siyosati
erni emas, balki odamlarni himoya qilishi kerak.
«Davlatning
kuchi, – deyiladi asarda, – odamlardan tashkil topgan. Odam
yashamaydigan er esa, naslsiz sigirga o’xshaydi – undan na sut sog’ib
olib bo’ladi»
.
«Artxashastra»da
davlatning manfaatini ko’zlagan holda,
xo’jalikni yaxshi tashkil qilishga alohida e’tibor beriladi. Kim o’z erini
ishlatmasa yoki yomon ishlasa, uning erini tortib olish va yaxshi
ishlaydigan xo’jayinlarga berish tavsiya etiladi.
Davlat bozor bahosini tartibga solib turishning chora-tadbirlarini
ko’rib chiqishi lozim. Bahoning mavsumga
qarab tebranib turishini
bartaraf etish uchun, davlatning kerak paytda muomalaga chiqaradigan
tovar zaxirasi bo’lishi kerak. Bu bilan tovarlar bahosi barqarorligini
ta’minlashga erishiladi.
«Artxashastra»da irrigatsiya ishlarini yaxshilash ham nazarda
tutilgan.
«Sug’orish sistemalarini qurish,
–
deyiladi unda, –
hosilning
manbai hisoblanadi...»
Sug’orish sistemasiga etkazilgan har qanday
zarar uchun og’ir jazo, hatto o’limga mahkum etish tavsiya etiladi.
«Artxashastra»da davlatning moliya muammolarini echishga katta
ahamiyat beriladi. Davlatning daromadlari davlat xo’jalik-lari
foydasidan, har turli soliq va boj to’lovlaridan tashkil topgan. Xarajatlar
qismiga kelsak, davlat sanoatni, savdoni rivojlantirishga,
jamoa
ishlariga mablag’ ajratib kelgan. Davlat xo’jaligi va soliq tizimi bilan
bog’liq bo’lgan moliya idoralari-ning to’g’ri ishlashi uchun,
«Artxashastra»da aytilishicha, daromad va xarajatlarning qat’iy hisob-
kitob xujjatlari olib bori-lishi zarur. Podsho xazinani o’g’irlovchi
amaldorlarni bartaraf etishi kerak. Ammo bu erdagi o’g’irlikni aniqlash
juda qiyin bo’lgan. «Artxashastra» xazina mulkini o’g’irlashning 40 xil
usulini ko’rsatib beradi va ayyor amaldorning hiylasini bilishdan ko’ra,
osmondagi qushning yo’lini aniqlash osonligini qayd qilib o’tadi.
«Suvda
suzib yurgan baliq, o’sha suvdan ichayaptimi, yo’qmi bilib
bo’lmaganidek, ishga biriktirilgan amaldor mulkni o’zlashtirayaptimi,
yo’qmi aniqlab bo’lmaydi», – deyiladi asarda. Shu bois suiiste’mol
qilishning har xil usul-larini o’rganib olmasdan avval, amaldorlarni tez-
tez o’zgartirib turish tavsiya etiladi.
Iqtisodiy siyosat sohasida «Artxashastra», podshoni ishlab
chiqarish
kuchlarini rivojlantirishga, narx-navoni tartiblashga, davlat
byudjeti aktiv balansini saqlashga – «daromadlarni ko’paytirish va
xarajatlarni kamaytirishga» da’vat etadi. Qadim-gi Hindistonning bu
atoqli asari nafaqat ijtimoiy rivoj-lanishning ancha yuqori darajasini,
10
balki Qadimgi Hindiston iqtisodiy fikrlarining xarakterli belgilarini ham
ko’rsatib berdi.
Qadimgi Xitoy iqtisodiy g’oyalari
. Qadimgi Xitoy mutafak-kirlari
ichida
Dostları ilə paylaş: