. Xeyirxah, mehriban, xeyrə-şərə yarayan, çətinə düşmüş, xəstələnmiş, köməyə möhtac olan hər kəsin dadına çatan, hər kəsə əlindən gələn yardımı edən həkim idi. Gəncliyindən dost seçdiyi adamlarla ömrünün sonunacan sadiq dostluq elədi, onların yolunda hər bir fədakarlığa hazır idi. Yüksək bədii zövqü, geniş mütaliəsi vardı. Elmin, sənətin müxtəlif sahələriylə maraqlanırdı. Siyasi hadisələrə, siyasətçilərə dəqiq qiymət verərdi. Mənim hər hansı kiçik uğuruma ürəkdən sevinir, mənə olan hücumları ürəyinə salırdı. Son günlərin hücumlarından hardansa xəbər tutmuş, mənə zəng eləmişdi. – Fikir vermə, it hürər karvan keçər – deyirdi. – Bəs niyə mənə heç nə deməmisən? – Çox xoş xəbərdir ki, sənə də deyim? Sən də nəbadə Təranəyə deyəsən. Abbasa zarafatla "ailəmizin səhiyyə naziri" deyirdik. Doğrudan da ən uzaq qohumlarımızın, tanışlarımızın belə səhhətləriylə bağlı bir məsələ olan kimi Abbasın üstünə qaçırdıq. Hamımız az qala zökəm olanda da Abbasa müraciət
422 edirdik. Anamın, atamın ağır xəstə olduqları illərdə Abbas mənə yaxından yaxın qardaş, dayaq və arxa oldu. Uzun illər boyu ailəsindən, istirahətindən, dost məclislərindən, gənclik əyləncələrindən qopardığı vaxtı Səhiyyə Nazirliyində gecəsi-gündüzü bilinməz işə sərf etdi. Sonra öz ərizəsiylə bu vəzifədən getdi və Birinci Poliklinikanın Baş həkimi oldu. Burda boş vaxtı daha çox idi və qəribədir, elə bil bu asudəlik onu sıxırdı. Daima qaynar fəaliyyətlə məşğul olan, enerjisi, həvəsi aşıb daşan bir insan üçün iş yerində işsizlik saatlarını krossvord doldurmaqla keçirmək ağır mənəvi işgəncəymiş. ...Və Abbas qırıldı, bədbinləşdi. Əvvəllər yüz maraqla yaşayan, hər işdən həvəslə yapışan yeznəm, elə bil həyatın dadını qaçırmışdı. Diabeti şiddətləndikcə bu andıra qalmış xəstəliyin nazını çəkmək məcburiyyətinə də məhəl qoymurdu. Nə pəhriz saxlayırdı, nə rejiminə diqqət yetirirdi, hərəkətsiz, oturaq həyat sürürdü ev-iş, kürsüdən kürsüyə. Neçə dəfə onu rayonlara aparmaq istəmişdim. – Gedək, bir az havamızı dəyişək. Əvvəllər belə təklifləri həvəslə qəbul edən Abbas indi cürbəcür bəhanələrlə boyun qaçırırdı. Tez-tez ölümdən söz salardı, yaxınlarda öləcəyini deyirdi. – Bəsdir bu qızların ürəyini üzdün – deyə onu ərklə məzəmmət edirdim. – Bax sən düz on yaş məndən kiçiksən. Özün də həkimsən. Hər ikimizin şəkər xəstəliyi var. Sən belə bədbinləşəndə, ölümü gözləyəndə, mən nə etməliyəm? Özümə tabut sifariş verməliyəm? –Səndə diabetin daha yüngül formasıdır – deyirdi. –Axı sən də həkim ola-ola bu xəstəliyin heç bir şərtinə əməl eləmirsən. Sənə baxanda mən təbabətə olan-qalan inamımı da itirirəm. İyulun 30-da Zuğulbaya köçməyimiz ərəfəsində vidalaşmağa onlara getmişdim. Bu yay vidalaşması demə Abbasla ömürlük vidalaşma imiş. Mənzillərində neçə aydan bəri çəkən təmir bitmişdi. Döşəmənin parketi par-par parıldayırdı, rənglənmiş divarlar, 423 qapılar, silinib-təmizlənmiş çılçıraq... –Axır ki, remontdan canınız qurtardı. Payızda Allah qoysa bunu yuyarıq, – dedim. Abbas: –Payızda öz yerində. – dedi – Hamını qonaq çağıracayıq. Amma bəlkə indidən başlayaq? Soyuq araq gətirdi. Şüşənin yarısı boş idi. –Mən bu mənzil üçün hər şeyi etdim – dedi. Doğrudan, da, beləydi. 81-ci ildən, atamla-anamın vəfatından sonra Abbas bu evin həm sahibi, həm də layiqli varisi kimi köhnə mənzili daima təzə saxlamaq üçün, yüz cür "yırtıq-yamağını" düzəltmək üçün çox zəhmətlər çəkmişdi. Elə bil son saatını da təmirin bitməsinə, böyük qızı Nigarın səfərdən qayıtmasına, kiçik qızı Bəyazın əla diplomla dördüncü kursu bitirib magistraturaya imtahansız daxil olmasına, nəhayət bizim Kiprdən dönməyimizə saxlayırmış. Bəlkə elə düşünürmüş ki, bu dünyada görməli işlərinin hamısını görüb qurtarıb: ailə qurub, qızlarını böyüdüb, boya-başa çatdırıb, ali təhsil verib. Ata-anasının məzarlarının üstünü layiqli şəkildə götürüb. Cəmiyyətə də verə biləcəklərini verib, verə bilmədiklərində isə təqsirkar deyil. Bəlkə həyatının beləcə bitib-tükənməsi fikri imiş onu bu qədər bədbinləşdirən. Bəlkə həkim kimi öz xəstəliklərinin sonucunu və zamanını tibbi dəqiqliklə duyurmuş. Kim bilir? Son görüşümüzdə təmir vaxtı evdəki arxivi, köhnə kağız- kuğazı saf-çürük etdiyini də söylədi. – Öz məktublarımın hamısın cırıb atdım – dedi. –Niyə? –Kimə, nəyə lazımdır? Mən məgər Motsartam ki, hər kağızımın dəyəri olsun? Nədənsə, məhz bu adı çəkdi – Motsart. –Motsartın buna nə dəxli var – dedim – hər insanın keçmişi onun özü üçün, ailəsi üçün əhəmiyyətli, qiymətlidir. Keçmiş isə ən çox mətnlərdə, o cümlədən məktublarda yaşayır.
424 –Eh, ondansa gəl içək. Sənin sağlığına. –Sağ ol. Sənin sağlığına. Nə bileydim ki, Abbasın sağlığına sonuncu dəfə içirəm. Yarımçıq şüşəni başa vurduq. –Birini də açım – dedi – Soyuducuda biri də var. Təranə, qızlar hay-küy qaldırdılar: –Bu istidə...Canınıza yazığınız gəlsin. –O da qalsın gələn səfərə – dedim. Nə bileydim ki, gələn səfər bir də heç vaxt olmayacaq. *** Bu növbəti nəhs avqustun 10-da Abbası atasının, anasının yanında torpağa tapşırdıq. Dəfndən qabaq çadırda oturmuşduq. Məndən bir az aralı qohumumuz, mənim uşaqlıq dostum Fikrət Ağazadə əyləşmişdi. Birdən onu harasa çağırdılar, getdi. Bir azdan məni çağırdılar. Fikrətin oğlu İlkinin beyninə qan sızıb – dedilər. Kürəkənim kimi Fikrətin oğlunun da adı İlkindir. Kiminsə mobil telefonuyla "Medikal klab" təcili yardım xidmətinə, sonra Semaşkonun baş həkiminə zəng elədik. Əvvəllər belə tibbi məsələlər Abbasın öhdəsində olardı. Semaşkonun Baş həkimi Pənah müəllimlə danışdım. – Tez reanimasiyaya gətirsinlər – dedi. Fikrətə xəbər elədim: – Semaşkoda gözləyirlər. Abbası dəfn edib qayıtdıq. Kişilər çadırın qabağında dövrələmə dayandı, ovuclara gülab səpməyə başladılar. Dayım oğlu Rüstəmin oğlu mənə yanaşdı: Ailəmizə bir müsibət də üz verdi – dedi – Fikrətin oğlu keçindi. Elə evdə, heç xəstəxanaya apara da bilməyiblər. Fikrətgilə getdim.Uşağın anası Maya özündə deyildi, dil deyirdi, diz döyürdü, özünü öldürürdü. Fikrət isə sanki sadəcə yuxuya getmiş İlkinin sakit və tərtəmiz sifətini oxşayıb: – Axı Allah niyə bizə belə zülm elədi? – deyirdi. – Ömrümüz boyu işləmişik, çalışmışıq, heç nəyimiz yoxdur. Bircə oğlumuz vardı, Allah onu da əlimizdən aldı. İlkin 27 yaşındaydı. Dörd ay bundan əvvəl evlənmişdi.
425 Toyda Fikrət də, Maya da necə sevinirdilər, ay Allah! Maya: – Zeynəb xanım oxuduğu mahnı mənə aiddir – deyirdi. – Dünyanın xoşbəxti mənəm dünyada. Meyiti yumağa məscidə aparmaq lazım idi. Fikrət qucaqlayıb buraxmırdı. – Qoymaram, qoymaram – deyirdi – o ölməyib. Necə ola bilər, üç saat bundan qabaq sağ idi, danışırdı, gülürdü. İndi iynə vuracaqlar, duracaq ayağa. Fikrəti bir təhər həyətə çıxardıq, meyiti məscidə apardıq. Neçə gün sonra Fikrət bir az toxtamışdı, danışırdı ki, İlkin eynən Abbas kimi insult olub, amma ilk dəqiqələrdə hələ dili tutulmayıbmış. Həkimlərə: – Məni qoymayın ölüm, axı hələ cavanam – deyirmiş. Sonra birdən öldüyünü dərk edib, kəlmeyi-şəhadətini oxuyub. Bəlkə iki gün ərzində bu iki itki – həm də eyni simptomlu xəstəliklərin nəticəsi olan ölümlər – o günlər havanın qeyri-adi isti keçməsi, günəş radiasiyasının artmasıyla əlaqədardır. Axı deyirdilər ki, avqustda gözlənilən gün tutulması da yer üzündə böyük fəlakətlərə səbəb olacaq, hətta Paris dağılacaq. Paris, şükür, dağılmadı, amma nə yazıq ki, Türkiyədə dəhşətli zəlzələ baş verdi. Bu gün bu yazını yazarkən artıq 14 mindən artıq adamın həlak olduğu, neçə minin isə hələ də tapılmadığı haqqında məlumat verilir. Ölənlərin sayı 30 minə çata bilər. Bu avqust nə nəhs ay imiş… Zəlzələ günü Zuğulbadaydıq. Hələ heç nədən xəbərimiz yoxdu. Səhər tezdən zəng olundu. Ankaradan Tural idi. –Telefon etdim ki, nigaran olmayasınız, biz sağ-salamatıq. –Nə olub ki? –Zəlzələdən xəbəriniz yoxdur? Televizoru qurun.
Avqustun 16-da Yusif Səmədoğlunun ilini verdik. Bütün bu müsibətlərdən doğan duyğular atamın məhşur şerini yadıma salırdı. Yalnız iki adı və bir neçə sözü dəyişərək, öz-özümə bu şeri təkrar edirdim.
426 xəstəliyi diabet Bir gün Abbassız qaldıq xəstəliyi diabet Tək qalmış qaya kimi uçulur sağım-solum Bilirəm gec-tez bir gün mənə çatacaq möhlət Hələ ki, möhlətə var – beş il, beş ay, beş saat. Yaşamaq nə şirinmiş, Necə qısaymış həyat. *** Kədərli hadisələr, ailə müsibətlərimiz və Türkiyədə zəlzələ fəlakətiylə bağlı bu haşiyəni romanıma salmaqla təhkiyəmin xronoloji düzümünü pozsam da, başımıza gələnləri isti-isti qələmə almağa çalışdım, çünki bunları yazmadan ayrı, uzaq mətləblərə keçməyi də bacarmazdım. Bəlkə də bu yazımın xüsiyyəti və qisməti belədir: o yaşanıla-yaşanıla yazılır və yazıla-yazıla yaşanılır. Deyəsən, doğrudan da, mən bu yazımı taleyimlə çarpışa- çarpışa yazıram.
427
ŞUŞALI, YALÇINLI GÜNLƏR
Yalçın haqqında xatirə yazmaq mənimçün çətindir. Əvvəla ona görə ki, bu xatirələr 1981-ci ilin yayını – ömrümün ən ağır çağını – yüz gün içində atamı və anamı itirdiyim ayları yada salır. İkinci ona görə ki, bu xatirələr müvəqqəti itirdiyimiz Şuşayla bağlıdır. Üçüncü də ona görə ki, Yalçının özünü də çox erkən, həyatının, sənətinin çiçəkləndiyi vaxt itirdik. 1981- ci ildə quruluşçu rejissor kimi öz ssenarim əsasında Üzeyir Hacıbəyov haqqında iki seriyalı bədii film çəkdim. Filmin bir hissəsi Üzeyir bəyin Şuşada keçən uşaqlıq illərinə aid idi. Balaca Üzeyir roluna sınaq çəkilişləri üçün assistentlərim onlarla məktəblini kinostudiyaya gətirmişdilər. Uşaqların əvvəlcə şəkillərinə baxır, seçdiklərimizin kino sınaqlarını keçirirdik. Fotolarında ifadəli gözləri ilə diqqətimi cəlb edən Yalçının kino sınaqları da uğurlu oldu. Yalnız onu bu rola təsdiq edəndən sonra bildim ki, Yalçın Əfəndiyev yaxın dostum Elçinin qardaşı Timurçinin oğlu, görkəmli sənətkarımız İlyas Əfəndiyevin nəvəsidir. Filmin çəkilişində Şuşaya getdiyimiz zaman balaca Yalçını ana nənəsi müşayiət edirdi, ara-sıra İlyas müəllim mehmanxanaya mənə telefon edir, nigarançılıq içində nəvəsini soruşurdu. Yalçının sapsağlam olduğunu, çəkilişlərin normal getdiyini deyirdim. "Üzeyir Hacıbəyov, Uzun ömrün akkordları" filminin özəlliyi ondan ibarət idi ki, bədii olsa da, böyük bəstəkarın və digər tarixi personajların əsərdə söylədikləri hər cümlə, hər söz sənədli mətnlərə əsaslanırdı. Təbii ki, Üzeyirin uşaqlığına aid belə mətnlər, yəni onun dediyi sözlər, cümlələr şahidlərin xatirələrində əks olunmamışdı. Odur ki, Yalçın qəbul etdiyimiz bədii prinsipi pozmamaq 428 üçün obrazı danışıqlar, sözlər, mətnlə deyil, səssiz baxışlarıyla yaratmalı, davranışıyla açmalıydı. İlk dəfə filmdə çəkilən balaca Yalçın bu çətin aktyorluq vəzifəsinin öhdəsindən uğurla gələ bildi. Onun bu filmdə açılan aktyorluq qabiliyyəti zənnimcə iki epizodda daha çox yadda qalır. Dediyim kimi, Üzeyirin uşaqlıq illərinə aid əlimizdə heç bir sənəd yox idi. Ancaq bəstəkarın öz xatirələrində ömrünün bu dövrü haqqında çox vacib bir hadisədən bəhs olunur. Üzeyir bəy xatırlayır ki, ilk dəfə Şuşada məşhur xanəndə Cabbar Qaryağdıoğlunun ifasında "Məcnun Leylinin məzarı üstündə" səhnəciyi ona çox böyük təsir göstərmiş və gələcəkdə musiqili tamaşa – yəni opera yaratmaq fikri məhz bu zaman ağlına gəlmişdir. Filmimizdə həmin səhnəciyi Cabbar Qaryağdıoğlu rolunun ifaçısı, təkrarsız müğənni Qədir Rüstəmov canlandırır. Bu kiçik səhnəcikdə balaca Üzeyir də başqa uşaqlarla birlikdə xor oxuyur. Ancaq Cabbarın – Qədirin ifası balaca Üzeyiri – Yalçını o qədər əfsunlayır ki, o, öz oxumasını unudub Məcnunun TSegahUına bayılır. Bu sözsüz, danışıqsız səhnəni musiqinin həssas çocuq qəlbinə təsirini Yalçın ancaq üzünün ifadəsiylə, qəmli gözləriylə, mənalı və dalğın baxışlarıyla oynamalıydı. Və balaca aktyor bu çətin vəzifənin öhdəsindən məharətlə gəldi. Filmi görənlər bu səhnədə Yalçının nə qədər daxilən dolu, həyəcanlı və mütəəssir göründüyünü təsdiq edər. İkinci vacib bir epizodda isə Yalçın başqa duyğunu – fərəh, sevinc hissini səssiz-sözsüz oynamalıydı. Filmin finalında bir şərtiliyə yol vermişdik: Uşaqlıqda Şuşanı tərk edib Qoriyə, Tiflisə, Bakıya, Moskvaya – böyük dünyaya getmiş Üzeyir çox illər sonra doğma şəhərinə, musiqisiylə – ölməz əsərləriylə qayıdır. Unudulmaz dirijorumuz Niyazinin rəhbərliyi ilə o yay Şuşada çıxış edən simfonik orkestrimizin konsertini lentə aldıq. Üzeyir Hacıbəyov çoxdan dünyasını dəyişmişdi, amma dediyim kimi, şərti bir üsuldan istifadə etdik: Şuşanın füsunkar təbiəti qoynunda çalan orkestrin ifasını dinləyənlərin arasında balaca Üzeyiri –
429 Yalçını da görürük. Məhz bu şəhərdə balaca Üzeyir ilk dəfə musiqinin sehrini duymuş, gələcəkdə bəstəkar olacağına qərar vermişdi. Sonralar bu böyük niyyətini dahiyanə şəkildə – klassik əsərləriylə həyata keçirmişdi. Uzun ömrü boyu başqa, böyük şəhərlərdə yaratdığı əsərlərin akkordları doğma yurdunda – uşaqlıq vətənində səsləndiyi zaman sanki balaca Üzeyir – Yalçın keçmişdən gələcəyə boylanır, dünəndən bu günə gəlir və uzaq cocuqluq arzularının çin çıxmasına sevinir, fərəhlənir, bir az da heyrətlənir. Yalçın bu epizodda heyrətini, fərəhini, sevincini elə canlı şəkildə ifadə edir ki, çox sonralar onu boylu-buxunlu, yaraşıqlı, yetkin bir cavan kimi görmüşdümsə də, yaddaşımda məhz o görkəmi, o çöhrəsi, üzünün–gözünün o ifadəsiylə yaşayır: Şuşa ağaclarının yarpaqlarını aralayıb heyrət, fərəh və sevinclə orkestrə, bizə, tamaşaçılara baxan məsum, daxilən zəngin və istedadlı çocuq, sənətdə böyük gələcəyi olan uşaq. Nə yazıq ki, bu böyük gələcək, çox erkən keçmişə, xatirələrə çevrildi, olacaqlar olub bitdi. Acı bir xəbər qəlbimizi sarsıtdı: gənc rəssam Yalçın Türkiyədə qəfil ürək böhranından keçinib. 1981-ci ilin yayındakı Üzeyirli, Yalçınlı, valideyn itkilərimdən mənimçün dərdli, möhnətli, amma həmişəki kimi gözəl Şuşam – bu gün bizim deyil. Cıdır düzünün, Vaqif, Nəvvab məzarlarının, Natəvan bulağının, Üzeyir, Bülbül evlərinin, Ərimgəldinin, Səkili bulağın yad tapdağı altında olduğunu düşünəndə təpəmdən tüstü çıxır. İnanıram, inanmaq istəyirəm və özümü inandırıram ki, bu itki müvəqqətidir. Şuşamızın hökmən azad olunacağına, ana torpağımıza qovuşacağına inandığım kimi Yalçınla haçansa bir daha görüşəcəyimizə də inanıram. Çünki Allaha inanıram, həmişə inanmışam və həmişə inanacam. Allaha inanıramsa, deməli, ədalətin sonda zəfər çalacağına da – Şuşanın xoş iqbalına da inanıram. Allaha inanıramsa, deməli, başqa bir dünyada bu dünyada bitən həyatlarımızın hansısa ayrı bir
430 şəkildə davam edəcəyinə də inanıram. Və heç kəsin bilmədiyi, amma mütləq mövcud olan bir aləmdə itirdiyimiz unudulmaz insanlarla yenidən görüşəcəyik. O cümlədən "balaca Üzeyirlə" – əziz, mehriban Yalçınla.
|