Magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda
Yüklə 1,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
I FƏSİL. NƏZƏRİ HİSSƏ
1.1.MƏİŞƏT KİMYA MALLARI HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT Məişət kimya mallarının (yuyucu vasitələrin) istehsalı və çeşidləri son illər ərzində, xüsusilə də demək olar ki, II dünya müharibəsindən sonra bütün ölkələrdə geniş yayılmışdır. Misal olaraq göstərmək oloar ki, Amerikada 1939-cu ildən 2018-ci ilədək yuyucu vasitələr çeşidinin istehsalı keçən zaman ərzində 50 dəfəyə qədər artmışdır.[1] Məişət kimya malları sabuna nisbətən son illərdə geniş tetbiq edilir ve sabunu rəqabətdə daha çox sıxışdırmışdır. Aparılan tədqiqat işlərindən məlum olmuşdur ki, sabunun sulu məhsulunun fiziki və kimyəvi xassələri üzərində təbii piylər əsasında alınan sabun növlərinin bir sıra başlıca qusurları vardır. Cod sudan və dəniz suyundan istifadə edərkən, həmin qüsurlar əsasən daha da aşkar nəzərə çarpır, təbii piylərdən istehsal olunan sabunları bu səbəbdən də tam keyfiyyətli yuyucu vasitə hesab etmək olmaz. Məlum olmuşdur ki, yuma zamanı sabunun sulu hidroliz olunaraq sərbəst əsas əmələ gətirir və nəticədə məhsulda əsasi reaksiya yaranmış olur. Yuma zamanı belə məhlul pambıq və kətan parçalara düzdür zərərli təsir etmir, amma ipək, yun, neylon, kapron, terilen kimi zerif və qiymetli parçalara çox zerer verir. [1] Biz bilirik ki, codluq yaradan elementlərin təsirinə qarşı sabunun sulu məhlulu çox davamsızdır, onlarda suda həll olmayan kalsium və maqnezium duzları əmələ gətirir. Bu cür duzlar isə nisbətən yapışqan və özlü olduğundan, təmizlənən parçaların üzərinə çökür və onu daha da çirkləndirir. Çirklərin təmizlənməsi üçün həmin əlavə sabunlardan istifadə edilmiş olur. Deməli, dəniz suyunda və cod suda məişət kimyası mallarından (yuycu vasitədən) istifadə edən zaman parçaları yuduqda, xüsusilə codluq 15-17 dərəcə olur, Dərəcə artıq olduqda isə müəyyən hissə sabun çirkin turşuluğunun neytrallaşmasına və heç bir yuyuculuq qabiliyyəti olmayan yağ turşularının kalsium və maqnezium duzlarının əmələ gəlməsinə sərf edilir.[3] Belə nəticəyə gəlinir ki, işlədilən külli miqdarda yağ və piy sabun istehsal
8
etmək üçün düzgün istifadə edilməmiş olur. Göstərilən bu qüsur həm yağ və həm də piy əsasında alınan sabunların tətbiq dairəsini məhdudlaşdırır. Paltarlar dəniz suyunda, yəni cod suda yuyulduqda bir yuyucu vasitə kimi onun qiyməti aşağı düşür. Son illərdə bununla əlaqədar olaraq, senaye miqyasında suları evvelceden yumşaldan məişət kimyası malları, yəni sintetik yuyucu vasiteler istehsal edilir. Məişət kimya mallarının (sintetik yuyucu vasitələr) istehsalı və istifadə həddinin genişləndirilməsinə səbəb təkcə yeməli piy və yağlara qənaət etmək deyil, hem de bu nov yuyucu vasitelerin bir sıra üstün xususiyyətlərə malık olmasıdır. Yuyucu vasitelerin istehsalında sethi aktıv maddelerın səmərəli olaraq istifadə edilməsi üçün onda optimal yuyuculuq və təmizləyicilik təsiri yaratmaq lazımdır. Bunun üçün bir sıra yararlı əlavələrdən, meselen: tripolifosfat, natrium- metasilikat, karboksimetilsellüloza və s. istifadə edilir. Sethi aktiv maddelerin istehsal hecmi çeşidli yararlı əlavəlerin hecminə uyğun olmalıdır. MDB (Müstəqil Dövlətlər Birliyində) dövlətlərində 1985-ci ilə qədər məişət kimya mallarının istehsalı (yuyucu vasitələrin istehsalı) həcmi süretle artmış və 1,2 mln tona çatmışdır. Bazar iqtisadiyyatına keçid şeraitinde yenidenqurma və respublikalar arası teserrüfat elaqelerinin kesilmesi neticesinde ehalinin böyük tələbi olan bu məhsulların istehsalı azalmağa başlamışdır.[3] 2002-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarında son illərin məlumatlarına görə istehsal olunan bütün meişet kimya mallarının 75%-ni sintetik yuyucu vasitələr teşkil edir. Digər ölkələrdə də, elavə olaraq, yağlar esasında istehsal olunan yuyucu vasitələrin hecminin azalması və sintetik yuyucu vasitelerin istehsal hecminin artması müşahide olunur. Sintetik yuyucu vasitə olan sabunun istehsalında işlədilən yağların sintetik yağ əvəzedicilərdə ödənilməsi iki istiqamətdə aparılır: - ətir və paltar istehsalı üçün işlədilən yeyinti yağları parafin, neft, karbohidrogenlərin oksidleşmesinden alınan sintetik yağ turşuları ilə evez olundu;
9
- bir sıra maye ve toz yuyucu vasiteler, neft məhsullarının kimyəvi işlənməsi və digər kimyevi mehsullar esasında istehsal olunmağa başladı. Sintetik əvəzedicilərin istehsalında qeyd etmək lazımdır ki, neftin parafın karbohidrogenləri əsas xammal menbelerinden biri hesab edilir. Bu məqsed üçün hal hazırda parafin karbohidrogenlərinin işlenmesi prosesi 5 (beş) müxtəlif yolla aparılır:
Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|