Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 29. 07. 2013-cü il tarixli 754

N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Gövdə __, __, __ və __ 
qatlarından ibarətdir. Onun 
eninə böyüməsini __ həyata 
keçirir. 
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Dəricik və ya mantar + ilk qabıq + floema.
2. Gövdənin eninə böyüməsini təmin edən qat.
3. Gövdənin xarici qatı.
4. Gövdənin mərkəzi hissəsində  yerləşir.
5. Gövdə qabığının ölü hüceyrələr qatı.  
1. Anlayışlar və terminlər arasındakı uyğunluğu müəyyənləşdirin: 
2. Səhv fikirləri doğru ifadələrə  çevirin:
1. Gövdənin ən enli hissəsi – özəkdir. 2. Qabığı oduncaqdan ayıranda 
kambi zədələnir. 3. Mantar ağacın qabıq qatını əmələ gətirir. 4. Qabıq 
möhkəm olur. 5. 
 xarici təsirlərdən qoruyan oduncaqdır.
Gövdəni
A. Qabıq
B. Özәk
C. Dәricik
D. Kambi
E. Mantar
Gövdənin  quruluş 
sxemi:
1. Mantar qatı 
2. Floema
3. Kambi
4. Oduncaq
5. Özək şüaları
6. İllik halqalar
7. Özək
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
e  e 
edin
edin
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Açar sözl e r
Qabıq 
Kambi
Oduncaq
Özək
Floema
1
3
4
5
6
7
2
rinə yetirən özək şüaları uzanır. Bəzi bitkilərdə özək aydın nəzərə çarp-
mır. Palıd və qaraağacda özək bərk, gəndəlaşda isə yumşaq olur.
57
56
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Canlı orqanizmlərin orqanları və orqanlar sistemi
2
2
1
2
3
4
18.  
Gövdənin daxili quruluşu
· Gövdə özü hansı hissələrdən təşkil olunmuşdur? 
· Bu hissələr hansı funksiyanı yerinə yetirir?
1
Gövdənin  quruluşunun öyrənilməsi.
Təchizat: qovaq bitkisinin budağı.
İşin gedişi: 
Qovaq  bitkisinin  budağını  uzununa  kəsin.  Onun  üst  qatını  ayırın  və   
bərkliyini yoxlayın. Suallara cavabı dəftərinizdə qeyd edin.
· Bu qat hansı funksiyanı yerinə yetirir?
· Bu qat necə adlanır və hansı toxumadan əmələ gəlir?
Gövdənin daxili quruluşu. Gövdə – qabıq, kambi, oduncaq və özək-
dən təşkil olunmuşdur. 
Qabıq. Cavan və yaşıl zoğlarda qabığın xarici qatını dəricik təşkil 
edir. Qışlayan gövdələrdə dəricik digər örtük toxuması olan mantarla 
əvəz olunur. Mantar işığı özündən buraxmadığından onun altındakı 
qat yaşıllığını itirir. Qabığın oduncağa söykənən daxili qatı floema ad-
lanır. Gövdədə floema qatının içərisində floema boruları deyilən ələ-
yəbənzər borular və floema lifləri olur. 
Kambi – gövdənin eninə böyüməsini təmin edir. Bölünməsi nəticə-
sində yeni qabıq və oduncaq hüceyrələri yaranır. 
 
 
Mülayim iqlim şərai-
tində  yaşayan  ağaclarda  kambinin  bölünməsi  yazda  başlayır  və 
payızda  sona  çatır. Nəticədə gövdənin  oduncaq  hissəsində  illik  hal-
qalar əmələ gəlir.
İtalyan rəssamı Leonardo da Vinçi (1452–1519) ilk dəfə illik halqala-
ra görə ağacın yaşının təyin edilməsinin mümkünlüyünü irəli sür-
müşdür. O, qeyd etmişdir ki, ağacın illik halqası onun yaşadığı illərə 
müvafiq olur, illik halqanın eni isə quraqlıq və rütubətli dövrləri gös-
tərir. Oduncağın illik halqasının iriliyinə, onların hüceyrəsinin qa-
lınlığına  və  s.  əlamətlərinə  görə  bu  və  ya  digər  ilin  iqlim  şəraiti 
barədə mühakimə yürütmək olar.
2
Kəsilmiş ağac gövdəsinin yaşının təyin edilməsi.
1. Ağac gövdəsində illik halqaların miqdarını  müəyyənləşdirin.
2. İllik halqaları mərkəzdən qabığa doğru sayaraq ağacın yaşını müəyyən 
edin.
· İllik halqalar əsasən  gövdənin hansı qatında yerləşir?
· İllik halqalara görə daha nəyi təyin etmək olar?

Oduncaq – 
səsini  təşkil edir. Onun daxi-
lində oduncaq lifləri və boru-
cuqlar olur. 
Özək – gövdənin mərkəzində  
yerləşir.  O,  əsasən  canlı  hü-
ceyrələrdən  ibarət  ehtiyat 
toplayıcı  toxumadan  təşkil 
olunmuşdur.  Özəkdən  göv-
dənin  digər  hissələrinə  doğ-
ru qidalandırıcı funksiya ye-
gövdənin əsas his-
Şəkildə gövdənin 
hissələrini müəyyən edin.
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Gövdə __, __, __ və __ 
qatlarından ibarətdir. Onun 
eninə böyüməsini __ həyata 
keçirir. 
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Dəricik və ya mantar + ilk qabıq + floema.
2. Gövdənin eninə böyüməsini təmin edən qat.
3. Gövdənin xarici qatı.
4. Gövdənin mərkəzi hissəsində  yerləşir.
5. Gövdə qabığının ölü hüceyrələr qatı.  
1. Anlayışlar və terminlər arasındakı uyğunluğu müəyyənləşdirin: 
2. Səhv fikirləri doğru ifadələrə  çevirin:
1. Gövdənin ən enli hissəsi – özəkdir. 2. Qabığı oduncaqdan ayıranda 
kambi zədələnir. 3. Mantar ağacın qabıq qatını əmələ gətirir. 4. Qabıq 
möhkəm olur. 5. 
 xarici təsirlərdən qoruyan oduncaqdır.
Gövdəni
A. Qabıq
B. Özәk
C. Dәricik
D. Kambi
E. Mantar
Gövdənin  quruluş 
sxemi:
1. Mantar qatı 
2. Floema
3. Kambi
4. Oduncaq
5. Özək şüaları
6. İllik halqalar
7. Özək
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
e  e 
edin
edin
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Açar sözl e r
Qabıq 
Kambi
Oduncaq
Özək
Floema
1
3
4
5
6
7
2
rinə yetirən özək şüaları uzanır. Bəzi bitkilərdə özək aydın nəzərə çarp-
mır. Palıd və qaraağacda özək bərk, gəndəlaşda isə yumşaq olur.
57
56
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Canlı orqanizmlərin orqanları və orqanlar sistemi
2
2
1
2
3
4
18.  
Gövdənin daxili quruluşu
· Gövdə özü hansı hissələrdən təşkil olunmuşdur? 
· Bu hissələr hansı funksiyanı yerinə yetirir?
1
Gövdənin  quruluşunun öyrənilməsi.
Təchizat: qovaq bitkisinin budağı.
İşin gedişi: 
Qovaq  bitkisinin  budağını  uzununa  kəsin.  Onun  üst  qatını  ayırın  və   
bərkliyini yoxlayın. Suallara cavabı dəftərinizdə qeyd edin.
· Bu qat hansı funksiyanı yerinə yetirir?
· Bu qat necə adlanır və hansı toxumadan əmələ gəlir?
Gövdənin daxili quruluşu. Gövdə – qabıq, kambi, oduncaq və özək-
dən təşkil olunmuşdur. 
Qabıq. Cavan və yaşıl zoğlarda qabığın xarici qatını dəricik təşkil 
edir. Qışlayan gövdələrdə dəricik digər örtük toxuması olan mantarla 
əvəz olunur. Mantar işığı özündən buraxmadığından onun altındakı 
qat yaşıllığını itirir. Qabığın oduncağa söykənən daxili qatı floema ad-
lanır. Gövdədə floema qatının içərisində floema boruları deyilən ələ-
yəbənzər borular və floema lifləri olur. 
Kambi – gövdənin eninə böyüməsini təmin edir. Bölünməsi nəticə-
sində yeni qabıq və oduncaq hüceyrələri yaranır. 
 
 
Mülayim iqlim şərai-
tində  yaşayan  ağaclarda  kambinin  bölünməsi  yazda  başlayır  və 
payızda  sona  çatır. Nəticədə gövdənin  oduncaq  hissəsində  illik  hal-
qalar əmələ gəlir.
İtalyan rəssamı Leonardo da Vinçi (1452–1519) ilk dəfə illik halqala-
ra görə ağacın yaşının təyin edilməsinin mümkünlüyünü irəli sür-
müşdür. O, qeyd etmişdir ki, ağacın illik halqası onun yaşadığı illərə 
müvafiq olur, illik halqanın eni isə quraqlıq və rütubətli dövrləri gös-
tərir. Oduncağın illik halqasının iriliyinə, onların hüceyrəsinin qa-
lınlığına  və  s.  əlamətlərinə  görə  bu  və  ya  digər  ilin  iqlim  şəraiti 
barədə mühakimə yürütmək olar.
2
Kəsilmiş ağac gövdəsinin yaşının təyin edilməsi.
1. Ağac gövdəsində illik halqaların miqdarını  müəyyənləşdirin.
2. İllik halqaları mərkəzdən qabığa doğru sayaraq ağacın yaşını müəyyən 
edin.
· İllik halqalar əsasən  gövdənin hansı qatında yerləşir?
· İllik halqalara görə daha nəyi təyin etmək olar?

2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Canlı orqanizmlərin orqanları və orqanlar sistemi
59
58
2
Yarpaqları müqayisə edin. 
Onların fərqli əlamətlərini 
qeyd edin. Nəticə çıxarın.
Yarpaq  növləri.  Saplaq  üzərində 
müxtəlif sayda yarpaq ayası ola bilir. 
Əgər saplaq üzərində bir yarpaq ayası 
varsa, belə yarpaqlar sadə, bir neçə aya 
olarsa,  mürəkkəb  yarpaqlar  adlanır. 
Sadə yarpaqlara  tozağacı, günəbaxan, 
palıd  və  s.  bitkilər  aiddir.  Mürəkkəb 
yarpaq  lələkvari,  barmaqvari  və  üçər 
yarpaqlara bölünür. 
Yarpaqların düzülüşü. Zoğ üzərində yerləşmə ardıcıllığına yar-
paq  düzülüşü  deyilir.  Zoğ  üzərində  düzülüşünə  görə  yarpaqlar  – 
növbəli, qarşı-qarşıya  və ya  topalı düzülür. 
kə,  alma,  tozağacı)  hər  bir  buğuma  bir  yarpaq  birləşir. 
düzülüşdə (yasəmən, gicitkən) hər bir buğum üzərində bir-
birinin qarşısında yerləşən yarpaqlar olur. Qarğagözü, oleandr, qa-
tırquyruğu bitkilərinin hər buğumunda üç və daha artıq yarpaq  bir-
ləşir. Bu, topalı düzülüş adlanır.
Növbəli düzülüşdə (cö-
Qarşı-
qarşıya  
Növbəli 
düzülüş    
Qarşı-qarşıya 
düzülüş    
Topalı 
düzülüş 
Zоğ üzərində düzülüş
Təklələkvari
Lələkvari 
Cütlələkvari
Barmaqvari
Üçər
Mürəkkəb yarpaqlar
Sadə yarpaq
3
Otaq bitkiləri və ya herba-
riləşdirilmiş bitkilərin yarpaq 
damarlarına baxın.
Onların damarlanmasını sxem 
şəklində göstərin.
Nəticəni müzakirə edək:
· Damarlar yarpaqda necə 
yerləşir?
Yarpaq damarlanması. 
paq damarlanması deyilir. Bir neçə damarlanma tipi ayırırlar:
· paralel damarlanma – iri damarlar yarpaq ayasında bir-birinə 
paralel keçir ( buğda, qamış);
Yarpaq  boyunca damarların keçməsinə yar-
Yarpaq növləri
19.
 
 
Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaqların düzülüşü
Qışın sonuna yaxın 
məktəbin həyətində alma bağı salma-
q  qərarına  gəldilər.  Bağ  üçün  nəzərdə  tutulan  yerə  onlar  çoxlu 
ağac tingləri əkdilər. Yazda ağaclara qulluq edən zaman alma ilə 
yanaşı,  səhvən digər tinglərin də əkildiyi aşkar olundu.
şagirdlər 
· 
 bunu necə müəyyən etdilər?
Şagirdlər
1
Yarpağın ümumi quruluşunun öyrənilməsi.
Təchizat: sinif otağında olan otaq bitkiləri, herbarilər.
İşin gedişi:
· Otaq bitkiləri və ya herbariləşdirilmiş bitkilərin yarpaqlarını diqqətlə 
nəzərdən keçirin, onları şəkildəki yarpaqlarla müqayisə edin.
· Yarpağın genişlənmiş hissəsi olan yarpaq ayasına baxın.
· Ayanın ucuna, kənarlarına, əsasına, formasına və yarpaq saplağına 
diqqət yetirin.
· Dəftərinizdə yarpaqların şəklini çəkin.
Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaq – yarpaq ayası və saplaqdan 
təşkil olunmuşdur. Yarpaq ayası – əksər bitkilərdə saplaq vasitəsilə 
zoğa  birləşir.  Saplağın  əsas  funksiyası  yarpağı  işığa  çıxarmaq  və 
maddələrin hərəkətini təmin etməkdir.
Bəzi bitki yarpaqlarında saplaq olmur. 
Belə yarpaqlara oturaq yarpaqlar deyilir. 
Oturaq yarpaqları – kətan, qərənfil, aloye 
kimi bitkilərdə müşahidə etmək olar.
Yarpağın saplağının gövdə ilə birləşən 
nisbətən genişlənmiş aşağı hissəsi yarpaq 
əsası  adlanır.  Yarpaq  əsasında  bəzi  hal-
larda çıxıntı şəklində iki kiçik yarpaqcıq 
–  yarpaqaltlıqları yerləşir.
Yarpağın  quruluşu
Yarpaq 
ayası
Saplaq
Yarpaq əsası
Yarpaqaltlığı
Nəticəni müzakirə edək:
· Yarpaqlar hansı quruluşa malikdir və bitkidə o, hansı funksiyanı yeri-
nə yetirir?
· Bitkilərin həyatında yarpağın rolu nədən ibarətdir?

2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Canlı orqanizmlərin orqanları və orqanlar sistemi
59
58
2
Yarpaqları müqayisə edin. 
Onların fərqli əlamətlərini 
qeyd edin. Nəticə çıxarın.
Yarpaq  növləri.  Saplaq  üzərində 
müxtəlif sayda yarpaq ayası ola bilir. 
Əgər saplaq üzərində bir yarpaq ayası 
varsa, belə yarpaqlar sadə, bir neçə aya 
olarsa,  mürəkkəb  yarpaqlar  adlanır. 
Sadə yarpaqlara  tozağacı, günəbaxan, 
palıd  və  s.  bitkilər  aiddir.  Mürəkkəb 
yarpaq  lələkvari,  barmaqvari  və  üçər 
yarpaqlara bölünür. 
Yarpaqların düzülüşü. Zoğ üzərində yerləşmə ardıcıllığına yar-
paq  düzülüşü  deyilir.  Zoğ  üzərində  düzülüşünə  görə  yarpaqlar  – 
növbəli, qarşı-qarşıya  və ya  topalı düzülür. 
kə,  alma,  tozağacı)  hər  bir  buğuma  bir  yarpaq  birləşir. 
düzülüşdə (yasəmən, gicitkən) hər bir buğum üzərində bir-
birinin qarşısında yerləşən yarpaqlar olur. Qarğagözü, oleandr, qa-
tırquyruğu bitkilərinin hər buğumunda üç və daha artıq yarpaq  bir-
ləşir. Bu, topalı düzülüş adlanır.
Növbəli düzülüşdə (cö-
Qarşı-
qarşıya  
Növbəli 
düzülüş    
Qarşı-qarşıya 
düzülüş    
Topalı 
düzülüş 
Zоğ üzərində düzülüş
Təklələkvari
Lələkvari 
Cütlələkvari
Barmaqvari
Üçər
Mürəkkəb yarpaqlar
Sadə yarpaq
3
Otaq bitkiləri və ya herba-
riləşdirilmiş bitkilərin yarpaq 
damarlarına baxın.
Onların damarlanmasını sxem 
şəklində göstərin.
Nəticəni müzakirə edək:
· Damarlar yarpaqda necə 
yerləşir?
Yarpaq damarlanması. 
paq damarlanması deyilir. Bir neçə damarlanma tipi ayırırlar:
· paralel damarlanma – iri damarlar yarpaq ayasında bir-birinə 
paralel keçir ( buğda, qamış);
Yarpaq  boyunca damarların keçməsinə yar-
Yarpaq növləri
19.
 
 
Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaqların düzülüşü
Qışın sonuna yaxın 
məktəbin həyətində alma bağı salma-
q  qərarına  gəldilər.  Bağ  üçün  nəzərdə  tutulan  yerə  onlar  çoxlu 
ağac tingləri əkdilər. Yazda ağaclara qulluq edən zaman alma ilə 
yanaşı,  səhvən digər tinglərin də əkildiyi aşkar olundu.
şagirdlər 
· 
 bunu necə müəyyən etdilər?
Şagirdlər
1
Yarpağın ümumi quruluşunun öyrənilməsi.
Təchizat: sinif otağında olan otaq bitkiləri, herbarilər.
İşin gedişi:
· Otaq bitkiləri və ya herbariləşdirilmiş bitkilərin yarpaqlarını diqqətlə 
nəzərdən keçirin, onları şəkildəki yarpaqlarla müqayisə edin.
· Yarpağın genişlənmiş hissəsi olan yarpaq ayasına baxın.
· Ayanın ucuna, kənarlarına, əsasına, formasına və yarpaq saplağına 
diqqət yetirin.
· Dəftərinizdə yarpaqların şəklini çəkin.
Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaq – yarpaq ayası və saplaqdan 
təşkil olunmuşdur. Yarpaq ayası – əksər bitkilərdə saplaq vasitəsilə 
zoğa  birləşir.  Saplağın  əsas  funksiyası  yarpağı  işığa  çıxarmaq  və 
maddələrin hərəkətini təmin etməkdir.
Bəzi bitki yarpaqlarında saplaq olmur. 
Belə yarpaqlara oturaq yarpaqlar deyilir. 
Oturaq yarpaqları – kətan, qərənfil, aloye 
kimi bitkilərdə müşahidə etmək olar.
Yarpağın saplağının gövdə ilə birləşən 
nisbətən genişlənmiş aşağı hissəsi yarpaq 
əsası  adlanır.  Yarpaq  əsasında  bəzi  hal-
larda çıxıntı şəklində iki kiçik yarpaqcıq 
–  yarpaqaltlıqları yerləşir.
Yarpağın  quruluşu
Yarpaq 
ayası
Saplaq
Yarpaq əsası
Yarpaqaltlığı
Nəticəni müzakirə edək:
· Yarpaqlar hansı quruluşa malikdir və bitkidə o, hansı funksiyanı yeri-
nə yetirir?
· Bitkilərin həyatında yarpağın rolu nədən ibarətdir?

· 
dən başqa) qövs şəklində əyilir (inciçiçəyi, bağayarpağı);
· torvari damarlanma – yarpaq ayasını tor şəklində əhatə edir 
. 
qövsvari damarlanma – ayanın hər bir damarı (mərkəzdəkin-
(çinar, üzüm, palıd)
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Mətndən istifadə edərək təklif 
olunmuş anlayışlara malik sxemləri 
tamamlayın: 
1. 
müqayisə 
etdikdən sonra 
nəticələrinizi 
dəftərinizdə 
çəkdiyiniz 
cədvəldə yazın.
Yarpaqları 
a
b
Yarpaq __ və __ təşkil olunmuşdur. Yarpaqlar 
__  və __ olmaqla 2 qrupa bölünür. Yarpaq 
boyunca damarların keçməsi 
.
__ adlanır
Açar sözl e r
Yarpaq ayası
Saplaq
Sadə yarpaq
Mürəkkəb yarpaq
Yarpaq damarlanması
1. Paralel
2. Qövsvari
3-4. Torvari
3
4
2
1
Yarpaqların damarlanması
Yarpağın növləri
Yarpaq damarlanması
Yarpaq düzülüşü
Saplağın 
olub-olmaması
Damarlanma 
tipi
Yarpaq 
ayalarının forması
Yarpaq 
ayalarının sayı
1
№
2
61
60
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Canlı orqanizmlərin orqanları və orqanlar sistemi
2
2
1
20.
 
Yarpağın hüceyrəvi quruluşu
Bitkini uzun müddət qaranlıqda saxlayanda yarpaqları saralır. 
Onu uzun müddət sulamadıqda yarpaqları büzüşür. 
Laboratoriya işi. Yarpağın dəricik hüceyrəsinin quruluşu.
Təchizat: yarpağın en kəsiyinin hazır preparatı (və ya tablosu), işıq mik-
roskopu. 
İşin gedişi:
1. Yarpağın  en kəsiyinin hazır preparatına  mikroskopla baxın.
2. Onun müxtəlif cür hüceyrələrdən əmələ gəldiyinə diqqət yetirin.
3. Preparatda  dəricik  hüceyrələrini  taparaq  onların  forma  və  quru-
luşuna baxın.
4. Alt dəricikdə yerləşən ağızcıq hüceyrələrini tapın və onun mikros-
kopdan  şəklini çəkin.
Nəticəni  müzakirə  edək:
· Üst və alt dəriciyin arasında yerləşən hüceyrələr qrupu bir-birindən 
nə ilə fərqlənir?
· Onların hansılarında xloroplastların miqdarı çoxdur?
· Ağızcıq hüceyrələri digər dəricik hüceyrələrindən nə ilə fərqlənir?
· Yarpaq damarları yarpağın hansı hüceyrələrinin arasında  yerləşir?
 Cavabları dəftərinizə qeyd edin.
· Bütün bunlar  hansı səbəbdən baş verir? 
· Yarpağın öz vəzifəsini yerinə yetirməsi üçün o, hansı quruluşa 
malik olmalıdır? 
Yarpağın daxili quruluşu. Yarpaq xaricdən dəricik adlanan şəf-
faf hüceyrələrlə örtülmüşdür. Üst və alt dəricik arasında yarpaq lə-
ti  yerləşir. Üst dəricik hüceyrələrinin altında çoxlu xloroplastlara 
malik  sütunşəkilli  hüceyrələrdən  ibarət  sütunvari  toxuma 
yerləşir.
Sütunvari toxuma əsasən fotosintez funksiyasını yerinə yetirdi-
yindən yarpağın günəş işığı düşən hissəsində olur. Ondan altda qey-
ri-düzgün formalı və xloroplastları nisbətən az olan süngərvari to-
xuma  yerləşir.    Süngərvari  toxuma  hüceyrələri  arasında  içərisi 
hava ilə dolu hüceyrəarası sahə – boşluqlar olur.
Dəricik  hüceyrələrinin  bəziləri  yaşıl  rəngli  olub   
ağızcıqlar  əmələ  gətirir. 
  Quruda  yaşayan  bitkilərin  əksəriyyətində 
ağızcıqlar yarpağın alt dəriciyində  yerləşir. Viktoriya, suzanbağı bit-
kilərində onlar üst dəricikdə, süsən və kələmdə isə  yarpağın hər iki 
tərəfində yerləşir.  
Ağızcıqlar. 
Ağızcıqlar  iki  qapayıcı  hüceyrədən  təşkil 
olunmuşdur. Onlar açılıb-qapanmaqla qaz və su mübadiləsini (trans-
pirasiyanı)  tənzimləyir.

· 
dən başqa) qövs şəklində əyilir (inciçiçəyi, bağayarpağı);
· torvari damarlanma – yarpaq ayasını tor şəklində əhatə edir 
. 
qövsvari damarlanma – ayanın hər bir damarı (mərkəzdəkin-
(çinar, üzüm, palıd)
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Mətndən istifadə edərək təklif 
olunmuş anlayışlara malik sxemləri 
tamamlayın: 
1. 
müqayisə 
etdikdən sonra 
nəticələrinizi 
dəftərinizdə 
çəkdiyiniz 
cədvəldə yazın.
Yarpaqları 
a
b
Yarpaq __ və __ təşkil olunmuşdur. Yarpaqlar 
__  və __ olmaqla 2 qrupa bölünür. Yarpaq 
boyunca damarların keçməsi 
.
__ adlanır
Açar sözl e r
Yarpaq ayası
Saplaq
Sadə yarpaq
Mürəkkəb yarpaq
Yarpaq damarlanması
1. Paralel
2. Qövsvari
3-4. Torvari
3
4
2
1
Yarpaqların damarlanması
Yarpağın növləri
Yarpaq damarlanması
Yarpaq düzülüşü
Saplağın 
olub-olmaması
Damarlanma 
tipi
Yarpaq 
ayalarının forması
Yarpaq 
ayalarının sayı
1
№
2
61
60
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /