Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 29. 07. 2013-cü il tarixli 754
Yüklə 68,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n Verilən bitki adlarına müvafiq olaraq cədvəli tamamlayın: Bitkinin adı Meyvənin tipi Birtoxumlu, yaxud çoxtoxumlu 1. Cümlələrdə səhv fikirləri düzəldin. a) Qarağatın meyvəsi çəyirdək meyvələrə aiddir. b) Gavalı şirəli, çoxtoxumlu yalançı meyvədir. c) Noxudun meyvəsi quru buynuzmeyvədir. 2. Hər sətirdə “artıq” sözü qeyd edin. Seçiminizi əsaslandırın. a) Çəyirdək meyvə, qutucuq, giləmeyvə b) Quşüzümü, şaftalı, pomidor, üzüm c) Buynuzmeyvə, dənmeyvə, toxumçameyvə, qozmeyvə 3. Diaqramın A– B və C – D hissələrində oxşar və fərqli cəhətləri müqayisə edin. qarağat, fındıq, noxud, pomidor, günəbaxan A B C Açar sözl e r Birtoxumlu meyvə Çoxtoxumlu meyvə Şirəli meyvə Quru meyvə Toxum Meyvəyanlığı Meyvə örtülütoxumluların generativ orqanı olub __ və __ ibarətdir. Meyvələr meyvəyanlığına görə __ və __, toxumun sayına görə isə __ və ya __ olur. 85 84 CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU / Bitkilərin generativ orqanları D 2 2 Paxlameyvə. Meyvəyanlığı iki taycıqdan ibarətdir. Toxumları taycıqlardakı yuvalarda yerləşir. Paxlameyvə yetişdikdə taycıqlar quruyaraq burulur və toxumlarını tullayır. Noxud, lobya, soya, aka- siyanın meyvələri paxlameyvədir. Çoxtoxumlu quru meyvələr. Meyvəyanlığı əksər hallarda açılan olur. Onların toxumunda xarici təsirlərdən qorunmaq üçün qabıq qalın olur. Paxlameyvə Buynuzmeyvə Qutucuqmeyvə Qutucuqmeyvə. Toxumları yetişdikdən sonra qutucuq üzərində olan dəliklərdən və ya yarıqlardan tökülür. Qutucuqmeyvələr pam- bıqda, lalədə, xaşxaşda, tütündə, bənövşədə rast gəlinir. Buynuzmeyvə. Meyvələri paxlameyvədə olduğu kimi iki taycıq- dan ibarətdir. Lakin bunlarda toxumlar arakəsmə üzərində yerlə- şir. Belə meyvələrə kələm, turp, vəzərək, şalğam misal göstərilə bilər. ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR 4. Səhv fikirləri düzəldin: 1. Lobya toxumunda ləpələr daha iri olur. 2. Bütün toxumların iki ləpəsi və endospermi olur. 3. İkiləpəli bitkilərin hamısında toxumlar eyni quruluşludur. 4. Toxumlar xaricdən qabıqla örtülmüşdür. 2. Düzgün variantı müəyyən edin: a) Dişiciyi və erkəkciyi olan çiçəklər – ikievli/ikicinsli adlanır. b) Üzə- rində həm dişi, həm də erkək çiçəklər olan bitkilər – birevli/ikievli ad- lanır. c) Yalnız dişiciyi və ya yalnız erkəkciyi olan çiçəklər – birev- li/ikicinsli çiçəklər adlanır. d) Əgər bir bitkinin üzərində dişi, digər bitkinin üzərində isə erkək çiçəklər inkişaf edirsə, belə bitkiləri – iki- evli/ikicinsli adlandırırlar. 3. Cədvəlin “Bitkinin adı” sütunundakı səhvləri düzəldin. Düzgün ca- vabları dəftərinizdə qeyd edin. 1. Uyğunluğu müəyyən edin: Tozluq Yumurtalıq Erkəkcik sapı Sütuncuq Ağızcıq Erkəkcik Dişicik Meyvə tipi Giləmeyvə Qutucuq Çəyirdəkmeyvə Buynuzmeyvə Qozmeyvə Dənmeyvə Toxumça Paxlameyvə Bitkinin adı Noxud Xaşxaş Kələm Buğda Günəbaxan Fındıq Gavalı Qarağat 86 6. Üç çoxtoxumlu meyvə seçin: А) Çəyirdəkmeyvə В) Giləmeyvə С) Dənmeyvə D) Paxlameyvə Е) Toxumça F) Qutucuq 5. Kökcük, gövdəcik, ləpə yarpaqları Burada toxum rüşeyminin hansı hissəsi buraxılmışdır: A) toxum qabığı B) tumurcuq C) meyvəyanlığı D) endosperm 87 3 3 Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs 28. Canlı orqanizmlərdə hərəkət və dayaq sistemi 29. Bitkilərdə dayaq sistemi 30. Bitkilərin yeraltı qidalanması 31. Bitkilərin havadan qidalanması. Fotosintez 32. Heyvanların qidalanması 33. Bakteriya və göbələklərin qidalanması 34. Bitkilərdə tənəffüs 35. Heyvanlarda tənəffüs · Ümumiləşdirici tapşırıqlar 6 -cı 87–134 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ Orqanizmlərdə maddələrin daşınması, ifrazat, çoxalma və inkişaf 36. Bitkilərin su buxarlandırması. Xəzan 37. Heyvanlarda daşıyıcı sistem 38. İfrazat 39. Qeyri-cinsi çoxalma 40. Çiçəkli bitkilərdə vegetativ çoxalma 41. Tozlanma 42. Orqanizmlərin cinsi çoxalması 43. Toxumun cücərməsi 44. Heyvanlarda böyümə və inkişaf · Ümumiləşdirici tapşırıqlar 5 -ci 3 3 28. Canlı orqanizmlərdə hərəkət və dayaq sistemi 5 -ci f e sil Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs 89 88 Hərəkətin müxtəlifliyi. Əksər canlılara xas olan əsas xüsusiy- yətlərdən biri hərəkətdir. Heyvanlarda hərəkət necə baş verir? Birhü- ceyrəli orqanizmlər – adi amyöb – sitoplazmanın bir yerdən digər yerə axması nəticəsində yaranan yalançı ayaqlar vasitəsilə hərəkət edir. Digər birhüceyrəlilərdə isə yerdəyişmələr qamçıların dalğavari hərə- kəti, kirpikciklərin birgə fəaliyyəti sayəsində mümkün olur. İnfuzor-tərlik kirpikciklərin köməyi ilə hərəkət edir Adi amyöb yalançı ayaqlarla hərəkət edir Yaşıl evqlena qamçının köməyi ilə hərəkət edir Çoxhüceyrəli heyvanlar da mühitdə fəal hərəkətetmə qabiliyyə- tinə malikdirlər; məsələn, soxulcanda hərəkət həlqəvi və uzununa əzələlərin növbə ilə yığılması və boşalması hesabına baş verir. Soxulcanın əzələləri və onların yığılmasının nəticələri 1 Şəkildə təsvir olunmuş heyvanlara diqqətlə baxın və suallara cavab verin: 1. Bu heyvanlar hansı mühitdə yaşayırlar? 2. Onlar necə hərəkət edirlər? 3. Canlılarda hərəkət nəyə xidmət edir? · Hərəkət sayəsində orqanizmlər hansı üstünlüklər qazanır? Quruda yaşayan heyvanlar içərisində ən sürətlə qaçan geparddır. Onun sürəti saatda 120 km-ə çatır. Ağ ayılar, pinqvin və dəniz tısbağaları isə əla üzgüçülər hesab olunur. Hərəkət kiçik heyvanlarda da müşahidə edilir; məsələn, ilbiz hər caatda 15 m məsafə gedir, lakin birhüceyrəli amyöb ondan min dəfə yavaş sürətlə hərəkət edir. Suda yaşayan canlılar reaktiv hə- rəkət üsulu ilə, yəni bədənindən suyu itələyib çıxarmaqla hərəkət edir. Heyvanların hərəkəti qida axtarışına, düşməndən qorunmağa, özünə sığınacaq tapmağa və digər həyati proseslərə kömək edir. Dayaq sistemi. Canlı orqanizmlər öz ağırlığını saxlamaq və xari- ci təsirlərdən qorunmaq üçün skeletə malik olur. Xərçənglərdə, hö- rümçəklərdə, həşəratlarda bədən möhkəm və yüngül olan xitin skeletlə örtülmüşdür. Adətən, ona daxildən əzələlər birləşir. Bədəni xaricdən örtən skelet – xarici skelet adlanır. Heyvan böyüdükcə xarici skelet dağılır və yenisi ilə əvəz olunur. Yeni skelet ilk dövr- lərdə yumşaq olur. Bəzi heyvanlarda, məsələn, xərçənglərdə, o, kirəcləşərək möhkəm zireh əmələ gətirir. Daxili skelet dəri və əzələ ilə əhatə olunmuş şəkildə bədən daxi- lində yerləşir. Bu skelet balıqlar, suda-quruda yaşayanlar, sürü- nənlər, quşlar və məməlilərə xasdır. Daxili skelet sümük və qığır- bəzi (məsələn: kalmar, meduza) ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs Birhüceyrəli orqanizmlərdə hərəkətin müxtəlifliyi Xarici skelet (yengəcdə) Daxili skelet ( itdə) Dayaq sistemi daq toxumasından təşkil olunmuşdur. Skeletin müəyyən hissələri hərəkətsiz olsa da, bəziləri hə- rəkətli oynaqlarla (hərəkətli sümük birləş- mələri) birləşmişdir. Skeletə birləşən əzələlərin fəaliyyəti nəticəsində müxtəlif hərəkətlər baş ve- rir. Əzələlərin birgə fəaliyyəti – onların yığılması və boşalması – sinir sistemi ilə tənzimlənir. Fərqli mühit şəraitində yaşayan canlılarda hərəkəti təmin edən müxtəlif ətraflar olur. Can- lıların əksəriyyəti bu ətrafların köməyi ilə ad- dımlayır, qaçır, tullanır, sürünür, üzür, bəziləri isə uçurlar. a b Həlqəvi əzələlər. Yığıldıqda bədən nazikləşir. a Soxulcanın hərəkət sxemi b Uzununa əzələlər. Yığıldıqda bədən yoğunlaşır. 3 3 28. Canlı orqanizmlərdə hərəkət və dayaq sistemi 5 -ci f e sil Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs 89 88 Hərəkətin müxtəlifliyi. Əksər canlılara xas olan əsas xüsusiy- yətlərdən biri hərəkətdir. Heyvanlarda hərəkət necə baş verir? Birhü- ceyrəli orqanizmlər – adi amyöb – sitoplazmanın bir yerdən digər yerə axması nəticəsində yaranan yalançı ayaqlar vasitəsilə hərəkət edir. Digər birhüceyrəlilərdə isə yerdəyişmələr qamçıların dalğavari hərə- kəti, kirpikciklərin birgə fəaliyyəti sayəsində mümkün olur. İnfuzor-tərlik kirpikciklərin köməyi ilə hərəkət edir Adi amyöb yalançı ayaqlarla hərəkət edir Yaşıl evqlena qamçının köməyi ilə hərəkət edir Çoxhüceyrəli heyvanlar da mühitdə fəal hərəkətetmə qabiliyyə- tinə malikdirlər; məsələn, soxulcanda hərəkət həlqəvi və uzununa əzələlərin növbə ilə yığılması və boşalması hesabına baş verir. Soxulcanın əzələləri və onların yığılmasının nəticələri 1 Şəkildə təsvir olunmuş heyvanlara diqqətlə baxın və suallara cavab verin: 1. Bu heyvanlar hansı mühitdə yaşayırlar? 2. Onlar necə hərəkət edirlər? 3. Canlılarda hərəkət nəyə xidmət edir? · Hərəkət sayəsində orqanizmlər hansı üstünlüklər qazanır? Quruda yaşayan heyvanlar içərisində ən sürətlə qaçan geparddır. Onun sürəti saatda 120 km-ə çatır. Ağ ayılar, pinqvin və dəniz tısbağaları isə əla üzgüçülər hesab olunur. Hərəkət kiçik heyvanlarda da müşahidə edilir; məsələn, ilbiz hər caatda 15 m məsafə gedir, lakin birhüceyrəli amyöb ondan min dəfə yavaş sürətlə hərəkət edir. Suda yaşayan canlılar reaktiv hə- rəkət üsulu ilə, yəni bədənindən suyu itələyib çıxarmaqla hərəkət edir. Heyvanların hərəkəti qida axtarışına, düşməndən qorunmağa, özünə sığınacaq tapmağa və digər həyati proseslərə kömək edir. Dayaq sistemi. Canlı orqanizmlər öz ağırlığını saxlamaq və xari- ci təsirlərdən qorunmaq üçün skeletə malik olur. Xərçənglərdə, hö- rümçəklərdə, həşəratlarda bədən möhkəm və yüngül olan xitin skeletlə örtülmüşdür. Adətən, ona daxildən əzələlər birləşir. Bədəni xaricdən örtən skelet – xarici skelet adlanır. Heyvan böyüdükcə xarici skelet dağılır və yenisi ilə əvəz olunur. Yeni skelet ilk dövr- lərdə yumşaq olur. Bəzi heyvanlarda, məsələn, xərçənglərdə, o, kirəcləşərək möhkəm zireh əmələ gətirir. Daxili skelet dəri və əzələ ilə əhatə olunmuş şəkildə bədən daxi- lində yerləşir. Bu skelet balıqlar, suda-quruda yaşayanlar, sürü- nənlər, quşlar və məməlilərə xasdır. Daxili skelet sümük və qığır- bəzi (məsələn: kalmar, meduza) ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs Birhüceyrəli orqanizmlərdə hərəkətin müxtəlifliyi Xarici skelet (yengəcdə) Daxili skelet ( itdə) Dayaq sistemi daq toxumasından təşkil olunmuşdur. Skeletin müəyyən hissələri hərəkətsiz olsa da, bəziləri hə- rəkətli oynaqlarla (hərəkətli sümük birləş- mələri) birləşmişdir. Skeletə birləşən əzələlərin fəaliyyəti nəticəsində müxtəlif hərəkətlər baş ve- rir. Əzələlərin birgə fəaliyyəti – onların yığılması və boşalması – sinir sistemi ilə tənzimlənir. Fərqli mühit şəraitində yaşayan canlılarda hərəkəti təmin edən müxtəlif ətraflar olur. Can- lıların əksəriyyəti bu ətrafların köməyi ilə ad- dımlayır, qaçır, tullanır, sürünür, üzür, bəziləri isə uçurlar. a b Həlqəvi əzələlər. Yığıldıqda bədən nazikləşir. a Soxulcanın hərəkət sxemi b Uzununa əzələlər. Yığıldıqda bədən yoğunlaşır. O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e Cədvəli tamamlayın: Üzən heyvanlar Yeriyən heyvanlar Xarici skelet Uçan heyvanlar Daxili skelet Daxili skelet Xarici skelet Xarici skelet Daxili skelet Xarici skeletli Daxili skeletli 2. Bu canlılarda suda üzmək üçün hansı uyğunlaşmaları göstərə bilərsiniz? 3. Mətndəki səhvləri tapın: A. Heyvanların hərəkəti müxtəlifdir. Amyöb bədənini örtən kirpikciklər vasitəsilə sürətlə üzür. Kirpikciklərdən kürək kimi istifadə edərək irəli-geri hərəkət edə bilir və ya yerindəcə durur. B. Su mühitində yaşayan canlılar çox yaxşı üzə bilirlər. Balıqlar və bəzi molyusklar reaktiv hərəkət formasından istifadə edərək irəliləyirlər. C. Qamçı burulan pər kimi işləyir. İnfuzor-tərlik belə hərəkət edir. 29. Bitkilərdə dayaq sistemi 1 Gövdənin vəziyyəti. Şəkildə verilən bitkilərin böyümə istiqamətinə diqqət yetirin və onların fərqini müəyyən edin. 1. Heyvanların hansı skeletə malik olduğunu müəyyənləşdirin və onların nömrələrini cədvəlin uyğun sütunlarına yazın: Bitki orqanizminin əsas xüsusiyyətlərindən biri fəzada müəyyən vəziyyətdə qalmağa imkan verən dayaq sisteminin olmasıdır. Gövdənin vəziyyəti. Böyümə istiqamətinə görə gövdələr dik- duran (ağac, əksər kol və otlar), sərilən gövdələrə bölünür (çəmən- çayı, qaytarma). Sərilən gövdələrdə mexaniki toxuma az olduğu üçün onlar dik vəziyyətdə dura bilmir. Sərilən gövdələr : sürünən (üçyarpaq yonca, çiyələk, yemiş, qarpız, xiyar və s.), sarmaşan (çöl- sarmaşığı, lobya) və dırmaşan (daşsarmaşığı, üzüm, noxud) olur. Gövdəni fəzada saxlamaq üçün dırmaşan gövdəli bitkilər xüsusi orqanları, məsələn, bığcıqları ilə dayaqdan yapışır, sarmaşanlar isə bədənlərini dayağa sarıyır. Sarmaşan və dırmaşan gövdəli bitkilər – lianlar adlanır. Ağac və ot bitkilərində dayaq sistemini əmələ gətirən mexaniki toxuma quruluşuna və yerləşməsinə görə müxtəlif olur. Bitkilərdə dayaq sistemi. Gövdənin qabıq qatında və oduncaqda xüsusi mexaniki toxumadan ibarət liflər yerləşir. Onlar divarı qa- lınlaşmış və daxili möhtəviyyatı məhv olmuş hüceyrələrdən təşkil edilmişdir. Bəzi ot bitkilərinin özəyi sorularaq itir və gövdənin içərisi boş kü- ləş əmələ gətirir. Dairə şəklində gövdədə yerləşən mexaniki liflər möhkəm dayaq əmələ gətirərək ot bitkilərinin əyilməsi zamanı on- ların sınmasının qarşısını alır. 91 90 Yalançı ayaqlar Kirpikciklər Qamçılar Böyümə Hərəkət Xarici skelet Daxili skelet · Bitkiyə bu cür möhkəmlik verən nədir? Bitki gövdəsi bəzən çox hündür olsa da, küləklərə müqavimət gös- tərir. Köklər bitkini torpaqda saxlayır. Meyvələrin ağırlığından ağaclar əyilsə də, qırılmır. Yayda yarpaqlar hətta güclü küləklə- rin təsirindən budaqlardan qopmur. 3 3 Əksər canlılara xas olan əsas xüsusiyyət __- dir. __ __ dəri və əzələ ilə əhatə olunmuş şəkildə bədən daxi- lində yerləşir. Xərçəng və hörümçəklərdə bədən __ örtülmüşdür. Birhüceyrəlilər __,__ və __ köməyi ilə hərəkət edirlər. ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs · Bitkiləri fəzada gövdəsinin vəziyyətinə görə necə qruplaşdırmaq olar? · Dayaq sisteminin bitki üçün əhəmiyyəti nədir? 1 2 3 4 5 6 O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e Cədvəli tamamlayın: Üzən heyvanlar Yeriyən heyvanlar Xarici skelet Uçan heyvanlar Daxili skelet Daxili skelet Xarici skelet Xarici skelet Daxili skelet Xarici skeletli Daxili skeletli 2. Bu canlılarda suda üzmək üçün hansı uyğunlaşmaları göstərə bilərsiniz? 3. Mətndəki səhvləri tapın: A. Heyvanların hərəkəti müxtəlifdir. Amyöb bədənini örtən kirpikciklər vasitəsilə sürətlə üzür. Kirpikciklərdən kürək kimi istifadə edərək irəli-geri hərəkət edə bilir və ya yerindəcə durur. B. Su mühitində yaşayan canlılar çox yaxşı üzə bilirlər. Balıqlar və bəzi molyusklar reaktiv hərəkət formasından istifadə edərək irəliləyirlər. C. Qamçı burulan pər kimi işləyir. İnfuzor-tərlik belə hərəkət edir. 29. Bitkilərdə dayaq sistemi 1 Gövdənin vəziyyəti. Şəkildə verilən bitkilərin böyümə istiqamətinə diqqət yetirin və onların fərqini müəyyən edin. 1. Heyvanların hansı skeletə malik olduğunu müəyyənləşdirin və onların nömrələrini cədvəlin uyğun sütunlarına yazın: Bitki orqanizminin əsas xüsusiyyətlərindən biri fəzada müəyyən vəziyyətdə qalmağa imkan verən dayaq sisteminin olmasıdır. Gövdənin vəziyyəti. Böyümə istiqamətinə görə gövdələr dik- duran (ağac, əksər kol və otlar), sərilən gövdələrə bölünür (çəmən- çayı, qaytarma). Sərilən gövdələrdə mexaniki toxuma az olduğu üçün onlar dik vəziyyətdə dura bilmir. Sərilən gövdələr : sürünən (üçyarpaq yonca, çiyələk, yemiş, qarpız, xiyar və s.), sarmaşan (çöl- sarmaşığı, lobya) və dırmaşan (daşsarmaşığı, üzüm, noxud) olur. Gövdəni fəzada saxlamaq üçün dırmaşan gövdəli bitkilər xüsusi orqanları, məsələn, bığcıqları ilə dayaqdan yapışır, sarmaşanlar isə bədənlərini dayağa sarıyır. Sarmaşan və dırmaşan gövdəli bitkilər – lianlar adlanır. Ağac və ot bitkilərində dayaq sistemini əmələ gətirən mexaniki toxuma quruluşuna və yerləşməsinə görə müxtəlif olur. Bitkilərdə dayaq sistemi. Gövdənin qabıq qatında və oduncaqda xüsusi mexaniki toxumadan ibarət liflər yerləşir. Onlar divarı qa- lınlaşmış və daxili möhtəviyyatı məhv olmuş hüceyrələrdən təşkil edilmişdir. Bəzi ot bitkilərinin özəyi sorularaq itir və gövdənin içərisi boş kü- ləş əmələ gətirir. Dairə şəklində gövdədə yerləşən mexaniki liflər möhkəm dayaq əmələ gətirərək ot bitkilərinin əyilməsi zamanı on- ların sınmasının qarşısını alır. 91 90 Yalançı ayaqlar Kirpikciklər Qamçılar Böyümə Hərəkət Xarici skelet Daxili skelet · Bitkiyə bu cür möhkəmlik verən nədir? Bitki gövdəsi bəzən çox hündür olsa da, küləklərə müqavimət gös- tərir. Köklər bitkini torpaqda saxlayır. Meyvələrin ağırlığından ağaclar əyilsə də, qırılmır. Yayda yarpaqlar hətta güclü küləklə- rin təsirindən budaqlardan qopmur. 3 3 Əksər canlılara xas olan əsas xüsusiyyət __- dir. __ __ dəri və əzələ ilə əhatə olunmuş şəkildə bədən daxi- lində yerləşir. Xərçəng və hörümçəklərdə bədən __ örtülmüşdür. Birhüceyrəlilər __,__ və __ köməyi ilə hərəkət edirlər. ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs · Bitkiləri fəzada gövdəsinin vəziyyətinə görə necə qruplaşdırmaq olar? · Dayaq sisteminin bitki üçün əhəmiyyəti nədir? 1 2 3 4 5 6 Bitkilərdə gövdə müxtəlifliyi Sərilən gövdələr 1. Sürünən 2. Sarmaşan 3. Dırmaşan Dikduran gövdələr 1 3 2 Kökdə və yarpaq damarlarında mexaniki toxumalar əsasən ötürücü toxumaların ətrafında yerləşir və onlara möhkəmlik verir. Hüceyrə turqoru. daxilində olan hüceyrə mayesinin bütün hüceyrə divarlarına təz- yiqi artır. Bu zaman hüceyrə divarı gərilir, bitkiyə və onun orqan- larına möhkəmlik verir. Bu proses turqor ( dolmuş ) adlanır. Nəticədə gövdə fəzada müəyyən vəziyyətdə qalır. Əgər hüceyrə təzyiqi aşağı düşərsə, bitki ilkin möhkəmliyini itirir və büzüşür. Bitki və göbələklərdə hərəkət. Bitki və göbələklərin əksəriyyəti aktiv hərəkət etmir. Lakin bu orqanizmlərdə baş verən böyümə pro- sesləri nəticəsində müəyyən hərəkətlər meydana gəlir. Bitkilər daim işığa doğru əyilir. Onların işığa doğru əyilməsinə səbəb bitkilərin işıq düşən hissəsində olan hüceyrələrin zəif, əksi- nə, kölgəli tərəfində yerləşənlərin isə sürətli bölünmələridir. Köl- gəli hissədə hüceyrələr daha çox bölündüyünə görə bura işıqlı hissəyə nisbətən daha tez böyüyür. Bunu qaranlıqda saxlanılan bit- kidə gövdəsinin uzanması da sübut edir. Bu, bitkilərdə baş verən hərəkətdir. Yarpaqların işığa doğru əyilməsi, çiçəklərin açılması da hərəkətə misaldır. Belə hərəkətlər sayəsində bitki orqanı işıq, rütubət və qida maddələrindən maksimal səviyyədə istifadə edə bilir. Bitkilərdə bəzi hərəkətlər xarici amillərin təsirindən yaranır. Məsələn, bitkinin əsas kökü Yerin cazibə qüvvəsinin təsiri ilə aşa- ğıya doğru, əsas gövdəsi isə işığın təsirindən yuxarıya doğru inki- şaf edir. Bəzi bitkilər kifayət qədər su udarkən onların lat. “turgere” – şişkin, Yüklə 68,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|