Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
GECƏ DÜŞÜNCƏLƏRİ
448
Gecə yatmaq lazımdır. Yaxud sevmək. İşləmək – oxumaq, yazmaq. Gecə qarovulçususansa, hansısa idarəni, binanı, dükanı, bankı… qorumalısan. Yanğınsöndürən, təcili yardım həkimi, milis, hərbiçi, yaxud sərhədçisənsə, ayıq-sayıq olmalısan. Gecə reyslərinin pilotu, axşam qatarlarının maşinisti, gəmi kapitanısansa, demək, yenə də ayıq qalmalı, sübhü dirigözlü açmalısan. Ancaq harda olursansa ol, fikrin, düşüncən daim səninlədir. Sevəndə də, işləyəndə də, təyyarədə, növbədə olduğun hər an, buruqda – gecə növbəsində də…Bir balaca mürgüləyən kimi qəribə yuxu aləminə düşəcəksən. Bütün ömrüm boyu, yuxusuzluqdan əzab çəkdiyim zamanlar beynimdən keçən fikir və düşüncələri əlimə keçən kağız parçasına yazmış, yaxud maqnitofonun yaddaşına etibar etmişəm. Səhər olan kimi bu fikir və düşüncələrimə bir də qayıtmış, onları nəyləsə tamamlamış, əyər-əskiyini düzəltmiş, gecə sayıqlamaları kimi nəyisə qoparıb atmışam. Ancaq… ancaq səhərin ən geniş, əhatəli, necə deyərlər, ayıq-sayıq fikir və düşüncələrinin əsasında da gecənin qəfil düşüncə oyanışları durur.
Gecələr biz ölümə, əbədiyyətə və qorxuya daha yaxın oluruq. Bundan əlavə, gecələr günün ən narkotik və nəşəli məqamıdır. Gündüz ən müxtəlif təəssürat, informasiya, streslə yüklənən beyin hələ tam yorulub əldən düşməyibsə, qüssəli, lal-kar səssizliyə qovuşur. Ancaq eyni zamanda o, qəribədir ki, yuxuda, yarıyuxu və yarıayıqlıqda, yaxud tam ayıq olduğun zaman da beynin anlaşılmaz bir həyəcanla işləyir. Bütün bunların sonucunda isə son dərəcə gərgin, çox zaman deformasiyaya uğramış, şişirdilmiş dəyərləndirmə sistemi yaranır. Və beləcə narkotik vəziyyətə çox yaxın olan gecə hallisünasiyalarında adama çox mənalı, maraqlı görünən şeylər olur ki, gün işığının altında buxarlanıb qeybə çəkilir, ilğım 449 kimi yox olub gedir. Ancaq bəzən heç gözləmədiyin yerdə qəribə bir işıq selinə tuş gəlirsən. Bu düşüncələr otuz ildən çox bir müddət ərzində davam edən gecə "sayıqlamalarının" məhsuludur. Ancaq onların heç birində elə bir iddia yoxdur ki, qəsdən gecəni gündüzə qatıb yatmayım, baş sındırıb, belə bir inad üstündə köklənim ki, gündüz hökmən bəşəriyyətə xoruz səsi eşitməyən bir fikir bəxş edəcəyəm. Yox, bütün bunlar sərbəst və bilaixtiyar şəkildə, bəzən anlaşılmaz, nədən və hansı anımdan tutaşaraq boy göstərdiyi aydın olmayan qəfil qarşılaşdırmalar, nəticə, qiymətləndirmə kimi, özü də əlimə keçən kağız parçasında, ya da maqnitofona deyilərək yaranmışdır. Sonra isə bu param-parça qeydlərin bəzisi - bir əlçim kağız və maqnitofonun yaddaşına deyilən sözlər iş vaxtı açılıb pardaqlanır, tamamlanır da… Gecə kiminsə hardansa oxuduğum, yaxud eşitdiyim fikrini xatırladanda sonralar onun dəqiq mənbəyini göstərməyə cəhd edirdim. Yadıma düşən fikrin hansı mənbəyə aidliyini bəzən heç tapa da bilmirdim, onu, bu yad fikri təxmini şəkildə, öz sözlərimlə verirdim, cümlənin dəqiqliyinə əmin olmasam da, fikrin, mənanın tam dəqiqliklə ifadə edilməsinə zəmanət verirəm. Olurdu ki, gecələr mütaliə ilə başım qarışanda hansı müəllifinsə fikri məni özünə çəkir və mən bu fikri müəllifə istinad edərək qeyd edirdim. Bir çox qeydlərimin altında 62-ci ildən başlayaraq bu günə – 1997-ci ilə kimi tarix göstərilmişdir. İndi, tam azad şəkildə, mövzu və xronoloji ardıcıllığı saya salmadan onları bir yerə toplamağa cəhd etdiyim zaman görürəm ki, bəzi müşahidə, proqnoz və qeydlərin altında, ümumiyyətlə, tarix yoxdur. Ancaq mən təxmini də olsa, onların nə zaman meydana gəldiklərini müəyyənləşdirə bilərəm. Olub ki, mənim proqnozlarım özünü doğruldub desəm, bəlkə də heç kəs inanmaz ki, mənim tarixlə manipulyasiya etmək niyyətim olmayıb, yəni filan fikir 90-cı illərdə yox, məhz 70-ci illərdə
450 doğub və sair. Özümü yalançı qəhrəman kimi göstərmək istəməzdim - yatıb-yatıb birdən peyda olan müdrik və ya qəhrəman kimi; çox-çox əvvəlin qeydlərinə əl gəzdirmək fikrindən uzağam. Burada dövrün izi var – leksikonda, terminologiyada, ən əsası isə təfəkkür modelində. Oxucunun mühakiməsinə verilən fikirlər - mənim gecə qeydlərimin və gündüz elədiyim əlavələrin təxminən üçdə bir hissəsidir. Həcmi bundan təqribən üç dəfə böyük olan, doğma Azərbaycan-türk dilində qələmə alınan düşüncələr buraya daxil edilməmişdir. Ancaq onların əksəriyyətini bu və ya digər formada – bədii əsər və esselərimdə istifadə etmişəm. Heç yerdə işlədilməmiş, necə deyərlər, əl toxunmamışları isə zamanı gələndə çap etdirəcəyəm. Burada gecə düşüncələrimin böyük bir hissəsi, rus dilində qələmə alınan (və düşünülən) fikirlər, metaforalar da təqdim edilmir. Onların bir hissəsi bədii əsər və publisistik məqalələrimdə özünə yer almış, müxtəlif məqalələrdə, esse, çıxış və müsahibələrdə işlədilmişdir. Yeri gəlmişkən, siz burada konkret şəxslərlə – indi yaşayan və ya rəhmətə getmiş adamlarla bağlı deyilən fikirlərə rast gəlməyəcəksiniz. Ümumən, mən imkan daxilində ad konkretliyindən qaçmağa çalışmışam. Hər halda bu yazıda. Ora-bura səpələnmiş fikir və düşüncələrimi müəyyən ardıcıllıq üzrə, bir mətn daxilində toplayarkən gördüm ki, elə bu qarmaqarışıqlığın özündə də bir sistem var - bir-birindən çox-çox uzaq anımların qəribə yumağı, bilaixtiyar, özün də bilmədən bir-birinə qarışıb mozaik olsa da, mənim daxili dünyamın, hiss və duyğularımın, hadisələrə qiymət verməyimin müəyyən mənada dəqiq mənzərəsini yaradır. Bu gün mənə çox-çox sadəlövh görünməyinə baxmayaraq, bəzi vaxtı ötmüş fikirlərimi də toxunmadan verirəm. Ona görə ki, fraqmentlər şəklində olsa da, yalnız mənə aid olan fikir və düşüncələrimdən – öz daxili dünyamdan üz döndərib heç nəyi danmaq, inkar etmək istəmirəm. Bəlkə həm də ona görə ki,
451 insan Özüylə – Gecə Həmsöhbətiyə ünsiyyətdə təsəvvür edilməyən dərəcədə səmimi olur. Əgər ümumiyyətlə, bu dünyada sonadək səmimi olmaq mümkündürsə. Özü də sən bu səmimiyyəti başqalarıyla bölüşürsənsə…
Həyat Allahla insanın birgə yaradıcılıq məhsuludur. Onlar əl-ələ verərək dünyanı yaradır (yaxud dağıdır), yaxşılığın da, pisliyin də yaradıcısı məhz onlardır. Birinci ikincini yaratsa da (bəlkə də əksinə, Volterin aforizmini xatırlayaq: "Allah olmasaydı, onu uydurmaq lazım gələrdi"), hardasa onlar bərabərdirlər. Axı, həqiqətən, fikir də, düşüncə də, təsəvvürün özü də bir gerçəklikdir; İnsan nəyisə fikirləşirsə və bunu heç harda qeyd etmir, heç kəsə demir, yazmır, hansı şəkildəsə ifadə etmir, hətta bu fikri kiminsə yanında dilə gətirmirsə, bu fikir onsuz da dünyanın yaradıcısı olan Allah tərəfindən eşidilir və demək, mövcudluq statusu qazanır. Sənin dilə gətirmədiyin fikir də Ona məlumdur və O, insanın ürəyində pıçıldadığı, dilə gətirmədiyi bu fikrinə yaşamaq vəsiqəsi verir. *** Mən o dünyaya inanıram, inanıram ki, hansısa tam başqa bir biçimə düşəcəyəm – ruhmu, şüamı, ulduzmu, axır nəyəsə çevriləcəyəm. Ancaq artıq yaddaşım, bu dünya və onun içində mənim yaşadığım həyat barədə yaddaşım olmayacaq. Bu da elə ölüm deməkdir. *** De görək, səni kim eşidir axı? Təsəvvür elə ki, beş nəfəsli orkestrin bir yerdə və bütün gücüylə səsləndiyi bir zaldasan – marş çalınır – nağaralar gumbuldayır, barabanlar çırpılır, gərənaylar çalınır – sən isə tək bir skripkada sakit bir nöktürnü çalmaq istəyirsən. Axı kim səni eşidəcək. İdeoloji libaslı şerbazlığın içindən vıyıldayaraq keçən təbil ritorikası. Nə fərqi var, hansı ideologiya olur-olsun – 452 kommunistmi, şovinistmi, dinimi. Bir də əsl poeziyanın zərif və kövrək səsi. Bu vurhavurda qışqırmaq istəyirsənsə, ya əlindən gəlmirsə… kim kimin səsini batıracaq? *** Romanın başlanğıcı. Bir dəfə gecə vaxtı qulağıma kütlənin uğultusu gəldi, bu, o vaxt idi ki, nümayiş və mitinqlər şəhəri başına almışdı, küçə və meydanlarda küləyin vıyıltısı, yağış şırıltısı, avtomobillərin şütüməsi, zavod borularının səsi yox, mitinq hay-küyü hökm sürürdü. Artıq hamının vərdiş etdiyi bu səsi gecənin bir aləmində eşidəndə düşündüm: görəsən, gecə saat üçdə bu nə mitinqdir, istefa-istefa deyən qışqırıqlar nədir belə? Sonra başa düşdüm ki, bu, kütlənin qışqırtısı yox, artıq üç gündür ki, su gəlməyən boru və kranların uğultusudur, görünür, bu gün su veriblər, su borunun içi ilə axıb gedir. Sən demə, təkcə kütlə yox, borular da uğuldaya bilərmiş. Səs tribunadan yox, trubalardan gəlirdi.
Yazıçı öləndə onun uşaqları yox, kitabları yetim qalır. Uşaqlar onsuz da böyüyür, onların öz uşaqları dünyaya gəlir, yaşlı ata və anaları yetim saymaq nəsə birtəhər çıxır (bu mənada onsuz da dünyada bütün insanlar əvvəl-axır yetim qalırlar). Kitablar isə böyümürlər, onlar valideyn-yaradıcının ölümündən sonra kimsəsiz qalırlar. Aralarında ən dözümlüləri, necə deyərlər, maneəni yarır və yaşamaq haqqı qazanırlar. Ən davamsızların payına unudulmaq düşür.
Yetimlik. Uşaqlıqda ananı itirmək psixoloji problemdir. Atasız qalmaq isə sırf sosial problemdir.
Xoşbəxtlik nədir? Bu suala cavab vermək çətindir. Ən doğru cavablardan biri, məncə, budur: xoşbəxtlik öz vətənində özün olmaq və özün kimi qalmaqdır. *** Dünən Maqsud, Çingiz və Arif İbrahimovla birlikdə 453 Yazıçılar Birliyinin yardımçı təsərrüfatında olduq – neft, evlər, boş sahələr. Sonra Şüvəlandakı Yaradıcılıq evinə getdik. Daha sonra isə buradakı prokurorluğun həyətindəki özəl restoranda nahar etdik. Restoran elə belə də adlanırdı (əlbəttə, ağızda): Prokuraturanın həyəti. Sonra çay içdik, deyilənə görə, çayxana ilə qonşu olan türmədə on beş erməni boeviki saxlanılır. Birdən "Koroğlu" operasından uvertüra səsləndi. Demə, uvertüranı gündə bir neçə dəfə səsləndirir və boevikləri ayaq üstə durub dinləməyə məcbur edirlər. Mənasız işdir. Yəqin ki, türmədən çıxandan sonra onlar başlarına gətirilən işgəncələr barədə aləmə car çəkəcəklər. Elə bil biz Qabriel Qarsia Markesin təsvir etdiyi əcaib bir dünyanın içindəyik. Maqsud dedi ki, daha Buş da bizim dediyimizi deyəcək – Bakı neftini Buşun on iki faizinə yiyələndiyi Aramko Şirkətinə verdilər. Bu da belə... Bərəkallah, Markes. Hətta Marks da.
"Qoy Dreyfus günahkar olsun, fərqi yoxdur, yenə Zolya haqlıdır, çünki yazıçının işi cinayətkarları mühakimə etmək, təqib etmək yox, artıq mühakimə edilmiş və cəzasını çəkən məhkumların adından danışmaqdır. İttihamçılar, prokurorlar, jandarmlar onsuz da çoxdurU (A.P.Çexov).
Cavanlıqda həyat oyun, ümid, tapmaca, qayğısızlıq və əylənməkdən ibarətdir. Bu zaman içində sənin həyatında olan qaçılmaz sonluqlu möhlət hissini keçirmirsən. Cavanlıqda ömrünün nə vaxtsa sona çatacağını hiss etmirsən, bu barədə düşünəndə belə, o sənə çox uzaq, qeyri-real və mümkünsüz bir şey kimi gəlir. Axı ətrafında hamı – valideynlərin də, dostların da, qohumların da, adicə tanışların da sağdır, dipdiridir. Qocalanda ətrafında ölülərdən başqa bir kəs olmur və bu zaman sən həyatı möhlət, nə bilim məsafə-filan kimi yox, 454 günbəgün, zaman keçdikcə sıxılıb daralan və nəhayət, tənhalıqla sonuclanan qapalı bir dairə kimi hiss edirsən. Ürəyinə son nöqtənin qoyulduğu anın qorxusu damır. Dairə Yer kürəsi kimi genişdir, sonda isə o, sənin yer üzərindəki mövcudluğunun son nöqtəsinə, son anına yığılır. *** Bu dünyada mənim həsəd çəkdiyim yeganə varlıq Allahdır. Ancaq mən onun gücünə, qüdrətinə yox, hər şeyi bilməyinə həsəd aparıram. Burada "hər şeyi bilmək" sözünün altından xətt çəkərdim, çünki bu müdriklik anlayışından da geniş bir anlayışdır. Bu söz daha əhatəlidir. Şübhəsiz ki, Allah müdrikdir. "Allah müdrikdir, ancaq məkrli deyil" - Eynşteyn belə demişdir. Bəli, mən Allahın çoxbilmişliyinə həsəd aparıram, ən azı ona görə ki, onun əlinin altında bütün bəşəriyyətin dosyesi vardır. O, bizə qədər nələr baş verdiyini də bilir, bizim hər birimiz haqqında hər şeydən agahdır, bizdən sonra nə olacağını da yalnız O bilir. O, bizim hər birimizin haqqında özümüz barəsində bildiyimizdən daha çox məlumata malikdir. Məsələ heç də onda deyildir ki, bizim taleyimizin sonrakı enişləri və yoxuşları haqqında təbii ki, fərz edə bilmədiyimiz çox şeyləri yalnız O bilir. O həm də ürəyimizin ən dərin sirlərindən agah olmaqla, hələ özümüzə bəlli olmayan şüuraltımızın sirlərini də bilir, bu və ya digər vəziyyətdə özümüzü necə aparacağımızı da bütün dəqiqliyi ilə bilir. Olsun ki, biz bu kimi çıxılmaz vəziyyətlərə heç düşmürük də. O, bizim ömrümüzün yaşanıldığı konteksti bilir, şüurumuz da, şüuraltımız da ona, yalnız ona bəllidir, hətta şüuraltından qat- qat dərinlərdə yerləşən sirlər də. Bir belə əhatəli biliyə heç bir Allah bəndəsi malik deyil – qoy lap Musa, yaxud İsa, Budda və ya Məhəmməd, Konfutsi və ya Zərdüşt, Monten, Şekspir, Nostradamus, Dostoyevski, L.Tolstoy, Prust, Freyd və ya ÇK- QPU-NKVD-KQB arxivlərindən xəbərdar olan insan, yaxud bütün digər kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat idarələrinin agentləri, bütün dünyanın, bütün zamanların və xalqların casusları olsun.
455 *** O, dənizin sahilində, qum üzərində uzanmışdı, mülayim yay günü idi – bir azdan payız gələcəkdi, günəş adamı bir elə yandırmırdı, hardansa axıb gələn səslər dünyanın bu sakitliyini pozurdu. Yüngül külək onun saçlarını dağıdır, dənizi azacıq dalğalandırırdı. Dalğaların sakit səsinin altında gözlərini yumdu və bu dəm ürəyindən keçdi ki, yanında nə olaydı sevdiyi qadın olaydı və bu qadın onun saçlarını uzun, nazik və soyuq barmaqlarıyla oxşayaydı, dalğaların zümzüməsi yox, onun ahəstə, qüssəli səsi ürəyini zəbt edəydi. Üstündən bir neçə il keçdikdən sonra o, yad bir mənzildə divanın üzərində oturmuşdu və uzun, nazik qadın barmaqları ahəstə-ahəstə onun saçlarına toxunur, maqnitofondan isə sakit, qüssə gətirən musiqi süzülürdü. Gözlərini yumdu və təsəvvüründə dəniz sahilində, qumların üzərində artıq ötüb keçmiş günü, payız ağzı günəşin nəvazişlə şəfəq saçmağını, bir sözlə, əlçatmaz xoşbəxtliyi, sözlə ifadə oluna bilməyən xoşbəxtliyi canlandırdı.
Zamanın və məkanın əvvəlinin və sonunun dərk olunmazlığı elə Allah deməkdir.
Məhəbbət o deməkdir ki, sən bəzən müxtəlif adamlarda müxtəlif cəhətləri axtarırsan və qəfildən onların hamısını bir nəfərdə tapırsan. Yaxud uzun müddət ərzində bu sənə belə gəlir. *** İstərdim ki, mən öləndən sonra məni tanıyan adamlar – hərə öz bildiyi kimi, hərə məndən bir parçanı çəkməklə mənim portretimi yaratsınlar. Qoy lap Pikasso portretlərindəki kimi beş burnum olsun, nə qəm.
Onu tutmaq qeyri-mümkündür. Hamının əlindən sürüşərək özünə çəkilir - bura onun heç kəsin - nə dostların, nə də düşmənlərin əlinin çatmadığı bunkeridir. *** 456 Əgər sən xəyanətkar qadının sədaqətli ərisənsə, qısqanclıqdan öləcəksən. Əgər sən sədaqətli qadının xəyanətkar ərisənsə, vicdan əzabı səni məhv edəcək. Əgər sən sədaqətli qadının sədaqətli ərisənsə, ürək sıxıntısı sənin axırına çıxacaq. Əgər sən xəyanətkar qadının xəyanətkar ərisənsə, öz cəzandı, çək.
Müxtəlif tarixi nəsillər Oktyabr inqilabına müxtəlif cür yanaşırlar. Olsun ki, oktyabr inqilabının müasirləri onu gözəl və gənc qadın kimi (Delakrunın "Barrikadada azadlıq" – əsərində olduğu kimi) təsəvvür edirdilər. Bizim nəslimiz onu qoca fahişə kimi tanıdı. O nəslin yaddaşında inqilabın hələ də nostalji gətirən obrazı – təmiz, murdarlanmamış, insanı ilhama gətirən obrazı yaşamaqdadır. Biz isə onu heç zaman belə təsəvvür edə bilməyəcəyik.
Allah bizdən qaçıb. Bizə bəlkə də öz rəğbətinin son işarəsi, təskinlikverici şəfqəti, Vavilon qiyamətində qeyb etdiyimiz ümumi dil kimi bir təsəlli – içkini qoyub gedib. Nə esperanto? Alkoqol – insanlar arasında yeganə ümumi dil bax budur və biz butulkanın boğazından dibinə qədər uzanan yolla səyahətə çıxırıq.
Yuxuda gördüm ki, gündə yeddi sözdən artıq söz işlətmək qadağan edilib. İşlədəcəyin sözlərin üzərində qadağa qoyulub. Mən isə öz normamı, söz limitimi tükətmişəm, bu gün mən heç olmasa bir söz, həyatımın ən vacib sözünü demək istərdim, ancaq olmaz. Limit başa çatıb. *** O, özünə qədər çoxlarının, həm də böyük adamların, ədalətli şəxslərin etdiyi səhvi təkrarladı - o, xalqına digər xalqların yardımı ilə kömək etməyə cəhd göstərirdi. *** Susmaq həqiqətdir, bəlkə həqiqətin özü elə sükutun 457 içindədir. *** Mənəvi oğurluq daha pisdir. Rüşvətxorluğun, yerlibazlığın daha böyük pislik olduğunu düşünən insanlar səhv edirlər.
Hadisələr iyrənc şəkil alanda, sən onların murdarlığı haqqında danışa bilirsənsə, bu, hələ rəzilliyin ən son məqamı deyildir. Ən böyük rəzillik onda baş verir ki, sən bu dəhşətli rəzil vəziyyəti tərifləməyə məcbur olursan.
İdmanda idmançıların nostaljisi məni onunla həyəcanlandırır ki, onlar həyatlarının mənasından onun sonunda, hətta ortasında belə yox, lap başlanğıcında ayrı düşürlər - onlara çox qısa zaman çərəyində məşğul olmaq imkanı verilən idmanın yaş həddi var. Bundan sonra onlar qazandıqları qələbə anlarını yalnız yaddaşlarında qüssə ilə xatırlaya bilərlər. *** Kişinin kompleksi - bu HADİSƏ hələ ki baş verməyibsə, özünə güvənməməyindədir. Bu HADİSƏ ona özünütəsdiq üçün lazımdır. Qadının KOMPLEKSİ isə - kişi bütün ehtirasını cəmləyərək yalnız bu HADİSƏNİ gözləyirsə, onun alçalmağındadır. Qadının özünü təsdiq etməsi üçün gərək kişi bu HADİSƏNİ arzulamasın, yaxud heç olmasa, təkcə BUNU istəməsin. Kişi inanır ki, qadın kişiyə münasibətini özünü bütünlüklə ona təslim etməklə təsdiq edir. Qadın isə inanır ki, kişi ona münasibətini yalnız təkcə BU barədə düşünməyəndə təsdiqləyir.
O, bundan sonra da qələbələr qazanacaq, ancaq bu ən yüksək zirvəyə qalxa bilməyən və özünə başqalarının bəlkə yuxularında gördükləri zirvəyə qalxması ilə təsəlli verən alpinistin yalançı qələbəsi olacaqdır.
458 İçimizdəki bomboz səhralardır. Deməli, ilğımı da var. *** Şübhəsiz ki, kinlilik, təhqiri uda bilməmək və əvəzini çıxmaq bütövlüyü şərtləndirən element kimi, deyək ki, xörəyin tərkibində bir çimdik duz kimi lazımlıdır. Bədbəxtlik xörəyin başdan-ayağa duza bələnməyində, yaxud tam duzsuz olmağındadır. *** Bizdə ideologiya cırlaşıb, yaxud dinə - özü də onun ən pis formalarına - sxolastikaya, doqmaya, bitədçiliyə, dözümsüzlüyə çevrilib. Gerçəkliyin dərkində sxolastik təfəkkür tərzi, fasiləsiz və tez dəyişən, ortaya mücərrəd yox, konkret problemlər qoyan gerçəkliyə doqmatik yanaşma… Hər hansı alternativ barədə düşünməkdən üsyankarcasına imtina, başqa cür düşünmə tərzinin təqib edilməsi, müzakirə zamanı peyğəmbər-klassikdən gətirilən növbəti sitatın dilə gətirilərək tamamlanan arqumentlər sırası ilə müşayiət olunan tarixin, həyatın yalnız bir üzünə, bir cəhətinə əsaslanan diktatura. Ehkam üzərində çıxarılan qərarlar. Din kimi ideologiya da total və qlobal olmağa, hər şeyi əhatələməyə çalışır və buna görə də fasiləsiz olaraq dəyişən həyatın ortaya qoyduğu sualları izah edə bilmir. Ancaq axirətdə əbədi həyat qazanmaq ümidi oyadan, əxlaqı xeyir və şərin, Tanrı və Şeytanın, cənnət və cəhənnəmin balansıyla tənzimləyən dindən fərqli olaraq, ideologiyada bu iki qütb arasındakı sərhəd olsa-olsa dövlət sərhədindən ibarətdir. Əbədi həyat yoxdur - ideologiya belə deyir – cənnət gələcəkdədir, yəni bu, sənin yox, Başqalarının Evidir. Ən yaxşı halda isə sənin gələcək nəslinin. Və bu cənnət deyilən zaman keçdikcə bizdən daha da uzaqlaşır. Sənin həyatında bir elə məna qalmır, o yalnız qeyri-müəyyən və anlaşılmaz gələcək naminə görülən Sizif əməyinə çevrilir. Vaxtilə Kilsə Dövlətdən ayrılan kimi indi də sağ qalmaq naminə heç olmazsa ideologiya iqtisadiyyatdan ayrılmalıdır. İdeoloji qəliblərin Prokrust yatağında can verən iqtisadiyyatın
459 azad olması, gerçəkliyin və insan naturasının donuq ideoloji modelini yox, real vəziyyəti əks etdirməsi naminə…
Səsimiz dünyada niyə eşidilmir? Həm də ona görə ki, biz potensial olaraq və hətta yaradılan və yaradılmaqda olan əsərlərə görə dünyanın nəzərini öz sənətimizə cəlb etmək iqtidarında olsaq belə, özümüzü həm də mədəniyyətimizin səviyyəsi ilə tanıda bilmədik. Ancaq təəssüf ki, biz özümüzdən başqa heç kəsə lazım olmayan nümunələri əsl sənət uğuru kimi sırımaqdan, bunları artırıb çoxaltmaqdan bezmədik. Xüsusən, indiki vaxtda bizim mədəniyyətimiz dünya standartlarına cavab verməkdən qalır, əyalət standartları ilə kifayətlənir. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|