İnstitutu S. P. Həsənov


Metal ionları ilə fəallaşdırılmış fermentlər



Yüklə 3,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/10
tarix07.01.2017
ölçüsü3,41 Mb.
#5002
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

Metal ionları ilə fəallaşdırılmış fermentlər 

 

Fermentlər Fermentləri 

fəallaşdıran elementlər

Askorbinoksidoza Mis 

Polifenoloksidoza ---“--- 

Heksokinoza Maqnezium, 

manqan 

Adenozintrifosfataza Manqan 



Fosfataza Sink, 

kobalt 


Karboksiloza Manqan, 

mis, 


sink, 

kobalt, maqnezium 

Fosfoqlyukomutoza Manqan, 

kobalt 


 

 

 



46 

 

Meyvə-tərəvəzlərin tərkibində geniş yayılmış 



mikroelementlər 

 

Ərzaqları

n növü 

Ca



P

2

O



K

2



Mg



Fl

2

O



Küldə 

qələvili

k (+) 

küldə 

turşulu

q (-) 

mq.ekv

Kartof 


22  180  667

59 


2,5                

+4 


Kələm 70 

216 


572

39 8,3  


+8,2 

Kök 83 


94 

272


32 

74  


+9,5 

Kahı 


151  94  387

64 


50,0    +14,1 

Alma 11 


22 

82 


5,4 

0,9  


+1,7 

Üzüm 46 


168 

541


24 9,6  

+7,2 


Portağal 

208  96  555

47 

22,0     +17,1 



Ağ çörək 

41  320  152

50 

3,0 


  -10,3 

Mal əti 


konservi 

12  642  333

26 

4,0 


  -37,3 

 

Bunlar eyni zamanda bitki və heyvanların 



tərkibində  də gedən fermentativ reaksiyaların 

fəallaşdırıcısi rolunu oynayır. 

Mineral  maddələrlə fermentativ reksiyaların 

kinetikası arasındakı  sıx asılılıq onu göstərir ki, 



47 

 

maddələr mübadiləsinin bütün prossesləri onların 



çoxluğu və münasibəti ilə əlaqədardır. 

Meyvə  və  tərəvəzlərdə daha vacib sayılan 

kalsium, kalium, natrium, fosfor və dəmirdir. Kalsium 

fosforla birlikdə sümük toxumasının 

əmələ 

gəlməsində daha vacibdir. 



Bu səbəbdən də böyüyən orqanizmin bu 

elementlərlə  rəngin olan ərzaqları daha çox ehtiyacı 

var. Bundan əlavə qanda müəyyən nisbətdə kalsim-

fosforla, kalim-natriumun olması onun buferli olması 

ilə əlaqədərdir. 

Gündəlik insanın kalsium və fosfora olan 

tələbatı 0,8-1,5 q təşkil edir. Tərəvəzlər hansı ki, 

tərkibində quzuqulağı turşusunun miqdarı çoxdur 

(ravənd,  əvəlik, çuğundur) onlarda kalsiumun 

mənimsənilməsi zəif olur. 

Fosfor zülalı maddələrdə vacib elementdir. 

Məsələn adenazinüçfosfat orqanizmdə enerji 

mübadiləsinin təminatcısıdır. Bir sözlə fosfor 

maddələr mübadiləsinin bütün zəncir həlqələrində 

iştrak edir. 

Tərkiblərində kaliumun çox olması  ilə bir sıra 

meyvə-tərəvəzlər fərqlənir. Bu elment orqanizmdə su 

mübadiləsinin nizamlanmasında iştirak edir. 

Tərkibində kaliumun miqdarı çox olan ərzaqlardan 

istifadə etdikdə orqanizmdə suyun xarici olmasına 

təsir göstərir ki, bu da ürəyin fəaliyyətini 

yüngülləşdirir. Bu səbəbdən də ürək çatışmamazlığı 

48 

 

olan və  təzyiqi olan insanlara meyvə  tərəvəz pəhrizi 



saxlamağı məsləhət görülür. 

Natrium isə bunun əksi olaraq orqanizmdə 

suyun saxlanmasına yardım edir. Natriuma olan 

tələbat qida ərzaqları ilə ödənilmədiyindən, qidaya 

natrium xlor (xörək duzu) əlavə edirlər. Bunun 

miqdarı gün ərzində 15 qrama bərabərdir. Havanın isti 

günlərində bu sərfin miqdarı artır. Bu səbəbdən də  

havanı temperaturu isti olan bölgələrdə  əhaliyə 

tərkibində duzun miqdarı çox olan ərzaqlarda istifadə 

etmək tövsiyə olunur, məsələn siyənək balığı. Əgər bu 

məsləhətə  əhəmiyyət verilməzsə  nəticədə orqanizm 

elə bir miqdarda su itkisinə məruz qalır ki, bu da onun 

həyat fəaliyyətinin pozulmasına səbəb olur. 

Dəmir hemoqolbinin tərkibinə daxildir. Onun 

çatışmamazlığı qan azlığına səbəb olur. Dəmir 

orqanizm üçün gündəlik tələbatı 10-15 mq bərabərdir. 

Tərkibində bu elmentin çoxluğu ilə  fərqlənən göyərti 

və  kələm tərəvəzləri, qırmızı turp, pomidordur. 

Çiyələyin müalicəvi  əhəmiyyəti onun tərkibində foli 

turşusunun və dəmirin kifayət qədər olması (13 mq%) 

qan azlığında istifadəsində əsaslanır. 

Orqanizmin həyat fəaliyyətində maddələr 

mübadiləsi prosseslərində mikroelementlər manqan, 

maqnezium, molibiden, yod, bor, sink, mis və 

sairələrinin əhəmiyyəti vacibdir. 

Müəyyən edilmişdir ki, mikroelementlər bir 

qrup fermentlərin və hormonların tərkibinə daxildir 

maddələr mübadiləsi prosseslərində nizamlayıcı 



49 

 

rolunu oynayır. Maqnezium, manqan, sink, mis 



(dəmirlə) birlikdə orqanizmdə oksidləşmə  və 

bərpaolma prosseslərində iştrak edir. 

Bu maddələrlə çiləmə vasitəsi ilə yemləmə 

meyvə-tərəvəz bitkilərində  məhsuldarlığı,  şəkərliliyi, 

vitaminlərin miqdarını yüksəldir. 

Molibden azotlu maddələrin bitkilər tərəfindən 

mənimsənilməsinə  təsir göstərir. Bor bir sıra meyvə-

tərəvəzlərdə maddələr mübadilməsin funsional 

pozulmasının dayanaqlılığını artırır. 

Paxlalılar və  kələm tərəvəzləri bitkilərin 

molibdenlə yemlədikdə  nəzərə çarpacaq dərəcədə 

məhsuldarlıq yüksəlir. 

Bir və molibdenlə  kələmi yemlədikdə 

zərərvericilər tərəfindən kələmin nöqtəvi zədələnməsi, 

çuğundurda isə özəyinin qaralması kəskin azalır. İnsan 

orqanizmdə yodun əhəmiyyəti, onun qalxanvari vəzin 

tərkibindəki hormona trioksinə daxil olmasıdır. Yodun 

çatışmamazlığı qidada olduqda bu hormonun sintezi 

pozulur və qalxanvari vəzdə xəstəlik inkişafa başlayır. 

İnsan orqanizminin mikroelementlərə olan 

tələbatı çox böyük deyildir. Ancaq onların qidada 

olması vacibdir. Onların çatışmamazlığı ciddi 

maddələr mübadiləsinin pozulmasına səbəb olur. Bu 

eyni zamanda yerlərdə torpaqda bu mikroelementlərin 

olmaması müşahidə olunur. 

 

 



 

50 


 

Kifayət qədər öyrənilmiş meyvə tərəvəzlərin 

tərkibindəki mikroelementlər. 

 

Məhsullar 

  Ca     Mn 

Zn 

1, 

mkq/100q 

mq/1000q 

Kartof 


1,7-

2,8 


1,5 2,3 

30 


Kök 0,8 

2,3 -  50-70 

Kələm 0,6 1,4  -  20-50 

Kahı 0,4 6,7 1,5 20-50 

Ispanaq 1,2 5,3 2,8  40-60 

Pomidor 0,6  - 04-0,6

Alma 0,8 0,8 -  10-20 



 

İnsan orqanizmi üçün gün ərzində 0,1-0,3 mq 

yod, 1-2 mq manqan və mis, 5-8 mq qədər sink lazımdır. 

Müəyyən edilmişdir ki, bitkiləri mikroelement və 

makroelementlərlə yemlədikdə bitkilərdə süsusi də 

yarpaqlarda yüksək inkişafa səbəb olur. 

Bir neçə meyvələr vardır ki, onlar ayrı-ayrı 

mikroelementlərlə 

zəngindir. Məsələn, feyxoa 

meyvələrinin tərkibində 1500-4000 mkq qədər yod olur 

(1000q-da). 

Bir sıra kimyəvi dərmanların tərkibində hansı ki, 

bitki xəstəlikləri və  zərərvecilərə qarşı  tətbiq edilir, 

onların normaları sanitar orqanlar tərəfindən müəyyən 

edilir. Bunlar mis, qurğuşun,və digər elementlər. Bunlar 

yüksək miqdarda dozaların tətbiqi son nətəcədə 

zəhərlənməyə səbəb olur. 


51 

 

II Fəsil.  Tərəvəzlərin əmtəəlik keyfiyyətləri. 



Becərmə şəraitinin məhsulun keyfiyyət və 

saxlanmasına təsiri. 

 

Məhsulun çoxluğu və keyfiyyəti dedikdə geniş 

anlamda, malın keyfiyyətini, kimyəvi tərkibini, yeyinti 

dəyərini, daşınmaq üçün dərinliyini, saxlamaq və emal 

üçün yararlığını özündə əks etdirir. Bütün bu göstəricilər 

ilk növbədə sortun irsi xüsusiyyətləri ilə müəyyən edilir. 

Sortun xüsusi keyfiyyətlərinin özünü göstərməsi 

əsas etibarı ilə onun hansı bölgədə  və  ərazidə 

becərilməsindən asılıdır. Bu eyni zamnada torpaq, iqlim 

və aqrotexniki tədbirlərin düzgün, vaxtında həyata 

keçirilməsindən də asılıdır. 

Anoloji olaraq torpağın mexaniki tərkibi kökü 

meyvələrin keyfiyyətinə, onların formasının, 

əcaibləşməsinə öz təsirini göstərir. Bu səbəbdən də 

kökümeyvəlilərin saxlanması zamanı itkilərin miqdarı 

çoxalır. 

Nəmliyin çatışmamazlığı  nəzərdə tutulan məhsul 

əldə olunmasını, onun əmtəəlik və yeyinti dəyərini aşağı 

salır. 

Xüsusi ilə kübrə sistemlərinin səmərəli istifadə 



olunmasına, fizioloji aktiv maddələr və pestisidlərin 

istifadəsində diqqət tələb olunur.  

Kübrələrdən istifadə etdikdə  əvvəlcə torpağ 

həmin elementlərlə necə  təmin olunduğunu müəyyən 

etmək lazımdır. Sonradan həmin torpaqlarla veriləcək 

kübrə normaları müəyyən olunur. 

52 

 

Məlumdur ki, bitkilərin yüksək dozada kübrələrlə 



qidalanması onların vegetasiya müddətini uzadır. 

Onların vegetativ orqanı yarpaqların inkişafını 

stimullaşdırır. Bundan 

əlavə, artıq miqdarda 

suvarma, azotun normadan 

artıq olması, toxumların 

ölçülərini artırır, 

toxumlarda sululuq artır 

toxumaların divarlarını 

nazikləndirir, bu da təbii 

olaraq meyvə  tərəvəzlərin 

saxlama zamanı 

davamlılığını azaldır. 

 

                                                                

Kələm başının çəkisi, kq 

 

Şəkil 1. Saxlama zamanı kələm başının çəkisi ilə 

 baş verən itkilər arasındakı asılılıq 

Qeyd etmək lazımdır ki, kələm məhsulunu 

saxladıqda  ən az itkilər orta ölçülü kələm başlarında 

çəkisi 2,5-3 kq olan başlarda yaranır. Böyük kələm 

başları daha çox suvarılan və azot kübrəsi verdikdə 

əmələ gəlir. Belə kələm başları yığıldıqda və daşındıqda 

tez zədələnir, eyni zamanda xəstəlik və  zərərvericilərə 

qarşı davamsız olur, pis saxlanma qabliyətinə malik 

olurlar. 

Çoxlu miqdarda, tərəvəz bitkiləri altına azot 

kübrələrinin verilməsi və çoxlu sayda suvarmaların 


53 

 

həyata keçirilməsi təhlükəlidir. Çünki bu zaman 



məhsulda çoxlu miqdarda nitratlar toplanır və  sonradan 

nitridlərə cevrilir. Bu da insan orqanizmi üçün zədəlidir. 

Bunların artıq olması  zəhərlənməyə  səbəb olur. 

Gündəlik insan orqanizmi üçün nitrat azotunun son 

həddi 500 mq olmalıdır. Uşaqlar üçün isə bu miqdar 

daha az olmalıdır. 

Kalium və fosfor kübrələrindən istifadə olunması 

azotlu kübrələr kimi ümumi məhsulun artımına bir o 

qədər təsir etmir. Lakin bunlar meyvə  tərəvəzlərdə 

ehtiyyat qida maddələrinin toplanmasına kömək 

göstərir. Bitkilərin ölüşgəməsinə qarşı davamlılığı 

artırır. Mexaniki zədələnməyə qarşı, daşınma zamanı 

davamlılığı yüksəldir. 

Mikroelementlərin tərəvəz məhsullarının 

məhsuldarlığının artırılmasında, keyfiyyətinin 

yüksəldilməsində  və daşınmaya qarşı davamlılığının 

yaxşılaşdırılmasında əhəmiyyəti böyükdür. 

Bunların birgə çatışmayan cəhətləri vardır ki, 

onların çatışmamazlığı üzündən kələmdə nöqtəli nekroz, 

kökümeyvələrin özəyində kürümələrin 

əmələ 

gəlməsidir. Beləliklə aqrotexniki qaydaların çoxu 



tərəvəzçilikdə yetişgənlik müddətinin nizamlanmasına, 

onların emal üçün yararlılığına yönəlməlidir. 

Tərəvəz məhsullarının saxlanması daşınması 

zamnaı yaranan zədələnmə  və itkilər istifadə olunan 

müxtəlif yeşiklərin, çalovların, konteneylərin, polietilek 

kisələrin və kardon karobkaların keyfiyyətindən asılıdır. 

Bütün deyilən qaydalara vaxtında  əməl olunarsa 

keyfiyyətli məhsul əldə etmək olar. 

54 

 

Keyfiyyət analizlərinin aparılması üçün  



 orta nümunələrin seçilməsi 

 

Analiz üçün seçilən orta nümunə bütün məhsul 

partiyasının tam keyfiyyətini  əhatə etməlidir. Orta 

nümunəli müəyyən etmək üçün eyni məhsul 

partiyasından nümunələr götürülür ki, bu  ilkin 

nümunəni təşkil edir. 

Ümumi məhsul partiyasında olan yerlərin 

sayından asılı olaraq 2%-dən 20%-ə  qədərin ağızları 

açılaraq ən azı 3 yerdən nümunələr götürülür. Partiyada 

olan yerlərin sayı (kisələr, çəlləklər, yeşiklər, şüşə qablar 

və sairə) götürüləcək nümunələrin sayı qüvvədə olan 

standartlar və ya texniki şərtlərlə müəyyən edilir. 

Məhsul partiyasının eynicinsli olmasını müəyyən üçün 

götürülən nümunələr biri-birilə tutuşdurulur,  əgər onlar 

keyfiyyət göstəricilərinə görə fərqlənirlərsə onda hər bir 

qabdan ayrı-ayrı nümunələr götürülür. Lazım gəlirsə 

bütün məhsul partiyası çeşidlənərək bircinsli şəkilə 

salınır və  hər eyni olan məhsul qabında  orta nümunə 

götürülür. 

Nümunənin seçilməsi qaydaları  və texnikası 

məhsulun fiziki vəziyyətindən və xüsusiyyətindən 

asılıdır. Misal üçün: mayelərdən, meyvə giləmeyvə 

ekstratları,  yaxıcı  məhsullar tomat pastası, səpici 

materiallar, yarma, un, şəkər tozu, böyük hissələrdən 

ibarət məhsullar meyvələr, tərəvəzlərdir. 

Maye və yarım qatı  məhsullardan nümunə 

götürmək üçün onlar diqqətlə qarışdırılır. Çəlləklər isə 

bir yerdən digər yerə diyirlədərək götürülür. 



55 

 

Məhlul halında olan məhsullardan nümunəni 



xüsusi cihazlar vasitəsi ilə vaxtının konstruksiyası 

içərisində porşeni və  şarlı klapanı olan turbacıqdan 

istifadə etməklə götürürlər. Kisələrdə olan dənəvari 

məhsullardan kisənin yuxarısından, ortasından və  aşağı 

qatından şuplar vasitəsi ilə götürülər. 

Kartof və  tərəvəzlərdən götürülmüş orta 

nümunələr diqqətlə  kənar qarışıqlardan təmizlənir. 

Sonra yuyularaq silinir və qurudulur. Hər bir kartof 

yumurusu kökümeyvə uzununa 4 bərabər hissəyə 

bölünərək hər nümunədən ¼ götürülür sürtgəcdən 

kecirilir və qarışdırılır. Ağzı örtülən qaba yığılır. 

Baş  kələm başları  da  dörd  bərabər hissəyə 

bölünür və ¼ götürülür bıçaqla xırdalanır. Baş 

soğanlardan görülmüş nümunələr təmizlənir 4 hissəyə 

bölünərək bir hissə götürülür, bıçaqla xırdalanır. 

Püreyə  bənzər  ərzaqlar, tomat-pastadan nümunə 

götürülməzdən qabaq xırda dəmir mala və ya bıçaqla 

diqqətlə qarışdırılaraq sonra nümunə götürülürlər. 

Analiz üçün götürülmüş  ərzaq nümunələr ağzı kip 

bağlanan şüsə qablarda saxlanılır. 

 

 

 



 

 

 



 

 

56 



 

Müxtəlif tərəvəz bitkiləri məhsullarının lazım olan 

əsas keyfiyyət analizləri 

 



Məhsullar 

Quru madd

ə % 

Şə

k

ərl

ərin 

mi

q

dar

ı % 

Ni

şasta 

Tur

şululuq % 

S-vitamini mq% 

karotin 

Seleüloza 

Zülal 

Nitratlar mq

 kq 

1  Pomidor  + + - + + - - - + 

2  Xiyar  + + - - + - - - + 

3 Gül 


kələm + - - + + - + + + 

4 Ağbaş 


kələm 

+ + - + + - + + + 

5 Soğan  + + - - + - - - + 

6 Göy 


noxud + + + -  +  -  - + + 

7 Lobya + 

- - - 







8 Kök + 







9 Mətbəx 

çuğunduru 

+ + -  -  +  - + -  + 

10

Şirin bibər + + -  -  + + -  -  + 



11

Badımcan + + - - - - - - + 

12

Göy 


qabaq + - - - + - - - + 

13

Şəkərli 



qarğıdalı 

+ + + - + - + - + 

14

İspanaq  + - - + + + - - + 



15

Ravənd  + + - + + - + - + 

16

Qarpız  + + - + + - - - + 



17

Yemiş  + + + -  - + - - + 

18

Qabaq  + + + -  - + - - + 



19

Cəfəri + 







20



Kərövüz  







21

Turp + 









 



57 

 

Orqanoleptik üsülla keyfiyyətə nəzarət  



 

Tərəvəz məhsullarının keyfiyyətinə  nəzarət 

fiziki-kimyəvi üsullarla yanaşı orqanoleptik 

qiymətləndirmə üsulundan da istifadə olunur. Bu 

üsulla məhsulun istehsal dəyəri qiymətləndirilir. 

Orqanoleptik qiymətləndirmə hiss üzvülərinin 

köməyi ilə  həyata keçirilir: görmə, dada baxma, 

iyləmə, və s. Görmənin köməyi ilə vizual olaraq 

məhsulun rəngi, xarici görkəmi, forması  şəfafflığı 

öyrənilir. Eyni zamanda məhsulun dad keyfiyyəti, 

şirinliyi, duzluluğu acılığı, turşuluğu müəyyən olunur. 

Toxunaraq hiss etməklə  məhsulun özlülüyü, bərkliyi, 

sıxılma nəticəsində deformasiyaya uğraması haqqında 

müəyyən məlumatlar əldə olunur. 

Bu metodla analiz aparmaq üçün kimyəvi 

maddələrdən və cihazlardan istifadə olunur. Lakin işi 

yüngülləşdirmək üçün bir sıra prossedurlar, işıq 

qızdırmadan istifadə olunur. 

Yeyinti məhsullarının keyfiyyət analizlərini 

orqanoleptik göstəricilərin təyini ilə başlayırlar. 

Sonrakı  mərhələdə fiziki-kimyəvi analizləri həyata 

keçirirlər. 

Hazır məhsulların orqanoleptik göstəricilərini 

dada baxma (dequstasiya) yolu ilə keyfiyyət 

göstəricilərinin standartların və texniki şərtlərin 

tələbatına uyğunluğu müəyyən olunur. Bunun üçün 

ərzaq məhsullarının keyfiyyəti beşballı  şkala ilə 

qiymətləndirilir. Bu şkala keyfiyyətin 5 əsas 

58 

 

səviyyəsini  əhatə edir. Çox yaxşı-5 qiymət; yaxşı-4 



qiymət; kafi-3 qiymət; qeyri kafi-2 qiymət; pis-1 

qiymətlə qiymətləndirilir. 5 ballı, qiymətləndirmə ilə 

məhsulun qiymələndirilməsi yüksək ixtisaslı 

dequstatorlar tərəfindən həyata keçirilir. 

Orqanoleptik qiymətləndirmə zamanı ardıcıllığa 

rəyət olunması məsləhət görülür. 

Əvvəlcə vizual göstəricilər baxmaqla-xarici 

görnüş, forma, rəng, şəffaflıq və s; sonra iyi, qatılıq və 

dadı, tamı müəyyən edilir. 

 

Fiziki-kimyəvi tədqiqat üsulları 

 

Tərəvəz məhsullarının kimyəvi tərkibinin 



öyrənilməsində vitaminlərin, turşuların, ümumi 

turşululuğun, fəal turşululuğun, üzvi turşuların, 

şəkərlərin təyin olunmasında kimyəvi tədqiqat 

üsullarından istifadə olunur. 

Ərzaq məhsullarının sıxlığı, tərkibindəki quru 

maddənin miqdarı  və digər fiziki göstəricilər fiziki 

tədqiqat üsulları ilə təyin edilir. 

 

Mayelərin sıxlığının areometrlə təyini 

 

Arlometr silindrik şüşə formalı  hər iki ucu 

qaynaqlanmış bağlı çubuqdur. Bu cihazın yuxarı 

hissəsi nazik boğazdan ibarətdir ki, bu da dərəcələrə 

bölünmüş  şkaladır. Aşağı hissəsi isə içərisi 

doldurulmuş kürəcikdir. 



59 

 

Mayelərin sıxlığının areometrlə  təyin edilməsi 



Arximedin məlum qanununa əsaslanır. 

Mayeyə salınmış areometr üzərək maye ilə 

tarazlıq  əmələ  gətirir ki, bu zaman onun kütləsi 

mayedən sıxışdırıldığı mayenin kütləsinə bərabər olur. 

Areometrin mayeyə daxil olması mayenin qatılığından 

asılı olaraq qatılıq çox olanda areometr mayeyə az  və 

əksinə qatılıq az olarsa mayeyə çox daxil olacaq. 

Mayelərin sıxlılğını ölçən zaman areometrin 

dərəcələnmiş şkalasının suyun səthi ilə eyni səviyyədə 

olan dərəcədən hesablanmanı aparırlar. 



Təyin etmənin metodikası. Həcimin 250-500 

ml, olan şüşə silindr düzgün horizontal səthə qoyulur. 

Sonra onun içərisində  sıxlığı müəyyən olunacaq və 

temperatoru 20

0

C olan maye tökülür. Mayeni silindrin 



həcmini ¾-ü qədər doldurlar və mayeni elə tökürlər ki 

o köpüklənməsin. Bunun üçün maye astaca silindrin 

divarı boyu tökülür. Sonra quru təmiz areometr sakitcə 

mayenin daxilinə salınır. Bu zaman areometrin yuxarı 

boğazından tutaraq mayeyə salınır. Salan zaman 

areometr tam dayanıqlı  vəziyyət aldıqda onu sərbəst 

üzməyə buraxırlar. O maye səthində tarazlığını tam 

bərpa etdikdən sonra, onun suyun səthindən olan şkala 

üzrə hesablanmanı həyata keçirirlər. 

 

 

 

 

 

60 


 

Refraktometrik analiz üsulları 

 

Yeyinti məhsullarının 

refroktometrik üsullarla 

tədqiqi yüksək texniki 

dəqiqliyi və sadəliyi ilə 

xarakterizə olunur. 

Qatılaşdırılmış 

yeyinti məhsullarının 

istehsalında texniki-

kimyəvi nəzarətin həyata 

keçirilməsində 

refroktometrik  analiz 

üsulları vasitəsi ilə 

ərzaqların tərkibindəki 

yağların,  şəkərlərin, təbii  ədviyyələrin tərkibindəki 

quru maddələrin miqdarı təyin edilir. 



Ümumi məlumat.  İşıq  şüalarının sınması, o 

zaman müşahidə olunur ki, şüa bir mühütə keçir və 

eyni zamanda bu mühitləri sıxlıqları müxtəlif olsun. 

Şüanın düşmə bucağının sinusunun i

1, 

sınma bucağının 



sinusuna i

2

 olan nisbəti sabit kəmiyyət olub n



2

 

sındırma əmsalına bərabərdir. 



 

2

1



sin

sin


i

i

=n



 

 

Maddələrin işığı  sındırma  əmsalı, maddənin 



mühitindən işıq dalğasının üzunluğundan və  ətraf 

mühitin temperaturundan asılıdır. 



61 

 

Ağ  işıq mürəkkəb işıqdır, müxtəlif dalğa 



üzunluğuna malik şüalardam ibarətdir ki, mühitə 

düşdükdə parcalanır müxtəlif sadə şüalara və bunlarda 

mühitdə rəngli spektr zolağı əmələ gətirir. 

Yeyinti sanayesində istifadə olunan 

refraktometrlərin  əksərinin konctruksiyası maddələrin 

işığı sındırma bucağının ölcülməsinə əsaslanır. 

Refraktometrlərin 

əsas detalı 

sındırma 

göstəricisi dəqiq məlum olan ölcmə prizmalarıdır. Bu 

pirizmalar xüsusi sındırma göstəricilərinə malik 

minerallardan hazırlanır. 

Prizmaların  ən yüksək sındırma göstəricisinin 

həddi 1,30-1,54-dür. 

 


Yüklə 3,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin