Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа`lim vаzirligi

Kurs ishining predmeti. Kurs ishining predmeti bo’lib, Korxonalarning 
innovatsion jarayonlari va ularni baholash
Kurs ishining vazifasi. Kurs ishi maqsadidan kelib chiqib, quyidagi ilmiy 
vazifalar qo’yildi:
- korxonalar faoliyatini boshqarishda innovatsion faoliyatning mohiyatini 
ochib berish;
- innovatsion jarayonning asosiy bosqichlari va uning menejmentini ko’rib 
chiqish;
- korxonalarda innovatsion loyihalarni baholash tartibi va tanlash usullarini 
yoritib berish;
- innovatsion texnologiyalarni qo’llash sharoitida korxonaning zamonaviy 
holatini tahlil qilish;
- korxonalar 
faoliyatini 
boshqarishda 
innovatsion 
jarayonlarni 
takomillashtirish yo’llarini ishlab chiqish.
 
3
Karimov I.A. 2012 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilga 
mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining 
majlisidagi ma’ruza. 2013 yil. www.press-service.uz

---

6 
I BOB. KORXONALAR FAOLIYATINI BOSHQARISHDA 
INNOVATSION JARAYONLARNING NAZARIY ASOSLARI 
 
1.1. Innovatsiyaning mohiyati va uning asosiy tushunchalari 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida rivojlanishning bosqichma-bosqich o’tish 
davrida davlatning ilmiy texnika siyosati mohiyati shuki, u respublika ichki 
talabini tez qondiradigan, jahon bozorida raqobatbardosh bo’la oladigan, 
iqtisodiyot tarmog’larini tubdan yangilanishiga imkon beradigan ilmiy va 
texnologik tadqiqotlarga ko’maklashishdan iboratdir. O’zbekiston Respublikasi 
birinchi Prezidenti I.A.Karimov “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida xavfsizlikka 
tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” kitobida “O’zbekiston 
innovatsion rivojlanish turining hozirgi zamon modeliga o’tish uchun hamma 
zarur sharoitlarga ega. Bu model vujudga keltirilgan ilmiy-texnikaviy salohiyatdan 
keng va samarali foydalanishga, fundamental va amaliy fanning yutuqlarini, 
chuqur ilm talab qiladigan texnologiyalarni amaliyotga keng joriy etishga, yuqori 
malakali, iqtidorli ilmiy kadrlar sonini ko’paytirishga asoslanadi. Bu 
mamlakatimiz jahondagi iqtisodiyoti va sanoati rivojlangan davlatlar qatoriga 
kirib borishining zarur sharti va mustahkam poydevori bo’lib xizmat qiladi”
4
deb 
ta’kidlagan edi. Darhaqiqat XXI asr boshida shu narsa ma’lum bo’ldiki, 
ilmiytexnik rivojlanish darajasi va innovatsion muhit (ilm-fan, ta’lim, yangi 
texnologiyalarning mahalliy va jahon bozorlari) barqaror iqtisodiy o’sishga asos 
bo’lishi 
mumkin 
ekan. 
Yurtboshimiz 
mamlakatimizdagi 
innovatsion 
o’zgarishlarga e’tibor qilib, “...ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik 
yangilash va diversifikatsiya qilish, innovatsion texnologiyalarni keng joriy etish – 
O’zbekiston uchun inqirozni bartaraf etish va jahon bozorida yangi marralarga 
chiqishning ishonchli yo’lidir”
5
 deb, respublikamizda bugungi kunda amalga 
oshirilishi zarur bo’lgan masalalar, jahon moliyaviy inqirozi, uning ta’siri va 
salbiy oqibatlari, yuzaga kelayotgan vaziyatdan chiqish yo’llari haqida to’xtalib, 
ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohalarini samarali faoliyat yuritilishi 
zarurligini ta’kidladi.
Innovatsiya bu umuman olganda O’zbekiston Respublikasining ilmiy 
jamiyati, hamda ishlab chiqaruvchi va xizmat ko’rsatuvchi sektori uchun 
4
I.A.Karimov. “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot 
kafolatlari “– T.: O’zbekiston, 1997 y..260-b..
5
Karimov I.A. “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va 
choralari”. –T.: O’zbekiston, 2009. -14-b.

---

7 
bosqichma-bosqich o’rganib kelinayotgan tushunchadir. Ma’lumki mustamlaka 
davrlarda bizning davlat mustaqqil ravishda amaliyotda yangiliklarni tadbiq 
etishga to’laqonli haqli emas edi. Mustaqillik O’zbek xalqi uchun dunyoni ochish 
bilan birgalikda bir qancha imkoniyatlarni berdi. Endilikda qa’tiyan iqtisodiy 
asoslangan innovatsion strategiyalarni
ishlab
chiqarishlarda,
xizmat 
ko’rsatishlarda yohud ho’jalikning boshqa bir jabxasiga tadbiq etishimiz mumkin.
Avvalambor innovatsion faoliyat xususida so’z boshlashdan oldin 
innovatsiya to’g’risida tushuncha berib o’tamiz. “Innovatsiya”, «Innovatsion 
faoliyat”, «Innovatsion yechim” kabi terminlar O’zbekiston iqtisodiy o’tish 
davrining birinchi bosqichlaridayoq aktiv qo’llanila boshlandi. Umuman 
“Innovatsiya” tushunchasiga aniqlik kiritish maqsadida, uning mohiyati borasida 
keltirib o’tilgan fikrlar va nuqtai nazarlar bilan tanishib o’tamiz. Adabiyotlarda bu 
borada turli xil qarashlar mavjud.
Mazmuni, mohiyati yoki ma’lum bir mavjud ichki-tashqi strukturaga ta’sir 
etish alomatlariga ko’ra innovatsiyani quyidagicha turkumlash mumkin:
- Texnik innovatsiya
- Iqtisodiy innovatsiya
- Tashkiliy innovatsiya
- Boshqaruv innovatsiyasi va hokazo.
Innovatsiyani 
ilmiy 
izlanishlarda, texnologik 
va ishlab chiqarish 
jarayonlarda xalqaro standartlarga asosan qo’llanilishi, bu bozor iqtisodiyoti 
sharoitida tashkiliy strukturaning to’g’ri tashkil etilganligidan dalolat beradi. 
Xalqaro strandartlarga asosan innovatsiya orqali, umumun inovatsion faoliyat 
orqali qo’lga kiritilgan yangi bir turdagi mahsulotni, xizmatni yoki ularni 
takomillashtirilgan ko’rinishda bozorga kiritilishi, shu bilan birgalikda yangi yoki 
mukammallashtirilgan texnologik jarayonlarni amaliyotga tadbiq etilishi bu 
ijtimoyi xizmatlarga bo’lgan yangicha yondashuvni shakillantirib beradi. Shu 
asosida innovatsiya, innovatsion faoliyatning yorqin natijasi sifatida e’tirof etiladi. 
Agar o’z o’rnida turli xil mulohozalar asosida fikr bildiradigan bo’lsak, 
“Innovatsiya”ning spetsifik xususiyati sifatida uning “o’zgaruvchanligini” ya’ni 
davr talabiga monand o’zgaruvchan qobiliyatga egaligini, innovatsion faoliyatning 
bosh vazifasi sifatida “o’zgaruvachanlik” funksiyasini qayd etish mumkin. Bu 
borada Avstriyalik mashhur olim I.Shumpeter o’zgaruvchanlikni 5 turga bo’lib 
o’rgangan:
6
6
Сантойлайнен Т.,Боулайнен Е. Управление по резултатам.М.: Прогресс. 2004 г. 123 стр. 

---

8 
- Ishlab chiqarishga yangi texnologik jarayonlar hamda yangi texnika va 
texnologiyalar asosida o’zgartirish kiritish;
- Mahsulotlarni takomillashgan ko’rinishda amaliyotga tadbiq etish;
- Xom-ashyo bazasiga o’zgartirish kiritish;
- Tashkilotning ishlab chiqarish taktikasiga va moddiy-texnik ta’minotiga 
o’zgartirish kiritish.
- Bozor ko’lamini kengaytirish.
Bir qator manbalarda innovatsiya bir jarayon sifatida ko’rib chiqilgan va tan 
olinganki, “yangiliklar” vaqt o’tgan sari rivojlanib boradi. Va bu rivojlanishni
innovatsiyaning dinamik
va
statik aspektlarga monand 
xususiyatlanishi sifatida ko’rib o’tilgan. Ma’lumki innovatsion jarayonning bir 
bosqichdan keyingi bir bosqichiga o’tishda vaqt resursi, energiya resursi, pul 
resursi va boshqa zaruriy resurslarga bo’lgan harajatlar talab etiladi. Bozor 
sharoitining iqtisodiy munosabatlar tizimida talab va taklif omili, tovar oldi-sotti 
jarayoni va ularga bo’lgan narxning proportsional yoki noproportsional tarzida 
mavjudlilik omili innovatsion faoliyatning kompanentlari sifatida qayd etiladi. Shu 
o’rinda innovatsion faoliyat tarkibini ko’rib chiqadigan bo’lsak, umuman bu 
faoliyatning strukturaviy asosini yangiliklar bozori, kapital bozori va sof raqobat 
bozori tashkil etadi (1-rasm).