L naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti beynəlxalq magistratura və doktorantura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda

1. Məhsuldar qüvvələr
 
Əsas fondların fiziki köhnəlməsi. Əməyin fond yüklülüyünün 
keyfiyyətinin aşağı düşməsi. Əmək ehtiyatlarının peşəkarlığı 
və səriştəliliyinin azalması
2. İctimai-iqtisadi münasibətlər, 
onların məhsuldar qüvvələrə 
təsiri
 
Mülkiyyət çoxnövlüyünün yaranması, onların optimal 
nisbətinin olmaması. Məhsuldar qüvvələrin vəziyyətinə 
neqativ təsirlər (köhnəlmə, dünya standartlarından geri qalma 
və s.).
3.Təşkilati-struktur quruluşu
 
 
Regionların fəaliyyət müstəqilliyinin rolunun artması. 
İstehsalın təşkilində iri və kiçik şirkətlərin nisbətinin optimal 
olmaması. İnfrastruktur bloklarının zəif inkişafı. Kölgə 
iqtisadiyyatı. Bir çox regionlarda iqtisadi bazanın zəifliyi.
4.Təkrar istehsal prosesləri
 
İnvestisiya, intellektual, sahibkarlıq resursları ilə təminatın 
azlığı. Elmin, investisiyaların və bazarın zəif inteqrasiyası. 
Təkrar istehsal proseslərindən çoxunun bir sıra parametrlər 
üzrə (zaman, keyfiyyət, nomenklatura, səmərəlilik) 
razılaşdırılmaması.
5.İqtisadiyyatın texnoloji sistemi 
Yeni texnoloji amillərin təkrar istehsalında aktivliyinin aşağı 
olması
6.Resurs axınları
 
Zəif investisiya aktivliyi. Zəif innovasiya aktivliyi. Əsas 
fondla-rın keyfiyyətli təkrar istehsalı üçün imkanların 
zəifliyi. İdarəetmə heyətinin təkrar istehsalının zəifliyi. 
Təhsilin keyfiyyətinin aşağı düşməsi. Xarici kapital 
axınlarının məhdudluğu.
7.İqtisadiyyatın 
fəaliyyətinin 
səmərəliliyi və inkişafı
 
Məhsulun rəqabət qabiliyyətlilik səviyyəsinin aşağı olması. 
İstehsal xərclərinin yüksək olması. Qiymətlərin artımı. Daxili 
tələbin aşağı səviyyəsi. Əhalinin həyat səviyyəsinin aşağı 
olması. Yaradıcı əməyin prestijinin azalması. Əmək 
məhsuldarlığının aşağı səviyyəsi. Sahibkarlığa motivasiyanın 
zəifliyi. Məhsulun yüksək resurs-enerji tutumluluğu.
Son illərdə həyata keçirilən tətbirlərin nəticəsi olaraq regionlarda sahibkarlıq 
fəaliyyəti inkişaf etmişdir.Xüsusi ilə kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı regionlarda 
yaşayan əhalinin məşğulluğunun təmin edilməsində mühüm rol oynamışdır. 
Həyata keçirilmiş tədbirlər nəticəsində iqtisadiyyatın bütün sahələrində dinamik 
inkişaf meylləri müşahidə olunmuş, əhalinin rifah halı daha da yüksəlmiş, 
yoxsulluğun səviyyəsi azalmış, məşğulluq səviyyəsi artmışdır. 

---

- 59 - 
Dünyanın hər yerində regional fərqləri azaltmaq üçün sıx səylər göstərilir. 
Qloballaşma dövründə hər sahədə olduğu kimi, idarəetmə sahəsində də dəyişikliklər 
olmuşdur.Bu prosesin formalaşdırılmasına istiqamətlənən yeni idarəetmə yanaşmaları 
regional fərqlilikləri həll etmək və yerli sosial iqtisadi inkişafın təmin edilməsi üçün 
regional inkişaf agentliklərinin yaradılmasını nəzərdə tutur. 
İnkişaf Agentliklərinin səmərəli olmasına mane olan bir çox problem və 
çatışmazlıq var. İnkişaf Agentliklərinin ən əsas problemi təşkilatlanma sistemidir. 
İnkişaf Agentliyi daha çox ölkənin ehtiyaclarına cavab verməklə yenidən təklif edilən 
modeldə daha aktiv və daha sürətli olacaqdır. 
Xüsusilə İkinci Dünya Müharibəsindən sonra regional siyasətdə baş verən
dəyişikliklər Regional İnkişaf Agentliklərinin Avropada yayılmasını təmin 
etmişdir.Əvvəlcə Qərbi Avropada bölgə iqtisadiyyatını canlandırmaq və davamlı 
inkişafı təmin etmək məqsədi ilə qurulan İnkişaf Agentlikləri 1990-cı illərdən 
etibarən Aİ-nin regional inkişafın qeyri-bərabərliyini azaltmaq üçün istifadə etdikləri 
vasitələrdən birinə çevrilmiş və Orta Avropa ölkələrində də qurulmuşdur. 
İnkişaf Agentlikləri Aİ struktur fondlarından istifadə etməyə başlandıqları üçün 
onların sayı, həcmi və səlahiyyətləri də sürətlə artmışdır. Avropa inkişaf 
agentliklərinin əksəriyyəti mühüm xarici mərkəzlərdə, xüsusilə Brüsseldə, həmçinin 
Avropada 150 üzvü olan nümayəndələrə malikdir. Avropa Regional İnkişaf 
Agentlikləri Assosiasiyası, regional inkişafda fərqləri azaltmaq üçün əsas hədəf kimi 
Aİ-də regional inkişaf agentliklərinin bilik və təcrübəsinin paylaşılmasında mühüm 
rol oynayır. 
Xarici ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, regional inkişafın idarə olunmasında yerli 
özünüidarəetmə orqanları böyük rol oynayırlar. Konstitusiya və yerli özünüidarəetmə 
haqqında qanunvericilik bələdiyyə hakimiyyətini dövlətdən ayırmaqla ayrıca yerli 
özünüidarəetmə sistemi yaratmışdır. Bu gün istənilən regionun ərazisində sosial-
iqtisadi proseslərin üç əsas iştirakçısı mövcuddur: yerli icmalar (yerli özünüidarəetmə 

---

- 60 - 
orqanları ilə təmsil olunur), müəssisələr və dövlət (dövlət icra hakimiyyəti orqanları 
ilə təmsil olunur). Bu iştirakçılardan hər biri öz hüquqlarına, öz maraqlarına və öz 
resurslarına malikdir. Bu gün dövlət yalnız ehtiyatların bir hissəsinin sahibidir. 
Bundan başqa regionun inkişafını müəyyən edən konkret layihələrin yerinə 
yetirilməsi ilə bağlı ayrı-ayrı məsələlər üzrə qərar qəbul etmək hüququ dövlətə yox, 
bilavasitə müəssisələrə və ya yerli özünü idarəetmə orqanlarına məxsusdur.Onların 
vasitəsilə sosial proqramların həyata keçməsi xüsusi əhəmiyyət verir. 
Regionlar arası fərqləri azaltmaq baxımından yerli özünüidarəetmə orqanlarının 
əhəmiyyəti böyükdür.
Bölgələrin sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsindəki fərqləri 
azaltmaq regionların inkişafı və bütövlükdə ölkəmiz üçün prioritet vəzifələrdən 
biridir.
Bələdiyyələrin inkişafında mövcud boşluqlar vahid regional sosial-iqtisadi 
siyasətin həyata keçirilməsini və formalaşmasını çətinləşdirir. Bundan əlavə, iqtisadi 
böhranların və sosial risklərin artması təhlükəsi var.
Mövcud şərtlərə uyğun olaraq, 
idarəetmə qərarlarının qəbuluna təsir edən yerli şəraitin müxtəlifliyinin nəzərə 
alınması və bu proseslərin öyrənilməsi üçün metodik yanaşmanın hazırlanması 
zəruridir. 
Təklif olunan yeni metodoloji yanaşma regionda bələdiyyələrin sosial-iqtisadi 
inkişafının fərqləndirilməsinin hərtərəfli təhlilini aparmaq məqsədi daşıyacaq.
Bu 
yanaşma problemlərin həllinə yönəlmiş üç mərhələdən ibarətdir.