L naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti beynəlxalq magistratura və doktorantura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda

Birinci mərhələdə
,dövlət tənzimlənməsinin məqsədlərinin formalaşması,bir 
tərəfdən regionun sosial-iqtisadi inkişafı üçün mövcud strategiyaları ilə, digər 
tərəfdən ölkənin iqtisadi siyasəti ilə müəyyənləşdirilmişdir. 
İkinci mərhələdə
, dövlət tənzimlənməsinin göstərilən məqsədlərindən irəli gələn 
orta və uzun müddətli regional iqtisadiyyatın tənzimlənməsinin əsas perspektiv 
istiqamətləri 
formalaşır,regionlararası 
inteqrasiya,qlobal 
bazar 
mühitində 
dəyişikliklər yaranır. 
Üçüncü mərhələdə
, dövlət tənzimlənməsinin ən vacib istiqamətləri regionda 
mövcud sosial-iqtisadi vəziyyətə əsasən sosial yönümlü prioritet meyarlardan, eləcə 
də dövlət idarəetmə sistemində birbaşa resursların mövcudluğundan yaradılır. 
Dördüncü mərhələdə
, regionun sosial-iqtisadi inkişafı üçün mövcud olan şərtlərin 
təhlili əsasında, məqsədlər, maliyyələşdirmə mənbələri və həyata keçirilməsindən 

---

- 20 - 
gözlənilən nəticələr baxımından maksimum uyğunluğun təmin edilməsi məqsədilə 
dövlət tənzimlənməsinin regional proqramları formalaşdırılır. 
Beşinci mərhələdə
, iqtisadi inkişafın tənzimlənməsi prosesinin həyata keçirilməsidə 
proqram fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üçün mövcud regional şəraitə, mövcud ölkə 
qanunvericiliyinə və ölkədə həyata keçirilən iqtisadi siyasətə uyğun olan vaistənin 
yaradılması zəruridir. 

regional və yerli səviyyədə tənzimləmə qaydalarını formalaşdırılması; 

dövlət-özəl tərəfdaşlığını stimullaşdırmaq üçün iqtisadi mühitin yaradılması; 

bələdiyyələr üçün yüksək sosial əhəmiyyətə malik layihələr həyata keçirən 
sahibkarlıq subyektlərinə dövlət təminatının verilməsi, habelə bu investorların 
əhali arasında müsbət imicinin yaradılması. 
Regional sosial-iqtisadi inkişafın dövlət idarəçiliyi tədbirlərinin həyata 
keçirilməsi prosesində mövcud proqramlardan əldə edilmiş səmərəlilik və sosial 
əhəmiyyət qiymətləndirilir. Aydındır ki, dövlət tənzimlənməsi prosesinin həyata 
keçirilməsi və müəyyən edilmiş məqsədlərə nail olunması bir sıra tədbirlərin həyata 
keçirilməsinə əsaslanan dövlət idarəetmə mexanizminin təkmilləşdirilməsini tələb 
edir. 
Regiona aid olan resurslardan səmərəli istifadə edərək hədəflənmiş strateji 
planlaşdırma mexanizminin formalaşdırılması və onlardan effektiv istifadə etmək 
məqsədilə regional xüsusiyyətləri, sosial-iqtisadi potensialın güclü və zəif cəhətlərini 
nəzərə alır. 
Regionlarda xüsusilə bələdiyyə orqanlarında hədəflənmiş proqramların həyata 
keçirilməsi üçün vacib şərtlərdən biridə maliyyə mənbələrinin mövcudluğudur. Lakin 
rayon bələdiyyələrində lazım olan vəsaitin olmaması, proqramların həyata 
keçirilməsini ləngidir. 
Belə şəraitdə bələdiyyə və dövlət orqanların resurslarının birləşdirilməsi, həmçinin 
dövlət-özəl tərəfdaşlıq mexanizminin formalaşdırılması xüsusi önəm daşıyır. Dövlət 

---

- 21 - 
tənzimləməsi nöqteyi-nəzərindən inteqrasiya olunmuş proqramların tətbiq edilməsi 
məhdud büdcədən rasional istifadəyə zəmin yaradır. 
Regional iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi mexanizminin əsas məqsədi 
regionların sosial-iqtisadi proseslərinə təsir göstərən fəaliyyət növlərinin 
formalaşdırılması və həyata keçirilməsi əsasında regionların sosial-iqtisadi inkişafının 
yeni səviyyəsinə və keyfiyyətinə nail olmaqdır. 
İnkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə regionların güclü inkişafında 
dövlət tənzimlənməsinin müxtəlif formaları və növləri mövcuddur. Bu məqsədlə 
mərkəzdə və yerlərdə xüsusi icra hakimiyyəti orqanları fəaliyyət göstərir. 
ABŞ-da dövlət tənzimlənməsində ən güclü təkan 1930-cu illərin "böyük böhran" 
dövründə olmuşdur. Federal hökumət, kütləvi işsizlik mövcud olan bölgələri 
(Cənub-Şərq və s.) inkişaf etdirmək üçün bir sıra qanunverici və normativ aktlar 
qəbul etmişdir. 
Inkişafdan qalmış rayonun inkişaf layihəsinin həyata keçirilməsi nümunəsinə 
misal olaraq Tennessi çayının hövzəsinin enerji layihəsini göstərmək olar. 30 il 
ərzində bu region iqtisadi artımın ən yüksək dərəcələrinə malik olmuş və yüksək 
inkişaf etmiş sənaye və ərazi kompleksinə çevrilmişdir. İkinci Dünya müharibəsi 
zamanı Sakit okean ölkələrinin iqtisadiyyatlarına böyük dövlət sərmayəsi qoymuşdur. 
1960-cı illərdən etibarən, ABŞ-da zəif inkişaf etmiş bölgələrin inkişafı haqqında 
qanun qüvvəyə minmiş və regional proqramların inkişafı artırılmışdır.Bu 
proqramların idarə olunmasında əsas işçi orqan Regionların İnkişaf üzrə Federal 
Şura hesab olunurdu. Bu proqramların həyata keçirilməsində birbaşa federal 
nazirliklər, idarələr, qurumlar, yerli idarəetmə orqanları iştirak edirdilər. 
Tənzimləmənin əsas vaistəsi regional fondların iştirakı üçün nəzərdə tutulmuş 
federal subsidiyalardır. Xüsusi kapitalın cəlb edilməsi üçün federal hakimiyyət 
orqanları vergi imtiyazlarından, xüsusilə də imtiyazlı kreditlərdən istifadə edir. 

---

- 22 - 
70-ci illərin sonunda federal hökumətin regional inkişafa təsiri xeyli azalmasına 
baxmayaraq, yerli tənzimlənmə vaistələrinin (vergi sistemi, güzəştli pul və s.) rolu 
artmışdır. Yerli hakimiyyət orqanları regionda planlaşdırmanın xüsusilə avtomobil 
yolları, hava limanları, su təchizatı və kanalizasiya sistemləri, mənzil tikintisinin və s. 
real mexanizmlərinə malik idi. Beləliklə,dövlətin iqtisadi tənzimlənməsinin 
əhəmiyyəti azalmayıb, görünüşü dəyişmişdir. 
Xarici təcrübə sübut edir ki, güclü dövlət yardımı olmadan inkişaf 
mümkünsüzdür.Cünki bəzi layihələr yüksək mənfəət vəd etməyən çox böyük kapital 
qoyuluşları tələb edir[21].
Yaponiya 40 ildən çoxdur ki, regionlar problemlərin həllində orta müddətli və 
uzun müddətli proqramlardan istifadə edirlər.Dövlət orqanları regionlararası iqtisadi 
əlaqələrin dərinləşməsinə xüsusi diqqət yetirirlər. Yapon iqtisadçıları iqtisadi 
planlaşdırmanın bazar iqtisadiyyatında effektiv şəkildə tətbiq olunacağına əmindilər. 
Fransada regionlararası fərqlər "ərazinin yenidən qurulması"siyasətinin həyata 
keçirilməsini tələb edir və bu siyasət dövlət,regional orqanlar,nazirliklər,bələdiyyələr 
tərəfindən həyata keçirilir. İqtisadi bölgələrdə hökumət tərəfindən təsdiqlənmiş və 
milli,iqtisadi və sosial inkişaf planlarını hazırlanır. Planların həyata keçiriləcəyi 
sahələrdə və zonalarda sənayenin inkişafını stimullaşdırmaq üçün müxtəlif nəzarət 
tədbirləri tətbiq edilir. Sahibkarlar şirkətləri üçün hökumətdən güzəştli kreditlər, 
bonuslar, aşağı qiymətə torpaq, subsidiyalar və s. əldə edirlər. 
Çində regionların inkişafında əsas vasitə kimi Dövlət Planlaşdırma Komitəsi və 
digər nazirliklər tərəfindən hazırlanmış beşillik planların bir hissəsi hesab olunur. 
Onların ən vacib vəzifəsi xarici investisiyaları cəlb etmək və istifadə etmək üçün 
nəzərdə tutulmuş xüsusi iqtisadi zonalar, eləcə də "açıq" dənizkənarı şəhər limanları 
yaratmaq və inkişaf etdirməkdir. Bundan başqa, regional siyasətin prioriteti ölkənin 
müxtəlif bölgələrinin (xüsusilə muxtar bölgələrin) balanslı inkişafını təmin etməkdən 
ibarətdir. 

---

- 23 - 
Dövlət tənzimlənməsinin mürəkkəbliyi onun bütün funksional sahələrinə aiddir. 
Məsələn, investisiya fəaliyyətinin dövlət tənzimlənməsi - regional inkişafa təsir 
göstərmək üçün ən vacibdir - öz səlahiyyətləri daxilində regional hakimiyyət 
orqanları tərəfindən təmin edilir və dövlət investisiya və ya məqsədli proqramlara 
uyğun olaraq həyata keçirilir; dövlət investisiyalarının birbaşa idarə edilməsi; fərdi 
torpaqların, subsidiyalar, subvensiyalar, büdcə kreditləri şəklində maliyyə yardımı 
göstərmək; maliyyə və kredit siyasətinin aparılması (qiymətli kağızların verilməsi 
daxil olmaqla), qiymət siyasəti, amortizasiya siyasətləri; dövlət normalarına və 
standartlarına riayət olunmasına nəzarət və s. 
Dövlət 
normativ-hüquqi 
çərçivədə regionların hüquq və vəzifələrini 
müəyyənləşdirir, əmlakın idarə olunması səlahiyyətlərini, milli və regional sosial-
iqtisadi proqramların həyata keçirilməsini, regional fondların yaradılması və istifadəsi 
prosedurlarını və əhalini sosial təminatın formalarını müəyyənləşdirir. 
Dövlətin regionların iqtisadiyyatına müdaxiləsi həmçinin maliyyə və büdcə sistemi 
vasitəsilə həyata keçirilir: 
- birbaşa dövlət investisiyası; 
- subsidiyalar; 
- regional proqramların maliyyələşdirilməsi üçün xüsusi vəsaitlərin yaradılması; 
- xarici investisiyaların cəlb edilməsi; 
- güzəştli kreditləşmə və vergitutma; 
- dövlət büdcədənkənar vəsaitlərinin üstünlükləri və istiqamətləri; 
- yerli büdcələrin formalaşması. 
Regional 
inkişafın dövlət tənzimlənməsinin mahiyyəti yalnız dövlət 
tənzimlənməsi və iqtisadiyyatın idarə olunmasının əsas prinsiplərinə deyil, həm də 
yerli xüsusiyyətlərə və meyllərə əsaslanır.Ümumiyyətlə, regional sosial-iqtisadi 
sistemlər baxımından iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi tədbirlərinin strukturu 
aşağıdakı kimi təqdim edə bilərik. 

---

- 24 - 

region əhalisinin həyat keyfiyyətinin yüksəldilməsi; 

regionların səmərəli inkişafı üçün dövlət və bələdiyyə orqanlarına səlahiyyətləri 
çərçivəsində investisiyaların cəlb edilməsi; 

investisiyaların cəlb edilməsi və əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəlməsi üçün 
vacib şərtlərdən biri olan nəqliyyat infrastrukturunun modernləşdirilməsi və 
inkişafı; 

regionun inkişafı üçün bələdiyyələrin strateji planlarının hazırlanması ilə mövcud 
resursların və inkişaf meyllərinin müəyyən edilməsi; 

yerli iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinin əsas yollarından biri kimi kiçik biznesin 
dəstəklənməsi və yeni iş yerlərinin yaradılması; 

dövlətin stimullaşdırılma siyasəti ilə bağlı olaraq biznes inkubatorları, 
texnoparklar və s. Kimi yeni perspektivli formaların yaradılması və həyata 
keçirilməsi: 
Dövlət tənzimlənməsi heç də regionların balanslı inkişafına regional 
mexanizmlərinə müdaxilə demək deyil. Ancaq bu işi icraçı və icra hakimiyyəti 
orqanları olaraq ortaq şəkildə icra etməlidir. Buda göründüyü kimi, regionların 
iqtisadiyyatının depressiyadan çıxarılması əsasən dövlətin regional siyasətinə 
əsaslanan strateji vasitələrlə həyata keçirilir. 

---

- 25 -