Nİzami GƏNCƏVİ SİRLƏr xəZİNƏSİ

KÖNÜL PƏRVƏRİŞİ HAQQINDA TƏNHALIQ  
DÜŞÜNCƏLƏRİ 
 
Bədöy atım yumşaldı, ramdı, deyil xam indi, 
Fələklərin torundan qurtardı yaxam indi. 
Varlığımın kələfi dolaşıqdı yüz yerdən, 
Dolaşığım açıldı açılmaz düyünlərdən. 

 
32
Açılmaz, dolaş‐dolaş, düyün‐düyün telləri 
Kəsdi ömür sapımdan sərvərimin əlləri. 
Könül ‐ pənahımızdır, dərgahımızdır biz 
Tanrımız olmasa da, öz şahımızdır bizim. 
Başımın darğasıdır iki cahanda mənim. 
Qəmxarım olardımı yoxsa bir an da mənim?! 
Sirdaş kimi sirrini açıb deməz heç zaman, 
Lakin öz şəfqətini əsirgəməz heç zaman. 
Gördü ki, tərbiyəsiz, təlimsiz bir naşıyam, 
Təlim‐ədəb verdi ki, İnsan adı daşıyam. 
Xoşdu hər əzabıma qatlaşaraq inləmək, 
Bir zavallı bəndənin söhbətini dinləmək. 
Züleyxanın eşqindən Misirtək yandı aləm, 
Yusifin camalıyla nura boyandı aləm. 
Gecənin gözlərində sönən kimi nur, çıraq, 
Səhərin gözlərində şölə saçdı gur çıraq. 
Fələklər yandıranda səhər çağı şamını 
Qızıl atlaz bəzədi gündüzün əndamını. 
Ustadım günəş kimi nurlu çırağa döndü, 
Əlimdən yapışaraq bir güllü bağa döndü. 
Qəm tikanı yığmışdım, onu atası oldum, 
Gül‐çiçəyin içində itib‐batası oldum. 
Dodağımda təbəssüm lalə kimi açıldı, 
Qönçə təki açıldı, ətrim bağa saçıldı. 
Sinəsi dağlı lalə ürəyimi dağladı, 
Gül‐çiçək çələngini kəmərimə bağladı. 
Yanaqlarım allıqda qanlı şərab rəngidi, 
Vücudum gül‐çiçəyin ətirli çələngidi. 
Təlaşdan gülü‐gülə, şaxı‐şaxa qatanda. 
Nəşəsindən çağlayan çeşmə gördüm hər yanda. 
Eşqin qızıl bayrağı vüqarla dalğalandı, 
Vəfa ətri qoxuyan könül oda qalandı. 
Öz nəfəsi qasiddi şirindilli canana. 
İsanın nəfəsitək can verdi cansız cana. 
Zərrin təxti‐rəvanı köhlənimdən götürdü, 
Köhlənin cilovunu tez səbaya ötürdü. 
Dedi ki: ʺQürrələnmə, enməlisən atından, 
Həyatın əlimdədir, bezmisən həyatından?! 
Heyrətdən su üzündə yelkənsiz bir gəmiydim. 
Cənnət ətri qoxuyan nəfəsin həmdəmiydim. 
Çalxalanan, çağlayan gur dalğaya qovuşdum, 
Susuzluqdan yanırdım, artıq çaya qovuşdum. 
Günəşin şöləsindən çoxdu nuru çeşmənin, 

 
33
Xızır da təşnəsidir belə duru çeşmənin.  
Nərgiz kimi xumardı göy çəməni buranın. 
Yatmağa can yeridi yasəməni buranın. 
Ənginliyi, aləmi xatırladır göyləri, 
Behişt öz nəfəsilə süsləyibdir bu yeri. 
Gül qucub yasəməni, ‐ seyr edirəm bayaqdan, 
Gül toxunsa ayağa, tikan çıxar ayaqdan. 
Ovçu gözüm çəməndə ceyran tülkü hərisi 
Gül ‐ ceyran göbəyidi, tikan ‐ tülkü dərisi. 
Təbəssümlü güllərin kefi, kökdü çəməndə. 
Xəcalətdən tükünü tuti tökdü çəməndə. 
Yemlik qəndmi qatıbdır ‐ südü belə şirindi? 
Ceyranlar şirin süddən sərxoş gəzişir indi. 
Güllərin gərdəyindən gəlir küləyin səsi, 
Otlar quzu ceyrana olub gül mürəbbəsi.  
Xeyri mənsəb fərmanı tutubdu əllərində, 
Ənbər saçan yelpikdi gülşən gözəllərində. 
Nərgiztək sürmə çəkər bu çəməni süzənlər, 
İlanları qırıbdı zümrüd otlar, süsənlər. 
Ağıl‐huş karvanını gül, yasəmən soyubdu, 
Qumru, bülbül şairtək ağlı heyran qoyubdu. 
İsadilli, birgünlük süsən necə nəşəli, 
Musanın əli kimi olub sübhün məşəli. 
Göyərçin inildəyir sübh zamanı ahından, 
Öz rənginə boyayıb göy səmanı ahından. 
Eşqi sığmır söyüdün ənbər varaqlarına, 
Səba namə yazırdı çəməndəki yarına. 
Baharın salamına baş əyir yasəmənlər. 
Tikana gül çələngi bağışlayır çəmənlər. 
Yasəmən ‐ türk gözəli çadır qurub düzəndə. 
Sürəyyanı andırır ay hüsnünü süzəndə. 
Lalənin atəşgahı ‐ laləzardır burada. 
Hindli atəşpərəstdir, yanıb çatıb murada. 
Lalənin qara xalı, şux yasəmən incisi,‐ 
Qara ərəb qarğası, parlaq Yəmən incisi. 
Sular xəzə bənzəyir, narın‐narın ləpələr 
Ağ xəzi, göy sincabı sahillərə səpələr. 
Al‐əlvan bayraqlarla yelkən açıbdır gəmi. 
Ulduzlu asimandı çiçəklərin aləmi. 
Fələyin şəfəqini şax budaqlar sökdülər, 
Sayənin qədəminə altun pullar tökdülər. 
Kölgələri ləlitdi günəşin hücumları, 
Ləpələr alqışladı rəqs eləyən qumları. 

 
34
Sünbülün busəsindən nəsrin alışdı‐yandı, 
Qönçənin kirpiyindən gülün dodağı qandı. 
Xeyrinin oxqabında yoxdu oxu tikanın, 
Qalxana əl atdı ki, oxdu çoxu tikanın. 
Söyüd gözə gəlmişdi, əsməcəliydi canı. 
Tez üzərlik qovurdu lalənin buxurdanı. 
Fərəhdən qanad açan gözəl tavusdu çəmən, 
Şəbnəm kimi az qalır buxarlansın yasəmən. 
Neyşəkər gülüşüylə fərəhdən boy atmışdı,  
Gül sarı yaqutunu al qana boyatmışdı. 
Xudpəsənd vəhşi güllər gül açmışdı hər yanda. 
Nəsimin nəfəsindən dil açmışdı hər yanda. 
Narınc rəngli asiman oyadanda günəşi, 
Əlində turunc kimi oynadanda günəşi, 
Öz qızıl bayrağını qaldırdı ərşə fələk, 
Çəmən yıxmaq istədi ‐ sərilsin fərşə fələk. 
Yer üzü gül‐çiçəkdi, başdan‐başa çətirdi, 
Göyün qəlbi günəşdi, yerin canı ətirdi. 
Bəxtiyarlıq ulduzu erkən nur çiləmişdi, 
Yer üzünə əbədi səadət diləmişdi. 
Ya da öz güzarını fələk salmışdı yerdən. 
Girov qoyub zümrüdü, mərcan almışdı yerdən. 
Safdı mələk gözündən çəmənin nur çeşməsi. 
Çatmaz belə çeşməyə günəşin gur çeşməsi. 
Bu çeşmədə yuyunub, ətir qoxuyur çəmən. 
Göylərin cəlalına alqış oxuyur çəmən. 
Süleymanın ətrinə aşiq hophopdu bağda, 
Sinəsindən Davudun naləsi qopdu bağda. 
Qırqovul qanı axdı turacın caynağına. 
Qanlı zəncir bağladı turac sərv ayağına. 
Quşların fitvasıyla döndü darğaya bülbül. 
Ölüm hökmü oxudu bağda qarğaya bülbül. 
Bayquş qarğışçıydı ki, torpaqda gəzdi başı, 
Ulamasa, sirrinə qurban getməzdi başı. 
Süheyl dabbaqlığına başladı bağda səba, 
Zərif güllü dərilər aşladı bağda səba. 
Tələsərək özünü tez bağa saldı lalə. 
Qəlbinin təlaşından yandı, qaraldı lalə. 
Sayəsilə oxşardı öz gözəlini şümşad, 
Lalənin ürəyinə qoydu əlini şümşad. 
Yasəmən göyə gümüş dırnağını apardı, 
Gecənin titəsini dırnağıyla qopardı. 
Səhərin Yusifiydi yasəmənin çöhrəsi. 

 
35
Quyusu ‐ kölgəsiydi, kəndirisə ‐ pöhrəsi. 
Bağ sarı köynək geydi cuhud gözəlləritək, 
Sular şölə saçırdı Musanın əlləritək. 
Torpaq sudan düzəltdi özünə sarı məlhəm. 
Bir sarılıq gətirdi üzünə sarı məlhəm. 
Gecəni sıxışdırıb cövlana gəldi günəş. 
Yel at çapdı kölgədə, göyə yüksəldi günəş. 
Kölgə öpüb dişlədi günəşin dodağını, 
Yel söyüdün telinə çəkdi öz darağını. 
Sayə və nur bayrağı çiçəkli bağa düzdü, 
Sonra axar‐baxarda dodaq‐dodağa süzdü. 
Gülün odlu manqalı alovlandı könüldə, 
Arzumun tikanları udtək yandı könüldə. 
Güllərin minbərində ötdü şeyda bülbüllər, 
Bənövşənin telindən kəmər bağladı güllər. 
Davuddan daha artıq quşlar cəh‐cəhəliydi, 
Nizamidən daha çox güllər qəhqəhəliydi. 
 
 
* * * 
 
Küləkdən cananımın niqabı yenə düşdü. 
Könlümun hökmdarı eşqə düşdü, nə düşdü. 
Ətirləndi nəfəsdən şəkər təbəssümlü gül, 
Gül dodaqda şəkəri şirinləşdirdi könül. 
İşvəsindən qumaşda şux canı yandı ayın, 
Od alan qamış kimi xırmanı yandı ayın. 
Saç beləcən zirehdi könül sərvinazına. 
Təpədən dırnağacan duz qatılıb nazına. 
Camalının günəşi qamaşdırar baxanı, 
Gözlərinin incisi naxışlayar yaxanı. 
İşvələri duzludu, dodaqları baldımı? 
Hüsnündən gözəllərdə bir gözəllik qaldımı? 
Dodağının qəndindən bağda utandı tuti, 
Çənəsini başının halqası sandı tuti. 
Yumru narınc deyərsən ətirli çənəsinə. 
Gümüş buxaq turunctək sallanıb sinəsinə. 
Gülşənin gülü kimi ətri məst eylər səni. 
Yar verdiyi şərabtək unutdurar tövbəni.  
Təbəristan qızıdı, bir innabdı dodağı, 
İnnab nabat əzməyə hardan tapdı dodağı? 
Qızılgül qönçəsidi, şirincə neyşəkərdi, 
Qupquruca nabatı gülabtək təzətərdi. 

 
36
Ud kimi tüstülənən xalı ciyər yandırar, 
Gündüzün sədəfində müşk‐ənbəri andırar. 
Ay qəlbini dağlayıb, dönüb qora xalları, 
Ay üzünü bürüyüb qara‐qara xalları. 
Qəlbə günəşdən odlu gözlə basıb o, dağı, 
Aylı, bəyaz gecədən nurludu ləl dodağı. 
Qatar‐qatar karvanı yüklə dolu könülün, 
Ağzın meydanı kimi dardı yolu könülün. 
Zillətlə, məşəqqətlə könül qəmxara döndü, 
Qəlbi qana döndərib, istəkli yara döndü. 
Təbəssümlü dodağın hər kəlamı şəkərdi, 
Nazıyla, alqışıyla tilsimləri çəkərdi. 
Ağzındakı sədəflər bir mücrüyə dolmuşdu, 
Ağzı gövhər səpməyə açıq mücrü olmuşdu. 
Bu sədəfi, mücrünü görüb neylədi eşqim? 
Məni möcüzəsilə heyran eylədi eşqim. 
Gədalıq torbasını belimdən açdı mənim, 
Köləlik zəncirini əlimdən açdı mənim, 
Öz kölə həyatımla vidalaşıb sovuşdum. 
Dirilik çeşməsində ölməzliyə qovuşdum. 
Ağıl ‐ vurğun vurmuştək vuruldu öz yarına, 
Dəmir zəncir vuruldu gümüş ayaqlarına. 
Könül dərdli aşiqi bağlamağa qoymadı, 
Günəşin çeşməsini çağlamağa qoymadı. 
Qəminə qəmxar ara bir qəmli sirdaşından, 
Meyin xumarlığını mey dağıdar başından. 
Məhəbbət atəşimə can atanı dağlaram, 
Qafilsən, gülşənlərəm, gül‐çiçəkli bağlaram. 
Günəş ‐ nurlu gözümdü, fələklərdi ‐ çəmənim, 
Səhər ‐ bağım, suyudur ‐ gözümün yaşı mənim. 
Könül şahı dönüncə yalqızlıq sirdaşıma, 
Dizim dayaq olubdu düşüncəli başıma. 
Bu səfəri inamla vurdum başa könüldə, 
Sən də öz inamınla belə yaşa könüldə. 
Bu yol elə bilmə ki, hər kişinin yoludur, 
Bu yol Nizami kimi ər kişinin yoludur. 
 
 
* * * 
 
Könül şahı bir gecə həmdəm oldu yarıyla, 
İxtilata başladı sadiq sirdaşlarıyla. 
İşıqlı gündüzütək nur saçırdı gecəsi, 

 
37
Sonsuz cah‐cəlalından söz açırdı gecəsi. 
Məclisinin büsatı ‐ ilk baharın növrağı, 
Büsatına heyrandı ruzigarın növrağı. 
Ud nəfəsin dumanı, çətri vardı hər yanda, 
Yusifin köynəyinin ətri vardı hər yanda. 
Gecə keşikçisinin gözünü ovdu darğa. 
Süfrənin milçəyini şəkərdən qovdu darğa. 
Təranələr, qəzəllər ağlı heyran qoyurdu, 
Hicabdakı gözəllər ağlı heyran qoyurdu. 
Saqilər filayaqlı sürahiylə süzürdü, 
Büllur cama, qədəhə yaqut şərab süzürdü. 
Bağrı yanan şam kimi ciyərlər odlanırdı, 
Qəlbi odlu ocaqtək ürəkdə od yanırdı, 
Məclisə nur saçırdı buxurdanın şöləsi, 
Udu qəndsiz yaxırdı yanan canın şöləsi. 
Gülablı qəndab ilə gəldi camlar məclisə, 
Altun şabaş yağdırdı yanan şamlar məclisə. 
Noğul öpən şərablı al dodaqlar şəkərdi, 
Badam gözlər ‐ badamdı, bal dodaqlar ‐ şəkərdi. 
Məşuq ‐ şəkər dodaqlı, aşiq ‐ badam gözlüdü. 
Zöhrə, Mərrix eşqdən ixtilatı, sözlüdü. 
Aşiq duydu cananın peymanını, əhdini, 
Gülüş ‐ məlhəm dilədi bal dodağın şəhdini. 
Yar hökmlü pələngdi, xəz döşənib yoluna, 
Ətir saçan hörüklər zəncirdi şir qoluna. 
Yar doladı qolunu boynuna aşiqinin, 
Cavahirat yağdırdı oynuna aşiqinin. 
İşvəli saqi kimi mey süzdü cama şamlar, 
Sərxoş pərvanələri yetirdi kama şamlar. 
Yuxu ‐ qanadı yanan pərvanəydi bu gecə, 
Baş qurban gedənəcən şam baş əydi bu gecə. 
Sehirli rübabını tez ələ aldı Zöhrə, 
Mizrabı sınanacan oxudu, çaldı Zöhrə. 
Baş ‐ yuxunu başından dağıtmağa çalışdı. 
Bir‐birinin bəhsinə çilçıraqlar alışdı. 
Bir nemət ki özgəyə bəsdi ömür boyunca, 
Ona öz sirdaşıyla qismət oldu doyunca. 
Bu büsatın yanında hər büsat yalan oldu, 
Hamı sonsuz nemətdən nəşəyə dalan oldu. 
Bu cəlaldan iqbala, nemətə çatdı hamı, 
Fənalıq libasını əynindən atdı hamı. 
Müjdəylə qanadlandı şadlıq quşu Ülkərə, 
Yeddi lələk saldırdı bu uçuşu Ülkərə. 

 
38
Sübhün carçısı quşlar kabab oldu köz üstə, 
Yar nə dedi sübhəcən, aşiq dedi göz üstə. 
Səhər quşu yuxudan səhərtək bəndə düşdü, 
Aya tor quran fələk özü kəməndə düşdü. 
Qapılar qapalıydı ağyara, biganəyə. 
Pərinin hörükləri zəncirdi divanəyə. 
Müştəri seyrə daldı qıvrım saçlı mələyi, 
Üzük kimi daraldı məftunluqdan ürəyi. 
Hurilərin yanında qansız yağı yalandı. 
Sevdalı aşiqlərin könül mülkü talandı. 
Ürəklərin yolunda yasəmən əkdi onlar, 
Ürəkdəki tikanı kirpiklə çəkdi onlar. 
Şəkər qamışı oldu könüldəki hər acı, 
Canların gül şaxıdı ‐ boyların sərv ağacı. 
Şəkər ağız ‐ fındıqdı, qıyğacı gözlər ‐ badam, 
Püstə dodaq ‐ innabı, görən deyər bal dadam. 
Bu füsunkar gecənin sehirli aləmi var. 
Canan ‐ Babil mələyi, keşikçisi ‐ hindula 
Qəmzəyə, qara xala hamı, heyran, hamı mat. 
Babilistan, Hindistan timsalıdı kainat. 
Baxışların söhbəti sözlü gözlə, qaşladı, 
Könül canan gözünü ziyarətə başladı. 
Neştər kimi tikandı o qəmzəli baxışlar, 
Qıvrım saça baxanda gözdən yağar yağışlar. 
Aşiqinə tuşlanıb qəmzəsinin oxları. 
Kamandan ox süzməmiş qurban gedir çoxları. 
İsanın nəfəsitək bağışlayar can könül. 
Dirilik suyu çilər torpaq ağzından könül, 
Güllərin yasəməntək buxurdanları yandı, 
Ay da fələklər kimi qulluğunda dayandı. 
Üzdə şəkər təbəssüm, dodaqda duzlu badam. 
Gül yanağın şəhdinə gül dedi ki, mən yadam. 
Hər baxışı cahanı kaşanətək bəzədi, 
Hər kirpiyi bir canı bütxanətək bəzədi. 
Parlaq gümüş ələndi qara saçın tağından, 
Söyüd ənbər yağdırdı gümüşü yarpağından. 
Buxaq ‐ gümüş kəmərdi, təri ‐ inci şehdi ki, 
Günəşin hovxurduğu bir qövsi‐qüzehdi ki... 
Saçı, odlu çöhrəsi ‐ İbrahim möcüzəsi, 
Xəncər kirpiklərində İsmayıl göz süzəsi. 
İbrahimin sehriylə od dönüb gülüstana, 
Nərgiz gözün xəncəri qan töküb batıb qana. 
Busəsi bir meydi ki, aşiq ona can verər, 

 
39
Dodağı İsa kimi cansız cana can verər. 
Çöhrəsinin təridir gül‐çiçəyin jaləsi, 
Ülkərin çələngidir parlaq ayın haləsi. 
Şəhla gözlü hurinin yaxası ki, açıldı, 
Səhərin naməsindən vüsal nuru saçıldı. 
Yandı ürəklərdəki hünər şamı bu nurdan, 
Vurğun aşiqlər kimi çaşdı hamı bu nurdan. 
Dili tamam tutuldu, səsi batdı carçının, 
Göz‐qaşı, naz‐qəmzəsi dada çatdı carçının. 
Eşqin gülgün meyindən bəşər yetdi murada, 
Simuzər piyalədi nərgiz gözlər burada. 
Bu işrət məclisində yaman sərxoşdu ağıl, 
Səbir, dözüm sarıdan əlləri boşdu ağıl. 
Gülüşlər, qəhqəhələr üzmüşdü canı indi, 
Taqətin ah çəkməyə taqəti hanı indi?! 
Ziyafət pərdəsində susdu səbrin nəğməsi, 
Həyəcanın, qovğanın zilə qalxdı gur səsi, 
Davudun nəğmələri dildən‐dilə car oldu, 
ʺMahmud ‐ Ayazʺ dastanı eldən‐elə car oldu. 
Nizaminin sözləri şirin, duzlu, məzəli, 
Müğənnilər dilində əzbərdir hər qəzəli.  
Sözümlə əbədiyyət fərşi toxumuşam mən, 
Gözümlə ürəkləri, ərşi oxumuşam mən. 
Muştuluq naməsidir əsərim ürəklərə, 
Baxışlardan zillənib nəzərim ürəklərə. 
Könül şəkər gülüşlü gözəllərə vuruldu, 
Baxışlar ahu gözün sürməsindən duruldu. 
Kətan geymiş ay kimi gözəldi necə canan, 
Qəlbimi kətan təki doğradı gecə canan. 
Gecəylə vidalaşıb yatmağa tələsən Ay 
Sübhəcən süzdü bizi batmağa tələsən Ay. 
Qəmzəsinin oxları can üstə uçan oldu, 
Hər can can bahasına neçə ox qucan oldu. 
Bu nurdan şam kirpiyi yaşla doldu həsəddən, 
Çırağın nurlu gözü nursuz oldu həsəddən. 
Sitəmini, zülmünü sanma cəfa sanmışam, 
Töhfə kimi qucmuşam, zülmü səfa sanmışam. 
Çəməntək çay saçmışam gözdən axan yaşımı, 
Günəştək qurutmuşam tərimi, üst‐başımı. 
Yar nübarı nəsibdi tamarzıya o gecə, 
Sən demə, qovuşmuşam hər arzuya o gecə. 
Nurdan kəmər qurşanan təzə ayım hardadı? 
Camalını gizlədib, aşiq intizardadı. 

 
40
Vuruldum bir könüldən min könülə mən ona, 
Şirin vüsal gecəmiz nə tez yetişdi sona? 
Könlümün arzusuydu: çata kaş dada gündüz,  
Gecənin pərdəsini yaxmaya oda gündüz. 
Bu gecə yar yarını öz qoynuna alaydı, 
Səhərin açılması qiyamətə qalaydı. 
Axtarıram günəştək belə nurlu gecəni, 
Röyada da görmürəm bu uğurlu gecəni. 
Vidalaşıb mənimlə şadlıq gecəm haçandı, 
Sanma ki, başqa gecə könlümə nur saçandı. 
Hər gecə yalvarıram üz tutub dərgaha mən, 
Həsrətəm, o gecəyə qovuşmaram daha mən. 
Ağ günün gündüzüydü, zülmət gecə deyildi, 
Merac gecəsiydi ki, ona gecə deyildi. 
Fələyin xəznəsinə inci düzür gecə Ay, 
O gecənin dərdindən üzülüb gör necə Ay. 
Gecəni qan düşməni bir kafir sanır gündüz, 
Yalnız həmin gecənin eşqiylə yanır gündüz. 
Uğurlu səfərim ki, başa çatdı birtəhər, 
Əlində odlu qılınc üstümü aldı səhər. 
Günəş odlu şəmşirlə lərzə saldı canıma, 
Gözlərimin yaşını axıtdı eyvanıma. 
Ləpələnən sularda süzdü, səkdi buludlar, 
Günəşin köynəyini suya çəkdi buludlar. 
Günün coşqun çeşməsi yüz rəng çalan çeşmədi, 
Çox ömrün kuzəsini daşa çalan çeşmədi, 
Öz gümüş çadrını ki, göylərdə qurdu fələk. 
Günəşin tellərindən zər naxış vurdu fələk. 
Yuxudan oyanmağa nə tez fürsət tapdı sübh, 
Qızıl qanlar tökməyə xəncərini qapdı sübh. 
Hücum çəkdi üstümə, mən də teylədim canı, 
Can alan xəncərinə sipər eylədim canı. 
Əjdahatək vermədi bircə qurtum su səhər, 
Vüsal çeşməsi üstə təşnəni uddu səhər. 
Könül xarabatımın səsi tutdu fəzanı: 
ʺEy səhər, eşq əhlinə rəva görmə cəzanı! 
Bayaq vəfalı aşiq vüsaldan söz açırdı, 
Gecəni nurlandıran şamlar şölə saçırdı. 
Əridərək gecəmi, söndürərək şamımı, 
Puç etdin növrağımı, gözdə qoydun kamımı. 
Neştərinlə yarala balının hərisini, 
Nuruna xor baxanın aşıla dərisini. 
Nadanları öldür ki, belə işin savabdır, 

 
41
Aşiq qəlbi onsuz da eşq odundan kababdırʺ. 
Göz yaşımı görəndə halıma ağladı sübh. 
Şəfəqə gözlərindən qızıl qan çağladı sübh. 
Xiffətimdən gündüzün xırmanı yandı göydə, 
Günəşin çeşməsinə ahım dumandı göydə. 
Fələk özü əjdaha ağzına atdı məni, 
Əjdaha zəhəriylə günəş sağaltdı məni. 
Səhərin şəfqətilə can üstündə ayıldım, 
Yar hüsnünü görəndə mən yenidən bayıldım. 
Kim yüksələ bilibsə göyün səyyar taxtına, 
Nurlu səhərdən parlaq gün doğubdur baxtına. 
Gündüzün utandırar gecələri, ey könül! 
Yanında xəcalətdi neçələri, ey könül! 
O gecənin vəsfini tərənnümdən doymadım, 
Sübhəcən qələmimi əldən yerə qoymadım. 
Nurlu gecə tənhalıq aləminin özüdür, 
Şamları ‐ düşüncənin şölə saçan gözüdür. 
Yanan udu, gülabı anlamayan naşıdır, 
Onlar dərdli aşiqin ahıdır, göz yaşıdır. 
Vəsf etdiyim gözəllik, büsat, işrət ki vardı, 
O vüsal gecəsinə nur səpən arzulardı. 
Qara zənci gecəni kim döndərib gərdəyə? 
Məhrəm olan varmıdır bu qubarlı pərdəyə? 
Sübhü pərvanə kimi yaxar şamı günəşin, 
Sönməz şam olduğunu görür hamı günəşin. 
Səhər kimi bu şamdan köksündə dağın olsun. 
Nizamitək sənin də sönməz çırağın olsun. 
 
 
BİRİNCİ SÖHBƏT 
 
ADƏMİN XİLQƏTİ 
 
Nə ʺaşiqʺ, nə də ʺməşuqʺ kəlməsi vardı hələ, 
Nə varlığın varlığa gəlməsi vardı hələ. 
Yoxluğa bəxtiyarlıq işığı saçdı Adəm, 
Varlığın qapısını üzünə açdı Adəm. 
Ondan əvvəl pəriydi, əcinnəydi həyatda, 
Bəşərin ilk atası özüdür kainatda. 
Xilafət bayrağını uca tutdu dağ kimi, 
Endi də, yüksəldi də tutduğu bayraq kimi. 
Pakdı ki, dərs alıbdı yerdə mələklər ondan, 

 
42
Torpaqdan yaranıb ki, şərəfləndi yer ondan. 
Cövhəri tutqunsa da, gövhər kimi safdı o, 
Zərdi, məhək daşıdı, zərgərdi, sərrafdı o, 
Göyün çilçırağından işıqlıdı kamalı, 
Bəşərin varlığına bir aynadı camalı. 
Can bütünün qoluna qolbağı taxdı əli, 
Yeddi fələk ‐ kənizi, bilərzikli gözəli. 
İki cövhər qarışdı, bir saf cövhər alındı, 
Laylası yerin, göyün beşiyində çalındı. 
Xələt verdi bəşərə, buna şahid fələklər, 
Elə bir darğadı ki, saqisidi mələklər. 
Xilqətin cəlalıdı, növrağıdı varlığı, 
Qüdrətin ülviyyəti, sorağıdı varlığı. 
Qırxgünlük, qığıltılı çağa olan zamandan. 
Qırx yaşlı müdrik qoca ‐ Kamal dərs aldı ondan. 
Qənirsiz gözəlliyi eşqi erkən oyatdı, 
Gül şaxıtək cənnətin gül bağında boy atdı. 
Günəş nurlu bir gözün oldu nurlu çırağı, 
Bir şeyda bülbüldü ki, məskəni ‐ cənnət bağı. 
Uçub qondu dəninə fələklərin quşları, 
Səcdəsindən nə qədər ləngidi uçuşları. 
Səxavəti ucundan mənimsədi bir dəni, 
Atdı gözəl cənnəti, dünya oldu məskəni. 
Tora saldı özünü bir dənin ucbatından, 
Minnətdarlıq üzrü də tez çıxartdı yadından. 
ʺAlqışʺ sözü o gündən həmdəm, yardır aləmə, 
Səcdəsinə əyilmək iftixardır aləmə. 
Bütün gözlər eylədi bu səcdəyə tamaşa, 
Bir dönüyün səcdəsi yanlışdı başdan‐başa. 
Güllər səpdi üstünə cənnətin səkkiz bağı, 
Hamıya qızılgüldü, İblisə bir göz dağı. 
Ey bəşər! Şadlanmadı, büsat qurmadı sənsiz, 
Qəlbi İrəm bağında bir an vurmadı sənsiz. 
Nə izdivac, nə nəsil sözü vardı cənnətdə. 
Taleyimiz hakimdi ürəyinə, beyninə, 
Bir buğda bir arpaca gəlmədi heç eyninə!.. 
Buğdanın həsrətindən od tutub yandı bağrı, 
Qəlbini, buğda kimi yarı böldü bu ağrı. 
Buğdatək nə anası, nə də atası oldu, 
Torpaqdaca bəslənib tez boy atası oldu. 
Bəsləyib böyüdəni bu yerdi, bu torpaqdı, 
Una dönən buğdatək həmişə üzü, ağdı, 
Saman kimi sarıydı, qaraldı dərisi də, 

 
43
Çillikdən ay üzünün xal‐xaldı dərisi də. 
Arpa, buğda sayağı sığındı Yer qoynuna, 
Həqiqəti gizlədi, günah düşdü boynuna. 
Cansız buğda nəydi ki, elə alçaldı Adəm, 
Buğdanın sinəsitək lüt‐üryan qaldı Adəm. 
Şeytan vəsvəsəliydi, xaindi, yaramazdı, 
Ürəyinə girməsə, buğda da aramazdı. 
Dişbatmaz, qupquruca, daş kimi bir buğdanı 
Tamahlanıb yeyəndə ağıl, düşüncə hanı? 
O zamandan ki, bəşər buğda dəni yeyəndir, 
Buğda açıb ağzını: ʺYeyim səniʺ deyəndir. 
Ey ömrünün kələfi dolaşan çaşqın bəşər, 
Bircə buğdadan ötrü insan da tora düşər?! 
Arpa cadı yeməkdən heç zaman bezikmə sən, 
Adəm tamah saldığı buğdaya göz dikmə sən! 
Könülün qasidisən, iblisə müti olma, 
Əmirin aslanısan, qapılar iti olma. 
Haçan ki, Adəm kimi tövbən bilinər sənin. 
Çirkinlik ləkələrin tamam silinər sənin. 
ʺGünahkaramʺ deyənin nə qorxusu, nə dərdi?! 
Etirafı Adəmi peyğəmbərə döndərdi. 
Bir dən onu tamaha çəkən oldu, nəhayət, 
Bu yerin tarlasını əkən oldu, nəhayət,  
Bir dənə şirnikdi ki, peşman qoydu əməli, 
Hərislikdən özünü tora saldı öz əli. 
Həyat verdi həyatsız, növraqsız yer üzünə, 
Sərəndibdə şahanə çadır qurdu özünə. 
Günahkar, üzüqara gəlib çatdı bu yurda, 
Bədnamlıq ləkəsini yuyub atdı bu yurda. 
Paltarını boyadı fələyin lil küpündə, 
Hindistanda yas tutdu, gözü yaşlıydı gündə. 
Fələyin lilini ki, yudu harda göz yaşı, 
Gəndalaşlar bitirdi dərhal orda göz yaşı. 
Ay kimi gözəlləşdi qənirsiz Çin gözəli, 
Gizlədi öz saçını öz tacında öz əli 
Tövbənin riqqətilə qəlbi vurdu o vaxtdan, 
Yer üzündə səltənət taxtı qurdu o vaxtdan. 
Ədalət tarlasını vəfa xışı xışladı, 
Bərəkətli torpağı bəşərə bağışladı. 
Hər naz‐nemət vermişdi cənnətin xəznədarı, 
Atdı altı qapılı hücrəsinə o varı. 
Hər nemət onunkudur, yemək‐içmək sənindir, 
Tarla onun, dən onun, yalnız biçmək sənindir. 

 
44
Udu yaxıb‐yandıran buxurdanın közüdür, 
Yüklə ulaq inlədən palançının özüdür. 
Əzəl gündən hər işin sənsiz düşüb yoluna, 
Nə mərhəmət görmüsən, özün şahidsən buna. 
Yazda gül dəryasında gültək üzən gəmi ol, 
Demirəm tikan kimi sükutun həmdəmi ol! 
Xəzan vaxtı yelkən aç, könül ümmanında sən, 
Qorxu‐təlaş kürəsi qalama canında sən. 
Gendən baxan şir sanır, şir ürəyin hanı bəs? 
Hər ürəyi olana igid, cəsur deyilməz. 
Şirlərin, aslanların rəsmi çoxdur sarayda, 
Camı yox ki, tərpədə yüz zopa da, haray da! 
Fələklərə yüksəldər hünər, cəsarət səni, 
Hünərsiz alçalarsan, tapar əsarət səni. 
Taleyin günəşi ki, batmağa can‐atandır, 
Ürək azca qorxudan dərdə, qəmə batandır. 
Yoxsa uca fələkdən niyə qorxub əsirsən? 
Ölkələr fatehitək çünki ona əsirsən. 
Fələktək mətanətli, ətalətdən uzaq ol, 
Fələkdəsən, fələklə ədavətdən uzaq ol! 
Yana‐yana qızışar, alova dönər atəş, 
Tezcə yandığı kimi tezcə də sönər atəş. 
Şirin sulu bulaqtək coşub çağla həyatda, 
Şirin suyun yerini nə verər kainatda?! 
Gövhər kimi saf insan zərif olar cahanda, 
İnsan nəyə gərəkdir təlaşı yoxsa canda?! 
Külək zirək olmasa dolanarmı çəməni? 
Qaf dağından ağırsan, ətalət basıb səni. 
Tikan kimi güllərə uymağın daha bəsdir, 
Bənövşətək hüsnünə boylanmağın əbəsdir. 
Bu dünyanın sarayı güzgüdür başdan‐başa, 
Öz gözün öz hüsnünə hər an eylər tamaşa. 
Öz əksinə vurulma, bil ki, nədir varlığın, 
Qüdrətin güzgüsündə bir zərrədir varlığın. 
Özünə aşiqliyin bəllidir əməlindən, 
Göylər kimi sənin də güzgü düşmür əlindən.  
Zərrəcə varlığının dada bilsən duzunu, 
Bu şitlikdən qaçarsan bütün ömrün uzunu. 
Sədaqətə arxalan, zülmü qoyma yaxına, 
Kimsəyə bel bağlama, sığın haq dərgahına. 
Yaxşılığı əyandır, qulluğunda qocal sən, 
Ağ olsan da üzünə, etirafla ucal sən! 
Bir xəcalət ahıdır aldığın hər bir nəfəs, 

 
45
Mərhəmət sahibidir imdadına çatan kəs.