Dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir

              İ.Məmmədov, V.Koretski (qılıncoynatma),  İ.Ponamaryov (futbol) – XXIV Olimpiada qızıl 
medal (1988-ci il Cənubi Koreya-Seul). Belə ki Seul Olimpiadasında 3 qızıl, 1 gümüş və 2 bürünc medal 
əldə edilmişdir; 
              N.Hüseynov (cüdo), İ.Belinki (gimnastika) XXV Olimpiya oyunları  qızıl medal (İspaniya-
Barselona-1992-ci il). İ.Belinki şəxsi yarışlarda isə bürünc medal qazanmışdır. 
              N.Abdullayev (sərbəst güləş), XXVI Olimpiada gümüş medal (ABŞ-Atlanta); 
              N.Abdullayev (sərbəst güləş),  Z.Meftahəddinova (güllə atıcılığı), XXVII Olimpiya oyunları- 
qızıl medal (Avstraliya-Sidney 2000-ci il); 
              F.Mənsurov (Yunan-Roma güləşi), XXVIII Olimpiya oyunları-qızıl medal (Afina-2004-cü il). 4 
idmançımız isə bürünc medal qazanmışlar (İ.Həşimova, Z.Meftahəddinova – güllə atıcılığı, Ağası 
Məmmədov, Fuad Aslanov– boks üzrə). 
               
XIX Olimpiya oyunları. Pekin (Çin), 2008-ci il. 
 
        XXIX Olimpiya oyunlarında komandamız 7 medal qazanmışdır: 1 qızıl (Elnur Məmmədli – cüdo), 2 
gümüş (Rövşən Bayramov, Vitali Rəhimov – Yunan-Roma), 3 bürünc (Mövlud Mirəliyev – cüdo, Mariya 
Stadnik – Xateq Qazimov - sərbəst güləş, Şahin İmranov – boks). 
              Paralimpiada  da  isə idmançılarımız 10 medal qazanmışdır. Onun 2-si qızıl (İlham Zəkiyev – 
cüdo, Uluxan Musayev – yadro itələmək), 3-ü gümüş və 5-i bürünc medal olmuşdur. 
 
                                 Yoxlama-test sualları: 
1.Fiziki tərbiyənin mövzusu hansı məsələləri əhatə edir? 
2.Qədim Azərbaycanda ibtidai icma quruluşunun meydana gəlməsi, sinfi cəmiyyətin yaranması nəyə 
səbəb olmuşdur? 
3.Midiya dövlətinin yarandığı dövrdə hərbi reformanın keçirilməsi ilə əlaqədar nə kimi süvari dəstələr 
yarandı? 
4.Alban dövləti qoşunların hansı hazırlığına çox diqqət yetirir? 
5.Albanlar 5 yaşından başlayaraq 24 yaşına kimi hansı hərəkət (idman) növlərini öyrənirdilər? 
6.Albanlar neçə km məsafəyə sürətli qaçışlar keçirir və bu qaçışda iştirak edən adamlar necə 
adlandırılırdı? 
7.Toy mərasimlərində, Novruz bayramında ən çox oynanılan milli oyunlar hansılardır? 
8. IX əsrdə görkəmli  şəxsiyyətlərdən kim şahmat üzrə  nəinki Azərbaycanda, hətta Qafqaz və Orta 
Asiyada ən güclü şahmatçı hesab olunurdu? 

 17
9.Hansı ölkələrlə iqtisadi-siyasi əlaqələrin mövcudluğu ölkəmizdə fiziki tərbiyə sisteminin 
yaranmasına müsbət təsir göstərmişdir? 
10.Orta  əsrlərdə  İslam dininin geniş yayılması  nəticəsində fiziki tərbiyəyə deyil hansı  tərbiyəyə 
üstünlük verilirdi? 
11.XI-XII  əsrlərdə Azərbaycanın iri şəhərlərində  bədən tərbiyəsi və idman sahəsində  nə kimi işlər 
görülür və hansı oyunlar təşkil olunurdu? 
12.Orta əsr mütəfəkkirlərindən hansının əsərlərində xalq oyunlarından bəhs olunur? 
13.Azərbaycanda fiziki tərbiyənin inkişafına diqqət yetirən şah və sərkərdələrin soyadını söyləyin. 
14.«Zorxanalar» nə vaxt və ilk olaraq hansı şəhərlərdə təşkil olunmuşdur? 
15.Azərbaycanda XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində yaşamış görkəmli filosof, yazıçı və şairlər 
bir çox tədqiqatlarını fiziki tərbiyəyə  və milli-xalq oyunlarının tarixinə  həsr etmişlər. Bunlar 
kimlərdir? 
16.XIX  əsrin sonu XX əsrin  əvvəllərində yaşamış beynəlxalq aləmdə tanınan peşəkar güləşçi-
pəhləvanların soyadını söyləyin. 
17.XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda idmanın inkişafına təsir göstərən amilləri sadalayın. 
18.Əhməd Məhəmməd oğlunun şəxsi-idman həyatını səciyyələndirin. 
19.Voleybolçularımız neçənci ildə SSRİ kubokunun sahibi olmuşlar? 
20.4 dəfə SSRİ çempionu olan idmançıların soyadını söyləyin. 
21.İlk dəfə olaraq Yay Olimpiya Oyunlarında gümüş medal almış idmançımızın soyadını deyin. 
22.Avropa və dünya birinciliyində qızıl medal qazanmış idmançılarımızın adını söyləyin. 
23.Sovet hakimiyyəti dövründə Yay Olimpiya Oyunlarında gümüş  və  qızıl medal almış 
idmançılarımızın soyadını söyləyin. 
24.Müstəqil Dövlətlər Birliyi dövründə (MDB) Yay Olimpiya Oyunlarında qızıl medal qazanmış 
idmançılarımızın soyadını və adını söyləyin. 
25.Müstəqillik dövründə Azərbaycan idmançılarının Yay Olimpiya Oyunlarında iştirakı  və 
qazandıqları müvəffəqiyyətləri sadalayın. Qızıl medalçıların soyadını söyləyin. 
26.XXIX Olimpiya oyunları harada və neçənci ildə keçirilmişdir? 
27.XXIX Yay Olimpiya Oyunlarında idmançılarımız neçə  qızıl, neçə gümüş  və neçə bürünc medal 
qazanmışdır? 
28.Qədim Olimpiya oyunları barədə bildiyinizi söyləyin. 
29.Müasir Olimpiya oyunları haqqında nələri söyləyə bilərsiniz? 
30.Olmpiya oyunlarının vətəni olan ölkənin adını söyləyin. 
31.2008-ci ildə Pekində (Çin) keçirilən paralimpiada da idmançılarımız cəmi neçə medal almışlar? 
32.Azərbaycan paralimpiada idmançıları Çində keçirilən Olimpiya oyunlarında neçə  qızıl, neçə 
gümüş və neçə bürünc medal Vətənimizə gətirmişlər? 
               

 18
Yaradıcı iş üçün təxmini mövzular: 
 
1.H.Ə.Əliyev və müstəqil Azərbaycanda Olimpiya hərəkatının inkişafında onun rolu və qayğısı. 
2.İ.H.Əliyev Azərbaycanda Olimpiya hərəkatının təşkilatçısı, inkişafetdiricisi və lideri kimi. 
3.Azərbaycanda bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafına dövlət qayğısı. 
4.Görkəmli Azərbaycan idmançılarının həyatı; idman fəaliyyəti və Olimpiya hərəkatının inkişafnıda 
onlar aparıcı bir qüvvə kimi. 

 19
1.3.AZƏRBAYCANDA FİZİKİ TƏRBİYƏ SİSTEMİ 
 
P L A N 
 
3.1.Azərbaycan fiziki tərbiyə sisteminin mahiyyəti. 3.2.Azərbaycan fiziki tərbiyə sisteminin əsasları. 
3.3.Ailədə uşaqların fiziki tərbiyəsi. 
3.4.Məktəbəqədər yaşlı uşaqların fiziki tərbiyəsi. 
3.5. Ümumtəhsil məktəblərində fiziki tərbiyə. 
3.6.Peşə, orta və ali ixtisas məktəblərində fiziki tərbiyə. 
3.7.Şəhər, kənd, fabrik və zavodlarda fiziki tərbiyə 
3.8.Azərbaycan Silahlı Qüvvələrində fiziki tərbiyə 
 
Ə D Ə B İ Y Y A T 
 
1.H.H.Qurbanov. Fiziki tərbiyə nəzəriyyəsi və metodikası. Bakı, «Adiloğlu» nəşriyyatı, 2001-ci il. 
2.E.Acalov,  Ş.Əzizova, V.Ələkbərov. Bədən tərbiysi və idman tarixi. Bakı, «Müəllim» nəşriyyatı, 
2007-ci il. 
3.Ailə tərbiyəsi (valideynlər üçün lüğət). Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1970-ci il. 
4.B.Quliyev. Ailədə, hazırlıq sinifində və bağçada altıyaşlıların fiziki cəhətdən məktəbə hazırlanması 
(bax: Altı yaşlı uşaqların məktəbə hazırlanması. Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1980-ci il səh. 70-82; 
153-159; 196-205). 
5.B.Quliyev, E.Acalov, M.Nəsrullayev. Ümumtəhsil məktəblərində  bədən tərbiysi tədrisinin 
təkmilləşdirilməsi yolları. Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1982-ci il. 
6.R.Baxşəliyev. Fiziki və hərbi-tətbiqi təlimlərin fizioloji əsasları. Bakı, 1997-ci il. 
7.H.Qurbanov, A.Əsgərov,  Ə.Ramazanov. Bədən tərbiyəsi nəzəriyyəsi və metodikası. Bakı, 
«Avropa» nəşriyyatı, 2006-cı il. 

 20
1.3.AZƏRBAYCANDA FİZİKİ TƏRBİYƏ SİSTEMİ 
 
3.1. Azərbaycanda fiziki tərbiyə sisteminin mahiyyəti 
 
              Məlum olduğu kimi, hər bir dövlətin onun ictimai quruluşuna və mənafeyinə uyğun olaraq fiziki 
tərbiyə sistemi də mövcuddur. 
              Azərbaycan fiziki tərbiyə sistemi o müstəqillik aldığı gündən etibarən yaranmışdır. Bu sahədə 
yeni nazirlik Azərbaycan Gənclər və  İdman Nazirliyi, Azərbaycan mədəniyyət və turizm nazirliyi 
yaradılmış, Respublika Təhsil Nazirliyi və Səhiyyə nazirliyi nəzdində təhsil ocaqlarında bədən tərbiyəsi 
və idman inkişaf etdirilmişdir. Bundan əlavə, ölkəmizdə bir sıra idman klubları, cəmiyyətləri mövcuddur 
ki, bütün bunlar da bədən tərbiyəsi, idman və turizmin inkişafına yönəldilmiş  işlər aparırlar. Onlar 
əhalinin bütün təbəqələrini  əhatə edir. 18 ildən artıqdır ki, ölkəmizdə milli Olimpiya Komitəsi 
yaradılmışdır. Buna hazırda ölkə prezidenti İlham Əliyev cənabları rəhbərlik edir. 
              Yuxarıda söylənilən nazirlik, təşkilat, cəmiyyət, klub və idman federasiyaları bir mərkəzdən 
idarə olunur. Və onlar Azərbaycanın bütövlükdə vahid fiziki tərbiyə sistemini təşkil edirlər. Bu sistem 
fiziki tərbiyənin prinsiplərini, «Vətənin müdafiəsinə hazıram»fiziki tərbiyə kompleksinin nəzəri və 
praktik normativlərini əsas götürərək müəyyən istiqamətlərə yönəldilmişdir. Bura əhalinin hərtərəfli fiziki 
tərbiyəsi, fiziki tərbiyə sisteminin ideya yönəmi, habelə xəlqilik və elmiliyin təmin olunması daxildir. 
          
3.2.Azərbaycan fiziki tərbiyə sisteminin əsasları 
              Bədən tərbiyəsi və idmanın inkişaf etdirilməsi bütün yaş  təbəqələrindən ibarət olan əhalinin 
fiziki tərbiyəsindən mühüm dərəcədə asılıdır.  Əhalinin  hərtərəfli fiziki tərbiyəsi dedikdə, müasir 
cəmiyyətin quruculuq mənafeyinə xidmət, xalqı  əməyə  və ölkənin düdafiəsinə hazırlamaq, 
torpaqlarımızın erməni işğalçılarından azad edilməsi nəzərdə tutulur. 
              Azərbaycan fiziki tərbiyə sisteminin ideya əsasları isə Azərbaycan Dövlət quruculuğunun və 
fiziki tərbiyəsinin əsasları, milli adət və ənənələrimiz, islam dəyərləri təşkil edir. 
              Azərbaycan fiziki tərbiyə sisteminin ideya əsaslarını eyni zamanda Azərbaycan dövlətinin bədən 
tərbiyəsi və idmanın inkişafı ilə əlaqədar qəbul etdiyi qərar, göstəriş  və sərəncamlar təşkil edir. Həmin 
qərar, göstəriş  və tapşırıqlar milli bədən tərbiyəsi sisteminin əsaslarını müəyyən etməklə  bərabər, onun 
inkişaf etdirilməsinin göstəricisi, həm də praktik cəhətdən həyata keçirilməsini təmin edir. 
              Azərbaycan fiziki tərbiyə sisteminin xəlqiliyi dedikdə  isə  bədən tərbiyəsi hərəkatının 
kütləviliyi, bədən tərbiyəsi və idmanın xalq kütlələri arasında müvafiq və geniş yayılması, xüsusən milli 
idman və mütəhərrik oyunların inkişaf etdirilməsi kimi başa düşülür. 
              Fiziki tərbiyə sisteminin elmiliyi dedikdə  bədən tərbiyəsi və idmanın elmi cəhətdən inkişafı 
nəzərdə tutulur. Bu o deməkdir ki, bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafı bu sahədə aparılan elmi-tədqiqat 
işlərinə əsaslanır. Bu nəzəriyyə ilə praktikanın sıx əlaqəsi nəticəsində müvəffəqiyyət qazanır. 
              Azərbaycan fiziki tərbiyə sisteminin nəzəriyyə  və metodikası, pedaqoqika, psixologiya, 
anatomiya, fiziologiya və gigiyena kimi elmi fənlərə istinad edir. 
              Fiziki tərbiyə sisteminin təbii-elmi əsasları görkəmli xarici və Azərbaycan fizioloq alimlərinin 
fiziki tərbiyə  və idman üzrə elmi-tədqiqat işlərinin nəticəsinə  əsaslanır. Həmin tədqiqat işlərinə istinad 
olunmaqla fiziki tərbiyənin metod və prinsipləri, məşq aparmanın qanunauyğunluqları, bilik, bacarıq və 
vərdişlərin formalaşdırılması, dərsin quruluşu və sxemi müəyyənləşdirilir. Bundan əlavə, bədən tərbiyəsi 
dərsinin və idman məşqlərinin təlimində yaşın, cinsi xüsusiyyətlərin və hərəki keyfiyyətlərin inkişafının 
nəzərə alınması yolları da fizioloqların idman üzrə təliminə əsaslanır. 
              Azərbaycan fiziki tərbiyə sistemi ölkə daxilində  fəaliyyət göstərən, fiziki tərbiyə  və idmanın 
inkişafına xidmət edən bütün nazirlik, onların tabeçiliyində olan idarə və müəssisələri, idman klublarını, 
təşkilat və sistemləri özündə birləşdirir, vahid sistem yaradır. Həmin sistemin rəhbərliyi bağça, məktəb, 
zavod və fabrikin fiziki tərbiyəsini təşkil etməklə yanaşı, eləcə  də ona məsuliyyət daşıyır və  nəzarət 
funksiyalarını yerinə yetirməyə borcludur. Bu sistemə 
   – Ailədə uşaqların fiziki tərbiyəsi,  
   -  Uşaq bağçasında fiziki tərbiyə; 
   – Orta ümumtəhsil məktəblərində fiziki tərbiyə; 

 21
   – Ali və orta ixtisas, lisey, kollec və peşə məktəblərində fiziki tərbiyə; 
   – Azərbaycan Silahlı Qüvvələrində fiziki tərbiyə; 
   – Şəhər, kənd, fabrik və zavodlarda fiziki tərbiyə daxildir. 
 
3.3. Ailədə uşaqların fiziki tərbiyəsi 
              Uşaqların sağlamlığı  və onun orqanizminin möhkəmləndirilməsi ilk növbədə ailədən başlayır. 
Uşaqlar ilk addım atmağı, yeriməyi, qaçmağı və s. təbii hərəkətləri ailə şəraitində öyrənirlər. Bütün bunlar 
əsasən oyunlar zamanı, gəzintilər vaxtı  həyata keçirilir. Uşaqları oyunsuz təsəvvür etmək mümkün 
deyildir. Ona görə də hər bir ailə uşağının fiziki tərbiyəsinə, gigiyenasına diqqət yetirməlidir. Valideynlər 
uşaqların sağlamlığı qayğısına qalmağa, səhiyyə  tələblərini onlara öyrətməyə borcludur. Xüsusən 
uşaqların normal yatmalarına, dişlərini,  əllərini, ayaqlarını  təmiz saxlamalarına, sudan, təmiz havadan 
düzgün istifadə etmələrinə nəzarət etməli və səy göstərməlidir. 
 
3.4. Məktəbəqədər yaşlı uşaqların fiziki tərbiyəsi  
              Azərbaycan ailəsində  uşaqların bir qismi bağçalara gedir və orada fiziki cəhətdən tərbiyə 
olunurlar. Uşaq bağçasında fiziki tərbiyə planlı, məqsədyönlü və mütəşəkkil şəkildə həyata keçirilir. Uşaq 
bağçasında «Uşaq bağçasında tərbiyə  və  təlim» proqramına  əsasən uşaqlar sərbəst, təbii,  əl-ayaq 
hərəkətlərini bir-birinə uyğunlaşdırmaqla ayaqlarını sürümədən, başını aşağı salmadan yerimə və qaçışın 
müxtəlif növlərini mənimsəyirlər. Onlar yeriş, qaçış, hoppanma, qol-çiyin, ayaq, gövdə üçün hərəkətləri 
icra edirlər. Bütün bu təmrinlər onların bədənlərinin normal inkişaf etməsinə, sağlamlığının təmin 
edilməsinə şərait yaradır. 
              Uşaq bağçasının fiziki tərbiyə  işləri xüsusi proqramlara əsaslanır. Uşaqlar bədən tərbiysi 
proqramında göstərilən hərəkətləri və müxtəlif növ olduqca maraqlı oyunları yerinə yetirərək öz 
sağlamlıqlarını möhkəmləndirir,  şən və gümrah böyüyür, təbii hərəkət vərdişlərini formalaşdırır. Eyni 
zamanda sadə  hərbi-fiziki hazırlığını yüksəldir, gələcək zehni, fiziki əməyə  və  vətənin müdafiəsinə 
hazırlaşırlar. 
 
3.5. Ümumtəhsil məktəblərində fiziki tərbiyə 
              Fiziki  tərbiyə orta ümumtəhsil məktəblərindən başlayaraq tədris edilir. Bu bir həqiqətdir ki, 
Azərbaycan dövləti sağlam gənc nəsil tərbiyə etməyə lazımi  əhəmiyyət verir. Azərbaycanda ibtidai 
məktəb yaşından başlayaraq uşaqların fiziki tərbiyəsi diqqət mərkəzindədir. Kiçik məktəbyaşlarından 
başlayaraq şagirdlərin bədəncə möhkəmlənməsinə və hərtərəfli fiziki inkişafına fikir verilir. 
              Orta ümutəhsil məktəblərində fiziki tərbiyə dərsləri keçirilir. Burada I milyon şagird iştirak edir. 
Dərslər tədris ilində həftədə 2 dəfə 45 dəqiqə olmaqla təşkil olunur. Bundan əlavə, məktəblərdə sinifdən 
və  məktəbdənkənar kütləvi bədən tərbiyəsi və idman işləri də  təşkil olunur. Məktəblilər idman 
bölmələrinə, müxtəlif növ yarışlara, kütləvi idman tədbirlərinə  cəlb olunurlar. Məktəbdə aparılan fiziki 
tərbiyə  tədbirləri uşaqların bədəncə  və iradəcə möhkəm olmasına zəmin yaradır. Onlara «Vətənin 
müdafiəsinə hazıram» bədən tərbiyəsi kompleksinin normativlərini yerinə yetirməsinə kömək göstərir. 
              Orta ümutəhsil məktəbində fiziki tərbiyə işləri bədən tərbiyəsi proqramları əsasında təşkil olunur. 
Hər bir sinif üçün nəzəri və  təcrübi proqram bölmələri vardır. Proqram tədris materialları  tədricən 
çətinləşdirilir və ardıcıllıqla öyrədilir. Bu da uşaqların orta məktəbi bitirərkən tam sağlam olmasını, 
həyata hazırlığını təmin edir. 
 
3.6. Peşə, orta və ali ixtisas məktəblərində fiziki tərbiyə 
              Peşə, orta ixtisas və ali məktəblərdə də bədən tərbiyəsi və idman üzrə işlər təşkil olunur. Həmin 
müəssisələrdə həftədə bir dəfə olmaqla 80 dəqiqə iki il ərzində bədən tərbiyəsi dərsləri keçirilir. Kütləvi 
idman tədbirləri təşkil olunur, yarışlar keçirilir. Təhsil müəssisələrində şagird və tələbələr yüksək idman 
nailiyyətləri göstərirlər. 
              Həmin tədris müəssisələrində də dərslər bədən tərbiyəsi proqramı əsasında keçirilir. Bu zaman 
verilən ixtisasın xüsusiyyətləri nəzərə alınır. Başqa sözlə  əməyə hazırlıqla (peşəyönümlü) bağlı 
müəssisələrdə  əməyin yönəminə uyğun da fiziki hərəkətlər, oyunlar seçilir və  tətbiq olunur. Bu bir 
tərəfdən gələcək ixtisaslı mütəxəsisləri  həm həyata və  həm də ixtisaslı kadr kimi onları  vəzifələrini 

 22
yüksək səviyyədə həyata keçirməyə imkan verir. Çünki gələcək mütəxəsislər bədən tərbiyəsi və idmanla 
məşğul olarkən ürək-damar, tənəffüs və sinir sistemlərini, dayaq hərəkət aparatını daha da 
möhkəmləndirir və beləliklə öz əmək məhsuldarlığını artırır, onlara tapşırılmış  işləri az bir vaxt 
içərisində, layiqincə icra etməyə nail olurular. 
              Ali  təhsil sistemində Azərbaycan Dövlət Bədən tərbiyəsi və  İdman Akademiyası, Azərbaycan 
Dövlət Pedaqoji Universiteti bədən tərbiyəsi üzrə ixtisaslı mütəxəsislər hazırlayırlar. Akademiya 
müəllim-məşqçilər, ADPU isə  əvvəllər orta məktəblər üçün hərbi müəllim, hazırda isə orta məktəb və 
digər tədris müəssisələri üçün «Gənclərin çağırışaqədər hazırlığı  və fiziki tərbiyəsi» üzrə mütəxəislər – 
müəllimlər hazırlayır. 
              ADBİA 1930-cu ildə Bakıda açılmış və Zaqafqaziyanın ilk Bədən Tərbiyəsi institutu adı altında 
fəaliyyət göstərmişdi. 1936-ci ildən isə Zaqafqaziya Dövlət Bədən Tərbiyəsi institutu deyil Azərbaycan 
Dövlət Bədən  tərbiyəsi institutu kimi fəaliyyətini davam etdirmişdi. Son vaxtlar isə Akademiya statusunu 
almış  və  bu  ad  altında dövlət  əhəmiyyətli işlər görür. Bu ali təhsil ocağı bakalavr pilləsində bakalavr 
hazırlıqlı müəllim-məşqçilər və magistratura təhsilində isə yüksək ixtisaslı mütəxəsislər hazırlayır. 
Ölkəmizin təhsil müəssisələrinin bədən tərbiyəsi, idman kadr ehtiyaclarını təmin edir.  
 
3.7. Şəhər, kənd, fabrik və zavodlarda fiziki tərbiyə 
              Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra, xüsusilə 2003-ci illərdən başlayaraq ölkə prezidenti 
İ.Əliyev bir sıra vacib sərəncamlar vermişdir. Həmin sərəncam, göstəriş, tövsiyə  və  qərarlar bütün 
təbəqələrdən olan insanların bədən tərbiyəsi və idmanını əhatə edir. Bütün bunlarda başlıca məqsəd isə 
əhalinin sağlamlığının möhkəmləndirilməsi, iş qüvvəsinin artırılması,  əmək məhsuldarlığının 
yüksəldilməsi, habelə Vətənin müdafiə qüdrətinin təmin olunmasından ibarətdir. Bu məqsədlə də şəhər və 
kəndlərimizdə böyük quruculuq işləri aparılır, yeni-yeni Olimpiya idman kompleksləri tikilib əhalinin 
istifadəsinə verilir. Belə komplekslərin sayı artıq 18-i keçmişdir. Yaxın gələcəkdə isə onların sayı 30-a 
çatacaqdır. Qeyd etməliyik ki, bütün komplekslərdə dünya standartlarına uyğun üzgüçülük hovuzları, 
stadionlar, idman meydançaları və zalları, idmançılar üçün mehmanxanalar tikilib ən müasir idman alət, 
avadanlıq, qurğu və ləvazimatları ilə təchiz olunmuşdur. 
 
3.8. Azərbaycan silahlı qüvvələrində fiziki tərbiyə 
         Azərbaycan torpaqlarının erməni təcavüzündən təmizlənməsi gənclərin hərbi fiziki təlimindən çox 
asılıdır. Buna görə də Azərbaycan Silahlı Qüvvələrində, Hərbi Donanmada və Hərbi Hava Qüvvələrində 
gənclərin fiziki tərbiyəsinə xüsusi diqqət yetirilir və onlarla hərbi-fiziki tətbiqi xarakterli təlim-tərbiyə 
işləri, eləcə  də idmanın hərbi-tətbiqi növləri (yüngül atletika, əlbəyaxa döyüş, gimnastika, güləş, cüdo, 
sambo, üzgüçülük, atıcılıq və s.) üzrə müntəzəm olaraq məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilir. Silahlı 
Qüvvələrdə  hərbi-fiziki, tətbiqi təlimlər – Vətənin müdafiəsində, zəbt edilmiş torpaqların azad 
edilməsində əvəzedilməz əhəmiyyət kəsb edir. Çünki bu təlimlər zamanı hərbi xidmətdə olan gənclərimiz 
hərbi-tətbiqi idman növləri üzrə müvafiq bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnirlər. Bütün bunlar da Vətənin 
müdafiəsi və düşmən üzərinə hücum zamanı  qələbənin təmin olunmasına  şərait yaradır. Buna görə  də 
silahla rəftar etmək və müxtəlif hərəkətlər dairəsində aparılan müntəzəm təlimdən əlavə, əvvəl libassız, 
sonra da tam döyüş geyimində (hərbi) müxtəlif məsafələrə qaçış, tullanmaq, atmaq, sıçramaq, 
dırmanmaq, güləşmək,  əlbəyaxa vuruşmaq, üzmək və s. idman növləri üzrə  məşqlər milli ordumuzda 
geniş miqyasda tətbiq olunur. Bu təlim üsulu «Təlimdə tər çox, müharibədə qan az axmalıdır» tarixi hərbi 
düstura tam uyğun gəlir. Doğma Yuxarı Qarabağın və onun ətrafındakı yeddi rayonunun Ağdam, Füzuli, 
Laçın, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubatlı və Kəlbəcərin qaytarılması sülh baş tutmasa hərbi texnika ilə yanaşı, 
Milli Ordunun fiziki hazırlığından, Vətənpərvərliyindən, dözümlülüyündən, cəsurluğu və çevikliyindən, 
möhkəm iradəsindən, yüksək psixoloji əhval-ruhiyəsindən mühüm dərəcədə asılı olacaqdır. 
         Milli ordunun hərbi-fiziki hazırlığı səhər gimnastikasından, əsgərlərin, matros və təyarəçilərin gün 
rejimindən (yemək, normal yuxu, fəal istirahət və s.), onların adət-ənənələrə, səhiyyə  və gigiyena 
tələblərinə, bədənlərini fiziki hərəkətlərlə mökəmləndirməklə bərabər təbii amillərdən də (hava, su,gunəş) 
başlıca vasitələrdən biri kimi istifadə etmələri də az əhəmiyyət kəsb etmir. 
 
                          

 23
Yoxlama-test sualları: 
 
1.
 
Azərbaycan fiziki tərbiyə sisteminin mahiyyətini şərtləndirən başlıca amillər hansılardır?  
2.
 
Əhalinin hərtərəfli fiziki inkişafı dedikdə nələr nəzərdə tutulur? 
3.
 
Azərbaycan fiziki tərbiyə sisteminin ideya əsaslarını nə təşkil edir? 
4.
 
Azərbaycan fiziki tərbiyə sisteminin xəlqiliyi dedikdə nə başa düşülür? 
5.
 
Fiziki tərbiyə sisteminin elmiliyi dedikdə nələr nəzərdə tutulur? 
6.
 
Fiziki tərbiyənin təbii-elmi əsasları nəyə əsaslanır? 
7.
 
Azərbaycan fiziki tərbiyə sisteminə daxil olan təşkilat və müəssisələrin adlarını söyləyin. 
8.
 
Müasir ordunun fiziki tərbiyəsinin mahiyyəti nədən ibarətdir? 
9.
 
Milli ordunun hərbi-fiziki təlimində vacib rol oynayan idman növlərinin adını söyləyin. 
10.
 
İ.Əliyevin regionlarımızda fiziki tərbiyə  və idmanın inkişafı ilə  əlaqədar apardığı xoş  və 
fərəhləndirici işlər hansılardır? 
 
                       Yaradıcı iş üçün təxmini mövzular: 
 
1.
 
Ailədə məktəblilərin fiziki tərbiyəsinin təşkili. 
2.
 
Ali məktəblərdə tələbələrin fiziki tərbiyəsinin məqsədi və onun təşkili. 
3.
 
Ümumtəhsil məktəblərində şagirdlərin fiziki tərbiyəsinin vasitələri. 
 
          
 
 
 
 

 24
I.4. PEDAQOJİ VƏ BƏDƏN TƏRBİYƏSİ ÜZRƏ ƏSAS SPESİFİK ANLAYIŞLAR 
 
PLAN 
 
4.1. Anlayışlar haqqında pedaqoji fikir tarixindən. 
4.2. Xarici və Azərbaycan pedaqoqlarının bədən tərbiyəsi anlayışları barədə düşüncələri. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.N.Kazımov. Tərbiyənin elmi-pedaqoji əsasları. Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1983-cü il. 
2.B.Əhmədov və A.Rzayev. Pedaqogikadan mühazirə konspektləri. Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1983-
cü il. 
3.Y.Talıbov, Ə.Ağayev və b. Pedaqogika. Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1993-cü il. 
4.N.Kazımov, Ə.Həşimov. Pedaqogika. Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1996-cı il. 
5.N.Kazımov. Məktəb Pedaqogikası. Bakı, «Caşıoğlu» nəşriyyatı, 2002-ci il. 
6.B.Əhmədov. Üç anlayış hqqında. «Azərbaycan müəllimi» qəzeti, 12 iyun, 1974-cü il. 
7.B.Əhmədov.  Şagirdlərin fiziki tərbiyəsi haqqında. «Məktəbdə  Bədən Tərbiyəsi» məcmuəsi,  №4, 
1978-ci il. 
8.Y.Talıbov, H.Qurbanov. İxtisasa giriş. Bakı, 2000-ci il. 
9.H.Qurbanov. Fiziki tərbiyə nəzəriyyəsi və metodikası. Bakı, «Adiloğlu» nəşriyyatı, 2001-ci il. 
 
 
 
 
 
                       
 
I.4.