Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 29. 07. 2013-cü il tarixli 754
Yüklə 68,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Mikoriza. Papaqlı göbələklərin bə- ziləri bitki kökləri ilə simbioz yaşayır. Belə birgə yaşayış mikoriza (yun. “mi- kes” – göbələk, “riza” – kök) adlanır. Mikorizalar zamanı göbələyin bədə- nini təşkil edən nazik sapları – mitseli- ləri ağac köklərinin sorucu zonası ilə sıx təmasda olaraq onu bürüyür və hət- ta onun içərisinə daxil olur. Göbələk mitseliləri torpaqdan su və suda həll ol- muş mineral duzları udaraq kökə ötü- rür, köklərdən isə həyat fəaliyyəti üçün vacib olan üzvi maddələr əldə edir. Maya göbələyi Göbələk mitseliləri ilə ağac köklərinin simbiozu (mikoriza) 1 Hazırlıq: müxtəlif stəkanlara eyni miqdarda qaynadılmış və çiy süd tö- kün. Onları bir neçə saat isti yerdə saxlayın. İşin gedişi: · Bir neçə saat gözlədikdən sonra hansı südün çürüdüyünü müşahidə edin. Mikoriza Bakteriyaların iştirakı ilə süddən alınan məhsullar 3 3 105 104 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e “Bakteriya və göbələklərin təbiətdə və insanın həyatında rolu” cədvəlini tamamlayın: Orqanizmlər Təbiətdə və ya insan həyatında rolu Çürümə bakteriyaları Yumrucuq bakteriyaları Parazit bakteriyalar Maya göbələyi Papaqlı göbələklər Saprofit Parazit Mikoriza O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n 1. Cümlələrə uyğun rəqəmləri cədvəlin müvafiq sütunlarına yazın. Göbələklərlə heyvanların oxşar xüsusiyyətləri Göbələklərlə bitkilərin oxşar xüsusiyyətləri 1) Xlorofil və plastidləri yoxdur. 2) Qeyri-məhdud böyümə qabiliyyətinə malikdirlər. 3) Qidalanma tipinə görə heterotrofdurlar. 4) Azhərəkətlidirlər. 2. Doğru olmayan fikirləri düzəldin: a) Göbələyin bədəni mitselidir. b) Gö- bələklər – avtotrof orqanizmlərdir, daha doğrusu, onlara hazır üzvi maddələr lazımdır. c) Parazit göbələklər canlı orqanizmlərin hesabına qidalanır. d) Göbələklər ibtidai bitkilərdir. e) Bütün göbələklər çox- hüceyrəli orqanizmlərdir. f) Xloroplastlar və plastidlər göbələklərdə olmur. g) Mitseli – ağac kökləri ilə göbələk tellərinin simbiozudur. h) Göbələklər bütün ömrü boyu böyüyür. Bakteriyaların əksəriyyəti və göbələklər __ yolla qidalanır. Göbələklərin bitki kökləri ilə simbiozu __ adlanır. Parazit göbələklər. Göbələklərin bir qrupu canlı orqanizmlərdə yaşayaraq parazitlik edir və onların hesabına qidalanır. Parazit gö- bələklərin bir qismi insan bədənində yaşayaraq müxtəlif göbələk xəstəlikləri əmələ gətirir. 34. Bitkilərdə tənəffüs 1 Təchizat: otaq bitkisi, böyük şüşə qab. Hazırlıq: 1. Otaq bitkisini böyük şüşə qaba yerləşdirin. 2. Qabı şüşə qapaqla örtərək qaranlıq yerə qoyun və 1 gün saxlayın. İşin gedişi: 1 gündən sonra qabı çıxarın və içərisinə yanan çöp salın. Nəticəni müzakirə edək: · Niyə bitki qaranlıqda yerləşdirildi? · Çöp ilə nə baş verdi? Canlılarda tənəffüs. Əksər orqanizmlər həyat fəaliyyəti prose- sində oksigeni udur və karbon qazını xaric edir. Bu proses tənəffüs adlanır. Tənəffüs zamanı orqanizmlər tərəfindən fasiləsiz udulan oksigen üzvi maddələrin karbon qazı və suya qədər parçalan- masında iştirak edir. Belə parçalanma nəticəsində həyat üçün zəruri olan enerji ayrılır. Bu enerji böyümə, inkişaf, çoxalma kimi müxtəlif həyat proseslərinə sərf olunur. 2 Təchizat: otaq bitkisi, vazelin. Hazırlıq: 1. Otaq bitkisinin 2–3 yarpağının hər iki üzünə vazelin çəkin. 2. Onu 1 həftə ərzində müşahidə edin. İşin gedişi: · Otaq bitkisində olan dəyişikliyi müəyyən edin. Nəticəni müzakirə edək: · Sizcə, bu dəyişikliyin səbəbi nədir? · Varlı qadının bu qənaətə gəlməsinin səbəbi nə idi? Bitkilərin havanı təmizləmək imkanları aşkar olunan dövrlərdə evlərə böyük bitkilər qoymaq dəbə düşmüşdü. Varlı bir qadın yataq otağında havanı təmizləmək məqsədilə coxlu iri bitkilər qoyulmasını tapşırdı. Lakin o, səhər yuxudan güclü başağrısı ilə oyandı və bitkilərin havanı yaxşılaşdırması fikrinin yalan olması qənaətinə gəldi. Bitkilərdə tənəffüs. Bitkilər də tənəffüs zamanı oksigen udur və karbon qazını xaric edir. Onların bəzilərində tənəffüs üçün zə- ruri olan oksigen havadan bütün bədən səthi vasitəsilə daxil olur. Məsələn, suda həll olmuş oksigen yosunlara bədən səthi ilə keçir. Bitkilərin bir çoxunun tənəffüsü Bitkilərdə tənəffüs Oksigen Karbon qazı Ağızcıq 3 3 105 104 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e “Bakteriya və göbələklərin təbiətdə və insanın həyatında rolu” cədvəlini tamamlayın: Orqanizmlər Təbiətdə və ya insan həyatında rolu Çürümə bakteriyaları Yumrucuq bakteriyaları Parazit bakteriyalar Maya göbələyi Papaqlı göbələklər Saprofit Parazit Mikoriza O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n 1. Cümlələrə uyğun rəqəmləri cədvəlin müvafiq sütunlarına yazın. Göbələklərlə heyvanların oxşar xüsusiyyətləri Göbələklərlə bitkilərin oxşar xüsusiyyətləri 1) Xlorofil və plastidləri yoxdur. 2) Qeyri-məhdud böyümə qabiliyyətinə malikdirlər. 3) Qidalanma tipinə görə heterotrofdurlar. 4) Azhərəkətlidirlər. 2. Doğru olmayan fikirləri düzəldin: a) Göbələyin bədəni mitselidir. b) Gö- bələklər – avtotrof orqanizmlərdir, daha doğrusu, onlara hazır üzvi maddələr lazımdır. c) Parazit göbələklər canlı orqanizmlərin hesabına qidalanır. d) Göbələklər ibtidai bitkilərdir. e) Bütün göbələklər çox- hüceyrəli orqanizmlərdir. f) Xloroplastlar və plastidlər göbələklərdə olmur. g) Mitseli – ağac kökləri ilə göbələk tellərinin simbiozudur. h) Göbələklər bütün ömrü boyu böyüyür. Bakteriyaların əksəriyyəti və göbələklər __ yolla qidalanır. Göbələklərin bitki kökləri ilə simbiozu __ adlanır. Parazit göbələklər. Göbələklərin bir qrupu canlı orqanizmlərdə yaşayaraq parazitlik edir və onların hesabına qidalanır. Parazit gö- bələklərin bir qismi insan bədənində yaşayaraq müxtəlif göbələk xəstəlikləri əmələ gətirir. 34. Bitkilərdə tənəffüs 1 Təchizat: otaq bitkisi, böyük şüşə qab. Hazırlıq: 1. Otaq bitkisini böyük şüşə qaba yerləşdirin. 2. Qabı şüşə qapaqla örtərək qaranlıq yerə qoyun və 1 gün saxlayın. İşin gedişi: 1 gündən sonra qabı çıxarın və içərisinə yanan çöp salın. Nəticəni müzakirə edək: · Niyə bitki qaranlıqda yerləşdirildi? · Çöp ilə nə baş verdi? Canlılarda tənəffüs. Əksər orqanizmlər həyat fəaliyyəti prose- sində oksigeni udur və karbon qazını xaric edir. Bu proses tənəffüs adlanır. Tənəffüs zamanı orqanizmlər tərəfindən fasiləsiz udulan oksigen üzvi maddələrin karbon qazı və suya qədər parçalan- masında iştirak edir. Belə parçalanma nəticəsində həyat üçün zəruri olan enerji ayrılır. Bu enerji böyümə, inkişaf, çoxalma kimi müxtəlif həyat proseslərinə sərf olunur. 2 Təchizat: otaq bitkisi, vazelin. Hazırlıq: 1. Otaq bitkisinin 2–3 yarpağının hər iki üzünə vazelin çəkin. 2. Onu 1 həftə ərzində müşahidə edin. İşin gedişi: · Otaq bitkisində olan dəyişikliyi müəyyən edin. Nəticəni müzakirə edək: · Sizcə, bu dəyişikliyin səbəbi nədir? · Varlı qadının bu qənaətə gəlməsinin səbəbi nə idi? Bitkilərin havanı təmizləmək imkanları aşkar olunan dövrlərdə evlərə böyük bitkilər qoymaq dəbə düşmüşdü. Varlı bir qadın yataq otağında havanı təmizləmək məqsədilə coxlu iri bitkilər qoyulmasını tapşırdı. Lakin o, səhər yuxudan güclü başağrısı ilə oyandı və bitkilərin havanı yaxşılaşdırması fikrinin yalan olması qənaətinə gəldi. Bitkilərdə tənəffüs. Bitkilər də tənəffüs zamanı oksigen udur və karbon qazını xaric edir. Onların bəzilərində tənəffüs üçün zə- ruri olan oksigen havadan bütün bədən səthi vasitəsilə daxil olur. Məsələn, suda həll olmuş oksigen yosunlara bədən səthi ilə keçir. Bitkilərin bir çoxunun tənəffüsü Bitkilərdə tənəffüs Oksigen Karbon qazı Ağızcıq 3 3 prosesində ağızcıq və ya mərciməklər iştirak edir. Ağızcıqlar əksər bitkilərdə yarpağın alt tərəfində yerləşir. Onların yumulub- açılması sayəsində yarpaqlara hava daxil olur. Mərciməklər isə adətən gövdənin qabıq hüceyrələri arasında yerləşir. İri quru bitkilərinə daxil olan hava, onun bir-birindən aralı yerləşən hü- ceyrələri arasındakı hüceyrəarası boşluqlara keçir. Bitkidə olan hüceyrəarası boşluqlar tənəffüsdə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bitki köklərinin tənəffüsü. Digər orqanlar kimi bitki kökləri də tənəffüs zamanı oksigen udur və karbon qazını buraxır. Gilli və bataqlıqlaşmış torpaqlarda, xüsusən bitkilər oksigen çatışmaz- lığından daha çox əziyyət çəkir. Belə torpaqlarda su havanı çıxarır və köklərin normal tənəffüsü pozulur. Tropik bitkilərdə əlavə tə- nəffüsü təmin edən tənəffüs kökləri olur. Bitki kökünə daim havanın daxil olmasını təmin etmək üçün qışın sonuna yaxın məktəbin bağçasında, evinizin yaxınlığında olan ağacların ətrafındakı torpağı yumşaltmaq məsləhət görülür. 107 106 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e Şəkildən istifadə edərək cədvəli tamamlayın. Fotosintez və tənəffüs prosesləri arasında hansı əlaqələr var? Fotosintez Yalnız işıqda gedir Yalnız tərkibində xlorofil olan yaşıl hüceyrələrdə Udulur Əmələ gəlir Xaric olunur Udulur Müqayisə meyarları Tənəffüs Hansı şəraitdə baş verir Harada gedir Oksigen Karbon qazı Üzvi maddələr Enerji 1. Buraxılmış sözləri əlavə edin: 1. Bitkilər tənəffüs zamanı __ udur. 2. Bitkilər tənəffüs zamanı __ xaric edir. 3. Tənəffüs zamanı üzvi maddələr __. 4. Bitkilər sutkanın __ tənəffüs edir. 5. Bitkinin __ orqanları tənəffüs edir. 6. Fotosintez zamanı __ oksigen tənəffüs zamanı __ oksigendən çoxdur. 2. Aşağıdakı anlayışların ən azı ikisindən istifadə etməklə cümlələr qurun. Tənəffüs Açar sözl e r Əksər orqanizmlər həyat fəaliyyəti prosesində oksigeni udur və karbon qazını xaric edir. Bu proses __ adlanır. Ağızcıq Mineral maddələr Üzvi maddələr Fotosintez Xloroplastlar Mərciməklər Tənəffüs 35. Heyvanlarda tənəffüs 1 Nəfəsinizi 20–30 saniyə saxlayın. Yoldaşlarınızdan kim nəfəsini daha çox saxlayar? Bu zaman nə hiss etdiniz? İnsan qidasız 1–1,5 ay, susuz bir neçə gün, havasız bir neçə dəqiqə yaşaya bilir. 6 dəqiqə tənəffüsün dayanması isə bəzən ölümlə nə- ticələnir. Su Qəlsəmə qapağı Qəlsəmə Traxeya Ağciyər Su mühitində tənəffüs heyvanlarda müxtəlif tipli tənəffüs or- qanları formalaşmışdır. Su mühitində tənəffüs. Heyvanla- rın tənəffüs orqanları öz müxtəlifliyi ilə seçilir. Suda yaşayan heyvanların əksəriyyəti qəlsəmələrlə tənəffüs edir. Qəlsəmələr çoxlu miqdarda kiçik qan da- marları ilə zəngindir. Sudan qana ok- sigen, əks istiqamətdə isə karbon qazı keçir. Qəlsəmələrə xərçənglərdə, bəzi molyusklarda, balıqlarda rast gəlinir. Quru mühitində tənəffüs. Quruda yaşayan heyvanların tənəffüs orqan- ları traxeya və ağciyərlərdir. Həşərat- larda traxeyalar bütün bədən boyunca şaxələnir. Onların qarıncığının kənar- larında havanın daxil olmasını təmin edən xüsusi dəliklər olur. Qarıncıq əzə- lələrinin yığılıb-boşalması sayəsində hava bu dəliklərdən bədənə daxil olur. Ağciyərlər də traxeyalar kimi atmos- fer havası ilə tənəffüsü təmin edir. Bəzi heyvanlarda (quşlar və məməlilərdə) ağ- ciyərlər, adətən, nazikdivarlı qovuq- Yaşadığı mühitdən asılı olaraq Quru mühitində tənəffüs Heyvanlarda tənəffüs. Heyvanlar da bitkilər kimi oksigenlə tə- nəffüs edir və tənəffüs üçün lazım olan oksigeni atmosfer ha- vasından və ya sudan alırlar. Birhüceyrəli və bəzi çoxhüceyrəli hey- vanlarda qaz mübadiləsi bütün bədən səthi ilə baş verir. Oksigen Karbon qazı Tənəffüs Fotosintez Karbon qazı Oksigen 3 3 prosesində ağızcıq və ya mərciməklər iştirak edir. Ağızcıqlar əksər bitkilərdə yarpağın alt tərəfində yerləşir. Onların yumulub- açılması sayəsində yarpaqlara hava daxil olur. Mərciməklər isə adətən gövdənin qabıq hüceyrələri arasında yerləşir. İri quru bitkilərinə daxil olan hava, onun bir-birindən aralı yerləşən hü- ceyrələri arasındakı hüceyrəarası boşluqlara keçir. Bitkidə olan hüceyrəarası boşluqlar tənəffüsdə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bitki köklərinin tənəffüsü. Digər orqanlar kimi bitki kökləri də tənəffüs zamanı oksigen udur və karbon qazını buraxır. Gilli və bataqlıqlaşmış torpaqlarda, xüsusən bitkilər oksigen çatışmaz- lığından daha çox əziyyət çəkir. Belə torpaqlarda su havanı çıxarır və köklərin normal tənəffüsü pozulur. Tropik bitkilərdə əlavə tə- nəffüsü təmin edən tənəffüs kökləri olur. Bitki kökünə daim havanın daxil olmasını təmin etmək üçün qışın sonuna yaxın məktəbin bağçasında, evinizin yaxınlığında olan ağacların ətrafındakı torpağı yumşaltmaq məsləhət görülür. 107 106 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e Şəkildən istifadə edərək cədvəli tamamlayın. Fotosintez və tənəffüs prosesləri arasında hansı əlaqələr var? Fotosintez Yalnız işıqda gedir Yalnız tərkibində xlorofil olan yaşıl hüceyrələrdə Udulur Əmələ gəlir Xaric olunur Udulur Müqayisə meyarları Tənəffüs Hansı şəraitdə baş verir Harada gedir Oksigen Karbon qazı Üzvi maddələr Enerji 1. Buraxılmış sözləri əlavə edin: 1. Bitkilər tənəffüs zamanı __ udur. 2. Bitkilər tənəffüs zamanı __ xaric edir. 3. Tənəffüs zamanı üzvi maddələr __. 4. Bitkilər sutkanın __ tənəffüs edir. 5. Bitkinin __ orqanları tənəffüs edir. 6. Fotosintez zamanı __ oksigen tənəffüs zamanı __ oksigendən çoxdur. 2. Aşağıdakı anlayışların ən azı ikisindən istifadə etməklə cümlələr qurun. Tənəffüs Açar sözl e r Əksər orqanizmlər həyat fəaliyyəti prosesində oksigeni udur və karbon qazını xaric edir. Bu proses __ adlanır. Ağızcıq Mineral maddələr Üzvi maddələr Fotosintez Xloroplastlar Mərciməklər Tənəffüs 35. Heyvanlarda tənəffüs 1 Nəfəsinizi 20–30 saniyə saxlayın. Yoldaşlarınızdan kim nəfəsini daha çox saxlayar? Bu zaman nə hiss etdiniz? İnsan qidasız 1–1,5 ay, susuz bir neçə gün, havasız bir neçə dəqiqə yaşaya bilir. 6 dəqiqə tənəffüsün dayanması isə bəzən ölümlə nə- ticələnir. Su Qəlsəmə qapağı Qəlsəmə Traxeya Ağciyər Su mühitində tənəffüs heyvanlarda müxtəlif tipli tənəffüs or- qanları formalaşmışdır. Su mühitində tənəffüs. Heyvanla- rın tənəffüs orqanları öz müxtəlifliyi ilə seçilir. Suda yaşayan heyvanların əksəriyyəti qəlsəmələrlə tənəffüs edir. Qəlsəmələr çoxlu miqdarda kiçik qan da- marları ilə zəngindir. Sudan qana ok- sigen, əks istiqamətdə isə karbon qazı keçir. Qəlsəmələrə xərçənglərdə, bəzi molyusklarda, balıqlarda rast gəlinir. Quru mühitində tənəffüs. Quruda yaşayan heyvanların tənəffüs orqan- ları traxeya və ağciyərlərdir. Həşərat- larda traxeyalar bütün bədən boyunca şaxələnir. Onların qarıncığının kənar- larında havanın daxil olmasını təmin edən xüsusi dəliklər olur. Qarıncıq əzə- lələrinin yığılıb-boşalması sayəsində hava bu dəliklərdən bədənə daxil olur. Ağciyərlər də traxeyalar kimi atmos- fer havası ilə tənəffüsü təmin edir. Bəzi heyvanlarda (quşlar və məməlilərdə) ağ- ciyərlər, adətən, nazikdivarlı qovuq- Yaşadığı mühitdən asılı olaraq Quru mühitində tənəffüs Heyvanlarda tənəffüs. Heyvanlar da bitkilər kimi oksigenlə tə- nəffüs edir və tənəffüs üçün lazım olan oksigeni atmosfer ha- vasından və ya sudan alırlar. Birhüceyrəli və bəzi çoxhüceyrəli hey- vanlarda qaz mübadiləsi bütün bədən səthi ilə baş verir. Oksigen Karbon qazı Tənəffüs Fotosintez Karbon qazı Oksigen ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR 109 108 3 3 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n Şəkildəki canlıları yaşadıqları mühitə uyğun olaraq qruplaşdırın və tənəffüs orqanlarını müəyyən edin: Həşəratlar __, xərcənglər __, quşlar isə __ ilə tənəffüs edirlər. 1. Cümlələri tamamlayın. Su mühitində tənəffüs , q əsasən__ olur. Həşəratların tənəffüs sistemi __ ibarətdir. Dəri tənəffüsü __ inkişaf etmişdir. Birhüceyrəlilər, bağırsaqboşluqlular, bəzi qurdlar __ vasitəsilə tənəffüs edirlər. Tənəffüs zamanı orqanizmə __ daxil olur, __ isə xaric olunur. Oksigen __ üçün vacibdir. 2. Suallara cavab verin: a) Çömçəquyruğu sudan çıxarsaq, o məhv olacaq. Qurbağa isə özünü həm quruda, həm də suda yaxşı hiss edir. Bunu necə izah edə bilərsiniz? b) Niyə yağışdan sonra soxulcanlar torpağın üzərinə çıxır? 3. Dəri tənəffüsü insanda da var. Qurbağada isə dəri tənəffüsü daha yaxşı inkişaf edib. Nə üçün? __ uru mühitində isə Traxeya Qəlsəmə Ağciyərlər 1. Düzgün cavab variantını seçin: a) İtdə daxili/xarici skelet olur. b) Bitkinin dayağını mexaniki/ ötürücü toxuma təşkil edir. c) Köstəbəyin/xərçəngin xarici skeleti var. d) Birhüceyrəli orqanizmlər kirpikciklərin/əzələlərin köməyi ilə hərəkət etmirlər. 2. Qidalanma xüsusiyyətlərinə görə uyğunluğu müəyyən edin. Yırtıcılar Otyeyənlər Hərşeyyeyənlər Çölpişiyi Zürafə Donuz Qartal Zebr Akula 3. Boş yerlərə açar sözlərdən uyğun olanı yazın. 1. __ paxlalı bitkilərin köklərində yaşayaraq havadan azotu udur və onu bitkilərin mənimsəyə biləcəyi formaya salır. 2. __ ölmüş bitki və heyvan orqa- nizmlərinin üzvi maddələrini parçalayaraq onları çürüntüyə çevirir və bu- nunla torpağın əmələ gəlməsində iştirak edir. 3. __ bitki, heyvan, insan orqa- nizminə daxil olaraq xəstəlik törədirlər. 4. __ fəaliyyəti nəticəsində xəmir qıc- qırır. Yüklə 68,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|