Qafqaz Universiteti Materiallar

I.  Sözün leksik mənasının aydınlaşdırılması. 

Aydındır ki, burada mənası şagirdə tam aydın olmayan və bu səbəbdən onun nitqində 

işlək mövqe tutmayan sözlər nəzərdə tutulur. Şagirdə tanış olmayan hər bir söz heç də bütün 

hallarda cəzbedici təsiri bağışlamır. Əgər söz şagirdi tutubsa, ona yiyələnmək istəyi, marağı 

artır. Müəllim  şagirdin bu məlumatlanma, yeni bilik əldə etmə marağından yararlanmaqla 

təlim prosesini idraki fəallıq üzərində qurmağa səy göstərməlidir. Bunun üçün aşağıdakı  iş 

üsullarından istifadə daha məqsədəuyğun sayılır: 

-  birincisi, sözün mətn və ya cümlə daxilində hansı mənada işlənməsi ilə bağlı kiçik mü-

zakirələr təşkil edilməli, yürüdülən mülahizələr siniflə birgə iş prosesində təhlil edilməlidir; 

-  ikincisi, izahlı lüğətlərin köməyi ilə sözün daşıdığı məna dəqiqləşdirilməlidir.  

Müşahidələrimiz göstərir ki, bəzi müəllimlərin iş təcrübəsində bu iş üsullarından hansı 

məqamda istifadə edilməsi düzgün bölüşdürülmür. Məsələn, mənası şagirdə tam aydın olma-

yan, bəzən birinci dəfə rastlaşdığı sözlərin mətn daxilində kontekstə uyğun izah olunması bir 

tapşırıq kimi qoyulur.  

II.  Sözün semantik xüsusiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi. 

Söz elə bir çevik dil vahididir ki, tarixi inkişaf prosesində daim məna dəyişikliyinə 

uğramaqla yanaşı, birləşmə və ya cümlə daxilində digər sözlərlə əlaqəyə girərkən yeni məna 

çalarları qazanmaqla dilin üslubi imkanlarının genişliyinə rəvac verir. Sözün leksik-semantik 

xüsusiyyətləri ilə bağlı aparılan işlər şagird nitqinin  zənginləşməsi və ifadəlilik kəsb etməsinə 

geniş imkanlar açmış olur. Odur ki sinif səviyyəsindən və qarşıya qoyulan məqsəddən asılı 

olmayaraq, hər bir dərsdə lüğət üzrə işlərə, ötəri də olsa, vaxt ayrılmalıdır. Metodik tələb kimi 

qoyulan həmin işlərin məzmunu aşağıdakı səpkidə müəyyənləşdirilməlidir: 

1)  Omonim və omonimik vahidlər üzərində iş; 

Orta məktəb kursunda omonimlər haqqında ibtidai siniflərdən başlayaraq müəyyən 

ardıcıllıqla məlumatlar verilməklə müvafiq bacarıqlar förmalaşdırılsa da, leksik və leksik-

qrammatik omonimlər fərqləndirilmədən nəzərə çarpdırılır. Məlumdur ki, leksik omonimlər 

yalnız  əsasən nitq hissələrinə aid sözləri  əhatə edir. Bu tipli omonimlər həm eyni, həm də 

müxtəlif nitq hissələri daxilində özünü göstərir. Leksik-qrammatik omonimlər isə həm əsas, 

həm də köməkçi nitq hissəsinə aid sözlərə aiddir. Məktəb təcrübəsində leksik omonimlərin 

leksik-qrammatik omonimlərdən fərqləndirilməməsi, daha konkret desək, leksik-qrammatik 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

808

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

omonimlərin leksik omonimlər kimi təqdim edilməsi tədrisdə çətinlik yaradan məqamlardan 

biri kimi qarşıya çıxır. Odur ki, fənn müəlliminin belə hallarda izahedici şərhlərə müraciət 

etməsi vacib bilinir. 

Orta məktəb dil dərslərində  şagirdlərin tez-tez qarşılaşdıqları dil hadisələrindən biri 

omonimik vahidlərlə bağlıdır. Omoform və omoqraflar haqqında qısa linqvistik məlumatın 

verilməsi  şagirdləri yalnız dil hadisələri ilə bağlı elmi təfəkkürünün deyil, ədəbi tələffüz 

vərdişlərinin  şüurlu qazanılmasında da həlledici amil olaraq özünü göstərir. Müxtəlif mor-

femlərdən ibarət eyni yazılışa malik omoformların (məsələn, “açar” sözü kimi: aç- feilindən -

ar leksik şəkilçisi ilə düzəlmiş isim və aç- feilinin -ar qeyri-qəti gələcək zaman şəkilçisi qəbul 

etmiş forması)  və vurğusu dəyişməklə mənası dəyişən omoqrafların (məsələn, süzmə – süd 

məhsulundan hazırlanmış yemək növünün adı və süz- feilinin -mə şəkilçisi qəbul etmiş inkar 

forması; birinci halda vurğu sonuncu, ikinci halda isə birinci heca üzərinə düşür) şagirdlərə 

izahı sözün leksik-semantik xüsusiyyətləri ilə  əlaqədar aparılan işin mühüm tərkib elementi 

kimi yerinə yetirilməlidir. 

2)  Sinonimlər üzərində iş. 

Sinonimlər, birmənalı  şəkildə,  şagird nitqinin zənginləşməsində  ən önəmli yer tutan 

leksik vahidlər sayılır.  Şagirdlərin danışıq və yazı bacarıqlarının inkişafında  əvəzsiz rol 

oynayan sinonimlər rəngarəng iş üsulları ilə müşahidə olunur. Nitqdə təkrarçılıqdan qaçmağa 

imkan verməklə müxtəlif səs tərkibli yaxınmənalı sözlər üzərində təşkil edilən iş üsullarının 

tətbiqi həmişə aktual olmuşdur. Təlim prosesində  şagirdləri idraki fəallığı  cəlb edən iş 

üsullarının bir çoxu məhz sinonimlər cərgəsi üzərində qurulmaqla tətbiq edilir. Sinonimlərin 

müxtəlif qruplar üzrə  təsnifi, ümumilikdə,  şagirdlərin dil və  ətraf aləm haqqında biliklərini 

əlaqələndirməyə optimal zəmin yaradır. Təcrübədə bu sinonimik qrupların aşağıdakı kimi 

verilməsinin daha səmərəli olduğu müşahidə olunur: 



 

yalnız Azərbaycan mənşəli sözlərdən ibarət sinonimlərin müəyyənləşdirilməsi; 



 

yalnız alınma mənşəli sözlərdən ibarət sinonimlərin müəyyənləşdirilməsi; 



 

Azərbaycan və alınma mənşəli sözlərdən ibarət sözlərin müəyyənləşdirilməsi. 

Qabaqcıl məktəb təcrübəsi göstərir ki, sinonimlər üzərində yaradıcı  işi sözlərin 

quruluşca növlərinin müəyyənləşdirilməsi ilə də davam etdirmək mümkündür. 

Məktəb təcrübəsində antonimlər və paronimlər üzərində aparılan işlər də sözün leksik-

semantik xüsusiyyətlərinin mənimsədilməsində ayrıca yer tutur və bütövlükdə, şagird nitqinin 

hərtərəfli inkişafına xidmət edən linqvistik imkan kimi dəyərləndirilir. Bu zənginlik isə 

şəxsiyyətyönlü təlimin məzmunca dolğunlaşmasına xidmət edir. 

 

 

TÜRKİYƏ RESPUBLİKASININ ƏRZURUM, QARS, IĞDIR VƏ 

ARDAHAN DİALEKTLƏRİNİN “DƏDƏ QORQUD” DASTANI           

İLƏ ORTAQ MORFOLOJİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ 

 

Əlvan CƏFƏROV 

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Dədə Qorqudun 570-632-ci illər arasında, Hz. Məhəmməd (Ə.S) zamanında yaşadığı 

rəvayət edilmişdir. "Ozanların Piri" və ya "Ozanların Başı" olaraq da bilinən Dədə Qorqudun, 

(mənən) Hz. Məhəmmədin xeyir-duasını aldığı  və  Oğuzlara  İslam dinini öyrətdiyi də bu 

rəvayətlərlə günümüzə qədər çatmışdır.  

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

809

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

Məşhur türk dialektoloq alimi professor, doktor Ahmet Bican Ercilasun Şərqi anadolu 

dialektləri haqqında yazır: "Şərqi Anadolu və Azərbaycan  əvvəllərdən uzun illər boyu eyni 

siyasi taleyi paylaşmışdır. Türk axını  və yerləşmələrindən  əvvəl buralarda yaşayan yerli 

əhalinin bir qismi hələdə varlıqlarını qoruyub saxlamışlar" 

Yigitliginə usanmadın canıma yazıx! – dedi, 

yumru-yumru ağladı, yanıq cigərcigini dağladı  

Aslanıñ alnın gözədüb bir yumruq eylə urdı 

kim, yumruq çənəsinə toqundı, ovatdı. 

Dədə Qorqud dastanından gətirdiyimiz bu nümunədə  yumru-yumru kəlməsi morfoloji 

cəhətdən mürəkkəb zərfdir. Qars ili dialektindəYumri-Yuvarlak Ardahan İli dialektlərində isə 

bu söz Gobbuz    şəklində  işlənərək yumruq  mənasını verir. Ərzurum  İli dialektində  yurmuh 

şəklində. Qars və Iğdır azərilərinin dialektində isəyumul, yum feli+ul şəklində işlənərəkəyil-

mək mənasını verir. 

Öylədən soñra evinə  gəldi, gördi kim, oğrı köpək, yekə dana evini bir-birinə qatmış, 

tavuq komasına, sığır damına dönmiş; Gətürdilər, doñuz damına həbsə saldılar.  Dədə Qorqud 

dastanından olan bu nümunədə koma və dam isimləri hin və pəyə mənalarını verir. Qars ili 

dialektində  Dam  ismi ev mənasında və  koma ismi isə qoyun ağılı  mənasında.  Ərzurum  İli 

dialektində isə kom-xüsusi bağ evi, üstü örtülü qoyun pəyəsi, qışlaq. Qars və Iğdır azərilərinin 

dialektindədam< dām: ev mənasındadır. Ardahan ili dialektlərində  Kom- Hayvan ağılı 

(Heyvan ağıla-heyvanların salındığı yer) mənasını verir. 

Qadir səniñ alnıña qada yazsın, çoban! – dedi.  

Bu nümunədə qada ismi bildiyimiz qada-bəla mənasındadır. Qars ili dialektində qada- 

qəza, dərd-bəla mənasında,  Qadan alem  şəklində  işlənədə  bilir.  Qars  və  Iğdır azərilərinin 

dialektində ġadañ<  a ā: dərt, qəza şəklində və ġadan< -ka+-dan,  adan: kadar şəkillərində 

də  işlənir  Ərzurum  İli dialektindəisə  qada-bəla  mənasında və  təmir etmək məqsədi ilə iki 

parçanı birləşdirib tikmək mənasında da işlənir. Ardahan ili dialektlərində  Gada-bela, dert, 

Gadan alem: Dertlerini ben üstüme alayım. (Qada-bəlan mənə gəlsin mənasında) şəkillərində 

işlənməkdədir. 

Qabaq qaldırdı. Qazanıñ yüzinə doğrı baqdı. KDQ-dən gətirdiyimiz bu nümunədə 

qabaq isim kimi işlənərək insanın sifəti, üzü mənasındadır, yəni üzünü qaldırıb baxdı. Qars ili 

dialektində  Qabaq//gabah  və Qars və  Iğdır azərilərinin dialektində  dəişlənərək ön tərəf 

mənasını verir. 

Yaylar olsam, mənim gorum olsun!  

KDQ dastanından olan bu nümunədə  gor  ismi işlənmişdir. Bu dialektik söz Qars ili 

dialektindəGor-Məzar, Ərzurum İli dialektində də gor ismi məzar, gorbagor, gor-ba-gor zərfi 

toplu məzar,gorluk, gor-luk//luq ismi cənazə üçün yığılan pul,gorhana, gor-hana//xana ismi 

isə  məzarlıq mənalarını verir. Ardahan ili dialektlərində  Gor-Mezar (məzar) 

Gözçigözlədi. Gördi kim, at Bəkiliñ, Bəkil üzərində degil, KDQ-dən olan bu nümunədə  

göz ismindən  gözçi,Göz+çi ismi və  gözlə,göz+lə feli yaranmışdır. Bu sözlər  Şərqi 

Anadolunun məsələn, Qars ili dialektində  gözde-beklemek. Qars və  Iğdır azərilərinin 

dialektində isə gözde-gözetmek, korumak şəkillərində işlənir. 

Bir oğul uçurduñsa, degil maña, 

Külünglə yıqdırayım!  

KDQ dastanından olan bu nümunədə Külüng ismi işlənmişdir. Ərzurum İli dialektində 

külüng//külink-varyoz qazma aləti. Qars ili dialektində isə  külüng-çabuk, tez (at üçün) zərf 

kimi işlənir.  

Kəsilsün oğlan əmən süd damarım yaman sızlar. dastanından olan bu nümunədə yaman 

sifəti pis, çox ağrılı mənalarını verir. Qars ili dialektində yaman-kötü mənasındadır. Bu söz  Qars 

və Iğdır azərilərinin dialektində də işlənir.yaman-qorxunç, pis, xoş olmayan mənalarını verir. 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

810

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

 “Dünya şirin, can datlu!” dedilər: dastanından gətirdiyimiz bu nümunədə şirin və tatlu 

sifətləri işlənmişdir. Bu sifətlər  Şərqi Anadolunun bir sıra dialektlərində  də  işlənməkdədir. 

Məsələn, Qars ili dialektində şirin,-tatlı Ərzurum  İli dialektində şire//şirin//şiren -şira, şirin, 

güzel şirin. pekmez.  

Bütün bu yazdıqlarımdan belə bir nəticəyə  gəlmək olar ki, Kitabi-Dədə Qorqud 

dastanının dili ilə Türkiyə Respublikası  Şərqi Anadolu dialektlərinin dili, morfologiyası 

demək olar ki, çox yaxınlıq təşgil edir. Bu da dastanın bütün türklərin dastanı olmasını və 

əsasən də bu bölgələrə aid olmasını əyani olaraq sübut edir. 

 

 

"AZƏRBAYCAN DİLİ" FƏNNİNİN KURİKULUMLA TƏDRİSİNİN 

ƏHƏMİYYƏTİ 

 

Fəridə NAĞIZADƏ 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Ana dilinə yiyələnmənin təməli ailədə qoyulur. Ana dilinin köməyi ilə ətraf aləm haqqında 

müəyyən təsəvvürlərə sahib olan uşaqlar bu dövrdə söz ehtiyatlarını  zənginləşdirir,  əşya və 

hadisələr haqqında fikirlər söyləməyə cəhd göstərir, başqalarının fikirlərini anlamağa çalışırlar. 

Daha sonra məktəbdə bu iş daha mütəşəkkil şəkildə davam etdirilir. Ana dilnin öyrənilməsi 

şa-girdlərin ünsiyyət qabiliyyətinin-nitq mədəniyyətinin inkişafına xidmət etməklə yanaşı, 

şagird-lərin dilimizin səs sisteminə, leksik-qrammatik xüsusiyyətlərinə yaxından bələd olmasına 

şərait yaradır. 

Bu fənnin necə tədris olunması fənnin oyrənilməsində, qavranılmasında mühüm amil-

dir. Əvvəllər müəllimlər biliyi şagirdlərə hazır şəkildə ötürürdülərsə, Milli kurikulum konsep-

siyasının tətbiqindən sonra öyrətmə yeni bir istiqamət almışdır. Müəllimin bələdçi mövqeyi 

yalnız istiqamət verməyə imkan verir, şagird tədqiqatçı rolunu alıb özü oyrənməyə can atır. 

Bu proses şagirdlərin dərsə marağını daha da artırır. 

Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin konsepsiyası - Milli kurikulum ictimai-

siyasi, mədəni həyatın qloballaşdığı, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının rolunun 

artdığı, rəqabətin gücləndiyi müasir dövrdə hər bir şəxsin istedad və qabiliyyətinin müstəsna 

əhəmiyyət kəsb etdiyi nəzərə alınaraq müstəqil qərarlar qəbul etməsi üçün onun zəruri təhsil 

səviyyəsinə və bacarıqlara malik olmasına, cəmiyyətin inkişafının əsas hərəkətverici qüvvəsi 

olan insanın formalaşdırılmasına yönəlmişdir. 

Tədrisdə yeni fənn kurikulumlarının tətbiqi uşaqları fikirlərini sərbəst  şəkildə ifadə 

etməsinə şərait yaradır. Tədrisdə yeni milli mənəvi dəyərlər əsasında müasir tələblərə uyğun 

məzmunda dərsliklərin tətbiqi uşaqları düşünməyə, düzgün nəticə  cıxarmağa vadar edir. 

Kurikulumda fənnin məzmunu nəticəyönümlü yanaşma  əsasında müəyyən olunub və  əsas 

diqqət nəticəyə nail olunduğunu göstərmək üçün şagirdin nümayiş etdirməli olduğu 

fəaliyyətlərə yönəlib. Bu, bacarıqlar şəklində müəyyən olunan standartlar və bunların yerinə 

yetirilməsini təmin edən alt standartlar sistemi vasitəsilə ifadə olunur. Məzmunun belə 

müəyyənləşdirilməsi şagird fəaliyyətinin ardıcıl olaraq izlənilməsinə, onların nailiyyətlərinin 

müntəzəm olaraq qiymətləndirilməsinə imkan yaradır. 

İbtidai təhsil pilləsində əlifbanın öyrənilməsi, oxu və yazı texnikasının, hüsnxət qayda-

larının, düzgün, sürətli və ifadəli oxu üzrə ilkin bacarıqların mənimsənilməsi, lügət ehtiyatının 

tədricən zənginləşdirilməsi,  ən zəruri qrammatik qaydaların və  ədəbi tələffüz normalarının 

öyrənilib tətbiq olunması, ekspressiv nitq bacarıqlarının formalaşdırılması, Azərbaycan xalqı-

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

811

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

nın dili, tarixi, əxlaqi-mənəvi keyfiyyətləri, mədəniyyəti, adət-ənənələri haqqında ilkin anla-

yışların yaradılması təmin olunur. 

Təlim digər dillərdə aparılan məktəblərdə Azərbaycan əlifbasının, çoxişlək sözlərin, söz 

birləşməsi və cümlə modellərinin,  ən zəruri nitq etiketlərinin, tələffüz və yazı qaydalarının 

mənimsənilməsi təmin olunur, şagirdlərdə dinləyib anlama, düzgün və sürətli oxu, ilkin şifahi 

nitq və təcrübə bacarıqları formalaşdırır. 

Ümumi əsas təhsil pilləsində şagirdlərdə ifadəli və şüurlu oxu, aydın, səlis, düzgün şifa-

hi və yazılı nitq vərdişlərinin inkişaf etdirilməsi, nitqin leksik, qrammatik və üslubi cəhətdən 

zənginliyi, təcrübi baxımdan əhəmiyyətli olan dilçilik anlayışları və qaydalarının mənimsənil-

məsi, dil hadisələri zəminində şagirdlərin idrak fəaliyyətinin və ünsiyyət bacarıqlarının inki-

şafı, şagirdlərdə ana dilinə məhəbbət və hörmət hissinin formalaşdırılması təmin edilir. 

Azərbaycan dilinin praktik öyrənilməsi üçün zəruri fonetik, leksik, qrammatik 

xüsusiyyətlərin, dil və nitq vahidlərinin məna və intonasiyasının mənimsənilməsi,  şüurlu və 

ifadəl oxuya, nitqin müxtəlif forma və tiplərinə dair bacarıqların, dövlət dili kimi Azərbaycan 

dilinə hörmət və məhəbbət hissinin formalaşdırılması təmin olunur. 

Ümumi orta təhsil pilləsində isə  əsas təhsil pilləsindəki fəaliyyət istiqamətləri inkişaf 

etdirilməklə ədəbi dilin üslublarından istifadə imkanlarının genişləndirilməsi, şifahi və yazılı 

nitq prosesində nitq mədəniyyətinin tələblərinə riayət edilməsi, natiqlik vərdişləri element-

lərlərinin yaradılması təmin olunur. 

Əsas təhsil pilləsində müəyyən olunmuş  fəaliyyətlər inkişaf etdirilməklə nitq müxtəlif 

üslublarda dəqiq və düzgün qurmaq, Azərbaycan dilində düşünmək, ünsiyyət məqamına görə 

fikri sərrast ifadə etmək, zəruri yazı qaydalarını tətbiq etmək bacarıqları formalaşdırılır. 

Bir-biri ilə bağlı olub bir bütöv-sistem təşkil edən bu pillələrdə görülən işlər "Azərbay-

can dili"fənninin tədrisini reallaşdırır. 

"Müəllim bir zəkanı tamamilə hazır məlumatlarla dolduran təlimçi deyil, tələbələrin öz-

özlərinə fikirlərini inkişaf etdirmələri üçün onları cəlb edən bir insan, bələdçi olmalıdır". A. 

Karrelin vaxtilə dediyi bu sözlər Milli kurikulumun mahiyyətini, əhəmiyyətini tam dolğunlu-

ğu ilə özündə əks etdirir. 

 

 

AZƏRBAYCAN JURNALİSTLƏRİNİN PEŞƏ 

ETİKASI: REALLIQLAR VƏ GÖZLƏNTİLƏR

 

 

Vüsalə QULİYEVA 

Bakı Slavyan Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN

 

 

Azərbaycanda da jurnalist fəaliyyəti əksər ölkələrdə olduğu kimi müxtəlif normativ hü-

quqi aktlar və qanunlarla tənzimlənir. Bu qanun və qaydalar konkret situasiyalarda jurnalis-

tlər üçün sərhədləri müəyyənləşdirir, onların məsuliyyətini artırır. Milli qanunvericiliyimizi 

bu baxımdan təkmil hesab etmək olar. Belə ki, ölkəmizdə söz və mətbuat azadlığına təminat 

verən, kütləvi informasiya vasitələrinin (KİV) sərbəst və maneəsiz fəaliyyətinə imkan yaradan 

kifayət qədər qanunlar mövcuddur. Ali qanunverici sənədimiz olan Azərbaycan Respublika-

sının Konstitusiyasından başlayaraq, “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında”, “İnformasiya 

əldə etmək haqqında” və s. qanunlar jurnalistlərə öz peşə fəaliyyətini həyata keçirmək üçün 

kifayət qədər hüquqlar verir.  

Lakin bəzən jurnalistlər onlara verilən bu hüquqlardan sui-istifadə hallarına yol verirlər. 

Bu baxımdan, milli qanunvericiliyimiz bir sıra məqamları qadağan edir və bunun qarşısını al-

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

812

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

maq üçün məsuliyyət tədbirləri nəzərdə tutur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası-nın 

47-ci maddəsi irqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqata və təbliğata yol 

vermir. “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu infor-

masiya azadlığından sui-istifadəni yolverilməz hesab edir. 

Jurnalist fəaliyyətində elə məqamlar da var ki, onlar heç bir qanunla tənzimlənmir və sırf 

əxlaq və vicdanla bağlıdır. Bu mənada etik prinsiplər jurnalist fəaliyyətinin ayrılmaz tərkib 

hissəsidir. Yüksək peşəkarlıq, bilik, bacarıq və cəsarətlə yanaşı, cəmiyyət qarşısında daşıdığı 

məsuliyyəti dərk etmək və etik normalara əməl olunması jurnalistin mənəvi borcudur. 

Dünyanın digər ölkələrində olduğu kimi, Azərbaycanda da jurnalistlərin etik davranış 

qaydaları birdən-birə yaranmayıb, müəyyən dövrlərdə formalaşaraq hazırkı şəklini alıb. 

Azərbaycan jurnalistlərinin peşə etikası  ənənələrindən danışarkən XIX əsrdə yaşayıb-

yaratmış görkəmli publisist və jurnalistlərimizin adını  çəkməmək olmaz. M.F.Axundov, H. 

Zərdabi, Ü.Hacıbəyli, C.Məmmədquluzadə və başqaları yaradıcılıqlarında etik normalara daim 

diqqət yetirmişlər. 

1993-cü ildə Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi tərəfindən jurnalistlərin peşə etikası kodeksi 

qəbul edilib. Lakin cəmiyyət dəyişdikcə jurnalistlərin qarşısında duran etik prinsiplər də dəyi-

şib və müstəqilliyimizin ilk illərində qəbul edilmiş bu kodeks öz əhəmiyyətini itirib. 2003-cü 

ildə Azərbaycan Jurnalistlərinin I Qurultayında “Azərbaycan Jurnalistlərinin Peşə Davranışı 

Qaydaları” qəbul edilib. Həqiqətə xidmət, dəqiqlik və obyektivlik, informasiya qaynağına say-

ğılı yanaşmaq, şərəf və ləyaqətin qorunması, şəxsi həyatın toxunulmazlığı, jurnalistin özünün 

və çalışdığı orqanın reputasiyasını qoruması kimi prinsiplər bu sənədin başlıca müddəalarıdır. 

Bu gün Azərbaycan jurnalistlərinin böyük əksəriyyəti tərəfindən “Azərbaycan Jurnalistlərinin 

Peşə Davranışı Qaydaları”na əməl olunur. Üstəlik son illər bu sahədə müsbət irəliləyişlər də 

müşahidə olunmaqdadır. Belə ki, KİV nümayəndələri tərəfindən etik davranış qaydalarına 

əvvəlki illərə nisbətən daha çox əməl olunur, Azərbaycan jurnalistləri müxtəlif yaş tərkibinə 

və dünyagörüşünə malik oxucuları (tamaşaçıları  və ya dinləyiciləri), ümumiyyətlə  cəmiyyət 

qarşısında məsuliyyətlərini daha çox dərk edirlər.  

Bununla belə, hələ də Azərbaycan KİV-də etik davranış qaydalarının pozulması halları-

na rast gəlinir. Bu gün Azərbaycan jurnalistikasının etika ilə bağlı başlıca problemi informasi-

ya mənbəyinin göstərilməməsi ilə bağlıdır.  İnformasiya mənbəyinin göstərilməsi mühüm 

beynəlxalq doktrinaya çevrilsə də, hələ də dünya KİV-lərində, eləcə də Azərbaycan jurnalis-

tikasında bu prinsipin pozulması halları qalmaqdadır. Televiziya və radio kanalları ilə müqa-

yisədə ölkəmizdə fəaliyyət göstərən qəzet və informasiya portallarında yerləşdirilən bəzi mə-

lumatların mənbəyi göstərilmir, “etibarlı  mənbənin verdiyi məlumata  əsasən”, “məlumatlı 

mənbənin bildirdiyinə görə” kimi ifadələrdən istifadə olunur. Mənbəyi bilinməyən məlumat-

lar inandırıcı olmadığı kimi jurnalisti də nüfuzdan salır, oxucuların inamını azaldır. Bəzən 

anonim mənbə ənənəsi jurnalistlər tərəfindən qeyri-əxlaqi məqsədlər üçün də istifadə olunur.          

Azərbaycan jurnalistikasında etik davranış qaydalarının pozulması ilə bağlı diqqəti cəlb 

edən başqa bir məqam KİV nümayəndələrinin şəxsi həyatın toxunulmazlığı prinsipini pozma-

sıdır. Bu özünü daha çox tanınan şəxslərə - siyasətçi, dövlət məmuru və incəsənət xadimilə-

rinə münasibətdə göstərir. Bəzi KİV-lər şəxsi həyatın toxunulmazlığı prinsipinə əməl etməyə-

rək başqalarının şəxsi həyatına dair faktları ictimai maraq kəsb etmədiyi hallarda belə açıqla-

yırlar. Bundan başqa, kriminal xarakterli məlumat və məqalələrdə zərərçəkən şəxslərin, cina-

yət törətmiş azyaşlıların adlarının və fotoşəkillərinin göstərilməsi halları hələ də qalmaqdadır. 

Bununla belə, bu sahədə əvvəlki illərlə müqayisədə ciddi irəliləyişlər var. 

Plagiat həm hüquqi, həm də etik baxımdan yolverilməz olduğu halda, ölkə mətbuatında 

bəzən bu prinsipə də əməl olunmur. Azərbaycan jurnalistikasında plagiata daha çox informa-

siya agentlikləri məruz qalır. Belə ki, bəzi qəzet və informasiya portalları agentliklərin məlu-

matından onlara istinad etmədən istifadə edirlər və s.