Namangan davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi umumiy psixologiya

Shaxsningn rivojlanishi
Z.Freyd patsientlarining hayotini kuzatish asosida shaxs shakllanishini dastlab beshyilda amalga oshishini xulosaladi. Bolalar shaxs sifatida shakllanishida qator psixoseksual davrlarni boshdan kechirishini va bu bosqichlar alohida quvvat manbai erogen zonalarning o‘rniga bog‘liq deb ko‘rsatdi. Freyd ishonch bilan o‘g‘il bolalarning fallik bosqichdagi genetil ta’sir tufayli onasiga nisbatan otasini rashq qilishini qayd etdi. Buning sababini grek afsonasi “SHox Edip afsonasiga tayanib, ” “Edip kopleksi” orqali tushuntirdi. Edip o‘zi bilmagan holda otasini o‘ldirib, Onasiga uylanadi.
Freyd psixoseksual rivojlanish bosqichlarini 5 davrini keltirib o‘tadi. U quyidagi 1-jadvalda o‘z aksini topgan:
1-jadval
Psixoseksual bosqichlar

№	Bosqichlar	YOsh davrlari	Libido yo‘naltiriladigan zona
1	Oral	0-1,5	Og‘iz
2	Anal	1,5-3	Anus
3	Fallik	3-6	Jinsiy a’zolar
4	Latent	6-12	Mavjud emas
5	Genital	12-18	Jinsiy a’zolar

Himoya mexanizmlari. Z.Freyd o‘z nazariyasida shaxsning himoya mexanizmlarini ajratishga ham erishdi. Ko‘pincha nizoli zonalar psixika strukturasini U, salbiy emotsiya va kechinmalarda kuzatiluvchi (ta’sirlanish, bezovtalanish va umidsizlik) frustratsiyagaolib keldi. Frustratsiya MENni har xil “chiqarish klapan”lari yordamida zo‘riqishlarni olib tashlashga undaydi. Bular psixologik himoya mexanizmlari deyiladi.

• repressiya : tashvish sabab narsa mavjudligiga behush inkor o‘z ichiga oladi;

  
  

• rad etish, ya’ni noma’qul ma’lumotni ochiq rad etish, qo‘shilmaslik;

  
  

• reaksiya: biri qarama-qarshi bo‘lgan id turtki ifoda o‘z ichiga oladialbatta odamni haydash

  
  

• proeksiya – o‘zidagi hissiyot va kechinmalarni tashqi ob’yektlarga ko‘chirish orqali paydo bo‘lgan xolatning sabablarini tashqaridan qidirishga moyillik;

  
  

• identifikatsiya – o‘zini axborot egasiga o‘xshatish, uning o‘rniga o‘zini qo‘yish orqali qadriyatlarni rad etish yoki tanqidsiz o‘zlashtirish;

  
  

• regressiya – ilgari hayotida, masalan, yoshligida bo‘lib o‘tgan qaysidir voqelarga qaytish, ularning yaxshi va ma’qullarini yana xotirada tiklash va xulqda qaytarish orqali o‘zida psixologik himoya yoki oqlovni tashkil etish;

  
  

• yolg‘izlanish-jamiyatdan o‘zini olib qochish, o‘zidagi o‘zgarishlarni boshqalarga bildirmaslikka intilish, bunda shaxsning faoliyati passiv tus oladi;

  
  

• ratsionallashtirish – mulohaza va fikr yuritish orqali o‘zida himoya instinktlarini paydo etish;

  
  

• sublimatsiya - o‘zgartirish yoki tabiiy quvvatdanId impulslarini o‘z ichiga oladi va uni ijtimoiy maqbul xulqda ifodalashga yo‘naltiradi.

  
  

Z.Freydning izlanishlari undan keyinchalik bir qator yangi yo‘nalishlarni vujudga kelishiga sabab bo‘ldi.