Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 29. 07. 2013-cü il tarixli 754

Canlı orqanizmlərin orqanları və orqanlar sistemi
2
2
də yumrularına kartof və topinamburda (yerarmudu) rast gəli-
nir.
4
3
5
2
1
6
6
Soğanaq
Şəklini dəyişmiş gövdələr
Yerkökü
Çuğundur
Kök yumruları 
Meyvəköklər 
Georgin
Şəklini dəyişmiş köklər
olan  quru  pulcuqlar  (1)  soğanağı  xaric dən  örtərək  onu  ətraf 
mühitin əlverişsiz təsirlərindən qoruyur. Dibcikdən əlavə kök-
lər (4) çıxır. Dibciyin üzərində təpə (5), ətli pulcuqların qoltu-
ğunda  isə  qoltuq  tumurcuqları  (6)  olur.  Soğanaqlı  bitkilərə 
soğan,  sarımsaq,  dağ laləsi,  nərgiz,  hiasint  və  qazsoğanı  kimi 
çoxillik bitkilər aiddir.
Köklərin şəkildəyişmələri. Bitkilərin kökləri də ehtiyat qida 
maddəsi toplayaraq şəkildəyişmələr əmələ gətirə bilir. Belə kök-
lər tez böyüyərək iriləşir və qeyri-adi xarici görkəm alır. Əgər eh-
22. 
 
Bitki
 şəkildəyişmələri
orqanlarının yeraltı 
Deyilənə görə, kartof bitkisini İngiltərəyə 1586-cı ildə məşhur ad-
miral Frensis Dreyk gətirmiş və onu öz bağında əkməyi bağbanı-
na tapşırmışdı.
 Bitki böyüyəndən sonra bağban onun yaşıl meyvələrini dadıb acı 
olduğunu bildirir. Admiral bağbana bitkini kökündən çıxarıb at-
mağı  tapşırır.  Kolu  çıxarmağa  çalışan  bağban  torpağın  altında 
kartof  yumrularını  aşkar  edir.  Onları  bişirərək  dadına  baxır. 
Onun qiymətli bitki olduğunu başa düşür. Sonradan kartof çox 
mühüm qida bitkisi kimi geniş yayıldı.
1
· Torpaqdan çıxarılan çayırın yeraltı hissəsi – kökümsovunu  əvvəl göz-
lə, sonra lupa ilə nəzərdən keçirin.
· Onun yeraltı hissəsinin kökə oxşadığına diqqət yetirin. Bu hissə kök-
dən nə ilə fərqlənir?
· Çayırın yeraltı hissəsinin – kökümsovunun üzərində olan buğumlara 
və tumurcuqlara, həmçinin pulcuqşəkilli yarpaqcıqlara diqqət yeti-
rin.
Nəticəni müzakirə edək:
· Nə üçün kökümsov kökə oxşasa da, onu kök adlandırmırlar?
Zoğun şəkildəyişmələri. Bəzən yeraltı zoğların ehtiyat topla-
ması  nəticəsində  onun  şəkildəyişmələri  yaranır.  Şəklini  dəyiş-
miş belə zoğlara kökümsov, gövdə yumruları və soğanaqları aid 
etmək olar.
Kökümsov.  Yerüstü  zoğlarda  olduğu  kimi,  üzərində  təpə  və 
yan tumurcuqları, həmçinin şəklini dəyişmiş pulcuğabənzər yar-
paqcıqlar olur. İnkişaf zamanı bitkilər burada toplanan ehtiyat 
qida maddələrindən istifadə edir. 
Kökümsov gövdələrə inciçiçəyi, çayır, ayrıqotu, dəvədabanı 
və gicitkəndə rast gəlmək olur.
Gövdə  yumruları. Yeraltı  zoğların  uc  hissəsinin  genişlənmə-
sindən əmələ gəlir. Burada ehtiyat halında nişasta toplanır. Göv-
Müəyyən bitkilərin yeraltı və yerüstü orqanları bəzən mühit şə-
raitinin təsirindən müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalır.
· Torpaqda olan hissələri yeyilən daha hansı bitkiləri tanıyırsınız? 

2
23. 
Bitki  orqanlarının yerüstü şəkildəyişmələri
Bitkilər  aləminin  möcüzələrindən  biri  həşə-
rattutan bitkilərdir. Onların belə adlandırıl-
masının səbəbi xüsusi orqanları vasitəsilə hə-
şərat  tutmağa  uyğunlaşmalarıdır.  Bunların 
nümayəndələrindən  biri  Azərbaycanda  rast 
gəlinən qovuqlu bitkisidir. Durğun sularda yaşayan bu bitkinin 
kökü yoxdur. Tükşəkilli yarpaqların uc hissəsində qovuqcuqlar 
olur. Bu qovuqcuqların köməyi ilə bitki həşəratları tutaraq həzm 
edir.
1
Quraqlıq bitkisi olan kaktusa nəzər salın. Quraqlıqda yaşaması ilə əla-
qədar bu bitkidə hansı dəyişkənliklərin yarandığını müəyyən edin. 
Xarici mühitin təsirindən bitkinin yerüstü orqanları dəyişikliyə mə-
ruz qalır. Belə təsirlər onlarda müəyyən şəkildəyişmələrin yaranması-
na səbəb olur.
· Bitkinin yerüstü orqanlarında daha hansı dəyişkənliklər ola bilər?
· Yerüstü orqanlarda dəyişkənlik nə ilə əlaqədar meydana gəlmişdir?
Şəkillərdə yar-
pağın hansı şə-
kildəyişmələri 
göstərilmişdir?
Milçəktutan
69
68
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Canlı orqanizmlərin orqanları və orqanlar sistemi
2
2
Noxud
Nəticəni müzakirə edək:
1. Kaktusun başqa bitkilərdən fərqi nədir? 2. Tikanlar 
kaktusun hansı orqanıdır?  3. Fotosintez kaktusun 
hansı orqanında baş verir? 4. Sizcə, kaktusun 
gövdəsinin ətli olmasının hansı əhəmiyyəti var?
Ağbaş 
kələm
Ağ 
akasiya
Adi 
şam
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Yeraltı zoğların xüsusiyyətlərini 
 uyğun
xanalarında qeyd edin. 
dəftərinizə çəkdiyiniz cədvəlin 
Yeraltı zoğlar
Gövdə
Yarpaq
Tumurcuq
Fərqli əlamətlər
Soğanaq
Gövdə yumrusu
Kökümsov
1
2
3
4
5
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
2. Şəkildə nə göstəril-
mişdir? Rəqəmlərlə 
işarələnmiş 
hissələrin adını 
dəftərinizdə yazın.
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Cədvəli 
 və tamamlayın:
dəftərinizə çəkin
Kökün
şəkildəyişməsi
Yerinə yetirdiyi
funksiyalar
Bitkinin adı
Müstəqil təcrübə aparın:
1. Soğanı karton halqa içərisinə yerləş-
dirin, sonra su dolu stəkana endirin.
2. Təcrübənin nəticələrini 2 həftə ər-
zində hər 3 gündən bir qeyd edərək 
şəklini çəkin.
Açar sözl e r
Zoğun şəkildəyişmələri
Kökün şəkildəyişmələri 
Yeraltı zoğların  ehtiyat toplaması ilə 
əlaqədar  __ yaranır.  Bitki kökləri şəklini 
dəyişərək __ əmələ gətirir. 
tiyat qida maddələri əsas kökdə (bəzən həm də gövdənin aşağı his-
səsində) toplanırsa, meyvəkök, əlavə və ya yan köklərində topla-
nırsa,  kök  yumruları  əmələ  gəlir.  Meyvəköklərə  turpu,  yerkö-
künü  və  çuğunduru,  kök  yumrularına  isə  georgin  və  qaymaq-
otunu misal göstərmək olar.

2
23. 
Bitki  orqanlarının yerüstü şəkildəyişmələri
Bitkilər  aləminin  möcüzələrindən  biri  həşə-
rattutan bitkilərdir. Onların belə adlandırıl-
masının səbəbi xüsusi orqanları vasitəsilə hə-
şərat  tutmağa  uyğunlaşmalarıdır.  Bunların 
nümayəndələrindən  biri  Azərbaycanda  rast 
gəlinən qovuqlu bitkisidir. Durğun sularda yaşayan bu bitkinin 
kökü yoxdur. Tükşəkilli yarpaqların uc hissəsində qovuqcuqlar 
olur. Bu qovuqcuqların köməyi ilə bitki həşəratları tutaraq həzm 
edir.
1
Quraqlıq bitkisi olan kaktusa nəzər salın. Quraqlıqda yaşaması ilə əla-
qədar bu bitkidə hansı dəyişkənliklərin yarandığını müəyyən edin. 
Xarici mühitin təsirindən bitkinin yerüstü orqanları dəyişikliyə mə-
ruz qalır. Belə təsirlər onlarda müəyyən şəkildəyişmələrin yaranması-
na səbəb olur.
· Bitkinin yerüstü orqanlarında daha hansı dəyişkənliklər ola bilər?
· Yerüstü orqanlarda dəyişkənlik nə ilə əlaqədar meydana gəlmişdir?
Şəkillərdə yar-
pağın hansı şə-
kildəyişmələri 
göstərilmişdir?
Milçəktutan
69
68
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Canlı orqanizmlərin orqanları və orqanlar sistemi
2
2
Noxud
Nəticəni müzakirə edək:
1. Kaktusun başqa bitkilərdən fərqi nədir? 2. Tikanlar 
kaktusun hansı orqanıdır?  3. Fotosintez kaktusun 
hansı orqanında baş verir? 4. Sizcə, kaktusun 
gövdəsinin ətli olmasının hansı əhəmiyyəti var?
Ağbaş 
kələm
Ağ 
akasiya
Adi 
şam
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Yeraltı zoğların xüsusiyyətlərini 
 uyğun
xanalarında qeyd edin. 
dəftərinizə çəkdiyiniz cədvəlin 
Yeraltı zoğlar
Gövdə
Yarpaq
Tumurcuq
Fərqli əlamətlər
Soğanaq
Gövdə yumrusu
Kökümsov
1
2
3
4
5
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
2. Şəkildə nə göstəril-
mişdir? Rəqəmlərlə 
işarələnmiş 
hissələrin adını 
dəftərinizdə yazın.
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Cədvəli 
 və tamamlayın:
dəftərinizə çəkin
Kökün
şəkildəyişməsi
Yerinə yetirdiyi
funksiyalar
Bitkinin adı
Müstəqil təcrübə aparın:
1. Soğanı karton halqa içərisinə yerləş-
dirin, sonra su dolu stəkana endirin.
2. Təcrübənin nəticələrini 2 həftə ər-
zində hər 3 gündən bir qeyd edərək 
şəklini çəkin.
Açar sözl e r
Zoğun şəkildəyişmələri
Kökün şəkildəyişmələri 
Yeraltı zoğların  ehtiyat toplaması ilə 
əlaqədar  __ yaranır.  Bitki kökləri şəklini 
dəyişərək __ əmələ gətirir. 
tiyat qida maddələri əsas kökdə (bəzən həm də gövdənin aşağı his-
səsində) toplanırsa, meyvəkök, əlavə və ya yan köklərində topla-
nırsa,  kök  yumruları  əmələ  gəlir.  Meyvəköklərə  turpu,  yerkö-
künü  və  çuğunduru,  kök  yumrularına  isə  georgin  və  qaymaq-
otunu misal göstərmək olar.

71
70
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Canlı orqanizmlərin orqanları və orqanlar sistemi
2
2
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1.  Şəkildə  göstərilən  bitkilərin  hansı  orqanlarında  şəkildəyişmələr 
meydana gəlmişdir? Bu şəkildəyişmələr nə ilə əlaqədardır?
2. Düzgün variantı seçin.
Noxudun/kələmin  üst  yarpaqları  bitkini  şaquli  vəziyyətdə  saxlamaq 
üçün bığcıqlara çevrilmişdir.
Üzümün/kaktusun tikanları bitkini artıq su buxarlandırmaqdan qoru-
yur.
Gicitkən/nepentes bitkisi həşəratla qidalana bilir.
Açar sözl e r
Gövdənin şəkildəyişmələri
Yarpağın şəkildəyişmələri
Cır armudda, yemişanda tikanlar __, noxu-
dun bığcığı və kaktusun tikanları isə __ 
aiddir. 
1
2
3
4
5
“Bitkilərdə uyğunlaşmalar” cədvəlini dəftərinizə köçürün və tamamlayın.
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Bitkinin 
adı
Yemişan
Tikana çevrilmiş yarpaq
Şəkildəyişmənin bitki üçün 
əhəmiyyəti
Orqanın şəkildəyişməsi
Noxud
Dayağa dırmaşmaq
Heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən 
qorunmaq
Bığcığa çevrilmiş zoğ
Daşsarmaşığı bitkisi   gövdəsində olan əlavə köklərindən 
, 
istifadə edir.
Tutucu  orqan.
ışmayan  torpaq
 
  bəzi  bitkilərdə 
yarpaq tutucu orqana çevrilmişdir. Bu bitkilər   azota olan tələbatla-
rını 
ödəyir. Tutucu yarpaqlar şehçiçəyi, nepentes (kü-
pəotu), milçəktutan bitkilərində olur.
dırmaşmaq
çiyələk isə gövdə mənşəli bığcığından çoxalmaq üçün 
  Azot
həşərat tutmaqla 
  çat
larda bitən
Ehtiyat  qida  maddəsi  toplama. 
Gövdə kimi, yarpaqlar da şəklini dəyi-
şərək  ehtiyat  qida  maddəsi  toplaya 
bilir. Kələmin alt yarpaqları buna mi-
sal ola bilər.
Ehtiyat  su  toplama.  Quru  və  isti 
yerlərdə yaşayan kaktus, Afrika süd-
ləyəni  kimi  bitkilərin  gövdələri,  aloe 
və  aq a va nın  yar paqları  şək lini 
dəyişərək  su  toplayan  orqana  çevril-
mişdir.  
Tikanlar. Suyu az buxarlandırmaq 
üçün kaktus, zirinc, ağ akasiya bitki-
lərində isə yarpaqlar kiçilərək tikan-
lar  (şamda  –  iynələr,  sərvdə  – 
pulcuqlar)  əmələ gətirir.
Bilirsinizmi? 
Bilirsinizmi? 
Şehçiçəyinin (1) yarpaqlarının uzərində yapışqanlı 
damcılar  olan  qırmızımtıl  tükcüklər  vardır.  Həşərat  parıldayan  damcı 
üzərinə  qonan  zaman  yarpağın  ucu  qatlanaraq    həşəratı  udur. 
Milçəktutanın  (2)  yarpaqları  ucları  çıxıntı  şəklində  olan  iki  hissədən   
təşkil olunmuşdur. Həşərat yarpaqlardan birinə düşən kimi yarpağın diş-
cikli  küncləri  tədricən  bağlanır.  Tropik  Asiyada  bitən  nepentes  (3) 
bitkisinin  yarpağının  ucu  küpəşəkillidir  və  ətirli  nektara  malik  olur. 
Həşərat küpənin kənarına qonarkən sürüşərək küpənin içinə düşür və 
burada həzm edilir.
3
1
2
Yemişan
Kaktus
Tikanlar cır armud, murdarça və yemişan bitkilərində də müşahidə 
edilir. Lakin bu tikanlar yarpaqlardan deyil, bitkinin qısalmış zoğla-
rından yaranır. Yarpaq və ya gövdələri tikana çevrilən bitkilər suyu az 
buxarlandırmaqla bərabər, həm də heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən 
mühafizə olunur.
Bığcıqlar. Bəzi 
gövdəsi zəif olduğu üçün onlar  sərbəst su-
rətdə  bədənini  dik  saxlaya  bilmir.  Gövdəni  işığa  çıxarmaq  üçün  on-
ların gövdə və ya yarpaqlarından dayaq ətrafında burula bilən xüsusi 
uyğunlaşmalar  –  bığcıqlar  əmələ  gəlir.  Gövdə  mənşəli  bığcıqlara 
üzüm, qarpız, yemiş, boranı bitkilərində rast gəlinir. Noxud və lərgə-
də   uc yarpaqlar dayağa dırmaşmaqla əlaqədar   bığcığa çevrilmişdir. 
bitkilərin 

71
70
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Canlı orqanizmlərin orqanları və orqanlar sistemi
2
2
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1.  Şəkildə  göstərilən  bitkilərin  hansı  orqanlarında  şəkildəyişmələr 
meydana gəlmişdir? Bu şəkildəyişmələr nə ilə əlaqədardır?
2. Düzgün variantı seçin.
Noxudun/kələmin  üst  yarpaqları  bitkini  şaquli  vəziyyətdə  saxlamaq 
üçün bığcıqlara çevrilmişdir.
Üzümün/kaktusun tikanları bitkini artıq su buxarlandırmaqdan qoru-
yur.
Gicitkən/nepentes bitkisi həşəratla qidalana bilir.
Açar sözl e r
Gövdənin şəkildəyişmələri
Yarpağın şəkildəyişmələri
Cır armudda, yemişanda tikanlar __, noxu-
dun bığcığı və kaktusun tikanları isə __ 
aiddir. 
1
2
3
4
5
“Bitkilərdə uyğunlaşmalar” cədvəlini dəftərinizə köçürün və tamamlayın.
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Bitkinin 
adı
Yemişan
Tikana çevrilmiş yarpaq
Şəkildəyişmənin bitki üçün 
əhəmiyyəti
Orqanın şəkildəyişməsi
Noxud
Dayağa dırmaşmaq
Heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən 
qorunmaq
Bığcığa çevrilmiş zoğ
Daşsarmaşığı bitkisi   gövdəsində olan əlavə köklərindən 
, 
istifadə edir.
Tutucu  orqan.
ışmayan  torpaq
 
  bəzi  bitkilərdə 
yarpaq tutucu orqana çevrilmişdir. Bu bitkilər   azota olan tələbatla-
rını 
ödəyir. Tutucu yarpaqlar şehçiçəyi, nepentes (kü-
pəotu), milçəktutan bitkilərində olur.
dırmaşmaq
çiyələk isə gövdə mənşəli bığcığından çoxalmaq üçün 
  Azot
həşərat tutmaqla 
  çat
larda bitən
Ehtiyat  qida  maddəsi  toplama. 
Gövdə kimi, yarpaqlar da şəklini dəyi-
şərək  ehtiyat  qida  maddəsi  toplaya 
bilir. Kələmin alt yarpaqları buna mi-
sal ola bilər.
Ehtiyat  su  toplama.  Quru  və  isti 
yerlərdə yaşayan kaktus, Afrika süd-
ləyəni  kimi  bitkilərin  gövdələri,  aloe 
və  aq a va nın  yar paqları  şək lini 
dəyişərək  su  toplayan  orqana  çevril-
mişdir.  
Tikanlar. Suyu az buxarlandırmaq 
üçün kaktus, zirinc, ağ akasiya bitki-
lərində isə yarpaqlar kiçilərək tikan-
lar  (şamda  –  iynələr,  sərvdə  – 
pulcuqlar)  əmələ gətirir.
Bilirsinizmi? 
Bilirsinizmi? 
Şehçiçəyinin (1) yarpaqlarının uzərində yapışqanlı 
damcılar  olan  qırmızımtıl  tükcüklər  vardır.  Həşərat  parıldayan  damcı 
üzərinə  qonan  zaman  yarpağın  ucu  qatlanaraq    həşəratı  udur. 
Milçəktutanın  (2)  yarpaqları  ucları  çıxıntı  şəklində  olan  iki  hissədən   
təşkil olunmuşdur. Həşərat yarpaqlardan birinə düşən kimi yarpağın diş-
cikli  küncləri  tədricən  bağlanır.  Tropik  Asiyada  bitən  nepentes  (3) 
bitkisinin  yarpağının  ucu  küpəşəkillidir  və  ətirli  nektara  malik  olur. 
Həşərat küpənin kənarına qonarkən sürüşərək küpənin içinə düşür və 
burada həzm edilir.
3
1
2
Yemişan
Kaktus
Tikanlar cır armud, murdarça və yemişan bitkilərində də müşahidə 
edilir. Lakin bu tikanlar yarpaqlardan deyil, bitkinin qısalmış zoğla-
rından yaranır. Yarpaq və ya gövdələri tikana çevrilən bitkilər suyu az 
buxarlandırmaqla bərabər, həm də heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən 
mühafizə olunur.
Bığcıqlar. Bəzi 
gövdəsi zəif olduğu üçün onlar  sərbəst su-
rətdə  bədənini  dik  saxlaya  bilmir.  Gövdəni  işığa  çıxarmaq  üçün  on-
ların gövdə və ya yarpaqlarından dayaq ətrafında burula bilən xüsusi 
uyğunlaşmalar  –  bığcıqlar  əmələ  gəlir.  Gövdə  mənşəli  bığcıqlara 
üzüm, qarpız, yemiş, boranı bitkilərində rast gəlinir. Noxud və lərgə-
də   uc yarpaqlar dayağa dırmaşmaqla əlaqədar   bığcığa çevrilmişdir. 
bitkilərin 

73
72
24. 
Çiçək
Çiçəklər  həmişə  gözəlliyi  və  ətri  ilə  insanları 
cəlb etmişdir. İnsanlar min illər bundan qabaq 
bitkilərdən  öz  yaşayış  məskənlərinin  bəzədil-
məsi üçün istifadə etmişlər. Bizim dövrümüzə 
qədər  çatan  məlumatlara  görə,  ilk  dekorativ 
bitkilər qızılgül və şanagüllə olmuşdur. Saray 
və  məbədlərin  sütunları  şanagüllə  şəkli  ilə 
bəzədilərdi.
Çiçəyin quruluşu
şaf edir. O, çiçək saplağı (1), çiçək yatağı (2), kasa yarpaqları (3), 
ləçəklər (4), erkəkcik (5) və dişicikdən (6) təşkil olunmuşdur.
Çiçək saplağı çiçəyi gövdəyə birləşdirir. Çiçək yatağı öz üzərində 
çiçəyin bütün elementlərini daşıyır və bəzən onları qoruyur. Çiçək-
də olan yaşıl yarpaqcıqlar kasa yarpaqları adlanır. Kasa yarpaqları 
çiçək açılmazdan qabaq onu mühitin xarici təsirlərindən qoruyur. 
Çiçəkdə müxtəlifrəngli yarpaqcıqlar olur. Bunlar ləçəklər adlanır. 
Çiçəkli bitkilərdə olan bütün kasa yarpaqları kasacığı, ləçəklər isə 
çiçək  tacını  əmələ  gətirir.  Çiçək  tacı  həşəratları  cəlb  etməklə  bə-
rabər, həm də erkəkcik və dişiciyi qoruyur. Kasacıq və tac birlikdə 
çiçəkyanlığını əmələ gətirir.
. 
Bütün zoğlar kimi çiçək də tumurcuqdan inki-
4
-cü
 
Bitkilərin generativ orqanları
· Çiçək nədir? 
· Nə üçün bir çox bitkilərdə çiçək olur?
1
Çiçəyin quruluşu.
Təchizat:  çiçəkləyən otaq bitkisi.
İşin gedişi:
1. Çiçəkləyən otaq bitkisinin çiçəklərini  nəzərdən keçirin.
2. Çiçəyin ölçülərinə, hissələrinin sayına, rənginə, ətrinə fikir verin. 
Bitkinin həyatında çiçəyin rolu barədə mühakimə yürüdün.
Nəticəni müzakirə edək:
· Çiçəyin hansı hissələrini tanıyırsınız?
· Onların quruluşu haqqında hansı fikirləri söyləyə bilərsiniz?
2
2
5. Hansı zoğun şəkildəyişməsidir?  İki cavab seçin:
А. Kökümsov     В. Soğanaq     С. Meyvəkök        D. Kök yumruları    
6. Yarpağın və zoğun şə-
kildəyişmələrini təyin 
edin. Bitkinin adını və 
qarşısında şəklini dəyişmiş 
orqanın adını qeyd edin.
       А                                                             
В                                                  
С
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR
3. Düzgün cavabı seçin:
1. Gövdənin yan tumurcuqları qoltuq/təpə tumurcuqlarıdır.
2. Çiçək rüşeymi olan tumurcuq vegetativ/generativ tumurcuq ad-
lanır.
3. Bitkinin vegetativ orqanı yarpaqdır/meyvədir.
4. Çiçəkdə yumurtacığın yerləşdiyi hissə dişicikdir/erkəkcikdir.
5. Gövdə ilə yarpaq arasında qalan bucaq yarpaq qoltuğu/buğuma-
rası adlanır.
4. Gövdənin mərkəzindən başlamaqla verilmiş hissələrin ardıcıllığını gös-
tərin.
1. Yarpaqları qruplaşdırın:
Sadə yarpaqlar
Mürəkkəb yarpaqlar
2. Aşağıda verilən sözlərdən istifadə edərək cümlələri tamamlayın:
Dəyirmi, qapayıcı, sütunvari, süngərvari, uzunsov.
Yarpağın sütunvari toxumasının bilavasitə altında__toxuma yerləşir. 
Yarpağın dəriciyinin altında __toxuma yerləşir.
Ağızcıq iki __ hüceyrədən və yarıqdan ibarətdir.
Sütunvari toxumanın hüceyrələri__ formaya malikdir.
Süngər toxuma __ formalı hüceyrələrdən əmələ gəlib.
A. Oduncaq
B. Özək
C. Mantar
D. Kambi
E. Floema
1
2
3
4
5

73
72