Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Baki 2012 2 uot 006
Xidmətlərin sertifikatlaşdırılması sxemləri
Yüklə 6,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xidmətlərin sertifikatlaşdırılması sxemləri
507
Məcburi sertifikatlaşdırılmalı xidmətlərinin siyahısı № Xidmət qruplarının adları 1. Məişət radioelektron aparatlarının, elektrik məişət maşınlarının və cihazlarının təmiri və texniki xidməti 2.
Avtonəqliyyat vasitələrinin təmiri və texniki xidməti 3.
Mebellərin təmiri və hazırlanması 4.
Kimyəvi təmizləmə və rəngləmə 5.
Yaşayış binalarının təmiri və tikilməsi 6.
Hamamların xidmətləri 7.
Dəlləkxanaların xidmətləri 8.
Ayaqqabıların təmiri, rənglənməsi və tikilməsi 9.
Camaşırxanaların xidmətləri 10.
Tikiş maşınlarının, xəz və dəri məmulatlarının, papaq- ların və tekstil məmulatların təmiri üzrə xidmətlər; trikotaj məmulatların təmiri, tikilməsi və toxunması
11.
Dəmiryol nəqliyyatının xidmətləri 12.
Çay nəqliyyatının xidmətləri 13. Dəniz nəqliyyatının xidmətləri 14. Hava
nəqliyyatının xidmətləri 15.
Avtomobil nəqliyyatının xidmətləri 16. Şəhər nəqliyyatının xidmətləri 17. Ekspeditor xidmətləri 18.
Mənzil-kommunal xidmətləri 19.
Mədəniyyət idarələrinin xidmətləri 20.
Turizm xidmətləri və mehmanxana xidmətləri 21. Bədən tərbiyəsi və idman xidmətləri 22. Tibbi
xidmətlər 23.
Sanatoriya- sağlamlıq xidmətləri 24. Təhsil sistemində xidmətlər 25. Ticarət xidmətləri 26. Ictimai
peşə xidmətləri
508
• ictimai iaşə; • avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişinlərin daşınması. Xidmətlər arasında turizm xüsusi yer tutur. Normativ sənədlər turizmi giriş (xaricdən gəlmə), səyyar və daxili olmaqla üç sinfə bölür. Giriş turizmi dedikdə, ölkədə daimi yaşamayanların səyahəti başa düşülür. Daxili turizm–bu ölkədə daimi yaşayan vətəndaşların ö lkə hüdudlarında səyahətidir. Səyyar turizm dedikdə, ölkə və- təndaşlarının digər ölkəyə səyahəti başa düşülür. Giriş və daxili turizmlərin inkişafı üçün hər bir ölkə turizm üzrə agentliklərin işlərini turizm üzrə Ümumdünya təşkilatının sənədlərinə uyğun, beynəlxalq normalar əsasında qurmalıdır. Səyyar turizmə gəldikdə isə hər bir ölkə sertifikatlaşdırılmış turizm
agentliklərinə malik olmalıdır. Turizm
agentliklərinin xidmətlərinin sertifikatlaşdırılması zamanı ekspertlər, firma tərəfindən turistlərin həyatının, sağlamlığının, təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və onların əmlakının qorun
ması üçün lazımi şəraitin yaradıldığı barədə sənədləşdirilmiş təsdiq almalıdırlar. Bunun üçün ekspert aşağıdakıları yoxlayır: • agentliyin ( firmanın) qəbul edən tərəflə müqavilələri; • müştərilərlə müqavilələri; • turların informasiya təminatını; • xidmətlərin təqdim olunması texnologiyasını; • işin təşkilini. Sertifikatlaşdırmanın müvəffəqiyyəti və uyğunluq sertifikatının etibarlılığı ekspertin ixtisas səviyyəsindən asılıdır. Ekspert lazımi həcmdə xüsusi biliklərə, erudisiyaya və praktiki təcrübəyə malik olmalıdır. Hər bir suala savadlı cavab verə bilməli, çatışmamazlıqların aradan qaldırılması və xidmətlərin təqdim olunması texnologiyasının təkmilləşdirilməsi üçün real məsləhətlər verə bilməlidir. 1994-cü ildə dövlət başçılarının qərarına əsasən, MDB ö lkələrinin turizm üzrə Şurası yaradılmışdır və Şura, turizm xidmətlərinin standartlaşdırılması və sertifikatlaşdırılması işləri ilə məşğul olur. 1995-ci ildə turizmdə standartların və sertifikatlaşdırma sistem lərinin unifikasiyası üzrə Konsepsiyanın layihəsi işlənmişdir və dövlətlərarası standartlar kimi Rusiyanın ГОСТ R 50681–94, 509
“Turizm-ekskursiya xidməti. Turizm xidmətlərinin layihələndiril- məsi”, ГОСТ R 50645–94 “Turizm-ekskursiya xidməti. Turizm xidmətləri. Ümumi tələblər” standartları qəbul olunmuşdur. Şuranın bu
qərarları turizm və mehmanxana xidmətlərinin standartlaşdırılma- sı, metrologiyası və sertifikatlaşdırılması üzrə milli orqanlar üçün məcburi sayılmışdır. Bu
sahədə sertifikatlaşdırmada məqsəd aşağıdakılardır: turizm xidmətlərinin, onları təklif edən təşkilatların məsuliyyətsiz fəaliyyətindən qorunması; turistin həyatının, sağlamlığının və əmlakının qorunması; turizm xidmətinin göstərilmiş göstəricilərinin keyfiyyətinin təsdiqi; turizm və mehmanxana biznesinin intensiv inkişafı üçün əlverişli ictimai, hüquqi və iqtisadi mühitin formalaşdırılması; turizmə iqtisadiyyatın mühüm sektoru kimi dövlət kö məyi tədbirlərinin işlənməsi. “ Müstəqil dövlətlər birliyinin iştirakçı ölkələrində turizm sahəsində dö vlətlərarası standartların və sertifikatlaşdırma sistemlərinin işlənməsi və tətbiqi üzrə Konsepsiya”nın son variantı 1996-cı ildə MDB ölkələrinin nümayəndələrinin və ekspertlərinin müşavirəsində qəbul olunmuşdur. Bundan başqa turizm xidmətlərinin standartlaşdırılması və sertifikatlaşdırılması üzrə Dövlətlərarası Texniki Komitənin yaradılması haqqında qərar qəbul edilmişdir. Bu komitə standartlaşdırma, sertifikatlaşdırma və metrologiya sahəsində milli orqanlarla birlikdə aşağıdakı məsələləri həll etməlidir: • turizmdə standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma üzrə ümumi dö vlətlərarası prinsiplərin işlənməsi; • məcburi
sertifikatlaşdırılmalı turizm
xidmətlərinin siyahısının nəşri; • MDB-nin üzv ö lkələrinin milli standartlarının dövlətlərarası standartlar kimi tətbiq edilməsinin məqsədəuyğunluğunun müəyyən edilməsi; • sertifikatlaşdırma orqanlarının akkreditasiya qaydasının təyin edilməsi. Məhsul bazarında olduğu kimi, xidmətin də keyfiyyəti onun rəqabətə davamlılığının təyinedici faktorudur. Buna görə də xidmətlərin sertifikatlaşdırılması, onların keyfiyyətinin obyektiv qiyməti kimi, xarici ölkələrdə geniş inkişaf tapmışdır.
510
İxtiyari qiymətləndirmə üçün meyarların təyini mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xidmətlərin sertifikatlaşdırılması meyarlarının seçilməsi, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, mühüm və xidmətlərin uyğunluğunun qiymətləndirilməsinin ən çətin mərhələsidir. Yaponiyada xidmətlərin keyfiyyətinə yanaşma maraqlıdır. Keyfiyyət məsələləri üzrə Yapon mütəxəssisləri xidmətlərin keyfiyyət para- metr lərini istehsalçı üçün, onların əhəmiyyətini nəzərə almaqla, şərti olaraq sinifləşdirməyi məsləhət görür. Bu nöqteyi-nəzərdən aşağdakılar fərqləndirilir: • istehsalçıların görmədiyi “daxili” keyfiyyət (məsələn: texniki xidmət); • isteh lakçının gördüyü “maddi” keyfiyyət (məhsulun, mehmanxana xidmətinin, restoran yeməyinin və i.a. keyfiyyəti); • istehlakçının gördüyü “qeyri-maddi” keyfiyyət (reklamın doğruluğu, savadlı tərtib olunmuş sənəd, istifadə üçün asan başa düşülən informasiyalı etiketləşdirmə və i.a.); • “psixoloji keyfiyyət” (qonaqsevərlik, nəzakətlilik, diq- qətlilik və i.a.); • xid
mət vaxtı. Bu cür
yaxınlaşma xidmətlərin istehsalçıların istəklərinə uyğunluğunu daha düzgün qiymətləndirməyə və sertifikatlaş-dırma üçün lazımi meyarları təyin etməyə imkan verir. Xidmətlərin qiymətləndirilməsi üzrə dünya təcrübəsinin müəyyən nailiyyətini İSO 9004-2 “Xidmətlər üzrə Rəhbəredici gö stərişlər”-İSO beynəlxalq standartının qəbul edilməsini saymaq olar. Bu standart, xidmətlərin milli standartlaşdırılması və sertifikatlaşdırılması üçün metodiki əsasdır. Ümumi planda, xidmətlərə tələbləri təyin edən xarak- teristikalara aşağdakılar aiddir: gözləmə vaxtı, yerinə yetirmə müddətlərinin gözlənilməsi, heyətin və avadanlığın sayı və digər kəmiyyət xarakteristikaları; istehlakçıların inam dərəcəsi, təhlükəsizlik, nəzakətlilik, estetiklik, rahatlıq, gigiyena tələblərinə uyğunluq və digər keyfiyyət xarakteristikaları. Xarici ö lkələrdə xidmətlərin sertifikatlaşdırılmasının milli sistemləri ilə yanaşı bəzi xidmət sahələrində, mahiyyətcə sertifikatlaşdırmaya analoji olan xidmət sahəsində attestasiya aparan,
511
regional və beynəlxalq təşkilatlar fəaliyyət göstərirlər. Məsələn: kimyəvi təmizləmə və rəngləmə üzrə Beynəlxalq Avropa texniki mərkəzi İngiltərənin, Hollandiyanın, Belçikanın və İsveçrənin kimyəvi təmizləmə müəssisələrinin attestasiyasını aparır. Bu prosedur könüllü xarakter daşıyır, lakin istehlakçıların attestasiya olunmuş müəssisəyə inamını daha da yüksəkdir. Xidmətlərin təhlükəsizliyə sertifikatlaşdırılması məcburi xarakter daşıyır. Xidm ət sahəsində attestasiya üzrə beynəlxalq təşkilatlara Beyn əlxalq Hava Nəqliyyatı Assosiasiyası, Sosial Sığortalama üzrə Beyn əlxalq Assosiasiya, Avtoturizm üzrə Avropa Federasiyası, Ümumdünya Turizm t əşkilatı, Ümumdünya Poçt İttifaqı və digərləri aiddirl ər.
512
Артемьев Б.Г., Голубев С.М. Справочное пособие для работников метрологических служб. М. В 2-х кн. Изд-во стандартов, 1990 2. Сергеев А.Г. Метрологическое обеспечение эксплуатации технических систем. М. Изд-во. МГОУ, АО «Росвузнаука», 1994
3. Бурдин Г.Д. Справочник по международной системе единиц. М. Издательство стандартов, 1977
Камке Д., Крамер К. Физическое основы единиц измерений. М. Мир, 1980
Актуальное проблемы метрологии в радиоелектронике. Под ред. В.К Коробова. М. Изд-во стандартов,1995
Проников А.О. Надежность машин. М. Машиностроение, 1978
Фрумкин В.Д., Рубичев Н.А. Тeория вероятностей и статистика в метрологии и измерительной технике. М. Наука, 1987 8. Крещик В.В. Метрологическое обеспение експлуатации сложных изделий. М. Изд-во стандартов, 1989
Ящерицин П.И. Основы технологии механической обработки и сборки в машиностроении. Минск. Изд-во «Вышейшая школа», 1974 10. Qafarov A.M. Qarşılıqlı əvəzolunma, standartlaşdırma və texniki ölçmə. Bakı, “Çaşıoğlu”, 2007
Рабинович С.Г. Погрешность измерений. Л. Энерго-атом- издат. 1978
Сергеев А.Г. Метрологическое обеспечение автомо-биль- ного транспорта. М. Транспорт, 1988
Журавлёв Л.Г. и др. Методы электрических изме-рений. Л. Энергоатомиздат, 1990
Сергеев А.Г. Метрология M. Логос, 2004 15. Qafarov A.M. Qarşılıqlı əvəzolunma, standartlaşdırma və texniki ö lçmə, Bakı, “Çaşıoğlu”, 2007 513
lçmə prosesləri və onların avtomatlaşdı-rması, Bakı, “Çaşoğlu”, 2006 17. Qafarov A.M. Standartlaşdırmanın əsasları, Bakı, “Çaşıoğlu”, 2007
Qafarov A.M., Quliyev S.Ə., Musayev V.R. Metrologiya, standartlaşdırma və keyfiyyətə nəzarət. Bakı, 1998
Qafarov A.M., Şıxseyidov A.Ş., Əliyev E.A. Məhsulun sınağı. Bakı, “Çaşıoğlu”, 2007
Qafarov A.M., Şıxseyidov A.Ş., Əliyev E.A.. Sertifi- katlaşdırma. Bakı, “Çaşıoğlu”, 2007
Сергеев А.Г., Латышев М.В., Терегеря В.В. Метрология, Стандартизация и Сертификация. М., Логос, 2005
AZS 1.0-96 23. AZS 1.2-96 24. AZS 1.3-96 25. AZS 1.4-96 26. AZS 1.5-96 27. AZS 1.6-96 514
Lapas funksiyası Cədvəl 1 t 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0,0
0,0000 0,0040
0,0080 0,0120
0,0160 0,0199
0,0239 0,0279
0,0319 0,0359
0,1 0398
0438 0478
0517 0557
0596 0636
0675 0714
0753 0,2
0793 0832
0871 0910
0948 0987
1026 1064
1103 1141
0,3 1179
1217 1255
1293 1331
1368 1406
1443 1480
1517 0,4
1554 1591
1628 1664
1700 1736
1772 1808
1844 1879
0,5 1915
1950 1985
2019 2054
2088 2123
2157 2190
2224 0,6
2257 2291
2324 2357
2389 2422
2454 2486
2517 2549
0,7 2580
2611 2642
2673 2703
2734 2764
2794 2823
2852 0,8
2881 2910
2939 2967
2995 3023
3051 3078
3106 3133
0,9 3159
3186 3212
3238 3264
3289 3315
3340 3365
3389 1,0
3413 3438
3461 3485
3508 3531
3554 3577
3599 3621
1,1 3643
3665 3686
3708 3729
3749 3770
3790 3810
3830 1,2
3849 3869
3888 3907
3925 3944
3962 3980
3997 4015
1,3 4032
4049 4066
4082 4099
4115 4131
4147 4162
4177 1,4
4192 4207
4222 4236
4251 4265
4279 4292
4306 4319
1,5 4332
4345 4357
4370 4382
4394 4406
4418 4429
4441 1,6
4452 4463
4474 4484
4495 4505
4515 4525
4535 4545
1,7 4554
4564 4573
4582 4591
4599 4608
4616 4625
4633 1,8
4641 4649
4656 4664
4671 4678
4686 4693
4699 4706
1,9 4713
4719 4726
4732 4738
4744 4750
4756 4761
4767 2,0
4772 4778
4783 4788
4793 4798
4803 4808
4813 4817
2,1 4821
4826 4830
4834 4838
4842 4846
4850 4854
4857 2,2
4861 4864
4868 4871
4874 4878
4881 4884
4887 4890
2,3 4893
4896 4898
4901 4904
4906 4909
4911 4913
4916 2,4
4918 4920
4922 4925
4927 4929
4931 4932
4934 4936
2,5 4938
4940 4941
4943 4945
4946 4948
4949 4951
4952 2,6
4953 4955
4956 4957
4959 4960
4961 4962
4963 4964
2,7 4965
4966 4967
4968 4969
4970 4971
4972 4973
4974 2,8
4974 4975
4976 4977
4977 4978
4979 4979
4980 4981
2,9 4981
4982 4982
4983 4984
4984 4985
4985 4986
4886 3,0
4986
3,5
4998
4,0
4999
515
Cədvəl 2
N P inanma ehtimalında 0,90 0,95 0,98 0,99 0,999 2 6,31 12,71 31,82
63,68 636,62
3 2,92
4,30 6,97
9,93 31,60
4 2,35
3,18 4,54
5,84 12,92
5 2,13
2,78 3,75
4,60 8,61
6 2,02
2,57 3,37
4,06 6,87
7 1,94
2,45 3,14
3,71 5,96
8 1,90
2,37 3,00
3,50 5,41
9 1,86
2,31 2,90
3,36 5,04
10 1,83
2,26 2,82
3,25 4,78
11 1,81
2,23 2,76
3,17 4,59
12 1,80
2,20 2,72
3,11 4,44
13 1,78
2,18 2,68
3,06 4,32
14 1,77
2,16 2,65
3,01 4,22
15 1,76
2,15 2,62
2,98 4,14
16 1,75
2,13 2,60
2,95 4,07
17 1,75
2,12 2,58
2,92 4,02
18 1,74
2,11 2,57
2,90 3,97
19 1,73
2,10 2,55
2,88 3,92
20 1,73
2,09 2,54
2,86 3,88
∞ 1,65
1,96 2,33
2,58 3,29
516
əlif qiymətləndirilmələrdə Fişer meyarı
Cədvəl 3
k 2 F q k 1 -d ə 1 2 3 4 5 6 8 12 16 ∞ q=0,05 2 18,51 19,00 19,16 19,25 19,30 19,33 19,37 19,41 19,43 19,50 4 7,71
6,94 6,59
6,39 6,26
6,16 6,04
5,91 5,84
5,63 6 5,99 5,14 4,76
4,53 4,39
4,28 4,15
4,00 3,92
3,67 8 5,32 4,46 4,07
3,84 3,69
3,58 3,44
3,28 3,20
2,93 10
4,96 4,10
3,71 3,48
3,33 3,22
3,07 2,91
2,82 2,54
12 4,75
3,88 3,49
3,26 3,11
3,00 2,85
2,69 2,60
2,30 14
4,60 3,74
3,34 3,11
2,96 2,85
2,70 2,53
2,44 2,13
16 4,49
3,63 3,24
3,01 2,85
2,74 2,59
2,42 2,33
2,01 18
4,41 3,55
3,16 2,93
2,77 2,66
2,51 2,34
2,25 1,92
20 4,35
3,49 3,10
2,87 2,71
2,60 2,45
2,28 2,18
1,64 30
4,17 3,32
2,92 2,69
2,53 2,42
2,27 2,09
1,99 1,62
∞ 3,84 2,99
2,60 2,37
2,21 2,09
1,94 1,75
1,64 1,00
q=0,01 2 98,49 99,00 99,17 99,25 99,30 99,33 99,36 99,42 99,44 99,50 4 21,20 18,00 16,69 15,98 15,52 15,21 14,80 14,37 14,15 13,46 6 13,74 10,92 9,78 9,15
8,75 8,47
8,10 7,72
7,52 6,88
8 11,26
8,65 7,59
7,01 6,63
6,37 6,03
5,67 5,48
4,86 10 10,04 7,56 6,55
5,99 5,64
5,39 5,06
4,71 4,52
3,91 12
9,33 6,93
5,95 5,41
5,06 4,82
4,50 4,16
3,98 3,36
14 8,86
6,51 5,56
5,03 4,69
4,46 4,14
3,80 3,62
3,00 16
8,53 6,23
5,29 4,77
4,44 4,20
3,89 3,55
3,37 2,75
18 8,28
6,01 5,09
4,58 4,25
4,01 3,71
3,37 3,20
2,57 20
8,10 5,85
4,94 4,43
4,10 3,87
3,56 3,23
3,05 2,42
30 7,56
5,39 4,51
4,02 3,70
3,47 3,17
2,84 2,66
2,01 ∞ 6,64
4,60 3,78
3,32 3,02
2,80 2,51
2,18 1,99
1,00
517
GİRİŞ ................................................................................................ 3 I BÖ LMƏ. METROLOGİYA I F ƏSİL. METROLOGİYANIN ƏSAS TERMİNLƏRİ VƏ ANLA YIŞLARI. FİZİKİ KƏMİYYƏTLƏRİN VAHİDLƏRİNİN VƏ ÖLÇMƏNİN VAHİDLİYİNİN ƏKS ETDİRİLMƏSİ 1.1.
Kəmiyyətlərin və şkalaların fiziki xassələri ............................. 5 1.2. Fiziki kəmiyyətlər və onların vahidlər sistemi ......................... 13 1.3.Vahid lərin beynəlxalq sistemi (SI sistemi) ............................... 21 1.4. Fiziki kəmiyyət vahidlərinin əks etdirilməsi və onların ölçü lərinin verilməsi ................................................................. 30 1.5.SI sisteminin vahid ləri etalonları................................................ 41
FƏSİL. TEXNİKİ SİSTEMLƏRİN PARAMETRLƏRİNİN ÖLÇÜL MƏSİ TEXNİKASININ ƏSASLARI 2.1.Ölç
mənin modeli və metrologiyanın əsas postulatları............... 47 2.2.Ölç
mənin növləri və metodları................................................... 49 2.3.Ö
lçmələrin xətaları..................................................................... 55 2.4.Xətaların normalaşdırılması və ölçmənin nəticələrinin
təqdim edilməsi.......................................................................... 66 2.5.Ö lçmənin nəticələrinə düzəlişlərin daxil edilməsi..................... 67 2.6.Ö lçmənin sistematik xətasının ləğv edilmiş hissəsinin (tərkibinin) qiymətləndirilməsi.................................................. 71 2.7.Kobud xətaların (yanılmaların) müəyyənləşdirilməsi və ləğv
edilməsi...................................................................................... 73 2.8.Ö
lçmənin keyfiyyəti................................................................... 75 2.9.Ö
lçmənin nəticələrinin emalı metodları..................................... 80
2.9.1.Çoxdəfəli birbaşa bərabərdəqiqli ölçmə............................ 80 2.9.2.Qeyri- bərabər dəqiqli ölçmə.............................................. 82
2.9.3.Birdəfəlik ölçmə................................................................ 82
2.9.4.Dolayısı ilə ölçmə.............................................................. 89
2.9.5.Müştərək (birgə) və birləşmiş ölçmələr............................. 98 2.10.Dinamik ö lçmələr və dinamik xətalar...................................... 98
518
2.10.1.Dinamik ö lçmələrin xarakteristikaları........................... 98 2.10.2.Dinamik ö lçmələr və determinə edilmiş xətti ölçü
zəncirlərinin xətaları.................................................. 101
2.10.3.Təsadüfi proseslərin dinamiki xətaları........................ 114 2.11.
Xətaların cəmlənməsi............................................................. 117
FƏSİL. ÖLÇMƏ VASİTƏLƏRİNİN METROLOJİ XARAKTERİSTİKALARININ NORMALAŞDIRILMASI 3.1.Ö
lçmə vasitələrinin növləri...................................................... 125 3.2.Ö
lçmə vasitələrinin metroloji xarakteristikaları....................... 128 3.3.Ö
lçmə vasitələrinin dəqiqlik sinifləri....................................... 146 3.4.Ö
lçmə sisteminin xətalarının hesablanması............................. 155 3.5.Rəqəmli ölçmə vasitələrinin metroloji xarakteristikaları......... 161 3.5.1. Ümumi müddəalar.......................................................... 161 3.5.2.Rəqəmli ölçmə vasitələrinin statik xətaları.................... 165 3.6.Metroloji xarakteristikaların normalaşdırma modelləri............. 183 3.7.Ö
lçmə vasitələrinin dinamik xətalarının
normalaşdırılması..................................................................... 188
ETİBARLILIĞI 4.1.
Metroloji etibarlılıq nəzəriyyəsinin əsas anlayışları................. 195 4.2.Ö
lçmə vasitələrinin metroloji xarakteristikalarının istismar
prosesində dəyişməsi................................................................ 196 4.3.Ö
lçmə vasitələrinin vaxta görə dəyişən xətalarının modeli....................................................................................... 199 4.3.1.Xətanın dəyişməsinin xətti modeli................................. 199 4.3.2.Xətanın dəyişməsinin eksponensial modeli................... 201
4.4.Metroloji etibarlılıq və yoxlamalararası intervallar................... 205 V FƏSİL. ÖLÇMƏ VASİTƏLƏRİNİN SEÇİLMƏSİ 5.1.Ümumi müddəallar................................................................... 206 5.1.1.Yoxlama və nəzarət haqqında anlayışlar............................... 206 5.2.Ö
lçmə vasitələrinin seçilməsi prinsipləri. Ölçmə vasitəsinin
dəqiqləşdirmə əmsalına görə seçilməsi..................................... 210 5.3.Ö
lçmə vasitələrinin dinamiki ölçmələrdə seçilməsi................. 217 519
5.4.Rəqəmli ölçmə vasitələrinin metroloji xarakteristikalara görə seçilməsi................................................................................... 232 VI FƏSİL. METROLOJİ TƏMİNATIN PRİNSİPLƏRİ 6.1.Metroloji təminatın əsasları...................................................... 238 6.2.Metrologiyanın normativ-hüquqi əsasları................................ 239 6.3.Metroloji xidmətlər və təşkilatlar............................................. 243 6.3.1.Azərbaycan Respublikası Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi.......................... 243 6.3.2.Beynəlxalq metrologiya təşkilatları............................... 244 6.4.Dö
vlət metroloji nəzarəti və yoxlaması .................................. 248 6.4.1.Nəzarət və yoxlama haqqında anlayışlar....................... 248 6.4.2.Ö lçmə vasitələrinin dövlət sınağı................................... 250 6.4.3.Ö lçmə vasitələrinin yoxlanması..................................... 252 6.4.4.Ö lçmə vasitələrinin kalibrlənməsi.................................. 256 6.4.5.Ö lçmə vasitələrinin və sınaq avadanlıqlarının metroloji a ttestasiyası..................................................... 258 6.4.6.Ö lçmə vasitələrinin sertifikatlaşdırma sistemi............... 260 6.5.Ö lçmənin yerinə yetirilməsi metodikası................................... 262 6.6.Metroloji ekspertiza.................................................................. 264 6.7.Ö
lçmənin vəziyyətinin analizi.................................................. 265 6.8.Ö
lçmənin və nəzarətin təşkili prinsipləri.................................. 270
FƏSİL. RİYAZİ STATİSTİKANIN BƏZİ QANUNLARININ Ö LÇMƏ PROSESLƏRİNDƏ TƏTBİQİ 7.1.Ö
lçmə proseslərində istifadə olunan əsas qanunlar.................. 273 7.2.
Xətaların təyin edilməsinin çoxfaktorlu planlaşdırma metodu...................................................................................... 281
8.1.Ö
lçü zəncirləri və onların növləri.............................................
287 8.2.Ölçü zəncirlərinin hesablanması metodları.............................. 292 8.3.Ölçü zəncirlərinin hesablanmasının nizamlama metodu.......... 303 520
LM Ə. STANDARTLAŞDIRMA IX FƏSİL. STANDARTLAŞDIRMA SİSTEMİNİN ƏSASLARI 9.1.Stand artlaşdırmanın əsas anlayışları........................................ 306
X FƏSİL. STANDARTLAŞDIRMANIN ÜMUMİ MÜDDƏALARI 10.1.Standartl aşdırmanın məqsəd və vəzifələr................................. 313 10.2.Standartlaşdırmanın əsas prinsipləri ...................................... 314 10.3.Standartlaşdırma üzrə işlərin təşkili......................................... 316 10.4.Standartlaşdırma üzrə normativ sənədlərin kateqoriyaları və
standartların növləri............................................................... 318 10.5.Standartlaşdırma sahəsində beynəlxalq elmi-texniki
əməkdaşlıq.............................................................................. 322 10.6.Standartlar ın tətbiqi................................................................ 323 10.7.Standartlara əməl edilməsinə dövlət nəzarəti......................... 325 10.8.Standartlaşdırmanın metodiki əsasları.................................... 326 10.9.Kompleks stan dartlaşdırma.................................................... 328 10.10.Qabaqlayıcı standartlaşdırma............................................... 329
11.1.Dö
vlət standartlarının işlənməsi............................................. 331 11.2.Sahə standartlarının işlənməsi................................................ 336 11.3.Müəssisə standartlarının işlənməsi........................................ 339 11.4.Texn iki şərtlərin işlənməsi..................................................... 340
FƏSİL. DETALLARIN HƏNDƏSİ PARAMETRLƏRİNİN SAPMALARININ STANDARTLAŞDIRILMASI 12.1.Det
alların həndəsi parametrlərinin sapmalarının
sinifləri.................................................................................... 347 12.2.Nominal, həqiqi və hədd ölçüləri, hədd sapmaları, müsaidə
və oturtmalar........................................................................... 359 12.3.Maşın hissələri birləşmələrinin və başqa məmulatların
müsaidə və oturtmalar sisteminin qurulmasının vahid prinsipləri............................................................................. 360 12.4.Hamar silindrik birləşmələrin müşaidə və oturtmaları 521
sistemi..................................................................................... 364 12.5.H ədd sapmalarının və oturtmaların cizgilərdə ərilməsi............................................................................ 369 12.6. Kvalitetlər............................................................................... 371 12.7.Det alların səthlərinin forma və yerləşmələrinin sapm alarının normalaşdırılması............................................. 372 12.8.Det alların səthlərinin forma və yerləşmələrinin müsaid ələrinin cizgilərdə göstərilməsi................................... 381 12.9.S əthin kələ-kötürlüyünün normalaşdırılması və göst ərilməsi sistemi................................................................ 385 12.10.Det alların səthlərinin dalğalılığı........................................... 395 12.11. Səthin kələ-kötürlüyünün, dalğalılığının və forma xətalarının maşınların qarşılıqlı əvəzolunmasına və
keyfiyyətinə təsiri.................................................................
397
III BÖ LMƏ. SERTİFİKATLAŞDIRMA
FƏSİL. SERTİFİKATLAŞDIRMANIN MAHİYYƏTİ VƏ MƏZMUNU 13.1.
Əsas terminlər və anlayışlar................................................... 399 13.2.S
ınaq laboratoriyaları............................................................. 401 13.3.
Uyğunluq haqqında məlumatlandırılma üsulları................... 405 13.4.M
əcburi və könüllü sertifikatlaşdırmanın mahiyyəti............ 409 13.5.
Məhsul haqqında informasiyanı standartlaşdırılması
və kodlaşdırılması................................................................ 412
FƏSİL. MİLLİ SERTİFİKATLAŞDIRMA SİSTEMİ AZS 14.1.
Əsas müddəalar...................................................................... 417 14.2.
Sertifikatlaşdırmanın məqsədləri............................................ 419 14.3.
Sertifikatlaşdırma üzrə fəaliyyətə ümumi tələblər................. 420 14.4.Milli sertifikatlaşdırma sisteminin strukturu.......................... 421
FƏSİL. HƏMCİNS MƏHSULUN SERTİFİKATLAŞDIRMA SİSTEMİ 15.1.H
əmcins məhsulların sertifikatlaşdırma sisteminə t ələblər.................................................................................... 423
522
15.2.H əmcins məhsulun sertifikatlaşdırma sisteminin təşkilati strukturu.................................................................................. 424 15.3.HMS sisteminin təşkilati sənədlərinə tələblər........................ 426 15.4. Həmcins məhsulun sertifikatlaşdırılmasının aparılma qaydaları................................................................................. 427 15.5.Xarici uyğunluq sertifikatının tanınması................................ 432 15.6.Milli sertifikatlaşdırma sisteminin Dövlət Reyestrinin
aparılma qaydaları.................................................................. 433
16.1.Rusiya Federasiyasında sertifikatlaşdırmanın hüquqi
əsasları.................................................................................... 434 16.1.1.“
İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında” və sertifikatlaşdırma......................................... 434 16.2.Almaniyada sertifikatlaşdırma............................................... 438 16.3.Fransada sertifikatlaşdırma.................................................... 445 16.4.Yaponiyada sertifikatlaşdırma............................................... 448 16.5.
ABŞ-da sertifikatlaşdırma...................................................... 452 16.6.Avstraliyada sertifikatlaşdırma............................................... 456
FƏSİL. BEYNƏLXALQ SERTİFİKATLAŞDIRMA 17.1.
Sertifikatlaşdırma sahəsind İSO-nun fəaliyyəti...................... 457 17.2.Elektrotexniki məmulatların sertifikatlaşdırılmasının
beynəlxalq sistemi BEK (EM SBS)....................................... 459 17.3.Elektron texnikası məmulatlarının sertifikatlaşdırılması üzr ə beynəlxalq BEK sistemi ................................................ 462 17.4.BMT-nin Avropa İqtisadi Komissiyasının (AİK) f əaliyyətində sertifikatlaşdırma............................................. 467 17.5.
Sınaq laboratoriyalarının akkreditasiyası üzrə beynəlxalq konfrans v ə beynəlxalq akkreditasiya sistemləri.................... 471
18.1.Avropa Birliyində (AB) sertifikatlaşdırma............................. 476 18.2.MDB- də sertifikatlaşdırma..................................................... 486
523
FƏSİL. EKOLOJİ SERTİFİKATLAŞDIRMA................ 491 XX FƏSİL. XİDMƏTLƏRİN SERTİFİKATLAŞDIRILMASI.................................................. 501 Ədəbiyyat....................................................................................... 511 Əlavələr.......................................................................................... 513
524
texnika elmləri doktoru, professor
METROLOG İYA STANDARTLAŞDIRMA SERTİFİKATLAŞDIRMA (Ali Texniki Məktəblər üçün dərslik)
525
Nəşriyyatın direktoru Mətbəənin direktoru
Redaktor M.Ş. Zeynalova Texniki redaktor R.Y. Bağırova Korrektor M.Ş. Zeynalova Kompü ter yığımı M.F. Məmmədova Kompüter dizaynı Z.M. Nağıyeva Document Outline
Yüklə 6,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|