Magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda
Məişət kimya mallarının istehsalı (min ton)
Yüklə 1,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. MƏİŞƏT KİMYA MALLARININ (O CÜMLƏDƏN SİNTETİK YUYUCU VASİTƏLƏRİN) XAMMATERİALLARININ TƏHLİLİ
|
Məişət kimya mallarının istehsalı (min ton)
Adı
1995 1998 2000 2005 2010 2014 2015 2016 2017 2018 SYV
82,6 10,2 3,2 10,2 11,1
6,2 6,9
7,4 7,6
9,2
Təhlil zamanı gördük ki, iqtisadiyyatın bu sahəsinin vəziyyəti Azərbaycan Respublikasında əvvəllər kimya sənayesi üzrə çox aşağı səviyyədə olmuşdur. Sonradan isə bu sahə üzrə istehsal sürətlə artmağa başlamışdır.
Parçalara yuyucu təsir dedikdə, hər şeydən əvvəl çirklərin, ləkələrin bu və ya digər vasitələrin köməyi ilə çıxarılması başa düşülür. Yağ əsasında əmələ gələn sabunların istehsal və tətbiq tarixinin xeyli qədim olmasına baxmayaraq,tədqiqatçılar yuma prosesi haqqında esaslı nəzəri məlumat verməkdən ötrü uzun zaman ərzində çalışmışlar, lakin nəticənin əldə olunmasına yalnız yaxın illərdə müvəffəq olmuşlar.[1] Sabunlu məhlulun yuma prosesi zamanı yuyucu tesir mexanizmini izah etmekden ötrü tədqiqatçılar bir neçe tədqiqat işi aparmış və bu barede müxtəlif nezeriyyeler tertib edilmişdir. Parçalardan çirkin təmizlənməsi üçünistifadə olunan məişət kimya mallarının (yuyucu vasitələrin) etdiyi yuyuculuq təsirinin, onun məhsulda köpük əmələgətirmə, islatma və emulsiya yaratma qabiliyyetinden bilavasite asılı olduğunu Kraft və Donan apardıqları tədqiqatlardan sonra müəyyən etmişlər. Amma tədqiqatları zamanı onlar bu əlamətlərin bir-biri ilə qarşılıqlı elaqede olması barədə heç bir fikir söyləyə bilməmişlər. Sabunun yuyuculuq təsirinin hidroliz hadisəsi ilə əlaqəli olmasını 1828-ci
15
ildə Berselliuz bildirmişdir. Berselliuz hesab edirdi ki, suda həll olan sabun tədricən ionlara ayrılır, hidroliz olur və bunun nəticəsində sərbəst qelevi emele gelir.[10] Çirkin içərisində emele gelmiş qelevi yağları sabunlaşdırır və bunun neticesinde hemin yağlar sabunda həll olur və çirklər parçanın lifləri üzərindən asanlıqla ayrılır. Rus alimi N.Qrabovski 1875-ci ildə yazmış olduğu “Yuma zamanı sabunun təsiri məqaləsi” adlı eserindebu nəzəriyyənin nöqsanlı cəhətlərini göstərmişdir. Tədqiqatçı Qrabovskiyə görə həmin nəzəriyyənin yaranmasının başlıca səbəbləri bunlardır: - yuyulma prosesi zamanı
gedən hidroliz prosesi çox
zeif olmasınabaxmayaraq, emele gelen sərbəst əsas, miqdarca yağvari çirklerin sabunlaşması üçün kifayət ede bilməz. - tədqiqatçının bu nəzəriyyəsi sabunlaşma qabiliyyəti olmayan diger çirk növlerinin yuyulub temizlenme mexanizmini izah edə bilmir. - bir neçə növ məişət kimya malları (yuyucu vasitələr) vardır ki, onlar yuma zamanı nəinki neytral, hetta turş mehlullarda da heç bir hidroliz etmeden sabunlaşmaya meruz qalaraq çirki temizleyir. Yuma zamanı sabun məhlulunun islatma qabiliyyətinin elə bir xüsusi rol oynamadığının alman alimi Qiller göstərmişdir. Bu sahəde aparılan bir çox tedqiqatlar ise yuma prosesinin islatma qabiliyyətinden də asılı olmasının müəyyən etmişdir.[3] Rus alimləri P.A.Rebinder, D.A.Rojdestvenski, B.N.Tyutyunnikov və başqalarıtərəfindən yuyucu vasitələr və səthi aktiv maddələrin yuyuculuq təsirləri haqqında ən müasir və düzgün nəzəriyyələr verilmişdir. İlk dəfə olaraq P.A.Rebinder maksimum yuyuculuq təsiri üçün lazım olan kritik konsentrasiyanı tədqiq etmişdir. Bu nəzəriyyəyə görə sulu məhlulun yuyuculuq tesirinin effektliyi başlıca olaraq yuyucu vasitenin sethi aktivlik derecesinden emele gelmiş emulsiya layının mexaniki davamlılığından, özluluyunden ve həmçinin islatma qabiliyyetinden asılıdır.
16
Akademik A.Rebinder və onun əməkdaşları yuma prosesinin mexanizmlərini izah etmək üçün təcrübi yolla müəyyən etmişlər. Bu sahədə tədqiqat işləri aparan bütün alimlər tərəfindən irəli sürülmüş nəzəriyyə qəbul edilməkleen muasir nezeriyye hesab olunur. Yuma prosesi bu nəzəriyyəyə görə başlıca olaraq, 3(üç) əsas merhele üzrə gedir:
Çirk hissələrinin yuyulan səthdən qopması ↓ Qoparılmış çirk hissəciklərinin yuyulmuş səthə yenidən çöküb yapışmasına imkan verməyib, məhlulda saxlanılması ↓ Yuyucu məhlula ayrılmış çirk hissəciklərininkeçərək orada həll olunması Yuyucu vasitelerin yuyuculuq tesirini düzgün anlamaq üçün I növbede bizi əhatə edən müxtəlif əşyaların və xüsusən cürbəcür parça növlərinin nəyən və necə çirklənməsi, ləkələnməsi, habelə çirklənmiş maddənin sethi ilə çirk hissəcikləri arasındakı əlaqə ilə tanış olmaq lazımdır. Toz, müxtelif piy və yağları, tərləmə nəticesinde ayrılan maddeleri, neft məhsullarını və s. çirk əmələgətirici maddələr kimi göstərmək olar. Məlum olmuşdur ki, aparılan tədqiqatlar zamanı normal həddə qədər ləkələnib çirklənmiş 100 kq prçadan 3 - 4 kiloqrama qədər çirk çıxır və həmin tərkib hissə qramla aşağıdakı kimidir: Cədvəl 5. Sıra sayı Maddələrin adı Miqdar
1. Üzvi maddələr 901 2.
Yağ (qliserid tipli) 301
3. Yağ turşuları 149 4.
Qum, toz və s. qalan miqdarda
17
Çirk müxtəlif tərkibli maddələrin heterogen qarışığından ibarət olub, yuma zamanı təmizləmə prosesindən asılı olaraq 4 esas qrupa bölünə bilər:
Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|