Qlobal tüTÜn epidemiyasi barəDƏ Üst-nin MƏruzəSİ, 2008-ci IL. Mpower tədbirlər kompleksi yaĢayır və təsir edir
Yüklə 1,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Vergilərin tətbiq edilməsi – tütün istehlakını azaltmağın ən yaxĢı üsuludur. Vergiləri artırmaq yolu ilə tütün məmulatlarının qiymətinin artırılması – tütün istehlakını azaltmağın və siqaretçəkməyin dayandırılmasına həvəsləndirmənin yeganə səmərəli yoludur 66 . Tütün məmulatlarının qiymətini 70% artırmaqla siqaret çəkməklə bağlı ölümlərin dörddə birinin qarşısını almaq mümkündür 104 . Vergilərin artırılması həmçinin dövlətə bilavasitə xeyir gətirəcək ki, bunlar tütünlə mübarizəyə, digər vacib tibbi-sanitariya və sosial proqramlara xərclənə bilər. Bütün dünyada hökumətlər əsrlərlə tütün məmulatlarına vergi tətbiq edirdilər. Əhali və siyasi rəhbərlik bu vergiləri
yaxşı qəbul edir, çünki tütün vacib əhəmiyyətli məhsul deyil və ona tətbiq edilən vergilər çətinlik yaratmır. Tətbiq edilən bütün vergilərdən tütün məmulatlarına qoyulan vergilər hətta yoxsul əhali tərəfindən daha asan qəbul edilir. Çünki əksəriyyəti başa düşür ki, tütün zərərlidir. Əslində, tütün məhsullarına qoyulan vergilərin artırılması əhali arasında populyar olan yeganə vergi artımı növüdür. Vergilərin artırılması bir çox ölkələrdə hələ də seçicilərin əksəriyyətini təşkil edən siqaret çəkməyənlər və getdikcə daha çox siqaret çəkənlər arasında dəstəklənir. Toplanan vergilərin tütünə qarşı mübarizəyə, digər tibbi-sanitariya və sosial proqramlara xərclənməsi onların populyarlığını daha da artırır 104
. Vergilərin artırılması dövlətin gəlirlərini artırır Tütün sənayesinin təbliğatına baxmayaraq, tütün məmulatlarına qoyulan verginin artırılması dövlət gəlirlərinin azalmasına səbəb olmur
105 . Tütün məhsullarına qoyulan vergilərin 10% artırılması, adətən gəlir səviyyəsi yüksək olan ölkələrdə tütün istehlakını 4%, gəlir səviyyəsi aşağı olan ölkələrdə isə təxminən 8% azaldır, tütündən vergi gəlirləri isə demək olar ki, 7% artır 104,105,106 . Vergilərin artmasının təsiri, xüsusilə, gəlir səviyyəsi aşağı və orta olan ölkələrdə hiss olunur 97 ; bununla belə, təcrübə göstərdiyi kimi, dövlətin gəlirləri azalmır. Məsələn, Cənubi Afrikada siqaret aksizləri hər dəfə 10% artdıqca, siqaret aksizlərindən əldə edilən gəlir təxminən 6% artır. Beləliklə, 1994-2001-ci illərdə aksizlərdən əldə edilmiş gəlirlər iki dəfədən çox artmışdır 107
. Tütün məhsullarına qoyulan vergilərin artırılması H H a a z z ı ı r r k k ı ı m m ə ə r r u u z z ə ə ü ü ç ç ü ü n n h h a a z z ı ı r r l l a a n n m m ı ı ş ş m m o o d d e e l l l l ə ə r r g g ö ö s s t t ə ə r r i i r r k k i i , , s s i i q q a a r r e e t t l l ə ə r r i i n n r r e e a a l l q q i i y y m m ə ə t t l l ə ə r r i i n n i i n n a a r r t t m m a a s s ı ı n n a a s s ə ə b b ə ə b b o o l l a a n n v v e e r r g g i i l l ə ə r r i i n n d d ü ü n n y y a a m m i i q q y y a a s s ı ı n n d d a a 1 1 0 0 f f a a i i z z a a r r t t ı ı r r ı ı l l m m a a s s ı ı . . . . . . t t ü ü t t ü ü n n d d ə ə n n i i s s t t i i f f a a d d ə ə n n ə ə t t i i c c ə ə s s i i n n d d ə ə b b a a ş ş v v e e r r ə ə n n ə ə n n a a z z ı ı 1 1 0 0 m m i i l l y y o o n n ö ö l l ü ü m m ü ü n n q q a a r r ş ş ı ı s s ı ı n n ı ı a a l l a a c c a a q q D D ü ü n n y y a a
b b a a n n k k ı ı : :
E E p p i i d d e e m m i i y y a a n n ı ı n n
d d a a y y a a n n d d ı ı r r ı ı l l m m a a s s ı ı
( ( 1 1 9 9 9 9 9 9 - - c c u u
i i l l ) )
43 Vergilərin artırılması gənclərə və yoxsul əhaliyə yardım edir Vergilərin artırılması tütündən istifadəni xüsusilə gənclər və əhali- nin yoxsul təbəqəsi arasında məhdud- laşdırmaq üçün vacibdir. Onlar tütün istehlakının azalmasından daha çox mənfəət əldə edirlər. Bu sosial- iqtisadi qruplara daxil olan insanlar malların qiymətlərinə daha həssasdır. Tütün məhsullarının qiymətinin artırılması onları tütündən istifadəni dayan-dırmağa və ya
ona başlamamağa inandıra bilər. Məsələn, Cənubi Afrikada 1990-cı illərdə tütün məmulatlarına qoyulan vergilər 250% artırıldı və bu hazırda pərakəndə satış qiymətinin 50%-dən bir qədər azdır. Siqaretin qiyməti hər dəfə 10% artırıldıqca, ondan istifadə 5-7% azaldı və bu da tütün istehlakının kəskin surətdə azalmasına gətirib çıxardı. Azalma- nın daha çox hissəsi gənclər və yox- sul əhali arasında özünü göstərdi. 107
. Tütün sənayesinin rəhbərləri və digər nümayəndələri iddia edirlər ki, tütün
məmulatları üzərində vergilərin artırılması yoxsul əhaliyə zərər
vurur. Əslində, tütün məmulatlarına vergilərin artırılması dövlətin gəlirlərini artırır ki, bu gəlirlər əksər hallarda sosial proqramların maliyyələşdirilməsi üçün istifadə olunur. Vergidən əldə edilən yeni gəlirlərin bir hissəsi tütünə qarşı reklam kampaniyalarını, o cümlədən siqareti atmaq istəyənlər üçün yardım xidmətlərini dəstək- ləmək üçün istifadə edilə bilər. Bundan başqa, vergilərin artırılması yoxsullara tütündən istifadəni dayandırmağa və pullarını ən vacib məqsədlərə, o cümlədən ərzaq məh- sullarına, yaşayış yerinə, təhsilə və tibbi xidmətə paylaşdırmağa yardım edir. Tütün istehlakını azaldan vergilərin artırılması yoxsul ailələrə yoxsulluqdan çıxmağa və bir daha ona qayıtmamağa kömək göstərir. Bundan
başqa, tütünlə
bağlı xəstəlik-lərin azalması zamanı
əhalinin məhsuldarlığı və onun haqqı ödənilən işlə məşğul olmaq qabiliyyəti artır.
qaçaqmalçılığı artırmır Tütün sənayesinin təsdiqlərinə baxmayaraq, vergilərin artması avtomatik olaraq tütün məmulatalrının qaçaqmalçılığını artırmır. Çox illər digər Avropa ölkələrinə nisbətən İspaniyada tütün məmulatlarına qoyulan vergilər daha aşağı, qaçaqmalçılığın səviyyəsi isə daha yüksək idi. Bunun səbəbi əsasən vergi qanunvericiliyinə zəif əməl edilməsi və cinayətkar şəbəkənin fəal olması idi. 1990-cı illərin sonunda İspaniya tütün məmulatlarına vergini artırdıqdan və qanunlara əməl olunmasını gücləndirdikdən sonra tütün məmulatlarının qaçaqmalçılığı kəskin surətdə azaldı, tütündən əldə edilən vergi gəlirləri isə 25% artdı
108 .
Qaçaqmalçılığı həmçinin pərakəndə satış üçün nəzərdə tutulmuş qutuların üstünə görünən yerdə aksiz markaları vurmaqla da azaltmaq olar. Sərhədlərin təhlükəsizliyinin artması, çirkli pulların yuyulması ilə mübarizə tədbirləri, qanunlara əməl edil- məsinə ciddi nəzarət və səmərəli dövlət uçotu sistemi də qaçaq- malçılıqla mübarizəyə yardım edir. Qanuna ciddi əməl olunmasını təmin edən xərclər tütünə qoyulmuş vergilərdən əldə edilən gəlirin ancaq kiçik hissəsini təşkil edir. Qaçaqmalçılıqla qlobal mübarizə getdikcə güclənir. Çərçivə konvensiyasının iştirakçıları tütün epidemiyasına qarşı qlobal tədbirlər çərçivəsində, qaçaqmalçılıq və saxtakarlıqla mübarizəyə yönəlmiş qeyri-qanuni ticarətə dair hüquqi məcburi protokolu müzakirə edir və hazırlayırlar. Protokol bu vacib məsələni həll etmək məqsədilə beynəlxalq səviyyədə aparılan tədbirlərin əlaqələndirilməsini nəzərəçarpacaq dərəcədə gücləndirməlidir.
Tütün məmulatlarına qoyulan vergi növləri çoxdur, lakin onların ən səmərəlisi tütün məhsullarının müəyyən miqdarından, məsələn, siqaretin hər qutusundan və ya yeşiyindən tutulan müəyyən məbləğdə aksiz rüsumudur. Aksiz rüsumu bütün mallara tətbiq olunan satış vergisi və ya əlavə dəyər vergisi, yaxud bütün fərdi sahibkarlıqla məşğul olan korporasiyaların gəlirindən tutulan vergi ilə qarışdırılmamalıdır. Tütün məhsulunun hər vahidindən tutulacaq verginin dəqiq miqdarını təyin etməklə, hökumətlər vergi tariflərinin saxtalaşmasının qarşısını ala bilər.
44
TÜTÜN MƏHSULLARINA QOYULAN VERGĠLƏR ONLARIN ĠSTEHLAKINI AZALDIR Cənubi Afrikada siqaret istehlakı ilə aksiz vergisi tarifləri nisbəti
Mənbə: van Walbeek C. Tobacco excise taxation in South Africa: tools for advancing tobacco control in the XXIst century: success stories and lessons learned. geneva, World Health Organization, 2003. Əlavə məlumat van Walbeek ilə şəxsi əlaqədən alınmışdır (http://www.who.int/tobacco/training/success_stories/ en/best_practices_south_africa_Taxes.pdf, 6 dekabr 2007-ci il).
Aksiz vergiləri sadə və ölkələrdə tətbiq üçün asan olmalı, tütün istehlakının azalmasına yardım edən səviyyədə saxlanmaq üçün inflyasiya və istehlakçıların alıcılıq qabiliyyətini nəzərə almaqla, ona müntəzəm düzəlişlər edilməlidir. İdeal halda, bu vergiləri topdan və ya
pərakəndə satış müəssisələrindən deyil, istehsalçılardan toplamaq, bunu marka yapışdırmaqla təsdiq etmək, beləliklə, daha kiçik biznesin üzərinə düşən inzibati yükü azaltmaq və vergilərdən yayınmanı minimuma endirmək lazımdır. Belə aksiz vergi növü idxal edilən siqaretlərin müəyyən həcminə tətbiq edilməlidir. Bütün növ tütün məmulatları vahid formada vergiyə cəlb olunmalıdır. İstehlak strukturunda fərqlənməyə yol verməmək üçün ucuz tütün məmulatlarına tətbiq edilən vergilər daha bahalı məhsullara, məsələn, siqaretlərə tətbiq edilən vergilərə bərabər olmalıdır.
MPOWER strategiyaları tamamilə sadədir. Əslində, onlar nəticə verən və hökumətlərin asanlıqla nail ola biləcəyi faktiki nəticələrlə sübuta yetirilmiş düşüncəli tədbirlərdir. Bu altı strategiya hər bir ölkədə hərtərəfli tədbirlər kompleksi kimi tətbiq edilərsə, nəticədə əhalinin sağlamlığı kökündən dəyişəcək. Lakin indiyə kimi heç bir ölkə onları bütünlüklə qəbul etməmişdir, yalnız bir neçə ölkə buna yaxınlaşmışdır. Üzv dövlətlər öz vətəndaşlarının tütün epidemiyasından təsirli müdafiəsini təmin etmək üçün uzun yol keçməlidir. Dünyanın dəyişməsini istəyirsənsə – özündən başla Mahatma Qandi (1869-1948) M il y on q utu Aks iz v e rgis ini n ta rif i (pə ra kə nd ə s a tıĢ ın fa iz i Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|